92 (1919-20) - Tresoar

Twee en Negentigste Verslag
van den toestand en de handelingen van het
FRIESCH GENOOTSCHAP
van
GESCHIED-, OUDHEID- en TAALKUNDE
te LEEUWARDEN,
over het jaar 1919/1920.
(Uitgebracht in de Algemeene vergadering van 30 October 1920.)
Geachte Aanivezigen!
Viel er de beide vorige jaren geene wijziging in bet
Gfenootsehapsbestuur te melden, dit jaar heeft eene
groote verandering in dezen kring gebracht. Niet minder
dan vier zijner leden legden hunne taak neer, n.1.:
de voorzitter, Mr. R. A. Fockema, en de penningmeester,
de heer H. Beucker Andreæ, in het begin van het
vereenigingsjaar, terwijl dr. Gr. A. Wumkes in Januari
om gezondheidsredenen uit het Bestuur trad en de heer
A. Looxma van Weideren baron Rengers nu heeft
bedankt, daar het hem gebleken is, dat hij ook thans
nog, na de opheffing zijner functie als regeeringsgraancommissaris
in de provincie Utrecht, niet in staat zal
zijn de bestuursvergaderingen geregeld bij te wonen.
De verdiensten der beide eersten zijn zooeven in het
verslag der laatste Algemeene vergadering herdacht.
Wat dr. Wumkes betreft, ik behoef U niet te zeggen,
dat het Bestuur zijn heengaan zeer heeft betreurd.

2
Zijne frischheid van geest, zijn historische zin, die in
elke schijnbaar nietige gebeurtenis eene openbaring van
den tijd zag en uit een klein gegeven een gansch tafreel
opbouwde, zijne warme belangstelling voor de Friesche
beweging, zijne liefde voor Frieslands folklore en geschiedenis,
taal en letteren zijn TJ allen uit zijne geschriften
en voordrachten bekend. Het vorige jaar nog leidde
hij, op deze plaats, het plan van de instelling eener
Fryske Acadeemje for Wittenskip en Kinst in. Meermalen
trad hij als spreker voor het Genootschap op
en was steeds bereid dit op Friesche congressen te
vertegenwoordigen.
De heer A. Looxma van Weideren baron Bengers is
door zijne ambtsbezigheden en verafgelegen woonplaats
niet in staat geweest een ijverig bestuurslid te zijn: wij
memoreeren hier echter, dat hij het Genootschap heeft
vertegenwoordigd bij de herdenking van het 150 jarig
bestaan van het Zeeuwsch Genootschap te Middelburg.
In de beide eerstgenoemde vacatures werden de heeren
Mr. P. A. V. baron van Harinxma thoe Slooten en
Mr. L. J. van Apeldoorn benoemd; de heer van
Harinxma trad als voorzitter op, terwijl Mr; W. B. Buma
zich met het penningmeesterschap belastte; de beide
laatste vacatures staan heden vervuld te worden Voorts
werd er eene bibliotheek-commissie in het leven geroepen,
bestaande uit den bibliothecaris en de heeren
Mr. van Apeldoorn en A. Looxma van Weideren baron
Eengers. Na het vertrek van dr. Wumkes werd de heer
van Apeldoorn mede tot redactie-lid van De Vrije Fries
gekozen.
Evenals de meeste wetenschappelijke vereenigingen
heeft het Friesch Genootschap, tengevolge van den

3
economischen toestand, een zorgvollen tijd door te maken,
wat zijne finantiën betreft. Om het groot tekort te
dekken, dat de begrooting aanwijst, zullen U straks
verschillende voorstellen worden gedaan. De belangstelling,
welke liet Genootschap steeds ondervindt en
welke zich openbaart in de toename van het ledental,
in de geschenken, die aan zijne verschillende verzamelingen
en zijne bibliotheek worden aangeboden, en in
het bezoek aan zijn museum, doen verwachten, dat aan
deze geldelijke moeilijkheden het hoofd zal kunnen worden
geboden, indien de leden de handen ineen slaan.
Dat het Bestuur zich overigens niet door de tijdsomstandigheden
heeft laten ter neer drukken, bewijzen
wel de in dit jaar tot stand gebrachte veranderingen
in museum en bibliotheek, n.1.: de restauratie van de
Oranjezaal, de verdeeling van de groote schilderijzaal
in twee vertrekken, waardoor meer expositie-ruimte
werd verkregen, en de omzetting der kasten in de bibliotheek,
welke thans meer plaatsruimte aanbiedt en
daar zij van electrisch licht werd voorzien, beter geraadpleegd
kan worden. De nadere uiteenzetting van
deze verrichtingen van het Bestuur ligt echter op den
weg van den directeur van liet. museum en den bibliothecaris,
zoodat ik mij hier tot deze korte aanduiding
moet bepalen.
Wat zijn verdere werkzaamheden betreft, deel ik D
hierbij mede, dat het Genootschap dit jaar zijne algemeene
ledenvergadering hield op '27 October 1919,
onder leiding van Mr. E. A. Fockema.
Jhr. Mr. J. M. van Beijma bracht, mede namens den
heer Mr. C. Beekhuis, verslag uit over de rekening van
den penningmeester. Met dankzegging voor zijn nauw-

4
keurig beheer werd de thesaurier, de heer H. Beucker
Andreæ, gedechargeerd.
De begrooting voor het volgend jaar werd toegelicht
en goedgekeurd. Hierop ging men over tot de verkiezing
van drie bestuursleden; in plaats van de heeren
Mr. E. A. Fockema en H. Beucker Andreæ, die zich
niet herkiesbaar hadden gesteld, werden Mr. P. A. V.
baron van Harinxma thoe Slooten en Mr. L. J. van
Apeldoorn gekozen, terwijl Dr. S. A. Waller Zeper
herbenoemd werd. Na afloop der huishoudelijke werkzaamheden
verkreeg eerst Dr. G. A. "Wumkes het
woord voor zijne inleiding tot de oprichting van eene
„Fryske Acadeemje fen wittenskip en kinst", welke
zich de verheffing van de Friesche cultuur ten doel
wil stellen; terwijl daarna de heer Ottema eene voordracht
hield over het Friesche aardewerk, welke studie in
uitgebreider vorm onlangs in De Vrije Fries is verschenen.
In den loop van den winter werden er drie winteravondbijeenkomsten
gehouden, waarbij achtereenvolgens
dr. W. W. van der Meulen, te 's Gravenhage, de heer
H. Pollema, burgemeester van de Lemmer, en dr. C.
Hofstede de Groot, van 's Gravenhage, als sprekers
optraden.
De heer van der Meulen had tot onderwerp gekozen:
„Wat de Friesche patriotten wilden". — Zijn
doel was zijne toehoorders nader te brengen tot het
leven en denken der maatschappij in de 18e eeuw,
waarop men, ten onrechte, zoo dikwijls met eenige
minachting neerziet. Zoowel door de ontdekkingen der
natuurvorschers, als door de nieuwe stelsels, welke
wijsgeeren als Spinoza en Locke hadden gepredikt,
werd het geloof op gezag in de 18e eeuw sterk ge-

5
schokt. Hoofdzakelijk richtte de nieuwe strooming zich
tegen den vastgestelden godsdienst; er ontstond een
sterke neiging tot verdraagzaamheid op grond van
verstandelijke beschouwing. Deze uit zich in de geheele
litteratuur van West-Europa. Natuurlijk wekt
deze strooming, wanneer zij zich in de tweede helft
der 18e eeuw krachtig laat gelden, verzet bij de partij
van het behoud. Zoo wordt bijv. Voltaire's „Verhandeling
der Verdraagzaamheid in 't stuk der Religie"
in 1765 door de Gredeputeerde Staten van Vriesland
verboden en ontstaat er te Leeuwarden een hevige
tegenstand van de Classis tegen den vrijzinnigen predikant
Gr. O. de Cock te Beetgum, die de verdraagzaamheid
predikte.
In deze geestelijke sfeer is de staatkundige partij
der Patriotten opgekomen. Zij stond tegenover de
mannen van het behoud, welke de Oranje-partij vormden.
Toen "Willem IV, in 1748, als Stadhouder-Generaal
naar den Haag trok, volgden hem vele Friesche edelen
daarheen, die, als zijne vrienden, grooten invloed verkregen.
Zij behielden dezen tot aan den dood der
Gouvernante, Anna van Hannover, in 1759. Dit tijdvak
wordt dan ook wel eens dat der „Friesche Kabaal"
genoemd.
Tijdens het regentschap van den Hertog van Brunswijk-Wolffenbuttel
werden zij voorbijgegaan en van
het Hof verwijderd; en daar de jonge Prins bij de
aanvaarding van het stadhouderschap de gedragslijn
van zijn voormaligen Voogd volgde, ontstond er
langzamerhand een kloof tusschen Friesland en den
Prins. Men verweet hem, dat hij zijne macht te buiten
ging, met name in de benoeming der regenten. Doch,

6
maakte de Prins misbruik van zijne macht, de regenten
deden op hunne beurt niet in dit opzicht voor
hem onder.
Aanvankelijk was de ergernis in Friesland alleen
tegen Holland en den Prins gekeerd. In 1782 weigerden
de Friesche Statenleden, die de Patriottenpartij
aanhingen, onder leiding van Coert Lambertus
van Beyma, de quota aan de Unie op te brengen,
welke van dit gewest werd geëisclit. Deze zaak bleef
hangende tot in 1785. In dien tusschentijd bewoog
van Beyma de Staten tot het geven van. hunne toestemming
tot de oprichting van exercitie-genootschappen.
Toen de Staten later echter deze vereenigingen
niet meer noodig, ja zelfs gevaarlijk achtten, wist
van Beyma door te drijven, dat zij bleven bestaan om
deze macht aan te kunnen wenden tegen de misbruiken
der grietmannen. Hij werd daarbij gesteund
door de intellectuéelen, met name door de Franeker
hoogeschool en hare jonge professoren. Bij het herstel
van 's Prinsen gezag in 1787, moesten deze het
land verlaten, en ook van Beyma ging in ballingschap.
Wat hij en de zijnen hadden gewild, dat' was niet de
revolutie, doch het herstel van den oorspronkelijken
regeeringsvorm; zij kwamen niet met nieuwe staatkundige
theoriën, doch wenschten slechts de misbruiken
weg te nemen, waardoor de zuivere toestand terug
zou keeren. Evenals in Frankrijk heeft de Revolutie
de hervormers verrast.
Op 19 Februari 1920 hield de heer H. Pollemaeene
rede over: „de Overheid en de Yerveningen in Friesland
tot 1848". Hij herinnerde er aan, dat het Gewestelijk
Bestuur zich vóór het einde der 18e eeuw wei-

7
nig of niet met de turf-afgraving bemoeide. Voor het
hoogveen bepaalde het toezicht zich alleen tot het
verleenen van concessie tot het maken der vaarten,
welke voor het vervoer van de turf moesten dienen.
Doch de wijze, waarop het laagveen gewonnen werd,
noodzaakte de Staten ten slotte tot ingrijping. Omstreeks
het eind der 15e eeuw begon men in Friesland met
het maken van baggelaar. Men groef den grond om
den anderen akker uit en droogde het veen op de
niet aangetaste stukken land. Daar echter een deel van
de specie bleef zitten, kwam men er al spoedig toe
om den geheelen polder te bedijken en droog te
malen. Na 1750 begon men, op voorbeeld van de
Griethoornsche verveners, met het ophalen van het veen
door middel van een hengelnet, waardoor de inpoldering
overbodig werd.
Daar de Overheid geen acht sloeg op de verveningen,
werd er nergens paal en perk gesteld aan het uitbaggeren
svan den grond en ontstonden er groote plassen,
o. in. in Tietjerksteradeel en in Haskerland. Men groef
den grond zelfs uit in de onmiddellijke nabijheid van
zeedijken en wegen. Zoo Averd o. m. het gevaar voor
den weg tusschen de Joure en Heerenveen zóó groot,
dat Jhr. S. H. Eoorda van Eijsinga, grietman van Haskerland,
in 1756 bij de Staten wist te bewerken, dat het
vervenen binnen den afstand van 20 koningsroeden langs
dien weg werd verboden. De provincie zelve was eigenares
van talrijke veengronden, welke zij door veenmeesters
liet exploiteeren. Doch, toen zij door finantieelen
achteruitgang gedwongen was deze te verkoopen, nam
het vervenen hand over hand toe, zoodat er in 1765
op nieuw door den bovengenoemden grietman, en dien

8
van Doniawerstal, Jhr. Johan Vegelin van Claerbergen,
krachtig op tusschenkomst door de Staten werd aangedrongen.
De laatste stelde de volgende maatregelen
voor : invoering van het verleenen van consent op de
verveningen door de Overheid ; het plegen van overleg
met de naastlegers; het geven van vergoeding voor de
teloor gegane belasting; het heffen van slikgelden en
het verbod tot uitbaggeren in de nabijheid van zeedijken
en wegen. Hiertegen verhief zich een krachtig
verzet van hen, die zich daardoor benadeeld zagen,
vooral van de heeren uit Weststellingwerf. Deze wisten
te bewerken, dat het vervenen vrij bleef, behalve dat
men op eenigen afstand van de zeedijken moest blijven.
Zoo ging het tot 1805, toen het Gewestelijk Bestuur, op
aandrang van Lemsterland, het vervenen binnen den afstand
van 20 koningsroeden van dijken en wegen verbood.
Bij de grondwet van 1815 werd het toezicht op de
verveningen aan den Staat opgedragen. In 1819 volgde
daarop een Koninklijk besluit, waarbij een boete van
ƒ100 werd gelegd op het vervenen zonder consent, terwijl
drie jaar daarna werd bepaald, dat de vervening alleen
zou worden toegestaan in polders van 30 H. A., bij vergunning
van de naastlegers, rnet vergoeding van belastingen,
slik- en armengelden en in achtneming van een
bepaalden afstand van dijken en wegen. Hier werd
dus alles voorgeschreven, wat Jhr. Vegelin- van Claerbergen
in 1765 gevraagd en niet verkregen had. Dit
besluit gaf aanleiding tot groote ontevredenheid. Een
vergelijk werd getroffen: de verveningen werden in
verband met de slikgelden in vier klassen verdeeld,
terwijl er eene transatie werd gevonden voor de betaling
der belastingen. Later kwam, na een nieuw geschil,

9
het provinciaal reglement op de lage verveningen tot stand.
Met de grondwetsherziening van 1848, treedt de questie
der verveningen een nieuw stadium in.
De laatste lezing werd op 22 April 1.1. gehouden
door dr. 0. Hofstede de Groot, die de kunstverzamelingen
der Oranje's en der Friesche Nassau's behandelde.
Hij deed uitkomen, dat de invloed, welke vorsten
door hunne bescherming op de kunst kunnen uitoefenen
- hier met name op de schilderkunst - in
Nederland niet noemenswaard is geweest, en bewees
dit door het geven van uittreksels uit de inventarissen
van hunne boedels. Daaruit bleek, dat Frederik Hendrik
en Amalia van Solms, Willem III, Willem V en
koning Willem II schilderijenverzamelingen bezaten,
welke van hunne kunstliefde getuigen. Een deel der
verzamelingen van Willem III en Willem V berust
nu nog in het Mauritshuis. In 1795 zonden de Franschen
het prinselijk kunst-kabinet naar Parijs, vanwaar
het in 1815 ten deele werd gerestitueerd. De collectie
van koning Willem II werd na diens dood verkocht
en naar alle windstreken verstrooid. Nederland behield
daarvan bijna niets.
Wat de Friesche Nassau's betreft, in de nalatenschap
van Ernst Casimir bleken 357 schilderijen aanwezig
te zijn, terwijl Albertine Agnes, de dochter van
Frederik Hendrik, eene collectie van 212 schilderijen
bezat. Doch beide verzamelingen bestonden vnl. uit
familieportretten; andere kunst, dan portret-kunst, was
bijzaak. Slechts Willem III, Willem V en koning
Willem II verzamelden schilderijen om de kunst; zij
oefenden echter geen invloed uit op de schilderkunst.
Een vorst, die het zoover door kunst-bescherming wist

10
te brengen, heeft Nederland nog niet bezeten. Doch
ons land had daaraan geen behoefte. Ook zonder dat
staat Nederland vooraan in de rij der landen, die op
het gebied der schilderkunst aan de wereld werken
van hooge kunst heeft geschonken.
Het Genootschap publiceerde dit jaar het 91ste verslag
van zijne handelingen en gaf de eerste aflevering van
deel XXVII van De Vrije Fries uit. Zooals TJ bekend
is, besloot het Bestuur in November 1912 jaarlijks een
deel van de Vrije Fries te doen verschijnen en daarin
het jaarverslag op te nemen. De hooge drukkosten, in
verband met de finantieele moeilijkheden, waarin het
Genootschap zich thans bevindt, hebben het Bestuur
echter genoopt op dat besluit terug te komen, zoodat
ons tijdschrift voortaan weder, als van ouds, in afleveringen
op ongeregelde tijden zal verschijnen. Het jaarverslag
is thans weder van de Vrije Fries losgemaakt
en verschijnt ieder jaar afzonderlijk.
De eerste aflevering van het 27ste deel van de Vrije Fries
bevat wederom een paar jaar van de Stads- en Dorpskroniek
van Dr. Wumkes; een opstel van Dr. O. Postma,
die den cultuurtoestand van het dorp Cornwerd in 1546
nagaat uit de gegevens, welke hij put uit de „Nieuwe
aanbreng van der Buitendijkster en landen, gebruikers,
twee naastlegers en grondheeren van dien" van dat jaar;
een paar kleine mededeelingen van dr. Waller Zeper
en van den heer G. Haitsma Muiier, en voorts eene
hoogst belangrijke studie van den heer Ottema, over de
Friesche majolica. De meest geraadpleegde, nieuwere
handboeken over de Nederlandsche majolica vermelden
slechts de fabrieken te Delft, en daarnevens die van
Rotterdam, Utrecht, Haarlem, Schiedam en Amsterdam,

11
doch de Friesche majolica kennen zij niet. De heer
Ottema heeft thans onomstootelijk bewezen, dat ook Friesland
zijn aandeel heeft gehad in de ÎSTederlandsche majolieafabrikatie.
Zijne studie bepaalt zich hierbij niet: zij geeft
een overzicht over al de tegel- en plateelbakkerijen, welke
in Harlingen, Makkum en Bolsward hebben bestaan,
en, aan de hand der aan hem afgestane archieven dezer
fabrieken, gaat de schrijver hare geschiedenis na, behandelt
de techniek van het bakken, niet alleen van de
majolica, doch ook van het andere hier vervaardigde
aardewerk, geeft de kenmerken aan, welke de Friesche
van de Hollandsche majolica onderscheiden, bespreekt
de tegel- en schotelversiering en noemt de bekend geworden
Friesche plateelschilders.
Het Museum is in het Genootschapsjaar, loopende
van 1 Juli 1918—30 Juni 1919 bezocht door:
8317 betalende en
•± 1450 niet betalende bezoekers
totaal ± 9767 personen.
Het Bestuur bestaat thans uit:
Mr. P. A V. baron van Harinxma thoe Slooten, Voorzitter
Mr. "W. B. Buma, Penningmeester.
Mr. P. G. J. A. Boeles, Conservator der archaeologische
a†deelingen.
N. Ottema, Conservator der afdeeling ceramiek.
Dr. S. A. Waller Zeper, Bibliothecaris.
Mr. L. J. van Apeldoorn.
Mej. R. Visscher, Secretaresse. *)
Directeur van het Friesch Museum, Jhr. E. W. C. Six.
*) In de Algemeene Ledenvergadering van 30 October 1920 zijn tot
bestuursleden gekozen: Mr. J. L. va:i Sloterdijck en Dr. S, Cuperus.

12
Op 1 October 1920 bedroeg het aantal:
Gewone leden . , . . 876
Buitengewone leden . . 30
Eerelid 1
Donatrices 6
Te zamen . . 913
Van de buitengewone leden is dit jaar dr. Robert
Munro, te Elmbank in Schotland, gestorven; van de
gewone leden bedankten er 59 en ontvielen er 11 door
den dood. *)
Wat de financiën van het Genootschap betreft, beliepen
de uitgaven dit jaar . . f 24654.29 1 /;,
en de ontvangsten . . . . ƒ 22320.66
zoodat er op den gewonen dienst
een tekort is van . . . . ƒ 2333.63 1 /,,
Het fonds voor buitengewone herstellingen en amortisatie
bedraagt thans f 9134.68 en het Van Eysingafonds
f 34512.09.
E. VISSCHER,
Secretaresse.
*) In de Algemeene ledenvergadering van 30 October zijn 124 nieuwe
leden t&egetreden.

13
In de winteravondbijeenkomsten van het afgeloopen jaar en in
de Algemeene Ledenvergadering van 30 Ootober 1920 zijn als
leden toegetreden, de dames:
Mevrouw A. G. den Beer Poortugael
geb. Jkvr. van Humalda van Eijsinga,
Amsterdam.
Mej. J. Ratsma, Amsterdam.
Mej. J. van der Laan, Goutum.
Mej. A. Hannema, Grouw.
Me\. L. Kerkhof,
Mej. P. Ratsma, „
Mej. M. Jonker, Den Helder,
Mej. A. de Langen, St. Jaeobi-Parochie.
Mej. A. van der Veen, Jelsum.
Mej. A. Dekenga, Lekkuin.
Mej. W. Zijlstra, Oldeboorn.
Mej. J. Tolman, Rauwerd.
Mevrouw de Wed. Dons-Kymmell, Smilde.
Mej. W. Hoekstra, Sneek.
Mevrouw de Wed. C. Willinge Brantsma-
Albarda, Velp.
Mej. H. Tolman, Wijtgaard.
en de heeren:
W. J. Anema, Leeuwarden.
1). AI. Bakker, „
H. B. Bakker, „
M. Bakker,
J. N. Blauw,
O. Boersma, „
A. Cats, ,,
Mr. R. P. Cleveringa Dz.,
J. D. Dresselhuis, ,,
L. Eisma, „
L. Feenstra, „
Dr. H. R. Gerbrandy. „
L. Geveke, „
Mr. J. Gorter, „
Jhr. Mr. E. J. C. Greven,
G. Grondsma, ,,
Mr. H. Hannema, „
Mr. B. Ph. Baron van Harinxma
thoe Slooten Cz., „
J. Hart mans, „
A. de -Tong, ,,
Dr. J. Wittop Koning ,,
Mr. L. W. E. M. Lasonder, Leeuwarden.
J. Loder,
M. Pel,
J. Span, „
T. Tiersma, ,,
J. Timmer, ,,
J. J. Troelstra, ,,
Mr. R. van der Veen, ,,
J P. van Vlissingen, „
A. de Vos, „
,T. de Vries, „
Dr. C K. Zijlstra,
K. Kreeuwsma, Abbega
A. Veenstra, Amsterdam.
[). Hesselink, St. Anna Parochie,
Dr. G. Das, Arnhem.
J. Brouwer, Beetsterzwaag.
C. lest, Bergum.
A. Hartmans. Bergumerdam.
M. Terpstra, Birdaard.
Mr. B. ML. Berger, Bolsward.
VV. Beukenkamp, „
S. J. Praamsma, „
G. Speerstra, Bozum.
T. P. Postma, Cornwerd.
D. Dj. Reitsma, „
J. F. Weerstra, „
P. A. Minnema, Dantumawoude.
A. Smeding, Deinum.
I. L. 1). baron Sirtema van Grovestins,
Deventer.
G. A. IJssel de Schepper, „
W. P. Brouwer, Dokkum.
T. Vierstra, Drachten.
L. Wezeman, Ferwerd.
R. T. Abma, Folsgare.
S. Terpstra, Giekerk.
J. S. Gerbrandy, Goëngamieden.
J. W. Joukers, Gorredijk.
M. L. Spruyt, „
Tj. G. Wieberdink, ,,
Mr. J. Gelinde van Blom, 's Gravenhage.

R. D. Baart de la Faille, Haarlem.
J. Boomstra, Harlingen.
F. Simons, ,,
H. Leenstra, Haskerhorne
H. A. Veltman, Heerenveen
J. Cnossen Jz , Hornmerts.
Mr. D. F. van Giffen, Huizurn.
A. A. Schouwstra, Irnsuin.
P. Dijkstra, St. Jacobi Parochie
A. R. Wassenaar, „ „ ,,
B. P. Wassenaar, ,, „ „
W. K. Postma. Kimswerd.
Dr. P. Tilrna, Kollum.
J. Krol Jz , Koudum.
B. Dijkstra, de Léfek.
Prof. W. van der Woude, Leiden.
B. R. Oosten, Lemmer.
A. .Tousrna, Lunteren.
K. IJ. Bosma, Mantgum.
S. S. van der Hem, ,,
J. P. Dijkstra, Menaldum.
T. Hiddema, Midlum.
B. Anema, Minnertsga.
1). K. Schuiling, ,,
D. Holwerda, Nes (W.D.)
Ds. J. A. Hoek, Nijega (Sm.)
D. Stallinga, Nijkerk.
G. K. Dijkstra, Oldeboorn.
14
A. Wijbinga, Oldeboorn.
P. van Kooh-n, Oostermeer.
J. J. G. S, Falkena, Oosterwolde.
P. Hoogland, Oudwoude.
Gr. C. Helbers, Overschie.
C. J. Blanksma, Pingjum.
D. Sieswerda, „
R. H. Tacorna, .,
Jhr. J. M. van Beijma thoe Kingma,
Rauwerd.
D Hannema, Rotterdam.
J. H. W. Verkouteren, Sloten (Fr.).
A. Vleer, Sneek.
N. Nainmensraa, Stavoren.
Ds. O. Noordmans, Suameer.
A. A. Veeninga, Suawoude.
A van Dijk. Terwispel.
D. Kiestra, Terzool.
S. Boersma, Tjerkgaast.
R. IJ. Keestra, Tjurn.
K. D. Oosterbaan, Tjummarum.
S. Schaap, Twijzet.
Mr. Ch. J. Risselade, Utrecht.
Dr. R. Roelofs, Veenwouden.
J. Zweers, Wolvega
J. Koopmans, IJsbrechtum.
IJ. IJkema, „
K. Sikkema, Zwaagwesteinde.

VERSLAG TAN BEN DIRECTEUR
VAN HET
FRIESCH MUSEUM.
OVER HET TIJDVAK! 1 JüLI 1919—1 JüLI 1920.
Personeel. Wijzigingen in het personeel kwamen niet
voor. In verband met den gestegen levensstandaard
werden de salarissen van den amanuensis Draaisma en
van den suppoost Ablij verhoogd.
Werkzaamheden. Wat de werkzaamheden betreft,
werd in de eerste plaats de inventarisatie der voorwerpen
voortgezet en wel voornamelijk die der afdeelingen,
welke zich in ' depot bevinden. De nummers
werden nog eens met den ouden inventaris en met
de slips vergeleken. Van iedere afdeeling werden de
stukken zooveel doenlijk weer bijèengezet; een maatregel,'
waardoor het overzicht over de niet-tentoongestelde
voorwerpen zeer vergemakkelijkt is. Dan zij nog
even gememoreerd, dat een gedeelte van den werktijd
van het personeel besteed wer'd aan de inventarisatie
van de porcelemverzameling, evenals àan het omzetten
van de bibliotheek van het Genootschap.
' Voorts werden meerdere veranderingen in de opstelling
der verzamelingen aangebracht. Zöo kreeg de
voormalige Oranjezaal, waarin het Popta-zilver tentoongesteld
staat, een geheel ander aanzien. Vooreerst werden
alle Oranje-portretten, die de wanden grootendeels

16
aan het oog onttrokken, benevens de groote 17de
eeuwsehe palissanderhouten kast, daaruit verwijderd,
waardoor de sierlijke Louis XVI-betimmering thans in
haar geheel zichtbaar is. Om redenen van fînantiëelen
aard kon niet gedacht worden aan volkomen herstel
van den oorspronkelijken toestand: d. i. aan een betimmering
in wit met goud, met licht-blauwzijden
damast in de vakken, benevens de daarbij behoorende
meubelen. Men moest zich dus beperken tot het inrichten
van een rustige tentoonstellingsruimte, waarin
de fraaiste zaken, die in het museum bewaard worden,
goed tot hun recht komen. Daartoe werd een stemmige
grijze kleur voor de betimmering gekozen, met wit
voor het ornament, terwijl de ramen in de vakken, als
tij delijken maatregel, met eenvoudig grondpapier werden
beplakt.
Bij het verrichten van deze werkzaamheden werden
een paar aardige vondsten gedaan, die wel het vermelden
waard zijn. Bij het uitnemen van het houten raam
uit het vak tusschen venster en schoorsteen kwam
een gewitte muur voor den dag, waarop de volgende
aanteekening geschreven stond: „Erenst van Poemeren
heft dese kaemer behangen met Abram de Laeter in
het Jaer 1783 den 29 Maert." De betimmering zal dus
uit het begin van het jaar 1783 dateeren.
Maar bovendien kwamen in dit vak de sporen van
een venster te voorschijn, evenals trouwens in het middenvak
tegenover de ramen. Enkele bewijzen te meer,
hoe handig de bouwers van dit laat 18de eeuwsehe
heerenhuis gebruik wisten te maken van fragmenten
uit een vroegere bouwperiode.
Doch, laat ons tot de inrichting van het vertrek terug-

17
keeren. Ook alle vitrines werden uit de zaal genomen
en door nieuwe vervangen, hetgeen het fraaie zilver
en in het bijzonder de kostbare Popta-schat zeer ten
goede is gekomen. Enkele goede portretten werden in
de vakken gehangen. De zooeven reeds genoemde
Oranje-portretten werden, evenals de groote palissander
kast, naar de schilderijenzaal overgebracht, waarin zij,
door een afscheiding in de zaal tot een afzonderlijke
afdeeling vereenigd, wederom een waardige plaats bekwamen.
In beide afdeelingen werden de wanden met
linnen bespannen, teneinde een warmen achtergrond
voor de schilderijen te bekomen. Tevens had een algeheele
verhanging der schilderijen in het prentenkabinet
plaats.
Ten slotte zij nog gemeld, dat de tentoonstelling
van kleedingstukken en kantwerkeu in de vitrines van
het kleine voorvertrek van de Hmdelooper kamer een
volkomen verandering onderging.
Gebouwen. De toestand der gebouwen bleef gunstig,
slechts enkele kleine herstellingen behoefden uitgevoerd
te worden.
Verzamelingen. Hetzelfde mag gezegd worden omtrent
den toestand der verzamelingen. De restauratie
der schilderijen door den heer de Wild vindt gestadigen
voortgang. In het afgeloopen jaar kwamen een
drietal schilderijen uit het atelier van den hersteller
terug, en wel: het portret van een Dame met horloge,
door Nic. Wieringa, Colonel van Aylva, door Wybrand
de G-eest, en Balthasar Bekker, door Zacharias Webber.
Zij kregen alle een plaats in de hernieuwde Poptazaal,
2

18
terwijl enkele andere stukken ter restauratie aan den
hersteller werden toegezonden.
Museumbezoék. In de bezoekuren werd geen verandering
gebracht. Zij bleven van 1 April tot 1 October
op 10—5 uur en van 1 October tot 1 April op 10—4
uur. Zondags op 12—4 gesteld. Het aantal bezoekers
in het afgeloopen jaar bedroeg 9767.
Aaniüinsten en verliezen. Bij de verzamelingen konden
wederom ettelijke aanwinsten gevoegd worden,
waarvan ik hier slechts eenige opnoem, n.1.:
Een olieverfstudie van een Boerenmeisje, door Joh.
Elzinga. In bruikleen ontvangen van den heer Th. van
Weideren baron Eengers, te Oenkerk.
Een tweetal bronzen kerkkandelaars, begin 14e eeuw.
Gevonden bij het rooien van boomen op het kerkhof
te Langedijke, in Ooststellingwerf. Aangekocht door
bemiddeling van den heer S. B. Prakken, arts te Oosterwolde.
De wapensteen uit de voorpoort van het voormalige
slot Groot-Terhorne, onder Beetgum. Geschonken door
den heer E. baron van Schwartzenberg en Hohelansberg,
te Velp bij Arnhem.
De overige aanwinsten kan men in de hierachter
volgende lijst van aanwinsten opgenomen vinden.
De Directeur,
E. W. C. SIX.

Aanwinsten der verzamelingen, beheerd door den
Directeur.
(1 JULI 1919—1 JULI 1920.)
Inventarisnummer.
21Ü9. Zeven stuks profielsteenen.
2110. Getorste ijzeren staaf, lang 1.40 M.
2111. Geschonden ijzeren muuranker.
2112. Menschenschedel, in twee stukken gebroken.
2113. Aardewerk kannetje, grijs geglazuurd, 16e eeuw, hoog
20 c.M.
2114. Aardewerk kannetje, bruin geglazuurd, 16e eeuw, hoog
16 c.M.
2115. Aardewerk kannetje, grijs geglazuurd, 16e eeuw, hoog
11 c.M.
2116. Een scherf van gebrandschilderd glas, driehoekig, waarop
in rood, een witte sleutel.
2117. Een scherf van aardewerk, wit met bloemornament in
blauw. Vermoedelijk deel van een deksel.
2118. Een scherf van aardewerk, wit, met donkere strepen versierd.
2119. Stukje zandsteen; architraaf, voorzien van kanteelen, waaronder
een vensterboog. Vermoedelijk een gedeelte van een
beeldhouwwerk.
2120. Stukje hertshoorn, lang S 1 /^ c.M. Onderaan versierd met
een ingekorven lijn en aan de onderzijde voorzien van een
rond gaatje.
Nos 2109—2120 zijn gevonden bij het graafwerk tot den
aanleg van straten tusschen Cambuursterpad en Groninger
straatweg te Leeuwarden en werden door de gemeente
Leeuwarden in het museum geplaatst.

Inventarisnummer.
20
2121. Zes stukken zandsteen; kapiteelen en consoles, afkomstig van
een vensterornlijsting uit een huis aan de Weaze te Leeuwarden.
Aangekocht.
2122. J. Elzinga. Olieverfstudie van een boerenmeisje, doek lang
1.25 M., breed 0.65 M.
Bruikleen van den heer Th. van JVelderen baron Rengers,
Heemstra-State te Oen kerk.
2123. Driekantige flesch van groen glas Op den schouder een
stempel met maçonieke emblemen, hoog 31.5 c.M. Afkomstig
uit het pakhuis der firma Menalda te Harlingen.
Geschenk van den heer II. Simonsz aldaar.
lAlb. Driekantige flesch van groen glas. Op den schouder een
stempel met maçonieke emblemen. Hoog 24 c.M. Gelijk
no. 2123 afkomstig uit het pakhuis der firma Menalda te
Harlingen.
Geschenk van den heer H. Simonsz aldaar,
2125. Groote hooge kruik, van rood gebakken aarde, met platten
bodem, naar boven wijder uitloopenden buik, breeden schouder,
betrekkelijk nauwe halsopening met zvvaren rand; ter
hoogte van den schouder twee maansikkelvormige uitsteekselsbij
wijze van handvatten. Hoog 46 c.M., tniddellijn 35 c.M.
Gevonden op het eiland Texel en aangekoeht door bemiddeling
van den heer J. Daalder Dz.
2126. Zes groote profielsteenen van gebakken aarde, met verschillende
profileeringen.
Geschenk van den heer Dr. Lolke Dokkum te Sneek.
2127. Twee kleinere profielsteenen van gebakken aarde.
Geschenk alsvoren.
2128. Drie eylindervormige steenen van gebakken aarde.
Geschenk alsvoren.
2129. Eenige fragmenten van verschillende baksteenen.
Geschenk alsvoren.

Inventarisnummer.
21
2130. Een grootere en drie kleinere stukken natuursteen.
Geschenk alsvoren.
2131. Vijf fragmenten van verglaasde vloertegels.
Geschenk alsvoren.
2132. Groote nokpan van gebdcken aarde.
Goschenk alsuoren.
2133. Twee groote nokpannen van gebakken aarde.
Geschenk alsvoren.
2134. Gedeelte van een groote nokpan van gebakken aarde.
Geschenk alsvoren.
2135 Langwerpig vierkant plat stuk hout, eenigszins wigvormig,
waarin overlangs gaten zijn geboord. Lang 22.5 c.M.,
breed 15 c.M.
Geschenk alsuoren.
2136. Fragment van een grafsteen van roode zandsteen, waarop
vierkante en kruisvormige figuren in laag relief zijn gehou­
wen. Hoog 64 c.M. Breed 59 c.M.
Geschenk alsvoren.
Nos. 2426—2136, geschonken door den heer Dr. Lolke
Dokknrn te Sneek, zijn gevonden bij graafwerk ter plaatse
van het zgn. „Oud Kerkhof" te Sneek.
2137. Kruikje van bruin gebakken aarde, met aangeknepen voet,
geribden buik en hals en één oor. Onder het oor bevinden
zich twee kleine gaatjes. Zoogenaamd Jacoba kannetje.
Hoog 32.5 e.M.
Geschenk van den heer E. Bouma te Menaldum en aldaar
gevonden bij graafwerk.
2138. Houten zool of onderstuk van een baggerlaars, met puntig
ijzeren beslag onder de hak en de zool en een koperen band.
Gevonden in den grond te Oppenhuizen.
Geschenk van den heer A. de Fries te Sneek,
2140. Zoogenaamde „tipmuts" van wit linnen, waarop in zwarte

Inventarisnummer.
22
zijde twee bloemvazen, bloemen en vogels zijn geborduurd.
Deze tipmutsen werden onder het oorijzer gedragen.
Geschenk van den heer Dr. J. II. Regenbogen te jBozum.
2141. Twee bronzen kerkkandelaars. Begin XlVe eeuw.
Hoogte tot bovenkant van den vetvanger 30 1 c.M. Gevonden
bij het rooien van boornen op het kerkhof te Langedijke,
Ooststellingvverf.
Aangekocht door bemiddeling van den heer S. B. Prakken,
Arts te Oosterwolde.
2142. Wapensteen, afkomstig uit de poort van het voormalig slot
Groot-Terhorne of' Martena-State onder Beetgum. Eerste
kwart der 17de eeuw.
Geschenk van R. baron van Schwarzenberg eu Hohenlqnsberg,
te Velp bij Arnhem.
De Directeur:
E. W. O. SIX.

VEÏISLAG- Tan den Conservator der archaeologische
en ïiumismatiscîie verzamelingen over de jaren
1919 en 1920.
Wat de aanwinsten van de terpen-afdeeling betreft,
kan in hoofdzaak worden verwezen naar de bier afgedrukte
lijst der aanwinsten. Het aantal typen van vaatwerk
is aangevuld met enkele zeer interessante stukken,
die laten zien dat de Friesche bodem telkens weer
verrassingen baart, voorwerpen oplevert waarvan de
aanwezigheid nauwelijks kon worden verwacht. De
beide geverniste romeinsche vaasjes uit de terp te Oostereud,
met zeldzaam goed bewaarde witte slip-versiering
behooren toch tot een tot dusverre uit Friesland onbekende
soort van drinkbekers, uit de derde eeuw, waarvan
een met het ook uit het buitenland bekende opschrift:
Vitula af te leiden volgens de bekwame samenstellers
van het Corpus I. L. XIII, 10018, 195 van vita in den
zin van ,,jong leven" of overdrachtelijk „mijn liefste".
Dat deze zeldzame drinkbekers toch niet de eenigston
in Friesland waren, toont een klein scherfje van
een dergelijk vaasje, dat in deze verslag-periode op de
terp te Hatsum, bij Dronrijp, werd aangekocht (XLIX A.
135). Het interessante is zeker dat deze goed te dateeren
vaasjes een nieuwe bijdrage leveren voor de
kennis der Eomaniseering va)! Friesland in de derde
eeuw onzer jaartelling. Voor de relaties is het van
belang te weten dat, hoewel soortgelijk aardewerk in
Duitschland, o. a. te Trier en iCeulen/vervaardigd werd,
deze stukken toch niet in Duitschland gebakken zijn. Het

24
centrum van herkomst dient evenwel nader te worden
vastgesteld.
Uit ongeveer denzelfden tijd is een wel uit Duitschland
en vrij zeker uit Rheinzabern afkomstig bovenstuk van
een fijn sigillata-vaasje met kerf snee-ornament, een versiering
die op aardewerk is aangebracht in navolging
van geslepen ornament op glaswerk. Dit fragment komt
eveneens uit Hatsum (no. 62). Een andere terra sigillata-scherf
met stempel van den pottebakker Maximinus,
gevonden te Kimswerd, is eveneens uit Rheinzabern
afkomstig.
Uit dat zelfde Kimswerd verwierf bet museum een
complete terra-nigra beker, van een soort die blijkt
vrij algemeen bij de terpbewoners in gebruik geweest
te zijn. Het is geïmporteerd vaatwerk uit den romeinschen
tijd, doch komt in dezen vorm in de centra van
romeinsche beschaving niet voor. Het is vrij zeker w T erk
van nog onbekende Gallische pottebakkers.
De groep van uit de Rijnstreken geïmporteerd Karolingisch
vaatwerk werd o. a. vermeerderd met twee
belangrijke exemplaren uit Haard (162. 1 en 2).
Hatsum leverde ook een weefplaatje (Brettchen) van
been, waarvan er nu meerdere uit de terpen bekend
zijn en die weer eens de aandacht trekken nu de in
het bekende Yikingvaartuig, het Oseberg-schip te Kristianea,
gevonden zeer belangrijke weefsels bekend gemaakt
worden, waarbij banden die met Brettchen geweven
zijn, terwijl ook een weefplaatje in dat schip gevonden
werd. "Waar de dateering der weefplaa†jes op zich zelf
onmogelijk is, mag - gezien hun aantal - wel worden
aangenomen, dat ze in Friesland althans ten deele in
den terpentijd gebezigd zijn.

25
De ladenafdeeling voor berging van terp-oudheden
werd belangrijk vergroot. De bestudeering van het materiaal
der archaeologische afdeeling werd dezerzijds
voortgezet, ook in verband met elders gedane vondsten.
Om de belangstelling gaande te houden werden door
ons twee opstellen gepubliceerd en wel over „Angelen
en SaJcsers op de Friesche terpen" en „Het bronzen
tijdperk in Gelderland en Friesland". Het eerste verscheen
in „De Gids" van Juni 1919, het andere in „De
Gids"' van November 1920. Over vindplaatsen van in
terpen gevonden schedels van nienschen, werden inlichtingen
verstrekt aan den heer Frans Duyvensz, arts
te Amsterdam.
Wat het munt- en penningkabinet betreft, verklaarde
de directeur van ons museum, Jhr. Six, zich op mijn
verzoek bereid om het beheer te zamen met ondergeteekende
te voeren. Een der belangrijkste munten, de
bekende navolging van een gouden solidus van Keizer
Theodosius met runen-inscriptie „Hada", gevonden
bij Harlingen (Zie Vrije Fries XX, 2e afl., blz.
190 en pi. II), was het onderwerp van uitvoerige correspondentie
met den Engelschen historicus Alfred Anscombe
te Stroud Green, die in het begin van 1921 eene
verhandeling aan deze munt, een der oudste Engelsche
munten van Angel-Saksisch type, wenscht te wijden,
gelijk hij onlangs een stuk schreef over de verwante
gouden solidus van het Britsch Museum met de runeninscriptie
„Scan-omodu", door hem gedateerd omstreeks
460 n. C.
AENHEM, 31 December 1920.
Mr. P. C. J. A. BOELES.

OPGEGRAVEN VOORWERPEN, MEERENDEELS
UIT TERPEN.
C X1JX. Achlum, Terp de Klaverblom.
Nos 17 Twee en twintig scherven van potten met geometrisch
'19. ornament (schelpkalk-ornament groep) o. a. no. 17 een
voor reconstructie vatbaar klein en ruw potje, hoog
5.7 c.M., diam. 8.6 c.M., met wijden mond en diverse
groote stukken (no. 18) van een groote bolle, grauwe
urn van het voor dit vaatwerk bekende type, versierd
met elkaar kruisende banden van vijfdubbele
lijnen. No. 19 randscherven van twee dergelijke potten
waarvan één met schaakbord ornament, de andere met
gestreepte driehoeken.
>i 16. i

27
een deel van den hals en schouder vormen van een
fijn vaasje met kerfsnee-ornament, vrij zeker uit een
fabriek te Rheinzabern en ongeveer als Ludowici
1901-1905, S. 256, Fig. 54-55.
Nos 63. Veertien onversierde dito scherven o.a. stukken van
een standring van een late kom.
» 57, Twee scherven van een conische terra-nigra beker.
T> 56. Voet van een beker of vaas van terra-nigra. De vorm
wijkt af van de voeten der gewone, uit de terpen bekende
terra-nigra bekers. De vlakke bodem heeft n.1.
een lagen standring en gaat tot 1.6 c.M. recht omhoog
om eerst daarna uit te buigen. Diam. voet 5.1
c.M. Kleur lood grijs.
» 58. Randscherfje van terra-nigra, mogelijk van dezelfde
vaas als no. 56.
» 54. Dertien scherven van geimporteerd hard gebakken geel
of bruingeel Karolingisch vaatwerk. Meerendeels nog
omstreeks uit den tijd van Lodewijk den Vroomen en
een van een pot van het genre Pingsdorff.
» 55— Twee randscherven van vroeg Friesche wijdmondige
71. potten met terzijde gekartelden rand. Omstreeks eerste
eeuw n. C.
» 31. Soort cylindervormig zeef je van gebakken aarde (Friesch
werk). Met acht kleine openingen, h. 4.4; diam 7.2 c.M.
Verschillende ringvormige en driehoekige netverzwaringen
van gebakken aarde.
» 53. Groote buikscherf van een grauwe tot roodbruine Saksische
urn met canneleeringen.
» 58. Twee kleine versierde Saksische scherfjes.
» 42. Schaar van brons (in twee stukken). Type van onze
schapenscharen. L. 17.7.
» 43. Fragment van een dito kleinere schaar van brons.
» 41. Gave dito schaar van ijzer. L. 20.7 c.M.

28
Nos. 45— Drie defecte rechthoekige beenen kammen mei dubbele
47. tandenreeks.
» 44. Late wit beenen kam met twee smalle, bijkans rechte
dekbladen, waarvan één versierd met groepen van zich
kruisende lijnen. Vele tanden en zijstukken ontbreken.
L. 15.4. Ongeveer fcirolingische tijd.
Yervolg, ingekomen na Mei 1920.
Een tachtigtal kleine sigillata-scherven, gedeeltelijk
glad, gedeeltelijk van versierde kommen o. a.:
No.-:. 86 — Drie aanelkaar passende scherven van een latere, ver-
87. sierde kom niet hoogen rand en voorstelling o a. van
Diana met een hinde, en 132-133, drie stukken van
een wrijfschaal.
» 69. Twaalf scherven van geïmporteerde Karolingische potten,
o. a. van een bolvormige, lichtgele pot met reeksen
inges†empelde kwadraatpunten uit omstreeks de
9e eeuw.
» 115 Scherven o. a. van den rand van een dergelijke pot
met plat oor, ongeveer als Catalogus (1909) pi 'VII,
624, ook met kwadraatpunten.
» 70. Eenige scherven van gesmoord Friesch vaatwerk met
scherpen schouder.
» 72. Randstuk van een hardgebakken cylinder pot met
stempelindrukken. Laat.
» 98/99. Twee laat Friesche bolpotten.
» 128. Bovenstuk van een bronzen haarnaald.
» 83. Beenen haarnaald, defect.
» 130. Bronzen stang met ronde knoppen en rechthoekige
opening of gleuf in het vierkante middengedeelte. L.
9.1 c.M.
» 135, Scherfje van een fijn vernist Romeinsch vaasje met
wit, dikopliggend randje van de soort waarvan de
terp te Oosterend (zie dit verslag) een volledig en

29
zeldzaam vaasje met inscriptie „vitula" opleverde. Op
de breuk grauw, zeer zeldzaam in Friesland.
Nos. 136. Brettchen van been, vierkant met 5 openingen,
Gebezigd als weefplaatje. L. en br. 3 c.M.
» 137, Geribde, meloenvormige groenachtige romeinsche kraal.
C. LVIII. Harkezijl, terp bij.
Nos. 25-26, Zeven en twintig scherven van geometrisch versierd
vaatwark (schelpkalk groep).
Een paar kartelrandige Friesche scherven en vele scherven
van Friesche oorenpotten.
Een gaaf kleiD kartelrandig potje (no. 7.), twee gave
potjes, één met één, en één met twee groote ooren, een
gave twee-oorenpot (no. 1). Een Friesche scherf (no.
23) met groot en typisch stuk van een cardiumschelp
in het baksel,
» 2, Een zeer late inheemsche bolpot.
LXVIIIb. Hitzum, terp te.
No. 21. Buikige Saksische urn met drie paralel-lijnen om den
schouder en dubbele, zigzag geplaatste strepen op den
buik. B. 11 c.M, diam 13.8 c.M.
C. L. VI. Kimsnerd, terp Anema.
No. 3. Fraaie randscherf van een lichtgrijze pot, met donkere
plek, versierd met schelpkalk ornament. In het baksel
stukken van schelpen.
» 23. Een en twintig scherven van minstens vijf dergelijke
potten, waaronder een glanzend zwarte randscherf, met
seherpen schouder.
» 2. Bodemfragment van een bord of bakje van terra-sïgillata,
midden op den vlakken bovenkant met stempel
MAXI (MINVS). Deze pottebakker werkte te Rhjinzabern.
Zie Ludowici, 1901-5 S. 50.
» 24. Drie sigillata scherven van twee verschillende en relief
versierde kommen, waarop o. a. medaillons. Tweede
helft tweede of eerste helft der 3e eeuw n. C.

30
No. 25. Drie gladde sigillata-scherven van twee bakjes uit de
2e of 3e eeuw.
» 1. Fraaie, voor volledige reconstructie vatbare, conische
terra-nigrabeker, ongeveer als Boeles, cat. Friesch
Museum 1909, pi. lil, 186. H. 12.3 c.M. Gr. diam.
19.7 c M. Diam. bodem 4.7 c.M.
» 16. Bodem van dito beker, diam. 5.5 c.M.
» 15. Dito, breed 7.5 c.M. Daar van de opstaande kanten
bijna niets meer aanwezig is, staat niet vast of wij
met een beker-fragment te doen hebben, doch is dat
wel waarschijnlijk.
» -4. Klein en vroeg Friesch één-oorpofje, hoog 7 7 c.M,
B 5. Alsvoren, h. 8.6 c.M.
» 6. Gaaf Friesch bolpotje, omstreeks begin 8ste eeuw. H.
8.5, diam. 10,8 c.M.
» 14. Laat-Karolingische scherf, genre Pingsdorff.
» 26. Blauw grijze laat Karol. randscherf met ingelrukte
kwadraatpunten.
» 13. Defect maar geheel te reconstrueeren geel, geïmporteerd
Frankisch bolpotje, met ruw en niet geheel vlak
afgesneden bodem. H. 9.5, diam. 11.8.
C XLVI. Kimswerd, terp Braaksma.
No. 6. Scherf van een hardgebakken Karolingische pot met
reliefband, waarop kwadraatpunten zijn ingedrukt.
» 8. Bronzen naald van een scharnier-fibula, 4.9 c.M.
Bizondere vorm uit den Romeinschen tijd.
» 9. Beenen heft van een mes, waarschijnlijk nog middeneeuwsch
en van belang voor de dateering van het volgende
nummer. L. 6.5 c.M.
» 10. Spatelvormig, wit beenen huid(?) krabbertje. L. 6.1,
beneden breed 2 c.M., waarschijnlijk middeneeuwsch
of later. Herinnert aan de bronzen, getande krabbers
uit de terpen.

31
C LIX. Oosterend, terp ten oosten van Jellema-state. De
bovengrond van deze terp is reeds vroeger afgegraven.
De volgende nos. zijn ontgraven in den zomer van
1919 en wel bij elkaar, volgens opgave van den terpbaas.
No. 1. Zwart vernist buikig vaasje met smallen voet, op de
buik versierd met witte bladranken en groepen van
drie witte stippen. Dit witte ornament is boven en
beneden afgesloten door een rand van fijne kerfjes. Volledig
op enkele scherven na. Hoog 15.7 c.M., grootste
diam. 11.5 c M. Zie volgend nummer. Op de breuk
zandkleurig.
» 2. Donker bronskleurige verniste drinkbeker, op de breuk
rood. De buik heeft zeven ovale deuken. Boven- en
benedenbuik zijn elk versierd met een opgespoten witte
rand. De ribben tusschen de deuken zijn met verwant
wit orn. bedekt, o. a. breede stippen, evenals op het
vorige nummer. Voorts met witte letters de inscriptie:
¥ I T V L Â, d i. „het jonge leven", overdrachtelijk
voor „mijn liefste". Hoog 15.6 c.M., gr. diam. thans
9.1 c.M E'.nkele scherven van de buik ontbreken. Omstreeks
midden of tweede helft der derde eeuw na Chr.
Hoewel verwante, vaasjes in ïrier en Keulen vervaardigd
zijn (zie o. a. Oelmann. Die Keramik des Kastells
Niederbieber, Abb. 1Ü —14), komen onze stukken niet
geheel overeen met het Duitsche fabrikaat en moeten
zij van elders geïmporteerd zijn. Vgl. Corpus Inscr. Lat.
XÏ1I, 10018,195 Vasa potoria Tituli picti.
In Friesland zijn dergelijke vaasjes nog niet voorgekomen,
behalve juist dit jaar het kleine in dit verslag
vermelde scherfje uit Hatzum. We! kwamen een enkele
maal scherfjes van andere, niet met wit versierde geverniste
vaasjes voor.
Geschenk van den terp-eigenaar, den heer de Leeuw,
te Akkrum.
ti 3. Zware voet van een kom of schotel van terra-sigillata.
Evenals het volgende nummer in 1920 ter plaatse
gekocht.

32
No. 4. Scherf van een geometrisch versierde pot.
CLXU-I Kaard (Westdongeradeel), terp, dicht bij 't dorp.
No. 1. Gebroken, doch grootendeels voor reconstructie vatbare
betrekkelijk vroege en groote Karolingische pot, van
goudgeel hardgebakken aarde, met opgelegde reliefbanden,
die met ingestem pelde kwadraatpunten zijn versierd.
Platte verdikte rand, geen oor of tuit. Vgl. Koenen,
Gefásskunde, Taf. XXI, t en 2. Omstreeks eerste helft
der 9e eeuw. Zie fragmenten van dergelijk vaatwerk,
Boeles, catalogus 1909, pi. VII, 629, 630.
» 2. Bijkans volledige bolvormige tuitpot van gelijke techniek,
met één plat oor. Meest volledig exemplaar van
het Friesch Museum. Vgl. de bovenheift van een dito
geïmporteerde pot Boeles t a. p. no. 624.
De maten van beide potten znllen na reconstructie nader
worden opgegeven. Ter plaatse aangekocht met het
vorige nummer, dat volgens den terpbaas dicht bij no.
2 gevonden werd. In deze terp is ook een eenvoudig
versierd Saksisch urntje ontgraven.
C. LVII. Tzrnn, terp de Klaverblom, op de Vlaren.
Nos. 5-6 Negen scherven van geometrisch versierd vaatwerk
(schelpkalkgroep).
» 13- Negen sigillata-scherven o. a. twee van een wrijfschaal
14. van het genre met tuit in den vorm van een leeuwenkop-masker.
» 15. Drie scherven van conische terra-nigra bekers.
» 8— Verschillende scherven van gesmoord Friesch vaatwerk
9. o. a. met scherpen schouder.
» 1. Zware, ronde bak van gebakken aarde met platten
bodem, waarin drie ronde openingen, ongeveer 7 m.M.
in diam. en een opstaanden, naar boven dunner wordenden
rand. H. 12.7. Diam. bodem 30.5 c.M.
» 10— Twee randscherven van laat-karolingische of vroeg-mid-
11. deneeuwsche inheemsche potten.

83
L 111«. Winsum, terp Monnikebayum.
No. 28. Vroeg-middeneeuwsch beenen heft, bekroond met een
dierfiguur, waarvan de kop beschadigd is. L. 8 c.M.
» 29. Priemvormig, aan één eind stomp beenen voorwerp
met ronde opening, ongeveer in het midden. Gebruik
onbekend. L. 10 4 e M.
MUNTEN IN FRIESLAND GEVONDEN.
A. 1357, Romenische denarie van zilver.
Vz. Gehelmd hoofd n. r. Randschrift onzeker.
Kz. Vrouw, in de uitgestokeu rechterhand een krans.
De linkerhand steunt op een lans. Randschrift onzeker.
Met het volgende nummer in het voorjaar van 1919
gekocht van een terpsehipper en volgens opgave gevonden
in een terp bij Harlingen.
A. 1358. Denarie alsvoren, verweerd.
Vz. Gehelmd hoofd naar rechts.
A. 1359. Goudgulden van den Utrechtschen bisschop Frederik
van Blankenheim.
Vz. Vijf wapenschilden en omschrift:
Dws. FREDERIC' EPC. TRAIECTEHS'
Kz. Johannes de Dooper en omschrift:
S. JoHAMES BABTISTA.
Gevonden op Ameland. Aangek.
~~ Omstreeks 1505. Zilv. stuiver van George van Saksen,
v. d. Chijs VII, 6. Uit een terp te Winsum.
Geschenk van de familie van Weideren Rengers.
De Conservator,
Mr. P. O. J. A. BOELES.
3

YEESLAG YAN BEN BIBLIOTHECARIS.
(Juli 1919—Juli 1920).
Dit afgeloopen jaar is belangrijk voor de bibliotheek
geweest. Op mijn voorstel is eene commissie voor de
bibliotheek ingesteld, met welke ik eventueel zaken de
bibliotheek rakende in eerste instantie zal kunnen bespreken
; baar advies kan nu te pas komen, nu de boekerij
van duisternis tot licht is gekomen. De heeren Rengers
en Apeldoorn werden aangewezen om met den
bibliothecaris deze commissie te vormen.
Het is mij eene voldoening te kunnen mededeelen,
dat de inrichting van de boekerij, die ik zoolang had
gewenscht, haar beslag heeft gekregen. De kasten zijn
anders geplaatst en dichter bij elkaar gebracht; niet
alleen zijn daarmee een aantal kasten gewonnen, die
nieuw zijn gebouwd (van 65 kwam het aantal nu op
81), maar aan den straatkant bestaat nu voor den bibliothecaris
een kleine maar voldoende werkruimte, terwijl
aan de tuinzijde de oonservator der arcliaeologische
afdeeling gelegenheid heeft gekregen voor het sorteeren
van de terpvondsten. Mr. Boeles en ik kunnen beiden
dus tevreden zijn over den maatregel. Alles is electrisch
verlicht, zoodat de geheele verzameling nu is te gebruiken
en te overzien. De handschriften, die vroeger op
den tast moesten worden gezocht en overal verspreid
stonden, ben ik nu bezig bijeen te brengen naar het
volle licht.

35
Het geheel is een flinke karwei geweest, waarbij men
terdege moest opletten. Ik heb daarbij aan Draaisma
en Ablij bijzonder goede hulp gehad, of juister, ik heb
het het veiligste gevonden om dit werk aan hen over
te laten.
In afzienbaren tijd behoeft aan de boekerij-inrichting
nu niets meer te gebeuren. Gf-eleidelijk kan ik nu de
beschrijving der handschriften en het catalogiseeren der
boeken voltooien in mijn vrijen tijd.
De verzameling „buiten-Buropeesche reizen" wordt
thans overgebracht naar het Princessehof en zal eerst
worden genummerd. Dan kan ik, nu ik de verzameling
bijeen en bij de hand heb, de werken met elkaar vergelijken
en doorzien. Zij zullen ineen catalogus worden
opgenomen, die voor rekening van de gemeente zal worden
gedrukt; hij moet dus aan degelijke eischen voldoen.
Als aanwinst aan handschriften vermeld ik een aantal
oude bescheiden betreffende de tegelfabriek aan de
Zoutsloot te Harlingen, door den heer P. Tjallingii, den
laatsten eigenaar, aan het Genootschap geschonken. Zij
zijn gebruikt door den heer Ottema voor zijn artikel
in de Vrije Fries en door zijne bemiddeling het Genootschap
aangekomen.
S. A. WALLER ZEPER.

Aanwinsten der Bibliotheek, *)
ALDE tiid en de nye, De. Fryske foardracht mei sang
for twa froulju. Leeuw. z. j.
ATS3IA, R. T., Oostermeer en zijn verleden, Oostermeer 1914.
BAART de la Faille, R. D. Zie GO.NNEï.
BEGEER, C a r e 1 J. A- Inleiding tot de geschiedenis der
Nederlandsche edelsmeedkunst. Z p. en j.
Van Mr. Il- A. Foekema ie Baarn,
BERICHTE aus dem Knopf-Museum Heinrich
Waldes. Prag. 1917. Sammlung von Kleiderverschüissen
aller Arten und Zei ten. Jahrg. III, Heft 1/2, Prag. 1918.
BERNS, J. L., De archieven van het lîof Provinciaal en van de
Gerechten der Grietenijen, Steden, Districten, Eilanden en
Hoogeschool van Friesland. Leeuw. 1919.
Van den Rijksarchivaris in Friesland.
BIBLIOTHEEK der Universiteit van A m s t e r d a m.
Zie CATALOGUS.
BIJDRAGEN van het Provinciaal Genootschap van kunsten en wetenschappen
in Noord-brabant 1918 l—V. 's Hertogenbosch. Z.j.
Van dit Genootschap,
BLAOPOT ten 0 a t e, D, H. S. Zie CATE, BI au pot ten.
BLOYS van Treslong Prins, P. C. 7ie PRINS.
BOISSEVAIN, tl. Ph.. LatableUed'aehatdeTo]sum(Frise). Overdr.
uit: Revue des études anciennes T. XXI, nu. 2. Avril-Juin 1919.
Va» den schrijver.
*) Bovendien ontving de bibliotheek door ruiling de gewone uitgaven
van de Genootschappen, waarmede men, volgens de aan het verslag toegevoegde
lijst, in correspondentie staat.
ÎJ.B, De bibliulheek (in het Friesch Museum) is voor de leden en
voor wetenschappelijk onderzoek dagelijks geopend van 10—4 uur. Boeken
worden op aanvraig franco aan de leden toegezonden. Voor het raadplegen
van handschriften wende men zich tot den bibliothecaris.

37
BONKEN, B. Tr. Lidjan unt Omrang- and Halleg- Fresk samalt
fan . Breklum 1914.
Van den heer P. de Clercq te Veenwouden.
AELBRECHT, hertog in Beieren, graaf van Holland enz., binnen
Enkhuizen in 1396. 8 lithographiën. (Maskerade te Leiden
1900). Met historische toelichting. Leiden 1900.
Van Br. S. A. Waller Zeper.
BOuN, Roomseh Frysk, Skriftlike Leargong, les 15 en 8.
Van Dr. Tüus Brandsma 0. C. te Oss.
B(RUINVTS), C W. Alkrnaarsche kunstenaars, werken te Alkmaar
van elders wonende kunstenaars. Nalezing op Oud-Holland
XXVII (1909), bl. 115-124. (Overdr. Oud Holland)
Van den schrijver,
BÜRGESS, F r e d. W. Antique Jewellery and Trinkets. With
142 illustr. Lond. 1919.
CANNE, R. W., Hwa 't sùnder sûnde is Oarspronkelik
toanielstik yn fjouwer bidriuwen. Leeuw. Z. j.
CARNEGIE INSTITÜTION of Washington. Zie YEARBOOK.
CATALOGUE de la collection Goudstikker d' Amsterdam, exposée
dans les localités de la „Rotterdamsche Kunstkring", Rotterdam
16 Mai—6 Juin 1920. Catalogue no. 19. Z. p. en j.
Van de firma Goudstikker te Amsterdam.
CATALOGUE de la colleclion Goudstikker d' Amsterdam, exposée
dans les localités de la Maatschappij voor beeldende kunsten.
14 Dec 1919-4 Jan. 1920, Z. p.'en j.
Van dezelfde Jirma.
CATALOGUS van de collectie Goudstikker, geëxposeerd in de kunstzalen
van de Academie van beeldende kunsten en technische
wetenschappen. Rotterdam, Mei-Juni 1919. Z. p. en j.
Fan dezelfde firma.
CATALOGUS der Mandschriften in de Bibliotheek der Universiteit
van Amsterdam IV. (derde stuk) Brieven. Lijst van geadresseerden
en Corrigenda. Amst. 191!'.
Van den Bibliothecaris dezer Universiteit.

88
CATALOGUS der Friesche Kunsttentoonstelling van Woensdag
15 October tot en met Zondag 2 November 1919, in de zalen
der Naaml. Venn. Kunsthandel „Esher Surrey". Lange Voorhout
58 Den Haag. 1919 z. p.
Van het Frysk Sehkip „Rjucht en Sïjucht" te 's Gravenhage.
CATE, D. H. S. B1 a u p o t ten, Kenmerken van rijzende en
dalende kunsten. (Overdr. uit het Tijdschrift van het Koninklijk
Nederlandsen Aardrijkskundig Genootschap, 2e Scr. dl. XXXV,
1918, Afd. 4).
Van den schrijver.
CATE, D. H. S. B 1 a u p o t ten, De Nederlandsche duinen,
beschouwd in verband met bodembeweyingen. Met kaarten nos.
IX en X en een diagram. (Overdr. uit het Tijdschrift van het
Kon. Ned. Aardrijksk. Gen. 2e Ser. dl. XXXVII, 1920, Afl. 4).
Van den schrijver.
CENTRA, Friesland's. Geïllustreerde Gids der Prov. Friesland.
Leeuw. z. j.
Van de Jf. V, Woord- en Zuid-Nederlandsche Uitgevers-Maatsch.
te Leeuwarden
CLUBBOEOE (Officieel) der Vereeiiiging Leeuwarder Watersport.
Z. p. en j.
COLENBRASTDER, H. C. Zie PÜBLICAT1ËN.
DASSEN, J. J. It wird fen Kaïn. Oarspronkelik Toanielstik
yn fjouwer útkomsten. Z. p. en j.
DE ALD FEINT efit Oungelôksbern. Fryske foardracht mei
sang. Leeuw. z. j.
DEE OER EN TOFôLLE. Frieske foardracht foar ien persoan.
Leeuw. z. j.
DRESCH, N. J. .11. De archieven der Colleges, die over het
tegenwoordig gebied der gemeente Schiedam rechtspraak hebben
uitgeoefend en van de Notarissen, die er hebben gefungeerd,
1344—1811. Schied. 1918.
Van den archivaris dezer gemeente.
DRIESSEN, H. L. Zie GONNET.
DROSTE, G e o r g De Vorspannweert. Een NedJersassen-rotnan.
Bremen z. j.

39
DYKE, Jeremias. Een waerdigh communicant zijnde' een
uytnemend tractaet van 't waerdigh ontfangen des heyligen
avondmaels. In 't Engels beschreven door
ende vertaelt door Nicolaus Arnoldus S. S. Th. Dr. ende Prof.
in de Illustre schoole tot "Yaneker. Fran. 1655.
Fan Br. S, A. ff aller Zeper.
EAKTIIÜS en nou, Fryske foardracht op Sang. Leeuw. z. j.
EHLERS, Wilhelm. Rad mal, wat is dat? Plattdütschc Radels
ut Holsteen. Hamb. 1920.
E31BDEN, van. Zie: MEERKAMP v. Embden.
FOARDRACHTEN (Fryske) mei sang. Leeuw. z. j.
FOABDRACHTEN, Trye Fryske, mei sang. Krearaheinster
en Bolrindster enz. Leeuw, z, j.
FOARDRACHTENBOEKJE for froulju en menlju, no. I. Lokkige
Jan enz. Leeuw. z. j.
FRIESEN, Ahnanach, für das Jahr 1920. Wilhelmshaven 1920.
Fan de') heer P de Clercq te Feenwouden.
FRIESEN-HEI.VIAT. Sechzehn Federzeichnungen aus Oldenburg-
Ostfnesland von Ernst Höfer-Lüdenscheid. Gedichte von Georg
Ruseler-Oldenburg. Wilhelmshaven 1918.
FRIESLAND, Mooi, No. 15 van 13 Sept. 1917. (Waarin;
Het Friesch ïîuseum.)
FRYSLàN BOPPE, ef: Ja pik Goudsjeblom by de
unthullingfen „Us Hei t". Kluchtige fryske foardracht
mei Sang. Leeuw. z. j.
FRISIA. Moanneskrift fen de Jongfryske Mienskip. Jiergong III,
IV, 1919, 1920 Sneek.
Fan Dr. S, J. Waller Zeper.
FRUIN, R. Brieven aan Johan de Witt. Eerste deel, 1648—1660,
bewerkt door ———_______ Uitgeg. door N. Japikse. Amsterdam
1919. (Werken uitgeg. door het Historisch Genootschap,
gevestigd te Utrecht.)
Fan dat Genootschap,

40
GEDENKBOEK, uitgegeven ter gelegeuheid van het anderhalveeeuwfeest
van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te
Middelburg, 1769-1919. Middelb. 1919.
GEDENKSCHRIFTEN van Gijsbert Jan van Hardenbroek, heer van
Bergestein, Lookhorst, 's Heeraartsberg, Bergambacht en Ammerstol,
President der Utrechtsche Ridderschap. Gedeputeerde ter
Generaliteits-vergadering enz. (1747—1788). Uitgeg. en toegelicht
door Dr. F. J. L. Kramer. Deel VI, 1785-1788. Amst.
1918.
Fan het Historisch. Genootschap te Utrecht.
GELDER, H. A. Enno van. De levensbeschouwing van Cornelis
Pieterszoon Hooft, Burgemeester van Amsterdam, 1547—
1626. Acad. Proefsch. Amst. z. j.
Fan den schrijver.
GJIN MàLDER GùD as minske n. Kluchtige fryske foardracht
mei sang. Leeuw, z, j.
GIDS voor de bibliotheek der Universiteit van Amsterdam. Met
Catalogus van incunabelen en andere verzamelingen. Amst. 1919.
Fan den Bibliothecaris dier Universiteit.
GIDS, Kleine, voor Friesland, 1920. Uitgegeven door de provinciale
Friesche Vereeniging voor Vreemdelingenverkeer. Leeuw.
1920.
GONNET, C. J, en R D. Baart de la F ai 11e. Inventaris
van het Archief der Stad Hoorn. Haarl. 1918.
Fan den Rijksarchivaris in Woord-Holland.
GONNET, C. J„ en H. L. Driessen, Archieven van Zaanland.
Eerste en tweede gedeelte. Overdr. u. Verslagen van 's Rijks
oude archieven. 1917, 1918.
Fan den Rijksarchivaris in Woord-Holland
HAARSMA Jr., J., De Stille, ürarnatyske skets jn 2 bidriuwen.
Forfryske fen Marten Baersma. Z. p, en j.
HALBERTSMA, Broerren. Rimen en teltsjes. Fyfte printinge,
mei printen fen Ids Wiersma, libbensskets fen G. A. Wumkes,
en op 'en nij neisjoen fen O. H. Sytstra. Leeuw. 1918.

41
HàLD HWET MIN HAT, ljeaver it.fleisk as de bonken.
Fryske foardracht mei sang. Leeuw. z. j.
HERVORMING en beheer onzer Musea, Over. Uitgeg.
d. d. Nederlandschen Oudheidk. Bond. Leid. z. p. en j.
HEITELàX, 11, Algemien Frysk Wykblèd, ûnder headlieding fen
P. Sipma. Foarste Jiergong 1919—1920. Sneek.
Fan Br. S. A tFaller Zeper.
HETTEMA, F. Buitenrust. Hwer 't op oankomt. (Afdrukken
uit het Leeuwarder Nieuwsblad van Donderdag 29 Aug., Vrijdag
30 Aug. en Maandag 2 Sept. 1918.)
Fan den schrijver.
HYLKEVIA, B. S., Wylde hierren. Oorspronkelik blijspil yn fîif
utkomsten. Leeuw. 1919.
De hirde wierheid. Oorspronkelik toanielstik
yn ien útkomste. Z. p. en j.
HOLLAND SOCIETY of New-York, The. Zie YEARBOOK.
INDEX, Nijhoffs, op de Nederlandsche periodieken van algemeenen
inhoud, bewerkt door A. J. van Huffel Jr. 3e—5e jaarg.
'sGravenhage 1912—1914.
Van Br. S. A. fFaller Zeper.
INST1TUTION. Zie CARNEGIE.
JANET, Charles. Note préliminaire sur 1'oeuf du volvox Globator.
Limoges 1914.
Fan den schrijver.
— — — Sur la phylogénèse de 1'orthobionte. Limoges
1916.
Fan den schrijver.
JAPIK en Jifke. Fryske foirdracht mei sang for Feint en
Faem. Leeuw. z. j.
JAP1KSE, N. Zie: PUBLICATIEN.
JENSEN, J N. Jacobsen, Reizigers te Amsterdam. Beschrijvende
lijst van reizen in Nederland door Vreemdelingen vóór
1850. Bewerking der bekroonde antwoorden op een van wege
het Genootschap Amstelodanum uitgeschreven prijsvraag.
Fan dit Genootschap.

42
KALMA,'D. Ut stiltme en stoarm. LXXV Sonnetten. Sneek 1918.
• • Ropping en striid. Utjéfteu fen de Jong-fryske
Mîenskip ûnder samlerskip fen D. Kalma. no. 12 Bolsw, 19'20.
KLAZES, Rintsje. For elke Srnaek. Foardrachten yn rym en
ùnrym, mei en sunder sang en pianobigelieding op noatenmesyk,
Mei in libbenssketske troch G. A. Wumkes en in foarwird
fen Sjonke de Zee. Sneek 1920.
LEGER, Het Duitsche, te Leuven in Augustus 1914 en het
duitsche Witboek van 10 Mei 1915- Twee betoogsehriften uitgegeven
door de zorgen van de Belgische Regeering. Leid.
1918.
Van het Belgische Gezantschap te 's Gravenhage.
LIETE-SAMLING (J o n g - F r y s k e) foar sang mei piano. Scheveningen
z. j.
LIGTENBERG, O. F. M. (Raphael). Die romanische Steinplastik,
in den nördlichen Niederlanderi. Band I. Die Reliefplastik und
der Bauornamentik. Erster Teil. 's Grav. 1918.
LOTTERYBRIEFKE, 11. Fryske foardracht mei sang, foar twa
froulju. Leeuw. z. j.
LUCHIN von Ebengreuth, Arnold. Grundriss der
Münzkunde I. Die Münze nach Wesen, Gebrauch und Bedeutung.
Leipz. en Berl. 19)8.
MAN, M. G. A. d e. Doosje met goudgewicht van Marten Goetbloet,
balansmeester te Middelburg.
Van de schrijfster.
(Overdr. u. h. Jaarb. van munt- en penningk. V, 1918.)
< Het smedegild van Middelburg en zijn penning.
Van de schrijfster.
Overdr. u. h. Jaarb. van munt- en penningk. VI, 1919.
MARTIN, H. Nieuwe bronnen voor de geschiedenis van het Karmelieter
Klooster te Woudsend.
(Overdr. u. d. Navorscher, 67e Jaarg., no. 10, 1918.)

43
MARTIN, H, en G. J. Veenstra. Iets over standermolens.
(Overdr. u. Het Huis, Oud en Nieuw. Afl. 11, 1918)
Van de schrijvers.
MARTIN, H. Een stukje beeldhouwwerk, afkomstig van het voormalige
Karmelieten-Klooster te Woudsend. 1918.
(Overdr. u. h. Bulletin van den Ned. Oudheidk. Bond.)
Van den schrijver.
__ Twee schilderijen van den 17e eeuvvschen schilder
François Carré.
(Overdr. u. Oude Kunst. Juli 1918, no. 10.)
Van den schrijver.
MEERKAMP van E m b d e n, A. De archieven van de rechtbanken,
weeskamers en notarissen, die over het tegenwoordig
grondgebied der provincie Zeeland gefungeerd hebben. Zeeuwsch-
Vlaanderen 1447—1796.
Van den Rijksarchivaris in Zeeland.
MEW, Egan. Old Bow China. Masterpieces of Handicraft. Ed.
by T. Leman Hare. Lond.—N.-T. Z j.
Van Dr. S. A. W aller Zeper.
Old Chinese porcelain. Masterpieces of Handicraft.
Ed. by T. Leman Hare. Lond.—N.-T. Z, j.
Van denz.
Japanese porcelain. Masterpieces of Handicraft.
Ed. by T. Leman Hare. Lond,—N.-T. Z. j.
Van denz.
MYN w i i f s m e m Zie STEK jo de noas etc.
MULLER Fz., S. Regesten van het Archief der Bisschoppen van
Utrecht (722—1528) in medewerking met Mej. E. de Clercq,
B M. de Jonge van Ellemeet en A. Ie Cosquino de Bussy, dl.
II en III. Utr. 1919.
Van den Rijksarchivaris van Utrecht.
MUSEA. Zie HERVORMING.
MüTZEL, Hans. Kostürnkunde für Sammler. Mit 140 Abbildungen.
Berl. 1919.
NOORÜENBOS, Joh. Net thús ! Klucht yn ien útkomste. Bergum
1918.

44
OVERZICHTSKAART van Atjeh en onderhoorigheden Schaal 1 :
500(100. Z. pi. eu j.
Van Dr. S. A. Waller Zeper.
POLO, M a r c o. I viaggi di —, descr. da Rusticiano

45
REVUE Historique. 40e Annèe CXIX. I Mai-Juin 1915.
Par. z. j.
ROE, F r e d. A history of oak furniture. UI. with drawings by the
author, and from photographs. Lond. 1920.
ROOS, A. G. Quo tempore exarata sit tabella eniptionis in Frisia
nuper reperta. (Overdr. u. Mnemosyne. Vol. XLVI, 1918.
SASSE van IJ s s e 11, A. F. O. Oorkonden betreffende Rixtel,
met aanteekeningen voorzien, door . 's Hert. 1920.
Uitg. van het Prov. Genootschap van Kunsten en Wetenschappen
in Noordbrabant.
Fan dat Genootschap.
SCHONKEN, F. T. Die Wurzeln der Kaphollandiseher Volksüberlieferungen.
(Internationales Archiv für Ethnographie, suppl. zu
Band XIX) Leid. 1910.
SE.V1PER, Georg. Wenn in Holstein de Wind wait. Hamb.
z. j.
SKRNEE, -T. M. Pe archieven van Kloosters en andere stichtingen
in Delfland, door , en na haar overlijden voortgezet
door S W, A. ürossaers en W. G. Feith.
Fan den Algemeenen Rijksarchivaris,
SYTSTRA, T, W. H. Syn àldste. Toanielstik yn trije bedriuwen.
Z p en j
Swobkje, yn ien bidriuw. Z. p enj. 1920.
SJOLLEMA, P. K. Verhandeling over de gewijzigde successiewet
1917, gehouden door , in de najaarsvergadering
d.d. 24 Oclober 1918 van de Vereeniging van Notarissen in het
Arrondissement Leeuwarden.
S0C1EÏT. Ze HOLLAND.
STATUTEN en huishoudelijk reglement der vereeniging
Bureau voor auteursrecht voor beeldende Kunst, gevestigd
te Amsterdam.
Fan Br. S. A. Waller Zeyer<
STEK jo d« noas er nou mar yn. Myn wiifs mem.
Twa fryske foardrachten sùnder sang for ien persoan. Leeuw, z j.

46
STRIinSANGEN. Fyftsjen lieten op fjouwer stimmen for mingd
koar, darde printinge. Samm'le en uitjown fen de F. P. C.
Z p en j.
TEIXEIRA de M a t t o s, E Critiek op het arlikel van Mr. R.
Th. Valck Lucassen in „De Nederl. leeuw", d.d. Mei 1918. over
het geslacht Teixeira in het Nederl. Adelsboek. Bijdrage tot de
geschiedenis betreffende Oud-Spaansch-Portugeesche geslachten in
Nederland. Z. p. en j.
TENTOONSTELLING P. van der Hem. Maatschappij van
Schilder-en teekenkunst Princessehof te Leeuwarden. (19 f) z. pi.
TEUN IS triek in leeg nùnier, Teunis is soldaet, Fryske
foardracht mei sang. Leeuw. z. j.
TIOE. Die Nordwestdeutsche Monatshel'te. 3e Jahrg. Mei-Juni
1920, Heft 11/12; 4e Jahrg., Juli 1920, Heft 1. Wilhehnshaven
1920.
Van den heer P. de ülercq ie Veenumuden.
THIJSSE, J a c. P. Friesland. Te illustreeren met Verkade's plaatjes,
naar teekeningen van L. W R. Wenckebach, Edzard Koning
en Jan Voerman .Ir. Zaand. 1918,
Van de firma Verkade en Comjj.
ULRE ef de Loftkastielen fen in àld feint. Fryske foardracht mei
sang. Leeuw. z. j.
VEENSTRA, G. J. Zie MARTIN.
VERDAM, H. D. Een fragment van-Plato's Politeia, met inl ,
aant. en woordenl. voorz. Gron .-'s Grav. 19î8.
Van den schrijver.
VERKOOPING, Publieke, van de saté „het Nije Klooster" aan den
Rijksstraatweg te Scharnegoutum, 28 September en 12 October
1920, door notaris N. Ottema.
Van den heer N. Ottema,
VERKOOPING van huizen, bouw- en Weiland te en bij Harlingcn,
4 en 18 Februari 1920.
Van aen heer H. van Hulst, notaris ie BerHkum.
VOS, D. de. Beknopte geschiedenis van den klos- en naaldkant.
Met afb. Leid. 1918.

47
WAALKES, W. vanBorssum. It evangeelje neffens Markus,
forfryske fen . In de hjoeddeiske stavering oerbrocht.
Mei ynlieding fen P. de Clercq. Sneek 1913.
Van den heer P. de Clercq te Veenwouden.
WAART), C. d e. Regestenlijst van de Charters en bijbehoorende
stukken van de Zeeuwsche Rekenkamer, 1525—1784. Middelb.
1918.
Van den Rijksarchivaris in Zeeland.
WAERGLêS, (It) fen it houlikslibben. Fryske foardracht mei sang.
Leeuw. z. j.
WALLER Zeper. Zie ZEPER.
WOORDENBOEK (Nieuw Nederlandsch biografisch), onder redactie
van P. C. Molhuysen en P. J. Blok, 4e deel. Leid. 1918.
WUMKES, G. A. Fryslàn en de Bibel. Rede halden op 31 Oktober
1918 in 'e Greate Tsjerke to Ljouwert. Sneek. Z. j.
Ut 'e Heilige Dobbe. Sneek 1919.
YEABBOOK of the Holland Society of New-York. The story of
New Amsterdam. N.-Y 1917.
Van deze instelling.
— 1918 publ. by the Carnegie Institution of
Washington 1919.
Van deze instelling.
ZEE, F. .T. d e. Dounsjende michjes. Koartswilige rymkes, Mei
forskate printsjes. Leeuw. 1919.
ZEPER, S. A. W a 11 e r. Varia over de oorkonden van Aalsum.
(Overdr. u. h. Nederl. Archievenblad, no. 2, vau 1919/1920.)
Van den schrijver.
•—• • — Naar aanleiding van Wexalia rr Terschelling.
(Overdr. u. h. Nederl. Archievenblad, no. 3, van 1918/1919.)
Fan denz.
ZIJLSTEA, D. H. It resept. Blijspil yn ien bedriuw. Leeuw. 1919.
ZWIERZINA, W. K. F. Lijst van penningen, vervaardigd in de

48
ateliers der „Koninklijke-Begeer" (N. V. Koninklijke Utrechtsche
Fabriek van Juweelen, Zilverwerken en Penningen van C. J. Begeer).
Met beschrijving van die, welke niet in de bestaande penningwerken
voorkomen. Amsterdam 191)7—1919.
Fan den heer Carel J. A. Begeer te 's Gravenhage.
PERIODIEK VERSCHIJNENDE WERKEN.
AANWINSTEN der Provinciale Bibliotheek van Friesland.
ANZEIGER für Sehweizerische Altertumskurtde.
BIJDRAGEN voor Vaderl. Geschiedenis en Oudheidkunde.
tot de kennis van de provincie Groningen en omgelegen
streken.
(Doopsgezinde).
BULLETIN, uitgegeven door den Nederl. Oudheidkundigen Bond.
FRISIA. Orgaen fen de Jongfryske Mieaskip.
FRYSLàN (JONG). Tiidskrift fen it Boun fen Jongfryske selskippen.
GERMANIA. Korrespondenzblatt.
HEITELàN (IT). Algemien frysk Wykblèd.
IJS- EN WATERSPORT. De Friesche.
JAARBOEK van het Koninklijk Nederl. Genootschap voor Munten
Pcnningkunde.
JAARBOEKJE (FRIESCH).
JAARVERSLAG van de Vereeniging tot terpenonderzoek.
der Rijkscommissie tot het opmaken en uitgeven
van een inventaris van de Ncderlaudsche Monumenten van Geschiedenis
en Kunst.
KUNST (ONZE). Geïllustreerd maandschrift.
(OUDE).

MAANDBLAD „Groningen".
49
van het genealogisch-heraldisch genootschap „De
Nederlandsche Leeuw".
MAGASINE, The Burlington.
MEOEDEELINGEN van den dienst voor Kunsten en Wetenschappen
der gemeente 's Gravenhage.
MüNZBLàTTER, Rerliner.
NASPORINGEN en studiën op het gebied der Nederl. Krijgsgeschiedenis
OUD-HOLLAND. Nieuwe Bijdragen voor de geschiedenis der Nederlandsche
Kunst, Letterkunde, Nijverheid, enz.
SLJUCHT EN RJUCHT.
SWANNEBLOMMEN.
TAEL (Tn us eigen). Tiidskrift fen it Christlik selskip for fryske
tael- en skriftekennisse.
TSJùGENfS. Moanneskrift.
UPSTALBOOMBLâTTER.
VERSLAG van den toestand der gemeente Leeuwarden.
van den toestand der provincie Friesland.
VERSLAGEN omtrent 's Rijks oude archieven,
Kunst.
omtrent 's Rijks verzamelingen van Geschiedenis en
VOLKSALMANAK (Groningsche).
(Nieuwe Drentsche).
HANDSCHRIFT.
Stukken betreffende de tegelfabriek aan de Zoutsloot te Harlingen.
Fan den heer P. Tjallingii te Harlingen.

GMOOTSCÏÏAPPM El IÏÏRIC.HTIMEI,
DIE IN CORRESPONDENTIE STAAN MET HET
FRIESCH GENOOTSCHAP.
A. BUITENLANDSCHB.
1. Gesellsohaft für bildende Kunst und vaterl. Altertümer,
te Embden.
2. Das königliche Staatsarchiv, te Aurich.'
3. Oldenburger Verein für Altertumskunde und Landesgeschichte,
te Oldenburg.
4. Die historische Gesellsohaft des Künstlervereins, te
Bremen.
5. Verein für Geschichte und Altertümer der Herzogtümer
Bremen und Verden, te Stade.
6. Historischer Verein für Niedersaclisen, te Hannover.
7. Das Provinzial-Museum, te Hannover.
8. Verein für Lübeckische Geschichte und Altertumskunde,
te Lübeck.
9. Der anthropologische Verein in Schleswig-Holstem,
te Kiel.
10. Gesellsohaft für Schleswig-Holstein-Lauenburgische
Geschichte, te Kiel.
11. Verein für Mecklenburgische Geschichte, te Schiverin,
12. Königliche und Universitäts-Bibliothek, te Königsberg
13. Physikalisch-oekonomische Gesellsohaft, te Königs*
berg.
14. Historische Gesellsohaft für dio Provinz Posen, te
Posen.
15. Historischer Verein,. te Osnabrüch.

51
L6. Harz verein für Geschichte und Altertümer, te Wernigerode.
17. Verein für Thüringische Geschichte und Altertumskunde,
te Jena.
18. Bergisoher Geschichtsverein, te Elberfeld.
19. Der Aachener Geschichtsverein, te Aken.
20. Verein von Altertumsfreunden im Eheinlande, te
Bonn.
21. Der Oberhessische Geschichtsverein, te Oiessen.
22. Kaiserliche üniversitäts- und Landes-bibliothek, te
Straatsburg.
23. Grossh. Badiache Universitäts-bibliothek, te Heidelberg.
24. Verein für Kunst und Altertum in Ulm und Oberschwaben,
te Ulm.
25. Das Germanische Museum, te Neurenberg.
26. Historischer Verein der Oberpfalz und Regensburg,
te Regensburg.
27. Königliche Akademie gemeinnütziger Wissenschaften,
te Erfurt.
28. Vogtländischer altertumsforschenderVerein, te Hohenleuben.
29. Altertumsverein für Zwickau und Umgegend, te
Zwickau.
30. Verein für Chemnitzer Geschichte, te Ghemnitz.
31. Verein für Geschichte der Stadt Meissen, te Meissen.
32. Geschichte- und altertumsforsohender Verein, te
Leisnig.
83. Historischer Verein für Steiermark, te Gras.
34. Dat Kongelige Bibliothek, te Kopenhagen.
35. La Sociébé Royale des Antiquaires du Nord, te
Kopenhagen.
36. Universiteits-bibliotheek, te Christiania.
37. Kungl. Vitterliots Historie och Antikuitets Akademien,
te Stockholm.
38. La Société des Antiquaires de France, te Par§s.

52
39. La Société des Antiquaires de Picardie, te Aniiens.
40. La Société historique de Compiègne.
41. La Société française d' Archéologie pour la conservation
des monuments historiques, te Tours.
42. L'Institut Royal G-rand-Ducal de Luxembourg.
43. La Bibliothèque Royale de Belgique, te Brussel.
44. La Société d' Archéologie de Bruxelles.
45. La Société scientifique et littéraire de Tongres.
46. La Société des Sciences, des Arts et des Lettres du
Hainaut. te Bergen.
47. De Koninklijke Vlaamsche Academie voor taal- en
letterkunde, te O ent.
48. De Maatschappij van Geschied- en Oudheidkunde,
te Gent.
49. Oudheidkundige Kring van het Land van Waes, te
St. Nicolaas (Vlaanderen).
50. L' Institut Archéologique, te Luik.
51. Manchester Literary and Philosophical Society, te
Manchester.
52. The American Philosophical Society, te Philadelphia
(Ba.).
53. The Smithsonian Institution, United States National
Museum, te Washington.
54. Public Library Museums and National Gallery of
Victoria, te Melbourne (Australië).
55. Puügisch-rjommerscher G-eschichtsverein, te Qrei†swald.
56. Kongl. HumanisticaVetenskaps-Sanfundet, te Upsala.
57. Finnische Altertumsgesellscliaft, te Helsingfors.
58. Fuldaer Geschichtsverein, te Fulda.
59. Cercle Archéologique, Littéraire et Artistique de
Malines, te Meehelen.
60. Norclfriesischer Verein für Heimatkunde und Heimatliebe,
te Husum.
61. Bibliothèque d'art et d' archéologie, te Parijs.
62. Museu Nacional, te Bio de Janeiro.

53
B. NEDERLANDSCHE.
1. De Provinciale Bibliotheek, te Leeuwarden.
2. De Stedelijke Bibliotheek, te Leeuwarden.
3. Het Selskip for Pryske tael- en skriftenkennisse,
te Leeuwarden.
4. Het Gymnasium, te Leeuioarden.
5. De Rijks Hoogere Burgerschool, te Leeuwarden.
6. Het Leesmuseum, te Groningen.
7. De Universiteits-Bibliotheek, te Groningen.
8. Het Provinciaal Museum van Oudheden in Drente,
te Assen.
9. De Vereeniging voor Overijselsch Recht en Geschiedenis,
te Zwolle.
10. De Stadsbibliotheek, te Deventer.
11. De Bibliotheek der Gemeente Kampen.
12. Het Historisch Genootschap, te Utrecht.
13. Het Provinciaal Utrechtsch Genootschap, te Utrecht.
14. De Universiteits-Bibliotheek, te Leiden.
15. De Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde,
te Leiden.
16. De Koninklijke Bibliotheek, te 's Gravenhage.
17. De Heraldische Vereeniging „de Nederlandsche
Leeuw", te 's Gravenhage.
18. Het Rijksmuseum van Oudheden, te Leiden.
19. Het Leeskabinet, te Rotterdam.
20. Gemeente-Bibliotheek van Rotterdam.
21. Het Archief der Gemeente Rotterdam.
22. Teyler's Genootschap, te Haarlem.
23. De Stedelijke Bibliotheek, te Haarlem.
24. Het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, te
Amsterdam.
25. De Koninklijke Academie van Wetenschappen, te
Amsterdam.
26. De Universiteits-Bibliotheek, te Amsterdam.
'21. Het Zeeuwseh Genootschap van Wetenschappen,
te Middelburg.

54
28. Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen,
te Batavia.
29. Het Provintiaal G-enootschap van Kunsten en Wetenschappen
in Noord-Brabant, te 's Hertogenbosch.
30. La Société historique et archéologique dans Ie duché
Limbourg, te Maastricht.
31. Aartsbisschoppelijk Archief, te Utrecht.
32. De Redactie van de Bijdragen voor de geschiedenis
van het Bisdom Haarlem.
33. Stedelijk Archief, te Alkmaar.
34. Vereeniging Fléhite, te Amersfoort.
35. Gelre, vereeniging ter beoefening van Geldersche
geschiedenis en recht.
36. Vereeniging „die Haghe", te 's Gravenhage.
37. De Openbare leeszaal en bibliotheek te Leeuivarden.
De verslagen worden verzonden aan het Museum van
Oudheden, te Groningen; de Commissie tot bewaring van
voorwerpen van Geschiedenis en kunst, te Nijmegen;
het Stedelijk Museum, te Leiden; liet Westfriesch Museum,
te Hoorn', de Vereeniging „Renibrandt", te Amsterdam;
de Redactie van het römisch-germanisches Korrespondenz-Blatt,
te Trier; de Bijks-commissie voor de inventarisatie
van Monumenten te 's Gravenhage.

INHOUD.
Bladz.
Twee en negenstigste Verslag van den toestand en
cle handelingen van het Friesch Genootschap . 1
Verslag van den Directeur van het Friesch Museum 15
Verslag van den Conservator der archaeologische
en nuruismatische verzamelingen 23
Verslag van den Bibliothecaris 34