De latere Stoa over het huwelijk: - Tresoar

350
NABESCHOUWINGEN
In drie bijdragen werd gehandeld over de
opvattingen van de latere Stoa over het huwelijk.
In een eerste gedeelte lieten we, na
een uiteenzetting over theorie en praktijk
van het huwelijk, Antipater van Tarsus (teksten
1-2), in een tweede Musonius Rufus
(teksten 3-6) en Epictetus (tekst 7), in een
derde Hierocles (teksten 8-12) aan het
woordo Afgezien van Epictetus bestaat er
tussen deze filosofen een grote overeenkomst
inzake huwelijksopvattingen. Nog andere
stoïcijnen interesseerden zich voor de
problematiek van het huwelijk. Zo schreef
Seneca een De matrimonio 16 . Dit werk ging
echter praktisch volledig verloren, zodat we
er ons geen behoorlijk beeld van kunnen
vormen.
De door ons behandelde auteurs geven ons
een duidelijke voorstelling van wat de filosofie
en de filosoof in de hellenistische wereld
en vooral in de Keizertijd geweest is. De
wijsbegeerte gaat niet langer meer, zoals in
het archaïsche en klassieke Griekenland, op
zoek naar de ultieme verklaring en verantwoording
van de dingen en het menselijk
handelen, maar is, om het in Musonius’
woorden te zeggen, niets anders dan het verstandelijk
onderzoeken en het in praktijk
omzetten van wat past en betaamt (6,
86-87). En de ware filosoof – er waren veel
pseudo-filosofen – is de leraar en gids van de
mensen in alles wat de mens, overeenkomstig
de natuur, past (6, 10-12), een beter mens,
een levend voorbeeld, iemand die op de barricades
staat, die het doen en laten van de
mensen controleert, hen op hun plichten
wijst en hen eventueel met heftige verwijten
tot inzicht poogt te brengen. Hij heeft een
goddelijke zending, bezit een koninklijke
waardigheid, is een geneesheer van de menselijke
ziel, de vader van alle mensen.
De behandelde teksten leren ons ook heel
wat over de situatie van de vrouw. Doorgaans
wordt vanuit het standpunt van de
man geredeneerd. Hij is de onbetwiste meester,
terwijl zijn echtgenoot een dienende,
verzorgende taak vervult 17 . Hierocles
spreekt uitdrukkelijk over ‘het heersende’ en
‘het overheerste’. Ook Musonius spreekt ergens
in soortgelijke termen, maar bij hem
liggen de zaken toch anders. Hij neemt een
algemeen gangbare opvatting over om zijn
tegenstanders alle argumenten uit de handen
te slaan: als de man zich inbeeldt dat hij
verstandiger is dan de vrouw, dat hij superieur
is, dan moet hij zich alleszins beter gedragen.
Persoonlijk oordeelt hij gunstiger
over de vrouw dan Antipater, Hierocles of
wie dan ook in de antieke Oudheid. Dit
blijkt b.v. uit het feit dat hij meer dan de
anderen de nadruk legt op het feit dat de
liefde en genegenheid wederzijds moeten zijn
en dat hij aan man en vrouw dezelfde morele
eisen stelt, ook op seksueel gebied. Zijn persoonlijke
visie op de vrouw als volwaardig
menselijk wezen spreekt hij duidelijker uit in
de fragmenten III en IV die we elders bespraken
18 . Deze filosoof beklemtoont daar dat
man en vrouw fundamenteel gelijk zijn omdat
ze dezelfde aanleg voor de deugd bezitten»
Het is ook in fragment IV dat Musonius de
revolutionaire woorden spreekt dat er eigenlijk
geen mannelijke en vrouwelijke taken
bestaan, dat er – ook al kan men spreken
van een mindere of betere geschiktheid – in
feite geen taken zijn die de man of de vrouw
werkelijk niet aankan of niet mag vervullen.
Musonius verwerpt hier de traditionele taakverdeling
(de man buitenshuis, de vrouw binnenshuis)
niet, hij stelt ze enkel als niet
absoluut bindend voor. Deze gedachte wordt
in feite verder uitgewerkt door Hierocles in
een van onze teksten. In principe houdt hij
vast aan de gebruikelijke taakverdeling, maar
hij verwerpt die vervolgens grotendeels door