Untitled

ROMEINSCHE
GESCHIEDENISSEN,
ZESTIENDE DEEL.

R O M E I N S C H E
GESCHIEDENISSEN
DOOR
M. S T U A R T.
M E T K A A R T E N EN PLAATEN.
Z E S T I E N D E D E E L ,
BEHELZENDE DE GESCHIEDENIS VAN
HET GEMEENEBEST VAN DE NIEUWE
SAMENSPANNING VAN HET EER­
STE DRIEMANSCHAP TOT AAN
DEN BURGERKRIJG TUSSCHEN
POMPEJUS EN CAESAR.
TE A M S T E R D A M , BIJ
JOH ANNE S ALLART,
MDCCC

V E R V O L G
VAN H E T
Z E V E N D E BOEK.
VIJFDE HOOFDSTUK.
HET TWEEDE CONSULSCHAP VAN
CRASSUS EN POMPEJUS, EN DE
GESTELDHEID VAN ROME IN
DE TWEE DAARAANVOLGEN­
DE JAAREN.
De zwaarfte en Moedigde flagen van Inleiding.
den oorlog worden vervangen door vrede
of door wapenftilftand , of rusten ten minften
geduurende den winter: maar burgerlijke
twist, die naar geene fchikking luistert
, noch door den tijd bedaart, woedt
zonder tusfchenpoozing (i). — Dit gold
CO FREINSH. Suppl. Liv. L. CV. c. i.
XVI. DEEL. A
voor-

VTL
BOEK
V.
HOOFDST.
2. ROMEINSCHE
|. voor C , Even min door de behaalde zege zijner
54- tegenpartije, als door zijn naauwlijks ont­
J. van R
698. komen lijfsgevaar (1) afgefchrikt van eene
O», POM
PEJUS MAG
MUS II. ei
M. LICIMU
CRASSUS IJ
Cosf.
vooral den Romeinfchen Staat. — Naauw-
lijks had het openbaar geweld van het op
nieuw verbondene Driemanfchap aan Rome
in CRASSUS en POMPEJUS Bewindslui­
den opgedrongen, die Hechts den fchijrt
van een vrij Gemeenebest in wezen zou­
den laten, of CATO , een hardnekkige
verdeediger der burgerlijke vrijheid , her-
vattede den wanhoopigen ftrijd, zonder
aan de onverfchilligheid , infchiklijkheid of
zwakheid van anderen eene te duur be­
taalde rust te vergunnen.
" nieuwe en ftoute pooging , tradt CATO
) moedig als mededinger voor naar het Pree-
[ torfchap van dit jaar, met geen minder
oogmerk , dan om, van agter dit gezag
verfchanst, de vijanden van het Gemee­
nebest meer op eene gelijke hoogte te
beftrijden (2). De Confuls, wier werk
het zijn moest, de verkiezing der overige
Overheden voor het reeds aangevangen re-
(O Zie D. XV. bi. 543.
(aj PLUT. in CAT. MIN. p. 779.
gee-

GESCHIEDENISSEN.
geeringsjaar te regelen , zagen deze pooging
, hoé roekeloos zij anderen mogt
fchijnen , niet önverfchillig aan: maar ,
vreezende , dat het Pratorfchap, door
eenen CATO bekleed, eene zeer gevaarlijke
mededingfter van hun gewelddaadig
Confulfchap zou worden, lieten zij niets i
onbeproefd , om dezelve te doen misluk-^
ken. Zij riepen den Raad onverhoedscti'
en buiten ieders weten bij een , en maakten
van deszelfs onvoltalligheid gebruik, om
de te verkiezene Overheden te ontheffen
van het tijdverloop van zestig dagen, eer
zij haar ambt aanvaarden, het welk anders
de wet vorderde voor de aanfpraaklijkheid
der verkoözenen , in geval van ongeoorlofde
kuiperij. Hunne afhangelingen ert
vrienden hier door tegen vervolging beveiligd
hebbende, Helden zij ze tevens
tot eene fchaamtelooze ftemomkoping uit
hun eigen vermogen in ftaat : maar dé
deugd van CATO en haar algemeen geëerbiedigd
gezag vermogt thands zelfs
meer , en kon zich vleijen met den
roemrijkften zegepraal. Het volk, hoe
laag alreeds gezonken, fchaamde zich,
eenen CATO voor ftemgeld te verkopen,
A 2 wiens
3
vir.
BOES
V.
HOOFDST.
J. voor C.
*4*
f. van R,
69».
]ATO buien
het
Pratorchap
ge^
veérd.

4 ROMEINSCHE
VII. wiens Pratorfchap hetzelve ten voordeele
BOEK
V. van het Gemeenebest nooit te duur betaa-
HOOFDST.
len kon ; de voorftemmende Centuriè'n
J. voor C.
54.
noemden den naam van CATO tot het Pree'
T. van R. torfchap: maar POMPEJUS, met zijnen
698.
Ambtgenoot bij de verkiezing voorzitten­
de , verklaarde eensklaps, dat hij eenen
donderdag hoorde, en deed door dezen
openbaaren leugen, dien echter het bij­
geloof eerbiedigde, de volksvergadering
terftond uit een gaan (1). De ftemom­
koping werd nu met verdubbelde fchat-
verfpilling hervat en daarbij tegen den
volgenden verkiesdag openbaar geweld te
baat genomen , om de braaffte luiden uit
de vergadering te weeren, waardoor VA-
TINIUS, een knaap, van wien C-ICERO
in den voorleeden jaare openlijk zeide:
„ dat hij de fchande zijner maagen , de
verfoeijing zijner wijkelingen , de fchrik
zijner buuren , de algemeene haat des
volks was C 2
);"
499.
m z n e
y
Ci) PLUT. in cAT. MIN. p. 779.
plaats tot Pr

GESCHIEDENISSEN;
fchandelijke keuze gedaan hadden , zegt VII.
men, dat terftond de markt verlieten , als
BOEK
V.
vluchtelingen hunner eigene oneer; de HOOFDST.
f. "oor C
overigen ftaaken de hoofden vol veront­
54.
waardiging bij een, en hoorden CATO,, f. van R,
wien een der Gemeentsluiden het woord
608.
toeftond tot de menigte , met zulk eene
geestvervoering aan , daar hij , als door
hoogere aandrift bezield , hun de dringen­
de gevaaren van het Gemeenebest voorfpel-
de en hun tegen CRASSUS enpoMPEjus,
wier fnoode toeleg zijn Pratorfchap ge­
vreesd had, ontvlamde, dat zij hem met
veel talrijker gevolg naar zijn huis geleid­
den , dan aan al de nieuwbenoemde Pre­
tors te zamen mogt gebeuren (i).
De verkiezing van Bouwheeren werd
daarop onder zulk een wederkeerig ge-|
weid gedaan, dat 'er niet flechts ver- 2
Openbaar
eweld bij
e verkieing
van
touwhee*
fcheidenen fneuvelden, maar dat zelfs hetr m.
burgerbloed den tabbaard van POMPEJUS
dermaate befpattededat hij denzelven
voor eenen anderen moest verwisfelen»
Zijne huisvrouw JULIA, C^ESAR'S dogter,
die
(i) PLÜT. in CAT. MIN. p. 779. Id. m
»O MP. p. 647.
A 3
s

6 ROMEINSCHE
VII. die thands zwanger was, fchrikte zoo
BOEK
V. zeer op het gezicht van den bebloeden
HOOFDST,
tabbaard, die door eenen flaaf werd te huis
J. voor C.
54gebragt,
dat zij terftond ontijdig beviel,
I. van R, en bezwaarlijk het leeven van deze mis­
.608.
kraam afbragt (1). De Confuls echter
kreegen het naar hunnen zin \ zij wisten
de verkoozene Bouwheeren terftond van
zich af hanglijk te maaken; gelijk ook agt
van de tien Gemeentsluiden op hunne
zijde waren, en aan c. ATEIUS CAPITO
en p. AQUILIUS GALLUS eenen zoo
vruchtloozen als hagchelijken tegenftancl
overliecen (2).
Voorftel ter Een der Gemeentsluiden c. TREBONIgewestverdeelingus
kwam weldra met een voorftel ter
vcor csAS» baan: „ om aan CRASSUS geheel Syrië en
susenpoM.jPEJUS.
de nabuurige gewesten, en aan POMPEJUS
geheel Spanje, waarin weder eenige nieu­
we onrust was ontdaan , ten wingewesten
toeteleggen, en dat wel voor den tijd van
vijf agtereenvolgende jaaren, met volle
tnagt, om zoo veele keurbenden en hulp-
(1} PLUT. in POMP. p. 647. Dio CASS. L.
XXXIX. p. 105. VAL. MAX. L. V. c. 4, ex. 4.
(2) Die CASS, L. XXXIX. p. IQJ.
troe-

G E S C H I E D E N I S S E N . ?
{roepen in dienst te nemen , als zij zou­ VII.
den noodig achten , en om naar eigen
BOEK,
V.
oordeel oorlog en vrede te maaken." De HOOFDST.
J. voor C.
beide Confuls, met wier voorkennis voorzeker,
ja op wier aanzoek
54.
waarfchijnlijk, J. van R.
dit voordel gedaan werd, vertoonden ech­ Ö98.
ter eene geveinsde werkloosheid en on-
verfchilligheid omtrend deszelfs lot , even
als of zij zelve niets bij den Raad of bij
het Volk te vraagen hadden (i).
Een voorftel van zulken buitenfpoorigen
aard ondervond niet Hechts den hevigften
tegenftand van CATO en van de twee
eerlijke Gemeentsluiden , maar zelfs veel
tegenfpraak van CESAR'S vrienden, die,
hoe zeer de Raad alreeds beflooten had,
om deszelfs vijfjaarige krijgsbewind voor
nog vijf jaaren te verlengen , echter de
bekrachtiging des Volks daarvan vooraf en
wel nu begeerden , op dat hij niet mogt
terug geroepen worden , terwijl zijne me

8 ROMEINSCHE
VU CATO beklom moedig de fpreekplaats,
BOEK
V. om het woord te voeren tegen dit voor­
HOOFDST.
ftel : het zelve werd hem Hechts twee
J. voor C.
uuren lang vergund. Dien tijd doorge-
. 54 •
J. van K. bragt hebbende met veele uitweidingen,
698.
Moedig zonder nog beflisfchend tot de zaak zelve te
gedrag van komen , met oogmerk , om , gelijk hij
CATO.
zulks meermaalen deed , door eene langgerekte
rede de vergadering zonder befluit
te doen uiteengaan , werd hij door veelen
in de rede gevallen , en , daar hij niet
uitfcheidde, door eenen bijldrager van
voor de fcheepsfnebben afgehaald. Ook
nu echter hield hij niet op en werd door
veelen aangehoord, die reeds eenig gemor
deeden hooren : maar de bijldrager greep
hem andermaal aan en bragt hem van de
markt. Nog even onverfchrokken keerde
hij terftond weder, en riep het volk ten
zijnen bijftand op. TREBONIUS, dit ziende
, gebood vol drift, hem ten kerker te
bren-
in cAT. MIN p. 780. Daar de Raad reeds in het
voorige jaar CJESAR'S krijgsverlenging had befloo-
ten, (Zie D. XV. bl. 518—531.) meenden wij
in dezer voege de onderfcheidene berichten het
best te kunnen vereenigen.

GESCHIEDENIS SEN. 9
brengen: maar de menigte volgde hem, al
luisterende naar de taal, welke hij, terwijl
hij weggeleid werd, bleef voeren. De Ge-
meentsman durfde niet volhouden , maar
liet hem weder ontflaan , en alzoo be­
reikte CATO voor dezen dag zijn oog­
merk , daar dezelve, onder dit gewoel,
befluiteloos ten einde kwam (i).
De Gemeentsman GALLUS, tegen den
volgenden dag den aanval van CATO op
het voorftel willende vervangen , maar
vreezende , dat hem zulks door deszelfs
voorftanders belet zou worden , ten zij
hij zich vooraf meester wist te maaken
van de fpreekplaats , bragt ten dien einde
den nacht in het Raadhuis door, 't welk
op de markt ftond, doch werd vergaauwd
door TREBONIUS, die, zijnen toeleg be­
merkende , alle de uitgangen van dat ge­
bouw door gewapende luiden bezettede,
en hem langen tijd opgeflooten hield. Hei
gelukte GALLUS wel eindlijk op de markt
te komen , maar te vergeefsch deed hij
pooging , om tot de fpreekplaats door te
dringen ; men ontzag zijne onfchendbaare
CO PLUT. in CAT. MIN. p. 780,
A 5
waar*
VIL
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
54-
J. van R.
698.
Een Ge.
meentsman
mishandel,

10 ROMEINSCHE
VII. waardigheid zoo weinig , dat hij verfchei-
BOEK
V. deqe kwetzuuren van deze vruchtlooze
HOOFDST.
pooging wegdroeg. Andere tegenftreevers
J. voor C
54
des voorflels waren met geen minder ge­
J. van R. weld van de markt gehouden ; zommigen
698.
echter drongen tot op dezelve door, ja
CATO zelf, op de fchouderen van ande­
ren gedragen , nam nu ook het bijgeloof
te baat en fchreeuwde , dat hij een don-
derflag gehoord had; doch men verdreef
hem weder van de markt; men gebruikte
het uiterfte geweld (1) ; veelen werden
zwaar gewond ; vier geraakten 'er om het
leeven. CRASSUS zelf bleef geen ledig
aanfchouwer van dien ftrijd ; hij zelf gaf
eenen Raadsheer L. ANNALIS, die tegen
hem ftemde, eenen vuistflag in het aange»
zicht, en jaagde hem bebloed uit de ver­
gadering (2). Alzoo werd het voorftel
doorgedreeven, en den beiden Confuls het
volflagen meesterfchap van her Gemeene»
best in handen gefield.
Terwijl de menigte nu reeds de markt
(1) PLUT. in CAT. MIN. p, ?8o. Dio CASS»
L. XXXIX. p. 106, 107.
(2) PLUT. in CSASS. p. 565.
ver-

GESCHIEDENISSEN. II
verliet, keerde de Gemeentsman ATEIUS
met zijnen gewonden ambtgenoot GAL­
LUS terug , vertoonde deszelfs mishandeling
aan het volk , en begon eene aanfpraak
tot hetzelve, welke nieuwe opfchudding
ten gevolge had (i). Men
begon fteenen te werpen op de beelden
van POMPEJUS, die de markt vercierden,
waartegen zich CATO nadruklijk en met
goed gevolg verzettede (2) : doch de
Confuls, die niet verre van daar met eene
aanzienlijke krijgsmagt een waakend oog
hielden op den loop der zaake , vonden
goed, zelve de rust te herftellen, en, de
volksvergadering andermaal bij een geroepen
hebbende , nu ook terftond het raadsbefluit
ter krijgsverlenging van CiESAR
aan de bekrachtiging van den volkswil
voor te dragen (3).
CATO verzettede zich andermaal onver- De ver,
lenging van,
fchrokken tegen dit befluit, maar beftreed :ASSAR'S
hetzelve langs eenen geheel anderen weg, irijgsbe»
Vind.
dan hij het voorftel van TREBONTUS had
CO Dio CASS. L. XXXIX. p. 107.
CO PLUT.

Iï ROMEINSCHE
VII. gedaan. In plaats van zijne redenen tot
BOEK
V. het Volk te wenden, fprak hij POMPEJUS
HOOFOST. ze! ven aan. ,, Ziet gij dan niet, was
J. voor C.
zijne taal, dat gij zelf
5*
CAESAR op uwe
J. van R. fchouderen tilt , en hem eerlang, wan­
698.
neer hij u zwaar begint te worden en te
drukken , niet zult kunnen nederzetten
noch dragen , maar met uwen eigen last
op het Gemeenebest zult nederftorten ?
Dan zult gij te laat gedenken aan de
waarfchuwing van CATO, welke voor u
zeiven niet min heilzaam, dan welgegrond
en rechtvaardig op zich zelve, is." POM­
PEJUS, die dergelijke waarfchuwing meer-
maalen gehoord had, telde dezelve thands
in het geheel niet, daar hem zijne nieuw-
verkreegene magt niets deed vreezen van
zijnen mededinger, op wiens eensgezind,
heid met hem hij zich nu buiten dien
zoo volkomen, als dwaaslijk, verliet (i).
Ook C/ESAR'S krijgsverlenging werd be«
krachtigd , en het ganfche Driemanfchap
alzoo, naar het fcheen, in onderling even-
wigt gebragt.
(O PLUT. in CAT. MIN. p. 780. Die CAS*.
L. XXXiX. p. 107.
Na

GESCHIEDENISSEN. 13
Na deze zoo hevige onrust, welke den VU.
beiden Confuls geen voordeel in het al-
BOES
V.
gemeene gevoelen des Volks kan hebben HOOFDST.
J. voor C.
aangebragc, vingen zij beiden hunne ambts54verrichtingen
aan met hervormingen, die J. van R.
eer gedaan zouden hebben aan hunnen
698-
Her vormin­
naam , indien hun Zedenmeesterfchap niet
gen
het eerst tegen hun zeiven moest gegol­
van
den hebben.
Verande­
Niets was fchandlijker bedorven in den ring in de
Staat, dan de geheele rechtspleeging; niets rectnban-
gemeenzaamer, dan de vrijfpraak van de ken.
(noodde openbaare misdaadigers uit hoofde
van gunst of omkoping. De moord der
Alexandrijnfche Afgezanten (1), waartoe
veelen zich ter gunde van PTOLEMJEUS
hadden laten gebruiken, — de geduite
rechterlijke vervolging dier fc,henners van
het recht der volkeren , — en de openbaare
vrijfpraak van p. ASCITIUS, die voor den
aanlegger en medeuitvoerer van den moord
van DIO werd gehouden , gaven gronds
genoeg tot eene hervorming in de zamen-
flelling der rechtenbanken : maar POMPE-
JUS , zelf zoo naauw betrokken in den
(O 2ie daarover D. XV- bl. 374, 375.
han-
POMPE jus-

VII.
BOEK
V.
HO0FBST.
J. voor C.
54-
J. van
698.
H ROMEINSCHE
handel van PTOLEM^US, was het, die
dezelve voorfloeg, en het was even twijfel­
achtig, of die hervorming eenige verbetering
kon belooven, als men met reden twijfelen
mogt, of zij daadlijke verbetering bedoelde.
De wet van AURELIUS had de verkie­
zing van Rechters bepaald uit de drie
Handen des Volks (1): POMPEJUS be­
perkte die keuze tót de hoogfte goed-
fchatting der burgers , op dat geene be­
hoefte den Rechter in verzoeking moge
brengen, fchoon het blijkbaar Was, dat
Oneerlijk verkreegen rijkdom weinig deugd
kon aanbrengen, en de goede gunst en on­
derlinge belangen der rijken flechts de plaats
dreigden te vervangen van de laage om­
koping , waarvoor de behoefte bij eene
ongefchikter keuze bloot Mond (2).
Stoutheid CN. PISO, die MANILIUS CRISPUS
\m CK. PISO
tegen PÖM- vervolgde, doch hem zeer duidlijk door
?EJÜS. het gezag van POMPEJUS aan het recht
zag onttrekken , liet zich door jeugdige
drift zoo zeer vervoeren, dat hij dezen
wetgever openlijk veele eigene misdaaden
CO Zie D. XIV. bi. 19.
ver-
Ca) FREINSHEM. Suppl. Liv. L. CV. c. 23,

GESCHIEDENISSEN. 15
verweer,, en hem, op zijne vraag: „waar­
om befchuldigt gij mij ook niet?" ftout-
moedig ten antwoord gaf: ,, ftel borg
aan het Gemeenebest, dat gij , wanneer
ik u befchuldige , geenen burgerkrijg zult
flichten , en ik zal uw hoofd, zelfs vóór
dat van MANILIUS, van deze rechtbank
eisfchen (1)}"
HELVIUS MANCIA FORMIANUS, de Openbaare
r
et wijten
zoon van eenen vrijgelaten flaaf, een man i egen POMvan
hqogen ouderdom , als befchuldiger' EjUS.
van eenen L. LIBO opgetreden , beand-
woordde het verwijt van POMPEJUS, die
ook dezen knaap voorftond , wegens zijne
laage afkomst en hooge jaaren , met deze
laai. „ Gij liegt niet POMPEJUS, als
gij zegt, dat ik als uit de hel ontflagen
ben tot deze vervolging. Ja, ik kom uit
den afgrond op , en wel als befchuldiger
van LIBO; maar, toen ik daar was, zag
ik CN. DOMITIUS AHENOBARBUS be­
treuren , dat hij , fchoon hoog van af­
komst , braaf van zeden, beminnaar zijnes
vaderlands en in den bloei zijner jeugd, op
(i) VAL. MAX. L. VI. c. 2. ex. 4.
uwen
vir.
BOEK.
V.
HOOFDST.
f. voor C.
, 54-
!• van R,
608.

16 ROMEINSCHE
VIT. uwen lasc werd omgebragt CO ï
z a
g &
BOEK
V. BRUTUS , niet min aanzienlijk , klaa-
HOOFDST gen, dat uwe ontrouw eerst , en daarna
J. voor C.
uwe wreedheid, hem zich zeiven met
54
T. van R. doodlijk ftaal had doen grieven (2) ; zag
698.
ik c N. c A R B 0 , den vuurigften verdee-
diger van uwe eerfte jeugd en van uw
vaderlijk erfgoed, in zijn derde Conful-
fchap op uw bevel in ketenen geboeid,
betuigen , dat hij , zelfs met het hoogfte
krijgsbewind bekleed, door u als Romein-
fchen Ridder, tegen allen recht en reden,
was omgebragt (3) ; ik hoorde PERPER-
NA , weleer Prtetor, in denzelfden toon
uwe wreedheid vervloeken (4), en allen
eenftemmig zich verwenfchen , dat zij on-
veroordeeld onder zulk eenen jongen beul
gevallen waren." De gemaatigdheid van
POMPEJUS was thands groot genoeg, om
het wederophaalen van deze fchriklijke
wonden des ouden burgerkrijgs door eenen
(1) Zie D. XIII. bl. 304.
(2) Zie D. XIII. bl. 252.
(3) Zie D. XIII. bl. 253, 254.
(4) Zie D. XIII. bl. 486 — 489.
ge-

GESCHIEDENISSEN. tf
geringen man, wien men de flaavernij zij­ vii.
nes vaders nog kon verwijten , te dulden.
BOElt
v.
POMPEJUS openlijk aan te vallen met HOOrDST.
. voor C.
magtelooze taal was thands een zeer ftout, •
maar een zeer veilig beftaan tevens (i). [, van Ri
698.
Hoe haatlijk en zelfs valsehlijk deze
verwijten aan POMPEJUS nu ook gedaan
waren \ dit was zeker, dat niemand ooit
fchaamtloozer, dan hij zelf, de ftemomko-
ping en kuiperij gedreeven had. Hij ech­
ter verzwaarde de draf, welke door de wet
reeds op dit misdrijf was bepaald, (2).
De weelde , van tijd tot tijd gefteegen flïieüwë
tot eene hoogte, waarvan de grootlte' vet tegen
Ie weeldes
kostbaarheid van onze , zoo veel laatere,
tijden zich naauwlijks het denkbeeld kan
Vormen, — eene eigenaardige kwaal tevens
van den Romeinfchen Staat, die de fchatten
van fchier alle Koningrijken en Staaten ver­
zwolg j
(1) VAL. MAX. L. VI. c. a. ex. 8. — Wij
hebben de bedoelde gevallen opzetlijk aangewee-
zen , ten einde uit derzelvcr vergelijking over dë
waardij dezer verwijten zelve te doen oordeelen,
die allen door ons zijn overgefchreeven , orh dat
zij toonen , welk een floute geest zich nu zelfï
nog flrafloos tegen het Driemanlcbap kon uiten.
(2) Dio CASS. L. XXXlX. p. 107.
XVI. DEEL. B

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
54-
J. van R.
698.
15 ROMEINSCHE
zwolg, en eiken voornaamen burger, zelfs
zijnes, ondanks, fcheen te dringen, om de
majefteit en luister van de meesteresfe der
aarde op te houden, — vorderde, ook in
het oog van hun, die zelve thands op den
top dier hoogte (tonden , het bedwang
eener nieuwe wet. Het geen s IJL LA niet
vermogt (1) ; het geen het fchandelijke
einde van LEPIDUS had krachtloos gemaakt
(2); het geen een RESTIO zelf
alleen was naargekomen (3) , zouden nu
een CRASSUS en POMPEJUS invoeren,
waarvan de eerlle eenmaal tien duizend
tafelen voor het geheele volk aanrichtede
(4), de laatfte eenen fchouwburg rtichtede,
wiens befchrijving ons terftond verbijfteren
zal. HORTENSIUS beweerde
openlijk, dat ten minften de Confuls den
rang van het eerfte Volk der aarde behoorden
op te houden, door overeenkomftig
hunne eigene waardigheid te leeven (5),
(1) Zie D. XIII. bl. a88.
De
(2) MACROB Saturn. L. II. c. 13. Zie D.
XIII. bl. 353-378.
(3) MARCRoB. Saturn. L. II. c 13.
(4) Zie D. XIV. bl. 7-
(5) Dio CASS. L. XXXIX. p. 107.

GESCHIEDENISSEN, itj
De wet der weelde viel, eer zij nog was
geftaafd 5 en werd zoo kunftiglijk doof
hun, die haar zelfs wilden volgen , over­
treden , dac CICERO verzekerde, eene on-
gefteldheid verfchuldigd te zijn aan deze
nieuwerwetfche maatigheid (1).
Niets kon volftrekt ftfijdiger tegen allen
toeleg tot vereenvoüwdiging der zeden,
zijn, dan de Oprichting van eenen beften- 1
De eerftfc
/aste
Ichouwrorg,
door
digen en Zeer koStbaaren fchouwburg , |
door POMPEJUS zei ven, voor eigene re- !
gefticht en
>ekostigd.
kening gefticht en in dit zelfde jaar ge­
opend. Schier eene eeuw geleeden , had
het gezag van NASI CA het openen van
den eerften vasten fchouwburg të Rome
belet, fchoon dë Tuchtmeesters zelve
dien aanbefteed en fchier voltooid had­
den; en het, toen omver gehaald, tooheel
was zinds niet weder duurzaam opge­
richt Ca). Gelijk vóór hem , zoo werd
na hem ook het tooneelvermaak alleen
bij de feestfpelen aan het volk vergund
in fchouwburgen , die niet langer dan de
feesten ftonden. SCAURUS echter had^
( O Cic. *d Famil. L. VII, ep. aé.
(3) Zie D. X. bl. 410, 411.
B 9
drie'
vii.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
54.
J. var, R.
698.
'OMPEJUS

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
J. van R.
698.
2 0
ROMEINSCHE
drie jaaren vroeger, daaraan eenen fchat
verfpild, die de (lichting van een duur­
zaam tooneel waarlijk van den kant der
fchatbezuiniging moest aanbevelen (1) ,
indien dezelve anders van dien der goede
zeden niet verwerpelijk was geweest (2),
en nu ook minder in buitenfpoorige pracht
had uitgeftoken. De grondteekening van
dezen fchouwburg was genomen naar dien
van Mitijlene, maar op eene veel grootere
fchaal overgebragt (3) , zoo dat deszelfs
ruimte gevoeglijk veertig duizend men-
fchen kon bevatten. Hij was omgeven
met eene- gaanderij , ter fchuilpiaats voor
de aanfchouwers bij flegt weder, en had een
eigen Raadhuis en eenen grooten Voorhof,
ter zitplaats voor de Kunstrechters ge-
fchikt. Het geheele gebouw was vercierd
met een zeer groot aantal beelden van de
vermaardde mannen en vrouwen, of zin-
fpelende op de onderfcheidene volkeren
der aarde , allen vervaardigd door de
beste meesters (4), en door A T T I C U S
(O Zie D. XV. bl. 264 — 265.
C2) Zie D. X. bl. 411.
(3) Zie D. XIV. bl. 335.
C4) PI-IN. L. Vil. c. 3.
met

GESCHIEDENISSEN. 41
met zoo veel fmaaks en oordeels gerangfchikt
bij derzelver plaaczing, dat POMPE­
JUS aan CICERO zijnen dank daarvoor
aan zijnen vriend aanbeveelt (i). De
ganfche aanleg van dit gebouw werd zoo
verrasfchend , als het verbijsterend . was,
door eenen fchoonen tempel ter eere van
de overwinnende VENUS, in dier voege
bij denzelven gebouwd, dat deszelfs zitbanken
zoo veele trappen fcheenen naar
dit heilige gefticht. Men zeide, dat hij
hiermede de blaam had willen ontwijken,
als of hij zoo veel fchats aan vermaak
alleen ten kosten legde, wijl het nu
fcheen, als of de aanfchouwers ten tempel
opgingen, en niet ter fchouwplaats van
de ongebondenfte tooneelen of van de bloedigfte
vertooningen (2). POMPEJUS zelf
bekostigde dit ganfche gefticht, doch werd
daarin onderfteund door DEMETRIUS,
zijnen eigen vrijgelaaten flaaf, die zich,
in zijne Apatifche veldtogten, zelfs boven
zijnen meester had verrijkt, doch
( 1) C1 c. ad ATT. L. IV. ep. 9.
zich ,
C2) AUL. G ELi. No£t, Att. L. X. c. 1. TER-
TUL L. de Spectac, PLUT. in POMP. p. 647.
'B 3
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
]. voor C
54-
I. van n.
698.

vu.
SOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
54-
J. van R.
(2) 'Er was gefchil, of 'er in het opfchrift b.e-
I loorde gefield te worden CONSUL TERTIUM of
i
c
1
\
I
FI
* ROMEINSCHE
zich, volgends DIO CASSIUS, uit fchaamte
over zijn vermogen, om POMPEJUS
zulk eenen onderftand te bieden, niet
wilde laten noemen in het opfchrift vaa
dit voorbeeldelooze gefticht (i> De geheele
voltooijing van hetzelve had eerst
drie jaaren laater plaats, onder het derde
Confulfchap van POMPEJUS, wanneer
CICERO een letterkundig gefchil over
het opfchrift geestig ten einde bragt (a):
in dit jaar echter had deszelfs inwijding
plaats, waarbij POMPEJUS enkel van
ïijnen tempel fprak , zediglijk en geireinsdlijk
voorgevende , dat deszelfs trappen
ook tot zitplaatzen voor het volk, bij
Je vertooning van fchouwfpelen , zouden
kunnen dienen (3). Deze vertooningen,
CO Dio CASS. L. XXXIX. p. 108.
•ERTI0. De grootfte taalkenners waren het hier-
n oneens. Men liet de uitfpraak aan CICERO,
ie, in plaats van bet gefchil te beflisfchen, voor-
loeg, om CONSUL TERT. bij eene verkorting te
:ellen, welke nu elk naar eigen goedvinden in de.
itfpraak kon aanvullen. — AUL. CELL.L. X,c. U
(3) TERÏULL. ie Speét.
en

GESCHIEDENISSEN. &3
en wel van den kostbaarften en zeldzaamften
aard, hadden al aanftonds bij de inwij­
VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
ding zelve plaats: tooneelftukken , wedfpe-
J. voor C.
len van toonkunst, worstelaars, ligchaams-
5 4
' n
J. van R.
oefeningen en wedlopen van allerleijen 698.
aard maakten Rome thands een ander
Olijmpia, boven hetwelk het thands ver­
re uitmuntede door eene jagt van vijf
dagen lang op wilde beesten, die aan niet
minder dan vijfhonderd leeuwen het lee-
ven kostede, en waarbij, op den laatften
dag , zelfs twintig elephanten door hun
ijslijk geloei, na dat zij vruchtloos hadden
willen uitbreken , en zich nu doodlijk ge­
wond gevoelden , zulk een medelijden bij
het volk verwekten , 't welk deze dieren
als bijzondere menfchenvrienden lief had,
dat hetzelve POMPEJUS, ten dank voor
zijne fchatverfpilling, de bitterde verwij­
ten over zijne wreedheid naar het hoofd
wierp (i). Zoo waar was het, hetgeen
CICERO wegens deze foort van fchat­
verfpilling opmerkte: „ dat 'er in al zulke
volks-
O) Cic. de Offic. L. II. c. 16. PLIN. L.
VIII. c. 7. PLUT. in POMP. p. 647. Dio CASS.
L. XXXIX. p. 107» 108.
B A

84 ROMEINSCHE
VII.
volksverlustigingen geene wezenlijke waar­
BOEK
V. de gelegen , noch eenige duurzaame eer
HOOFDST.
uit dezelve te haaien was , wijl zij Hechts
J. voor C
54- ' voor eenen korten tijd vermaakten , onder
J- van 8
• het genot reeds verveelden, en vergeten
608.
werden, zodra zij geëindigd waren (1)."
Zij
CO Cic. de Offie. L. II. c. 16. Daar CICERO
zelf deze feesrfpelen bijwoonde, en deswegens eenen
brief fcbreef'aan zekeren M, MARIUS, dien wij
nog geheel bezitten , kunnen wij ons niet onthou?
den, om denzei ven alhier aftefchwjven. „ M. CI-
,, CERO aan M. MARIUS. Indien u eenig lig-
„ chaamsungemak of ongedeldheid terug gehou-
,, den heeft, van het bijwoonen der fpelen, dan
„ fchrijve ik zuiks meer aan het geluk , dan aan
«, uwe wijeheid, toe: maar, indien gij verachtlijfc
„ geoordeeld hebt, het geen alle anderen bewon-
,, deren , en gij, fchoon uw welftand zulks ge-
„ doogde, echter niet wildet komen, verblijde ik
„ mij over beiden, en dat gij geene ligchaamskwaal
», geleeden hebt en dat gij fterk genoeg van geest
,, geweest zijt, om te verachten, het geen ande-
„ ren zonder reden bewonderen , wanneer flechts,
,, uwe afzondering u die vrucht heeft gefchonken,
„ die het u ongetwijfeld vrijftond verwonderlijk
wel te fma,aken , daar gij fchier geheel alleen
aan uwe verlustiging waart overgelaten, Ik
„ twijfel echter geenzins , of gij zult in uw ver-
„ trek , waaruit gij een gezicht op Sfabi$ gea-

GESCHIEDENISSEN. 25
2ij echter geven ons , merkt hier te recht
een laater Schrijver aan , een waarachtig
denk-
]. voor C.
,, pend en Sejus in het oog doen valien hebt, de 54-
I. van R.
„ morgenuuren van die dagen in leesvermaak be-
608,
„ fteed hebben, waarin zij, die u te huis gelaten
„ hadden, half flapende raar gemeene tooneelfpe-
„ Iers keeken. De overige gedeelten van den dag
,, befteedet gij aan verlustigingen , dien gij zelf
„ naar welgevallen fchiktet: terwijl wij alles moes-
„ ten aanhooren , 't welk een Sp. M^ECIUS had
„ goedgekeurd. De fpelen waren voorzeker, wan.
„neer gij daar naar vraagt, allervoortreflijkst;
„ maar niet n.iar uwen fmaak : want ik oordeele
„ naar den mijnen. Voor eerst waren 'er fpelers
„ eereshalven weder ten tooneele gekomen, die
„ ik meende, dat het tooneel eereshalven verlaten
„ hadden. Vooral uw lieveling, onze JESOPUS,
„ maakte het zoo fraai, dat elk hem vrijheid gaf,
„ 'om. uit te fcheiden. Toen hij begon te zweren,
„ bleef zijne ftem fteken in de woorden : zoo ik
„ met veer dacht liegel Wat zal ik u van al het
„ overige zeggen? Gij kent immers de overige
t, fpelen; die zelfs dat geestige niet bezaten, het
„ geen anders middelmaatige ftukken hebben. De
„ verwachting, naamlijk, van den grooten toeilel
„ nam alle vrolijkheid weg; welken toeftel ik mij
„ verzekerd houde, dat gij, zonder eenigen fpijt,
„ gemist zult hebben. Wat genoegen geven toch
zeshonderd muilezels op het tooneel in de CLY-
v i&uNESTRA, of drieduizend halfronde fchil-
B 5 »
d e c
VII.
BOEK:
V.
HOOFDST.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
54.
T. van R,
698.
%6 ROMEINSCHE
denkbeeld van de weelde en rijkdom der
Grooten van Rome, die, uit hunne eigene
in-
„ den in het Trtjaanfcke paard, of de verfchillen-
„ de wapenrusting van voetvolk en ruiterij in eenig
„ gevecht? het welk alles wel de verwondering
„ van het gemeen verwekte, maar u zeker geen
„ vermaak zou gegeven hebben. En indien gij
„ geduurende die dagen naar uwen PROTOGENES
„ geluisterd hebt, wanneer hij u liever alles,
„ behalven mijne redevoeringen , heeft voorgele-
„ zen: waarlijk dan hebt gij niet weinig meer ver-
„ maaks gehad, dan iemand onzer. Ik kan toch
„ niet denken, dat gij Griekfche of Ofcifche fïuk-
„ ken verlangt, vooral daar gij de Ofcifche too-
„ neelen zelfs in onzen Raad kunt zien vertoonen,
en zoo weinig van de Grieken houdt, dat gij
„ zelfs den Griekfchen weg naar uw landgoed niet
„ gewoon zijt te gebruiken. En hoe kan ik den-
„ ken, dat gij aan de worstelaars iet zult gemist
„ hebben, daar gij zelfs da zwaardvechters niet wilt
„ zien? en waarin POMPEJUS zelf erkent, moeite
„ en kosten verlooren te hebben. 'Er fchieten nu
„ nog twee jachtpartijen dagelijks, geduurende
, vijf dagen , over. Niemand ontkent derzelver
, grootscbheid: maar welk vermaak kan een be-
, fchaafd man vinden, wanneer een zwak mensch
, door een zeer fterk dier verfcheurd , of een
, fchoon dier door de jachtfpriet geveld wordt ? het
, welk gij ook, indien men hetzelve al zien moet,
, dikwijls gezien hebt, en waar aan wij, die dit
1
nu

GESCHIEDENISSEN. 2f
Inkomften, zulke gebouwen konden {lichten
, en fpelvertooningen geven, uit de onder-
,, nu aanfchouwd hebben , niets nieuws gevonden
„ hebben. De laatfte dag was die der elephanten,
„ waar over het gemeen en de menigte zich ten
,, uiterften verwonderde, maar waarin geen het
,, minfte vermaak beftond ; integendeel kwam 'er
„ zeker medelijden boven en een algemeen gevoe-
„ len , dat 'er zekeie betrekking tusfchen deze
», dieren en de menfchen plaats had. In die zelfde
„ dagen heb ik, geduurende de tooneelfpelen, op
„ dat gij niet denken moogt, dat ik in het geheel
niet gelukkig noch volkomen vrij was, mij fchier
„ te barden gefproken in het rechtsgeding van
„GALLUS CARINIUS, uwen gemeenzaamen
„ vriend. Indien nu evenwel het volk even gene-
n gen jegens mij» als jegens ^ESOPUS, geweest
„ was, dan zou ik, waarlijk, zeer gaarne de kunst
vaarwel zeggen, ten-einde met u en onzesgelijken
„ te verkeeren. Te vooren reeds, wanneer en jeugd
„ en eerzucht mij asnfpoorden, en het mij ook vrij
„ ftond niet te verdeedlgen, dien ik niet wilde,
„ verveelde het mij, en tegenwoordig is het geen
„ leeven. Ik heb 'er thands geene de minfte vrucht
„ van te wachten; en worde zomtijds gedrongen,
„ op verzoek van hun, die wel bij mij verdiend heb-
„ ben, menfchen te verdeed'gen, die nfet te best bij
„ mij verdiend hebben. Daarom zoeke ik naar ailer-
leije redenen, om toch eensnaar mijne verkiezing
„ te leeven, terwijl ik u en uwe wijze, van onledig
„ te zijn, hooglijk prijs en goedkeur. Enz." (Cic,
$d Famil. L. VII. ep. i.)
VII.
BOEK,
V.
HOOFDST.
|. voor C.
54f.
van R.
698.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C,
54-
I. van R.
6g3.
Gefchil
tusfchen
CICERO en
KSO.
SS ROMEINSCHE
derfcheidene waerelddeelen bijeengebragt,
welken geen Monarch op aarde thands in
ftaat is te bekostigen (1).
CICERO, die zijn landgoed te Baja
als eene wijkplaats , geduurende de ge­
weldige oproeren bij de verkiezing der
tegenwoordige Confuls en verdere Over­
heden (2) , betrokken, en aldaar eeni-
gen-tijd had gefleeten met POMPEJUS,
die hem over ftaatszaaken onderhield , en
zoo weinig over zich zeiven voldaan , als
wel met hem te vreden fcheen (3) ,
woonde zelf, beleefdheidshalve voor POM­
PEJUS, naar het fchijnt (4), de gemelde
fpelen bij , doch pleitede geduurende de-
zeiven voor eenen GALLUS CARINILS.
Hij zelf moest zich omtrend dien tijd
verdeedigen tegen PISO, die nu, uit Ma­
cedonië teruggekomen volgends het Raads-
befluit, 't welk hem op CICERO'S aan­
drang had teruggeroepen (5) , bij zijne
eerile openlijke verfchijning CICERO ftout-
moe-
CO MIBDLET. iife of CIC. Vol. II. p. 80.
(2") Zie D. XV. bl. 544.
(3) Cic. ad AT TIC. L. IV. ep 9, 10.
(4) MIDDLBT. Iife of cic. Vol. U. p. 81.
{5) Zie D. XV. bl. 520, S3i,

GESCHIEDENISSEN.
moedig aanviel, en zich over de onbillij­
VII.
BOEK
ke behandeling des ganfchen Raads be­ V.
HOCFDST.
klaagde. Steunende- op het gezag van
J. vcor C.
zijnen fchoonzoon CSSAR, begon hij, 54- „
met aan CICERO deszelfs ballingfchap te J. van R.
698.
verwijten: doch de geheele vergadering
viel hem met eene algemeene verontwaar­
diging in de rede (i). Hij vervolgde ech­
ter , en beweerde onder anderen : „ dat
het geene wangunst wegens eenigen zijner
daaden, maar alleen de opgeblazenheid
zijner woorden was geweest, die CICERO
in ballingfchap had gedreeven; en dat een
enkele dichtregel: „ het krijgstuig wijke
„ voor den tabbaard, de lauer voor de
„ tong;" de oorzaak zijner ongunst waa
geworden; beroepende PISO zich op POM«
P E J u s , om hem te doen gevoelen, hoe veel
grooter het vermogen van eenen Veldheer 1
dan van eenen Redenaar ware , en hoi
onedel het hem hadde geftaan, zijnen moe d
te toonen tegen hun, dien hij zelf vei
achtede , zonder eene kans te hebbe Q
durven waagen met dezulken, die meer vei
mogten , en op wien hij grooter rede 1
(I) Cic. in PIS. c. 14.
2r,
va 1

3° ROMEINSCHE
VII. van misnoegen had (1)." Deze aanval
BOEK
V. bekwam echter aan piso zeer kwaalijk,
HOOFDST.
daar CICERO hem op het oogenblik met
J. voor C.
eene fmaadrede beandwoordde, wier juiste
, 54-
J. van R, gepastheid en fnijdende fcherpte naauwlijks
698.
eene wedergade vond, en die nog heden
de fchande des aanvallers vereeuwigt (2)*
Piso's aanhaaling van dien eenen dicht­
regel wedervoer, bij voorbeeld , dit be-
fcheid. „ Wij hebben in u dan geenen
HRisTARCH, maar eenen letterkundigen
PHALARIS gevonden, die, in plaats van
zenen kwaaden dichtregel uit te monfte-
•en , den dichter zei ven gewapend aan­
valt. Hoe nu, moet ik dan eenen ezel in
^ le letteren onderwijzen? Ik heb niet ge-
i proken van dézen tabbaard, dien ik dra-
i ;e, noch van de wapenen , het fchild en
1 waard van éénen veldheer: maar, omdat
c e tabbaard het zinnebeeld is van vrede
e n van rust, de wapenen in tegendeel van
< nrust en van krijg, hebbe ik, de manier der
dich-
(1) Cic. in PIS. C. 29-31. ASCON. piED.
(2) Wij bezitten van dezelve nog een zeer
I root gedeelte, terwijl ASCONIUS nog eenige
/ 'agmenten van het verloorene bewaard heeft*

GESCHIEDENISSEN. 31
dichteren volgende , alleen willen zeggen, VII.
BOF.lt
dat de oorlog en de onrust moesten wijken V.
HOOFDST.
voor den vrede en de rust. Ten aanzien van
. voor C
het laatile gedeelte zou het mij moeilijker ^
zijn , zulks goed te maaken , indien gij ]
zelf mij niet gered hadt. Toen gij im­
mers, bij uwe terugkomst te Rome, voor
de Esquilynfche poort de lauren van
uwe bebloede bijlbundels wegwierpt,
gaaft gij zelf te kennen , dat de lauertak
moest wijken niet flechts voor den groot-
Hen , maar zelfs voor den minften, lof.
Gij wilt, dat POMPEJUS om éénen dicht­
regel mijn vijand zal geworden zijn , als
of mijne ganfche boekrollen , vol van zij­
nen lof, dat eene regeltjen niet konden
vergoeden. Neen, uwe misleidingen, uwe
valfche befchuldigingen waren het, die
mij bij hem deeden uitfluiten en met mij
allen , die en mij, en zijnen eigen roem,
en den ftaat van het Gemeenebest 'wél
wilden (O'"
In-
CO Cic. in PIS. c. 30, 31. Zoo hevig, als
het thands tusfchen CICERO en PISO ging, zoo
gemaklijk liet zich CICERO daartegen omtfend
CLODIUS vinden in het volgende geval. Daar aan
htm,
. van R.
698.

VII.
BOEK
V.
H00FPST.
J. voor C
54-
J. van R,
698.
3 2
ROMEINSCHE
Inmiddels hadden de beide Confuis hét
loc getrokken over de twee krijgsgewes-
ten,
hem, zoo wel ais aan zijnen broeder, het opzicht
was aanbevolen over het wederopbouwen van den
Tempel der AARDE met en nevens zijn huis op den
Palatijnfchen heuvel, (zie D. XV. bl. 357, 363.)
wilden zij zulks in een opfchrift op dien Tempel te
kennen geven: doch, dit niet zonder openbaar ge-
zag mogende verrichten, vernamen zij, dat CLO-
bius zulks zou tegenhouden. CICERO gaf zijn
verlangen en vrees aan POMPEJUS te kennen, die
hem raadde, 'er met CRASSUS over te fpreken.
CR AS sus toonde zich terftond dienstvaardig, maar
zeide hem: „ dat CLODIÜS zelf, met behulp van
POMPEJUS en van hem, eene vrije zending wilde
vragen , ten einde in een openbaar charakter naar
Bijzantiam te reizen, en van Koning BROGITA^
RUS eenig geld wegens beweezene dienden te
gaan ontvangen, en dat CLODIÜS hem nu zeker
niet in den weg zou zijn, wanneer hij Hechts ver.
zekerd was, dat CICERO hem niet hinderlijk zou
Wezen." Schoon nu CICERO zelf een openlijk be-
ftrijder der zoogenaamde vrije zendingen was ge­
weest als Conful, (zie D. XV. bl. 40, 41.)
fchreef hij echter over dit, door hem aangegaan,
geding aan zijnen broeder. „ De geheele zaak is
enkel om geld , waaraan ik mij niet veel laat
gelegen liggen , al bekwam ik zelfs mijnen wil
niet." — Het lot van zijnen brief, waarin hij van
de afwijzing van CATO als mededinger naar het
Pra.

GESCHIEDENISSEN. 33
ten, die voor de vijf volgende jaaren aan
hun bewind waren opgedragen , en hetzelve
had , volkomen overeenkomftig met
den wensch van cRAS sus, aan hem Syrië, •
aan POMPEJUS Spanje toegeweezen, die,
Van zijnen kant, wel te vreden was met
dit lot, wijl hij voornemens was zich beftendig
om en bij Rome op te houden,
waartoe hem zijn voordduurende last van
graanverzorging aan den Staat een gefchikt
voorwendzel was; Men verweet hem
openlijk dit te huis blijven ^ en men
fchreef zulks toe aan zijne gehechtheid aan
JULIA, welke hem zoo hartlijk beminde j
als hij haar lief had: maar, ook na haaren
dood, in het volgende jaar, volhardde hij
niet Hechts bij dit te huis blijven j het
welk hem de droefheid zelve kon ontraaden
hebben, maar bleef daarbij zoo
vol-
Praterfchap gewaagt, en nu van de beide Confuh
gefproken heeft, is: „ waartoe meer woorden ?
zij zijn van alles meester,en willen, dat elk een dat
zien zal." (Cic. ad QUINT. L. II. ep. 9.) CICE­
RO Icrnmr echter in zijne pooging gedaagd te zijn,
wijl hij elders gewaagt van een ftandbeeld zijneé
broeders „ *t welk hij in dien tempel geplïats h»dï
(Cic. ad QUINT. L. III. ep. 1.)
XVI. DEEL» G
VIL
BOEK
V.
HOOFDST.
[. voor C.
54. .
f; van R;
C08;

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
54-
J. van R.
É98.
De uitge
latenheid
vancRASsui
over zijn
krijgsbewind.
34 ROMEINSCHE
volftandig , dat hij, geduurende zijn gan»
fche bewind, geenen voet in Spanjs zei'
tede, 'c welk alzoo duidlijk deed zien, dat
ftaatkundige inzichten alleen hem tot Rome
hielden, dien echter zijne veinzerij kuniciglijk
wist teverbergen (1).
C RAS sus kon zijne blijdfchap over de
. befchikking van het loc , 't welk hem
Syrië had toegeweezen , geenzins verbergen
voor vreemden, en liet zich onder
zijne vrienden op eene geheel buitenfpoo*
rige en kinderachtige wijze deswegens uit,
zoo ftrijdig met zijnen aard als met zijne
jaaren , daar hem anders geene fnorkerij
of overbodige leevendigheid kon geweeten
worden. „ Uitgelaten en als dronken van
vreugde , zegt PLUTARCHUS, was het
hem niet genoeg, zijne aaniiaande overwinningen
te bepaalen tot de Syriërs en
Parthers, maar, als of hij alle de groote
daaden van LUCULLUS tegen TIG RA-
NES en van EOMPEJUS tegen MITHRIDA-
TEs ten kinderfpel wilde maaken , ftelde
hij zich niet minder voor, dan zijne over-
win-
(1) PLUT. in CRASS. p. 55*. Id. in POMP,
p. 647. DIO CASS. L. XXXIX. p. 106, 109.
I

GESCHIEDENISSEN. 3$
winningen tot Batlra en Indien , ja tot
aan de uiterfte ftrandèn van den Oceaan
uit te (trekken. In de wet echter, waar- '
in zijn bewind bepaald was , werd geeri
woord gefproken van den Parthifchenl
oorlog ; maar elk wist v/el , waarop
CRASSUS vlamde , en CAESAR fchreef
hem eenen brief, waarin hij hem tot dien
krijg nog meer aanzettede (i)."
[egenftand
De wervingen . welken hij intüsfchen •
an den
moest houden , om zulke wijdüitgeftrekte, oeieg van
:RASSÜS orti
oogmerken te bereiken , verwekten eefl j erftond
zeer groot gemor orider de menigte ; en; :ijn lirijgsjewest
té
men begon zich reeds luid te laten hoo- j jetrekketu
ren over den fpijt van CATO'S heilzaamen
raad in den wind te hebben geflagen. De
beide Gemeentsluiden CAPITO en GAL­
LUS hier door , en tevens door de geringe
uitwerking der fchatverfpilling van
POMPEJUS bij het volk,, een weinig bemoedigd,
trachteden zich tegen deze werving
niet (kchts te verzetten, maar tevens
het vertrek der Confuls uit Rome, voor
het einde van hun ftedelijk bewind, hetwelk
(i) PLUT. in CRASS. p. 552*
C 3
vtt.
30 BK
V.
iOOÏOST.
. voor C
54van
R;
698-

VIL
ROEK
V.
HOOFDST.
3^ ROMEINSCHE
welk cRAS sus blijkbaar in den zin had,
te keeren.
POMPEJUS had dien daadlijken tegen-
J. voor C.
„ 54- ftand niet te duchten, niet voornemens
J. van R. zijnde Rome te verlaten: maar c RAS sus
698.
was op geweld bedacht, -om zich tegen
de Gemeentsluiden te verzetten. Dit echter
bevredigde de algemeene verontwaardiging
niet, die zich zeer luid liet hooren
over den toeleg van eenen oorlog tegen
volkeren , met wien men tot nog toe in
vrede leefde , en die zelfs bondgenooten
waren van het Gemeenebest (1).
Beide de Confuls namen het treurgewaad
aan , om de twee Gemeentsluiden in een
haatlijk licht te (tellen, als zou hunne
woeling den zwaarden ramp van het Gemeenebest
na zich fleepen ; een gedeelte
van den Raad, 't welk het meest verflaafd
was aan het Drieman fchap , volgde hun
voorbeeld: doch deze ijdele vertooning,
welke geene werking deed, duurde zeer
kort (2). CRASSUS verklaarde fpoedig,
dat
( O Dio CASS. L. XXXIX. p. JC8. PLITT.
in CRASS. p. 552.
Ca) Dio CASS. t, XXXJX. p. 108.

GESCHIEDENISSEN. 3?
dat hij zich aan der Gemeentsluiden tegenftand
niet zou bekreunen , en verzogt zij­
nen Ambtgenoot, dat hij hem bij zijn
vertrek uit Rome wilde bijftaan en uitge-'
leide doen (i).
Op den dag van zijnen uittogt was de
markt vol volks, 't welk geheel verbitterd <
en gezind was, hem met openbaaren fmaad \
en verwijt tegen te houden: maar, ziende 1
POMPEJUS, met een bedaard gelaat voor
hem uitgaan, gaf hetzelve het beflisfchendst
blijk van achting en genegenheid
voor zijnen Ambtgenoot, door hun beiden
nu, zonder een ergerlijk woord te fpreken,
tusfchen zich te laten doorgaan. De
Gemeentsman CAPITO liet zich echter
door deze infchiklijkheid des volks even
min , als door de houding der Confuls,
vertzaagen; hij ftelde zich rechtftreeks
voor CRASSUS in den weg; beproefde
eerst woorden en bedreigingen , om hem
terug te doen keeren ; gaf daarna eenen
Gerechtsdienaar last, om hem vast te houden
; doch ziende, dat deze, op den te-
gen-
(i) VELL. PATERC. L. II. c. 44. PLUT./»
CRASS. p. 552.
C 8
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
f. voor C.
54.
f. van R.
698.
CRASSUS
'erlaat Rone
onder
Ie vervloetingen
van
:APITO.

VIL
BOEK
' V.
HOOFDST.
J. voor C
S4-
L van R
6p8.
38 ROMEINSCHE
genftand zijner Ambtgenooten, zijn bevel
niet volvoerde, greep hij het uiterfte middel
des bijgeloofs ter hand, en bragt hetzelve
, tot aller fchrik en verbaazing , in
werking. Hij liep vooruit naar de poort;
zettede daar een komfoor met vuur neder;
wierp, zodra CRASSUS bij hetzelve kwam,
'er wierook in; plengde 'er wijn over, en
fprak zwaare en ijslijke vervloekingen tegen
hem uit, onder het aanroepen van
geduchte en vreemde Godheden. Het bijgeloof
van Rome fchreef van ouds zulk
eene kracht aan deze geheimzinnige vervloekingen
toe , dat dezelven zoo wel het
hoofd van den vervloeker, als van den vervloekten,
moesten treffen, waarom zij niet ligt
öm eene geringe oorzaak gebruikt werden;
selfs nu nam men het den Gemeentsman
zeer kwaalijk, dat hij, om het weizijn van
den Staat op CRASSUS verftoord , dien
zelfden Staat, door zijn openbaar charakter
als Gemeentsman , aan den vloek en hef
ongeluk overleverde (1).
ATEI-
(1) PLUT in CRASS. p. 55a, 553. Zie de
Aanteek. van deszelfs Nederd. Vertaalers, D. VII.
bl. 59, FLOR. L. III. c. 11. Dio CASS. L,
XXXIX- p. ipfl. •

LVIIJ

GESCHIEDENISSEN, 39
A T E i u s werd naderhand door den
Cenfor APPIUS uit den Raad gezet, we­
gens de vervalfching der voorceek*eneft bij
deze gelegenheid: doch de rampzalige uit-
flag der Parthifche onderneming beves­
tigde het volk in het geloof aan de on­
ontwijkbaar wraak der Goden tegen elk,
die met hunne aanroeping fpottede. AP­
PIUS zelf, de eenige Wigchelaar, die aan
de wezenlijkheid der wigchelaarij geloofde,
moest van zijne eigene Ambtgenooten nader­
hand de aanmerking, op den man aan, hoo-
ren : .,dat de voorteekencn van ATEIUS toch
zoo valsch niet moesten geweest zijn , als
waarover hij hem den Raad had uitgezet,
wijl zij anders geene uitwerking kon
den gehad, noch den wezenlijken ramp var
den Parthifchen oorlog veroorzaakt heb.
ben (i)" Het andwoord zou nogthand i
gemaklijk genoeg geweest zijn , dat gé
waande voorteekenen kracht genoeg heb
ben bij een bijgeloovig krijgsvolk , on 1
hetzelve vol moed of geheel mismoe 1
dig te doen vechten , en dat het laatft
op zich zelf genoegzaam is, om eene
(i) Cic. de divin. L. 1. c. 16, 47'
C 4
, vele
VIL
BOEK
V.
HOOFDST.
|. voor C.
J. van R.
698.
%
SI "

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
40 ROMEINSCHE
veldtogt den ongelukkigften keer te ge>ven
(i).
J. voor C.
Alvoorens CRASSUS Rome had verlam
54- ten, had hij zich volkomen willen bevre­
J. van R.
6o3.
digen met CICERO, met wien hij nim­
Nieuwe mer in wezenlijke vriendfchap had ver­
twist tuskeerd
, maar wiens partij hij doorgaands
fchen CRAS­
SUS en ci- gewaest was, vooral zinds de zamenzwe-
IE SC. '
ring van CATILINA, waarin ook hij ver­
dacht was gehouden, en het welk hij bij­
zonder aan CICERO weet (2). Hoe zeer
beiden zich fteeds met de uiterfte betaam-
lijkheid jegens elkanderen gedroegen, waar­
toe eerst de bijzondere hoogachting van
Jen jongen CRASSUS voor zijnen vriend
MI leermeester , en daarna de ftaatkundige
belangen van het Driemanfchap aan de
I -ene C3) •> en het geheele charakter van
'ICERO aan den anderen kant zeer veel had-
Jen toegebragt: echter was onlangs in den
/ollen Raad de oude wrok met nieuwen gloed
litgebarscen. GRAS sus had de zaak van
JABINIUS , die onlangs naauwlijks voor eene
fchan-
CO M ID D L B T. Iife of cic. Vol II. p. 85,80,
CO Zie D. XIV. bl. 385, 460, 506,515, 5i60
(3) fcfe P- XV. bl. 339.

GESCHIEDENISSEN. 4*
fchandlijke terugroeping uit Syrië was ge«
fpaard (i), getracht te verdeedigen , en
daarbij zeer icherpe aanmerkingen op CI­
CERO gemaakt, die dezelven terftond met
geene mindere fcherpte en bitterheid had
beandwoord , zoodat hij zelf aan zijne
vrienden betuigde: „ dat de oude wrok over
veelvuldig ongelijk, die jaaren lang opeen
geftapeld was , doeh zoo lang fmeulde,
dat hij denzelven reeds uitgebluscht geloofd
had, eensklaps door dit toeval in volle
vlam was losgebroken." Beider gefchil had
veel genoegen gegeven aan de voornaamfte
luiden in den Raad, die CICERO ten
fterkften toegejuichd hadden, in de hoop,
om hem met het Drieman fchap in onmin
te brengen : maar POMPEJUS had daar-*
tegen 'er zijn werk van gemaakt, om het
gefchil bij te leggen. CES AR inzonderheid
had 'er fchriftlijk zijne fmart over betuigd,
en de verzoening met CRASSUS als
eene gunst van CICERO verzogt,zoodat hij,
tevens door den jongen CRASSUS gedron=
gen, zich ter bevrediging had laten vinden,
welke nu ook door de plegrigfte weder-
(O Zie D. XV. bl. 521, 53L
C 5
zijd-
VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
J. voor C
J. van R.
Ó98,

VII.
SOEK
V. lijk was getroffen. CRASSUS zelf noo-
HOOEDST. digde zich bij' CICERO, even voor zijn
J. voor C>
vertrek, om alzoo de geheele waereld te
54»
J. van R. doen weten , dat zij vrienden waren , ten
698.
maaltijd , die hem dan ook in de tuinen
Bevrediging
tus. van zijben fchoonzoon CRASSIPES ont­
fchen CRAShaalde
, en hem alzóo, als uit zijn eigen
SUS en CI­
CERO, huis , voor aller oogen , naar zijn krijgs-
J. voor C.
53' „ zich van het begeerd genot hunnes Co«-
J. van R.
699. fulfchaps, het vijf jaarige krijgsbewind ,
L. DOMI-
TIUS AH£-
KOBARBUS
en APP.
CLATJD1US
PULCHER
Cos/.
4.2- ROMEINSCHE
zijdfche betuigingen en verzekeringen daad-
gewest liet vertrekken (1).
De Confuls CRASSUS en POMPEJUS
volkomen verzekerd hebbende, waren niet
zeer verlegen geweest over hunne opvol­
gers; derzelver keuze tot laat in het jaar
vertraagd hebbende, hadden zij L. DOMI-
TIUS AHENOBARBUS, den mededinger
des voorigen jaars (2) , onverhinderd tot
Conful laten benoemen , wel te vréden ,
dat hun vriend APPIUS CLAUDIUS PUL-
CHER zijn Ambtgenoot was geworden.
Naauwlijks echter hadden deze Confuls
hun ambt aanvaard , of de vijanden van
( O Cic. ad Ftimil. L. I. ep. 9,
(2) Zie D. XV. bl. 542—544»
CRA9-

GESCHIEDENISSEN. 43
CRASSUS tasteden hem, in zijne afwezig­
VII,
BOEK
heid, aan, met oogmerk, om zijnen gan- V.
HOOFDST.
fchen last te doen intrekken, of ten min-
J. voor C
ften hem de magt te benemen , om de
Parthers te beoorlogen. CICERO nam
nu de verdeediging zijner zending op zich,
en flaagde daarin volkomen , fchoon niet
zonder eenen heeten woordenftrijd tusfchen
hem en de Confuls en verfcheidene oud,
Confuls. Hij zelf zond aan CRASSUS eer
fchriftelijk bericht wegens dezen hande
in eenen brief, waarin hij hem verzeker
de , „ niet flechts aan zijne vrienden ei t
maagen, maar aan de geheele ftad, een
proeve gegeven te hebben van de op
rechtheid zijner bevrediging (i)."
I 1
(O Cic. ad Fam. L. V. ep. 8. Dezen brii :f
wilde CICERO door CRASSUS gehouden hebber
„ voor een vriendfchapsverbond, waarbij hij verz<
kerde, alles ten heiligften te zullen in acht nem( n
en ten zorgwuldigften volvoeren, het welk hij b
loofde en op zich nam." — Zonder dezen uitdru
fe­
lijken wil des Schrijvers zouden wij denzelven ; ls
een meefterftuk van bJoote plichtpleeging hebbi m
doen opmerken; wijl wij in eenen anderen bri ef
van CICERO aan ATTICUS, firijdig met alle d e,
in dezen afgelegde, betuigingen van hoogachtin g»
5 3 >
J. van
699.
Tl

Vit
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
J. van R.
699.
ANTIOCHUS
van Coma'
genes te
44 ROMEINSCHE
In Sprokkelmaand , die doorgaands hefteed
werd aan het gehoor van vreemde
Vorften en Gezantfchappen , droeg AN­
TIOCHUS, de Koning van Csmagenes,
gelegen aan de oevers van den Euphraat,
aan den Raad een verzoek voor om eenig
nieuw voorrecht, 't wejk gewoonlijk aan
Rome ver­ Bondgenooten van het Gemeenebest werd
nederd.
toegedaan : maar CICERO ftelde dit verzoek
in zulk een belagchelijk licht , dat
ie vergadering hetzelve niet Hechts van
de hand wees, maar, op zijne voordragt,
hem zelfs eene zijner voornaamfte Heden
Dntnam , Zeugma genaamd, in welke de
/oornaamfte brug en overtogt over den
Euphraat was gelegen. CE SAR had,
n zijn Confulfchap, dezen Koning de eer
ran den omzoomden tabbaard , dat is de
Iragt eener Romeinfche Overheid, toege*
ezen : „ zij zeggen, dat onze CRASSUS met
ninder waardigheid Rome in krijgsgewaad veriaten
leeft, dan weleer zijnes gelijke L. p AU LUS, me-
le ten tweeden maale Conful. O ! de deugeniet!"
Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 13.) Om de klem
lier vergelijking te gevoelen , moet men vocrai
laarflaan O. X. bl. 203—214.

GESCHIEDENISSEN. 45
gedaan, het welk den voornaamen luiden VII.
BOEK.
in den Raad hoogst onaangenaam was ge­ V. •
HOOFDST.
weest, die niet konden dulden, dat Prins-
|. voor C
jens zich met hun in gelijken rang ftel- •
53- _
den. „ Zult gij, o Edelen! dezen Coma-.
f. van R.
699. -
gener in den omzoomden tabbaard dul­
den, dien gij aan den Koning van Bostra
weigerdet ?" vroeg CICERO fchertzende,
en deed hem daardoor den tabbaard zoo
wel , als Zeugma, verliezen. Deze be­
handeling fmartede echter den Koning niet
meer, dan zij den Confuls fpeet, wier
beste inkomften uit deze inwilligingen
voordkwamen , waarvoor zij de kostbaar-
He gefchenken ontvingen, zoodat APPI­
LT s , die onlangs met CICERO volko­
men verzoend was, en thands bijzonder
bij hem zijn hof maakte, door middel
van ATTICUS en andere gemeenzaame
vrienden bij hem deed aanhouden: „ om
toch dergelijke verzoeken zonder tegen-
fpraak te laten aflopen , en de ganfche
Sprokkelmaand niet onvruchtbaar te maa«
ken (i)."
Gh
Ci) Cic. ad Fam L. XV. ep. i, 3, 4. Id»
ad QUINT. L. II. ep. 12.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
46 ROME IN 5C HE
CICERO was thands in de naauWfte
vriendfchap en vertrouwiijkften briefwisfel
met CAESAR, die zinds lang getrachc had,
J. voor C.
hem geheel aan zich te verbinden, en
53-
J. van R. met dat inzicht deszelfs broeder QUINTUS
699.
een Onderbevelhebberfchap had aangeboVriendfchaptusden.
QUINTUS had dezen dienst terfchen
C/E-
SAR en CI­ftond
beandwoord met een ernftig aanhou­
CERO. den bij MARCUS , om zich liever met
c JE SAR te verbinden, dan zoo halftarrig
der belangen van POMPEJUS toegedaan te
blijven, dien hij noch zulk eenen oprechten
, noch zulk eenen edelmoedigen vriend,
als C^SAR, noemde (I); CICERO toonde
hiertoe eene bereidvaardigheid , waar­
van BALBUS aan CAESAR kennis gaf,
door hem deszelfs eigenhandigen brief
over te zenden: doch de geheele briefbundel
viel in het water , en kwam
zoo doorgevloeid in CfiSAR's handen,
dat hij Hechts op eenen duidelijken regel
of twee uit den brief van BALBUS
kon andwoorden : „ ik bemerk , dat gij
iet wegens CICERO hebt gefchreeven,
ik kan 'er niet Uitkomen ; maar zoo ver
Ci) Cic. ad QUINT. L. II. ep. 13*
ik

GESCHIEDENISSEN. A?
ik gisfchen kan, zou het iet zijn, dat meer
te wenfchen , dan te hoopen was (i)."
CICERO zond hem een ander affchrift van
den zelfden brief, die hem behouden in
(i) €ic. ad QUINT. L. II. ep. IX
Vit.
BOEK
V.
HOOFDST*
|. voor C.
5 3
I '
handen kwam; dezelve was in den gemeen- J. van
zaamen toon gefchreeven, zonder echter cm- 699.
SAR'S waardigheid, gelijk CICERO zelfver
van getuige, uit het oog te verliezen, C m-
SAR beandwoordde hem met de uiterfle
minzaamheid, en hec aanbod van alle mogelijke
dienften. In het bericht, 't wel*
CICERO wegens dezen brief aan zijner
broeder zond, fchreef hij : „ het is broe
derlijk van u gedaan , dat gij mij tot zij
ne vriendfehap aanmaant, fchoon ik vai
zelfs dien weg reeds ingeflagen ben ; en
even als de reizigers, die, wat te laa
opgeftaan, door verdubbeling van dei
fpoed, echter nog vroeger, dan zij ander
zouden gedaan hebben, hunne dagreis
afleggen ; zoo zal ik , die mij verflape 1
heb ten aanzien van dezen man , fehoo n
gij mij dikwijls wektet, mijne voorleeden e
traagheid verbeteren, door met dichterlijk e
paarden en vierfpannen te rijden , wijl g ij
toe h

VII.
BOEK
V.
HOOFDST»
J. voor C.
53.
J. van R.
699.
43 ROMËIffSCHE
! ;een gebruik maakte van CJESAR'S edel*
1 noedigheid, bediende hij zich daarvan ech-
l er vrijmoedig voor zijne vrienden. Hij be-
] Jost bij C^SAR'S huis, en aan C U R T I U S
i
:och fchrijft, dat hij veel van mijne gedichteti
houdt.' Wat echter alle aangeboodene dien*
ten van CiESAR's zijde betrof, verklaarde
bij: „ dat hij reeds van hem genoot, 't welk
frij op den hoogden prijs ftelde, de verzeke­
ring naamlijk van zijne vriendfchap (1)."
: .n eenen anderen brief aan zijnen broeder
jitede hij zich hierover aldus: „ aan de
beloften dien hij doet, hange ik niet ve»l
jewigts; ik begeer geene eerambten noch
/erlang naar roem , en lette meer op de
luurzaamheid van zijne genegenheid , dan
ran zijne beloften. En echter leeve ik in
sulk eene eerzuchtige bemoeijing, aïè of
k waarlijk het oog had, op het geen ik
liet verlange C 2
V
Alhoewel CICERO voor zich zeiven
torgde aan T R E B A T I U S eene plaats als
Rechtsgeleerde, aan ORFIUS eene andere
iet bevel over eene geheele Cohors; ter­
(l) Cic ad QUINT. L. II. ep. 15.
(3) Cic. ad QUINT. L. III. ep. 5.
wij!

GESCHIEDENISSEN.
Wijl C/ESAR hem gedüurig beknorde over VU.
BnsS
zijne eigene belangeloosheid
V.
CICERO had een Grieksch heldendicht HOOFDST';
. voor C*
in drie zangen gefchreeven van zijn eigen ^
Confulfchap, en hetzelve aan c M s A R ge- j
zonden, wiens oordeel over hetzelve was:
„ dat het begin zoo goed was, als iet, het
geen hij ooit in die taal had gelezen,
maar dat de volgende vaerzen, tot aan eene
zekere plaats , niet in denzelfden toon
noch met dezelfde «nauwkeurigheid ge-
Held waren." CICERO verlangde, van Zij­
nen broeder te weten , wat C/ESAR vatt
het geheele ftuk dacht, zoo ten aanzien
der ftof, als der behandeling, en verzogc
hem deswegens een openhartig bericht,
verzekerende : „ dat CIESAR'S goed- of
af-keuring de waardij van zijn werk in
zijne eigene oogen geen haair zou verande­
ren." Hij ving echter, op dringend ver­
zoek van zijnen broeder, een ander gedicht
aan, met eene opdragt aan c M s A R : maar
voldeed zich daarin zoo weinig , dat hij
het weldra verfcheurde. QUINTUS bleef
nog-
(i) Cic. ad QUINT. L. II. ep. 15. U. ad
Famil. L, VII. ep. 5,
XVI. DEEL. D
. van R<
699.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
J. van R.
699-
ge ROMEINSCHE
nogthands aanhouden, tot dat hij eindelijk
een heldendicht ter eere van C/ESAR voltooide
, welks overzending hij beloofde,
zodra hem daartoe veiliger gelegenheid
voorkwam, dan QUINTUS voor zijn treurfpel
ERIGONE had gevonden: het eenigfte
ding , zeide hij, 't welk geenen veiliger!
weg gehad heeft, zoo lang CSSAR
in Gallie is (i)."
C/ESAR zelf trachtede, de afhangelijkheid
, waartoe hij CICERO nu had kunnen
brengen, te vergoeden door de uitftekendfte
gunstbewijzen en vleijendfte onderfchei
dingen. Hij bewees zijnen broeder
zoo veel eer, hoogachting en gunst, als
CICERO, zelf Veldheer zijnde, zou kunnen
gedaan hebben ; hij gaf hem de keuze
uit de winterkwartieren en keurbenden
(2) , en liet hem eenen brief lezen,
door CLODIÜS uit Rome gefchreeven,
verzekerende , dat hij op denzelven geen
andwoord zou zenden, fchoon QUINTUS
hem beleefdlijk verzogt, deze vernedering
geen-
(1) Cic. ad QUINT. L. II. ep. 16. L. III.
«p. 1,8,9.
(2) Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 18.

GESCHIEDENISSEN. 51
geenzins om hunnentwil aan CLODIÜS te Vil.
willen doen (i}, zoo dat CICERO aari
BOF. X
V.
-Zijnen ATTICUS fchreef: „ en dezen HOOFDST.
voor C.
zoudt gij niet beminnen ? wien dam toch ^
hunner (2)*?" Dikwijls zond C^ESARI , van R»
hem eigenhandige berichten wegens zijnen
609.
tegenwoordigen veldtogt in Britannie,
welken CICERO binnen ééne maand na
de dagtekening ontving , en waarvan hem
één brief op den twintigiten dag reeds ter
hand kWam (3).
Wegens het ftedelijke nieuws, geduu­
rende dezen zomer , fchreef CICERO aan
zijnen broeder: „ dat 'er eenige , doch
zeer onzekere , hoop was op de kiesver-
gaderingen voor het volgende jaar; dat 'er
eenig vermoeden was , fchoon even onze­
ker , wegens een DiBatorfchap; dat 'er
diepe ftilte op de markt heerschte , maar
eene ftilte, welke meer blijk droeg van
de afgeleefdheid , dan van dë eensgezind­
heid , van het Gemeenebest; dat zijne ei-
(l) Cic. ad QUINT. L. III. ep. 1.
CO Cic. ad ATTIC L. IV. ep. iii.
ge-
(3) Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 17. Id. ai
QUINT. L. III. ep. 1. — Een fpoed, met dien der
tegenwoordige renboden gelijk ftaande.
D a

52 ROMEINSCHE
VII. gene gevoelens in den Raad meer gericht
BOEK
V. waren naar de denkwijze van anderen,
HOOFDST.
dan van zich ze]ven ; dit was het gevolg
J. voor C
van den heilloozen krijg , voegde hij 'er
53-
J. van R •met de woorden van EURIPIDES bij,
609.
verzekerende al verder , dat de kuiperij
nooit zoo hoog gedreeven was , dan • door
de tegenwoordige mededingers, M E M M I U s,
DOMITIUS, SCAURUS en MESSALA,
die het. van eikanderen alleen in ftemgeld
moesten winnen ; dat de rente van het
geld daar door volftrekt verdubbeld was;
dat, zonder vergrooting, de prijs van de
voorkeuze der eerstftemmende Centuria
* H. S. eet, - tot op tien millioenen Seftertïin * geties.
_fteegen was; dat elk der mededingers naar
ƒ750,000:-:
het Gemeentsmanfchap, in tegendeel, bij
CATO zich voor vijfmaal honderd duizend
t H.S. quir, - Sestertiën f fchuldig bad gefteld , indien
gena,
hij hem aan ftemomkoping fchuldig mogt
bevinden; zoodat, gelijk CICERO te recht
aanmerkte, wanneer nu deze verkiezingen
zuiver gefchiedden , hetwelk men vcrwach-
tede , CATO alleen meer zou vermogen,
dan alle wetten en alle Rechters (1)."
(1) Cic. ad QUINT. L. II. ep. 15.
CA-

GESCHIEDENISSEN. 53
CATO, in dit jaar, door dezelfden
waan van CRASSUS en POMPEJUS, waar
door DOMITIUS aan het Confulfchap was
toegelaten , tot het Pratorfchap geraakt,
vond zich aan het hoofd der rechtbank,
over ongeoorlofde mededinging (i) , en
fcheen, zelfs door zijne houding en klee-j
d ;
HOOFDST.
[. voor C.
53-
[. van R.
699.
Prator-
"chap van
;ATO.
ng, de aloude eenvouwdigheid en eerlijkheid
te rug te willen roepen. Men oordeelde
echter, dat zijne rechtvaardige ambtvervulling
minder luister aanbragt aan deze
waardigheid, dan zijn uiterlijke voorkomen
aan dezelve onttrok , wijl hij dikwijls ongefchoeid
en zonder tabbaard het geftoelte
beklom , om ïn zulk eene houding uitfpraak
te doen in de zaak der voornaamfte
luiden. Zommigen lasterden hem zelfs,
als of hij gewoon was, uitfpraak in rechtszaaken
te doen na den maaltijd , waarbij
hij zich niet zou onthouden hebben van
het gebruik van wijn (2). Het verderflijk
kwaad der ftemomkoping, 't welk, als een
zekere marktprijs der eerambten, met de
ui-
CO Quiestio perpetua de ambitu. Zie deswe­
gens D. XI. bl. 82.
(2) PLUT. in CAT. MIN. p, 780.
D 3
VH.
BOEK
V.

va.
BOEK.
V.
HOOFDST'
J. voor C
53-
J. van R
699,
54- ROMEINSCHE
uiterfte fchaamteloosheid gedreeven werd,
tot in den grond willende uitrooijen, deed
hij het voorftel in den Raad tot eene wet,
waarbij de benoemde Overheden , fchoon
door niemand befchuldigd wordende , zel­
ve zouden gehouden zijn, zich voor eene
gezwoorene rechtbank te ftellen , en ree-
kenfchap te geven van de wegen hunner
benoeming. Hetzelve mishaagde echter der
ftemverkopende menigte niet minder, dan
den mededingers, in zoo verre, dat CATO,
den volgenden morgen vroeg naar de recht­
bank gaande, door eene groote bende
tegengehouden , met veele fcheldwoorden
overladen, en zelfs dermaate met fteenen
begroet werd , dat allen , die reeds geze-
len waren, de vlucht namen, en CATO
^elf niet zonder moeite , onder veel ge-
ftomps en geftoots van het gemeen , de.
algemeene fpreekplaats kon beklimmen.
Op dezelve echter manmoedig ftand hou­
dende , was het vertrouwen en de ftand-
vastigheid van zijn gelaat genoegzaam, om
terftond het gewoel en gefebreeuw der
menigte, te beteugelen , waarna zijne aan-
fpraak , die zijn gedaan voorftel ten on­
derwerp had , niet diepe ftike aangehoord
werd,

GESCHIEDENISSEN» 55
werd, en tevens alle onrust voor het ver­
VII.
BOEK
volg bedwong. De Raad prees hem daar­ V.
HOOFDST.
over : „ maar ik prijze u niet, was zijn
|. voor C
andwoord, die den Prcetor in gevaar ge- •
5 3
' „
(. van R
laten hebt, zonder hem bij te ftaan (i>"
699. 1
Schoon het voorftel van CATO in geen
raadsbefluit, veel minder dit in eene wet
fchijnt verkeerd te zijn, bragt hetzelve ech­
ter de onderfcheidene mededingers in
geene geringe verlegenheid. Elk hunner
vreesde ftemgeld uit te geven , en daar
door gevaar te lopen vau de nutteloos­
heid eener duurbetaalde benoeming : maar
elk hunner vreesde tevens voor de ftem­
omkoping zijner mededingers en het ver­
lies zijner uitzichten , wanneer zulk een
ftreng onderzoek niet eens in werking
kwam. Deze aarzeling bragt de mededin­
gers naar het Gemeentsmanfchap , tot het
befluit, om zich bij onderling verdrag,
te verbinden en met eigene handteke­
ning, in zijne tegenwoordigheid te ver­
zekeren, om op eene geoorlofde wijze
alleen naar die waardigheid te ftaan,
met aanbod , om elk voor hun hoofd, de
PLUT. in CAT. MIN. p. 780.
D 4
reeds

56 ROMEINSCHE
VII.
BOEK
V.
reeds opgenoemde fom in zijne handen te
ftellen ten onderpand van hun eerlijk gedrag,
HOOFDST.
CATO nam hun geld niet aan , maar ver-
J. voor C
53* 'genoegde zich met voldoende borgen (1),
J, van R Bij de kiesvergadering des Volks
699.
Gemeentsluiden, verklaarde CATO,
tot
die
bij dezelve voorzat en de geheele ftem-
ming zorgvuldig gadefloeg , dat één hun­
ner ter kwaader trouw had gehandeld, en
gebood hem, aan zijne mededingers het
verbeurde geld daadlij k te betaalen: dezen
preezen zijne eerlijkheid hemelhoog , maar
fcholden den beboeten het geld kwijt,
achtende hem met de ontdekking zijner
fchande door den mond van eenen CATO
reeds zwaar genoeg geltraft (2).
De nijd en laster konden deze onver­
gelijkelijke hulde aan de rechtvaardigheid
van CATO niet verdragen, maar durfden
hem een aangemaatigd meesterfchap over
den Raad, de markt en de Overheden ten
laste leggen. „ Want geen roem noch
ajgemeene achting verwekt grooter nijd,
zegt
(O PLUT. in CAT. MIN. p, 781. Cic, ad
tuiNT. L. II. ep. 15.
• ^2) PLU?, in C^T. MIN. p. 78.1,

GESCHIEDENIS SEN. 57
zegt PLUTARCIIUS, dan die door rechtvaardigheid
verworven wordt: om dat haar
de grootfte roem en het hoogfte gezag
bij anderen vergezelt. Dezulken toch
worden niet enkel als dappere luiden vereerd,
noch als kloekzinnige menfchen geacht,
maar van eerlijke menfchen bemind,
vertrouwd , geloofd. Genen vreest men
en mistrouwt men , hun meer uitmuntenden
aanleg, dan goeden wil toefchrijvende
, omdat men de kloekzinnigheid voor
bloote fcherpzichtigheid , de dapperheid
voor enkele geestkracht houdt. Wijl elk
ook terftond rechtvaardig kan zijn, die
zulks wil wezen, vervolgt de uitmuntende
Wijsgeer, fchaamen zich de menfchen
het eerst over onrechtvaardigheid , als ovei
eene onverfchoonlijke ondeugd (i)."
Alle de Grooten van geheel Rome fchee>
nen zich, als waren zij allen door CAÏO'I
deugd gefchandmerkt , tegen CATO t<
willen verzetten, POMPEJUS inzonder
beid, die in deszelfs roem de ondermijning ft
zng van zijnen eigen invloed , berokkendi
hem telkens nieuwe lasteraars. Onder an
(i) PLUT. in CAT, MIN. p. 781.
P 5
.de
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C
53-
J. van R,
6S/9.

53
ROMEINSCHE
VII. deren legde CLODIÜS, die zich op nieuw
BOEK
V. aan de zijde van POMPEJUS had ge*
HOOFDST. voegd, hem weder ten laste, veel agter-
J. voor C.
gehouden te hebben uit de fchatkist van
J. van R. Cyprus (1) , en een tegenftreever van
699.
POMPEJUS te zijn, alleen omdat hij zijne
dogter niet ter vrouwe had begeerd.
CATO bewees daartegen: „ dat hij zoo
veel gelds uit Cyprus in 's Lands fchatkist
had gebragt, terwijl hij zelf voor zich
geen paard noch krijgsman had gekreegen,
als POMPEJUS uit zoo veele oorlogen en
zegepraalen, ten kosten van de rust der
aarde, niet gedaan had ; dat hij ook nim­
mer POMPEJUS ten bloedverwant had
verlangd, niet uit minachting, maar uit
hoofde van onderling verfchil in ftaatsbegrip."
— „ Ik wees het buitengewoone
Pratorfchap , zeide hij , van de hand,
hetwelk mij werd aangebooden (2): hij
in tegendeel heeft waardigheden , welken
hij zelf opgenomen heeft, en anderen,
welken hij aan anderen uitdeelt. Nog
onlangs fchikte hij aan CES AR in Gallie
(1) Zie daarover D. XV. bl 255.264.
Ca) Zie D. XV. bl. 258.
eene

GESCHIEDENISSEN. 59
keurbende toe , welke hij van den Raad niet
had gevraagd, noch van denzelven zou gekreegen
hebben : maar al zulke legers,
wapenen , paarden zijn onderlinge gunften
en gaven van bijzondere burgers geworden.
Hij zelf heet Bevelhebber en Veldheer,
fchoon hij anderen zijne keurbenden
qn wingewesten in handen heeft gefteld,
en zelf in de ftad blijft, om oneenigheden
en oproerigheden in de kiesvergaderingen
aan te ftooken ; het welk alles doet blijken
, dat hij zelf het meesterfchap in de
algemeene verwarring zoekt CO"
. De mededingers naar het Confulfchap
volgden het goede voorbeeld der Gemeentsluiden
niet,maar zetteden den ftemhandel
met voorbeeldelooze onbefchaamdheid
voord. MEMMIUS ' en CN. DOMI-
TIUS, Plebejers, gingen het zonderlinge
verdrag aan met de Confuls , waarbij dezen
zich verbonden, om hunne verkiezing
met al hun vermogen te bevorderen , er
waarbij zij , van hunne zijde, op ziet
riamen, om hun , bij hunne aftreding,
wingewesten naar hun genoegen te be-
(i) PLUT. in CAT. MIN. p. 781.
zor
VU.
BOEK
V.
HOOFDST.
|. voor C.
53-
}. van R.
699.
Schandelijke
mede
dinging
naar het
Confulfchap.

60 ROMEINSCHE
vu. zorgen; ftellende een onderpand van vier­
BOEK
V. maal honderd duizend Seftertiën * in han­
HOOFDST. den der beide Confuls, ter verzekering,
J. voor C,
53.
dat zij hun drie Wigchelaars zouden be­
J. van li. zorgen, die des noods verklaaren zouden,
699.
* H.S. qua-
dat 'er in hunne tegenwoordigheid een
dragena, volksbefluic tot zulk eene gewestbepaaling
/33jOOJ : -: -
genomen was, fchoon hetzelve eens vol-
ftrekt niet genomen wierd; en twee Oud-
Confuls , die bevestigen zouden , dat 'er
op gelijke wijze in hun bijzijn een befluit
in den Raad genomen was, fchoon 'er
volltrekt geene raadsvergadering over ge­
houden ware. Dit verdrag was in behoor-
ijken form opgefteld , en onder getuigen
,'an verfcheidene vrienden wederzijds ge­
rekend (1).
M E M M 1 u s , die door het ganfche ver-
nogen van CAESAR werd onderrteund (2),
fond zijn belang bij het breken van het-
selve, en gaf 'er, op raad van POMPE­
US , kennis van aan den ganfchen Raad.
5
] OMPEJUS was naamlijk in zijnen fchik
1 net de gelegenheid , om den Conful D O-
(1) Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 18.
(2) *Cic. ad ATTIC L. IV. ep. 15, 17.
MI-
r
L

GESCHIEDENIS S.EN.
61
MITIUS ten toon te (tellen , en oin zich
tevens van APPIUS te wreeken, die, on­
danks hunne onderlinge verwantfchap , niet
volledig genoeg wilde treden in zijne •
maatregelen (i) : maar C/ESAE. vernam J
deze ontdekking met het uiterst misnoe­
gen (2) » waarfchijnlijk niet Hechts, om
dat het de fchande van Rome openbaar
maakte , maar om dat het ook den tegenftand
der genen krachtig veriterkte , die met
eenen CATO zich wilden verzetten tegen
de verfoeilijke omkoping, welke echter
een voornaam werktuig geweest was en
verder zijn kon ter uitbreiding van . zijn
eigen gezag. APPIUS bekreunde zich aan
de ontdekking , noch verloor 'er iet bij:
DO MITIUS, in tegendeel, die de eerlijke
Gemeenebestgezinde wilde fchijnen , was
geheel en al ter neder geworpen ; en
MEMMIUS zelf, wien het verlies van
CJESAR'S gunst deed wanhoopen aan zijne
eigene benoeming , befloot de algemeene
zaaken tot een DiBatorfchap te drijven
door allerleije wanorde in de rechtsplee
CO Dio CASS. L. XXXIX. ep. 118.
(2) Cic ad ATTIC. L. IV. ep. :6.
g' n
g
VII.
EOEK
V.
HOOFDST.
. voor C
53-
, van R
699. 1
>
»

VII.
BOEK
y. ,
HOOFDST.
J. voor C.
i 53-
J. van R,
*99-
62 ROMEINSCHE
ging, eri algemeene tooneelen van Josbah»
digheid in de maatfchappij aan te rechten
(1).
CICERO ontving van zijnen broeder
eenen brief, waar in deze hem fchreef,
gehoord te hebben, dat ook hi} in den
handel der mededingers naar het ConfuU
fchap was betrokken geweest i doch hij and-
Woordde: „ dat'het gedrag, 't welk MEM-
MIUS had openbaar gemaakt, van zulk
eenen aard was , dat 'er geen braaf mari
bij behoorde geweest te zijn; dat hij te­
vens bij geene onderhandeling kon ge­
weest zijn , welke MESSALA uitfloot,
dien hij gaarne in alles genoegen gaf,
gelijk hij , naar zijne gedachten , ook aan
MEMM 1 us deed. Voor DÖMITIUS zei­
ven had hij veel gedaan , 't welk hij van
hem begeerd en verzogt had , terwijl hij.
SCAURUS aan zich verplicht had door
de verdeediging zijner zaake (2)."
De Raad was ten hoogften geërgerd
over dezen verfoeilijken handel, en nam
(i) Cic. ad ATTIC, L. IV. ep. 18.
(2} Cic. ad QUINT. L. III. ep. u
het

GESCHIEDENISSEN. 63
het befluit tot een geheim onderzoek van
het gedrag der daarin betrokkene perzoonen
, alvoorens de kiesvergadering gehouden
wierd: van dat onderzoek zou echter
eerst na de verkiezing uitfpraak gefchieden,
en als dan de keuze , welke op
eenen fchuldigen mogt gevallen zijn,daarvan
afhangen. Gezind, om dit befluit met allen
ernst te volvoeren , werd 'er eene rechtbank
tot die zaak bij het lot gefpannen:
doch eenigen der Rechters zelve beriepen
zich op de Gemeentsluiden , ten einde zij
zouden verhoeden , dat 'er geen recht gefproken
werd buiten 's Volks last. Hiei
mede bleef deze zaak (leken : alleen werd
de kiesvergadering uitgefteld, tot dat het
geheim onderzoek aan het Volk zou voorgedragen
zijn. De dag daar toe kwam:
een Gemeentsman verzettede 'er zich te
gen; de Confuls zagen dit gaarne , ei t
bragten het gekeerde voorftel in den Raa l
te rug, die nu, in plaats van deze gehee
le zaak te hervatten, Hechts wilde,uit vree s
waarfchijnlijk, dat het anders tot een daac
lijk Dictatorfchap zou komen, 't wel i
t
POMPEJUS toch lang gewenscht had, d£
\ $
VII.
BOEE
V.
HOOFDST.
J. voor C.
S3- n
J. van Ri
699

vu.
BO E IE.
V.
6*4 ROMEINSCHE
'er nu ten fpoedigften eene ConfuLkmU
gedaan wierd (1).
HOOFDST. Ondanks deze fchandelijke werkeloos­
J. voor C.
: 53. heid van het Bewind bij zulk een zamen-
J. van R.
weeflel van fnoode kunstenarij , en de on-
• 609.
L/itftel verfchiliigheid , waarmede het geheel ont­
der kiesaarde Romeinfche Volk
vergaderin -
gen. vonden echter alle de
dezelve aanzag,
mededingers naar
het Confulfchap hunne afzonderlijke ver­
volgers , wier hevige aanval eenige alge-
meene gesting verwekte. Het was thands
om den ondergang van perzoonen of van
wetten te doen (2) ; en echter voorfpelde
CICERO de vrijfpraak der eerften, op grond
van het volilrekt bederf der rechtbanken,
't welk nu zo ver ging, dat men, gelijk hij
zeide, in het vervolg een moordenaar zou
moeten zijn , om niet vrijgefproken te
kunnen worden (3). Q. SC/EVOLA, een
der Gemeentsluiden, verklaarde , dat hij
gee-
O) Cic. ad ATTIG. L. IV. ep. j6. „ Gij
zult zeggen, icirijft CICERO aan zijnen vriend ;
gij echter zijt daar bij niet flil?" — „ Vergeef mij,
„ is zijn andwoord, ik kan bezwaarlijk.
Ca) Crc. ad QUINT. L. IÏT. ep. 2.
(3) Cic. ad ATTIC. L, IV. ep. 16,

GESCHIEDENISSEN. #>
geene kiesvergadering van Confuls gëduurende
zijne regeering zou gedoogen;
hij hield dit vol, en deed telkens door
zijnen tegenltand de bijeenroeping fchor-'
ten (i). J
Een groot gedeelte Van dit ganfche
jaar was in openbaare pleitgedingen voor­
bij gegaan. SUFFENAS en c. CATO,
die voor twee jaaren Gemeentsluiden waren
geweest (2), werden in het begin
van Hooimand aangevallen wegens geweld
en rustverftoöring , door hun als Gemeentsluiden
gepleegd. Beiden werden zij
vrijgefproken. PRÖCILIÜS, een hunner
toenmaalige Ambtgenooten, werd veroordeeld
wegens manflag aan êenen burger
in deszelfs eigen huis begaan. „ Wij mogen
hier uit opmaaken, fchreef CICERO,
dat onze Areopagiten (3) zich aan ftem-
om-
(1) Cic cd QUINT. L. III. ep. 3. ïd. üd
ATTIC. L- IV. ep. 16.
(2) Zie D. XV. bl. 534—537-
(3) Zie wegens de Griekfche rechtbank van
dien naam de Reize van ANACH, D. II bl. 308 en
volg., en men oordeele tevens, hóe weinig voor
dezelve de welfprekendheid van eenen CICERO er
anderen zou geduld zijn.
XVI. DEEt» E
vit.
BOEK
V.
HOOFDST.
. voor C.
53-
, van R;
699.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST
J. voor C
53-
J. van R
699'
ROMEINSCHE
omkoping, verkiezing, tusfchenregeering„
hoog gezag, ja her geheele Gemeenebesr
niet bekreunen. Wij moeten alleen maar
' geenen vader des huisgezins in zijn eigen
> huis willen doodflaan: en dit zelfs nog
zoo fterk niet , wijl 'er nog twee en twintig
Hemmen voor de vrijfpraak , agt en
twintig voor de veroordeeling waren (i)."
CLODIÜS was de aanklaager geweest
in deze rechtsgedingen, het welk c CA*
T o, zodra hij vrijgefproken was , in
goede verftandhouding met CICERO en
MILO bragt (2).
Veelvuk ü' Schoon CICERO zelf niet betrokken
ge pleitb tnwas in alle de opgenoemde rechtsgedin­
zorging v
CICERO. gen, was hij echter nimmer meer overkropt
geweest m andere pleitzaaken , dan
in dit jaar, en vooral in de heetfte dagen
van den zomer , waar van 'er zelden één
verlopen was, zonder dat hij pleitede (3).
Behalven zijne pleiters in de ftad, had hij
verfcheidene Heden- en volkplantingen onder
(1) Cic. ad ATTIC L. IV. ep. if.
(2) Cic ad ATTIC L. IV. ep. 16.
C3) Cic. ad QUINT. L. II. ep. 16. L- Hl.
cp. 3.

QESCMIEDENISSEN. 6?
der zijne befcherming. Zoo verweerde hij
in dit jaar de belangen van die van Reate
V.
tegen derzelver nabuuren de Interamners, HOOFDST»
[. voor C
met zoo veel lofs , dat hij, van daar te
53.
Rome wederkeerende , in de feestfpelen \ [. van R.
699.
met handgeklap ontvangen wierd (i).
Daarna verdèedigde hij MESSIUS , eenen
van c/ESA R'S Onderbevelhebbers, die
daartoe terug geroepen was, en van
DRUSUS befchuldigd werd wegens omkoping
in eene pleiczaak , welker verdeediging
hij op zich genomen had : hij
werd mee eene meerderheid van vier ftemmen
vrij gefproken. Terftond daarop
verdèedigde hij VATINIUS, den Pr a tor
des voorigen jaars , en ^MILIUS SCAU-
RUS, eenen der mededingers naar het
Confulfchap, wegens plundering van Sardinië
befchuldigd (v.). Kort daarna had
hij gelegenheid, om CN. PLANCIUS, die
hem in zijne ballingfchap zoo edelmoedig
als trouw had behandeld (3) , doch nu
CO Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 15.
als
(2) Cic ad ATTIC. L. IV. ep, 15. Id. ai
QUINT. L. II. ep. 16. L. III. ep. 1.
(3) Zie D. XV. bl. 273, 276.
E ft.
VII.
BOEK

VI/.
BOES
V.
HOOFDST.
J. voor C.
. 53-
J. van R.
699.
$8 ïlOMEÏNSCHE
als verkoozen Bouwheer, door zijne mededingers
wegens knevelaarij en omkoping
befchuldigd werd , de beste erkentnis te
toonen. Allen warden zij vrijgefproken;
doch de verdeediging van P.LANCIUS is
alleen nog in wezen , en ftrekt ten vereerende
blijke van des Redenaars dankbaarheid
, wijl PLANCIUS , weleer door het
Volk, ten loon zijner trouwe jegens CICE­
RO, ten Gemeentsman verkoozen, zich
geheel anders dan te vooren tegen hem
gedragen, en, zelfs ftrijdig met de
denkwijze zijner Ambtgenooten, niets tot
heiilei vsz deszelfs volkomene waardgiheid
had toegebragt (•). CICERO nam
zijne verdeediging vrijwillig ©p zich , als
had 'er g^ene verkoeling tusfchen hun plaats
gehad , en fprak op dc erkentlijkfte wijze
oyer de oude dienften , waarvoor hij aan
PLANCIUS verpl-cht« was, en dien hij
nu tegen den aanval van M. LA TER EN-
SIS, zijnen bij zonderen vriend, wederke*
rig verdèedigde.
In den morgen voor DRUSUS gepleit
hebbende , keerde hij des middags weder
te?
(O Cicpe PIAWC. «. 39,

GESCHIEDENISSEN» 0
ter verdeediging van VATINIUS, hebbende
den korten tusfchentijd betreed aan het
fchrijven van eenige brieven, het welk den
arbeidzaamften en vlugften man naauw-•
lijks eenig begrip mogelijk laat van den.
werkzaamen en' onvermoeiden geest des
Romeinfchen Redenaars, die onder zoo
veele pleitbezorgingen , allen van zoo belangrijken
, en tederen , en hagchlijken
aard, nog tijd vond, om niet flechts veelvuldige
brieven te wisfelen, maar zelfs
om geleerde werken te fchrijven, die de
verwondering van alle volgende eeuwen
zullen blijven, gelijk zij ze tot heden gebleeven
zijn, en aan wier overdenking hij
geene andere oogenblikken befteedde , behalven
dien hij wandelende doorbragt (i).
De veelvuldige en uitmuntende pleitbezorging
van CICERO kan echter geene
grootere verwondering en verrukking bij
den letterminnaar wekken / dan de perzoonen,
wier verdeediging hij in dit jaar
ondernam, bij den menschbeoefenaar
bevreemding voordbrengen. VATINI­
US, een zijner bitterfte vijanden, een
(i) CIC. ad QUINT. L. III. ep. 3.
E3
ge-
VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
[. voor C.
53-
[. van R.
699.

70 ROMEINSCHE
VIT. * geduurig beftrijder zijner ftaatkundige be­
BOEK
V. grippen , een knaap , van wien hij
HOOFDST. zelf, nu twee jaaren geleeden , openlijk
J. voor C.
in eene redevoering zeide : „ dat hem
. 53-
J. van R, zijne maagen verachteden , zijne wijkelingen
699. »
verfoeiden , zijne buuren vreesden , over
wien zich zijne bloedverwanten fchaam-
den, en bij wien zich de afzichtlijkfte
kliergezwellen reeds van het affchuwelij-
ke gelaat elders verplaatst hadden, zoo
dat allen hem haateden , en , waar hij ook
kwam , als een ongeluksteeken befchouw-
den (1);" werd thands niet flechts door
hem verdeedigd , maar zelfs gepreezen ,
gelijk zulks uit zijnen eigen brief aan
L E N T U L U S blijkt , bij wien hij van die
gedrag deze reden geeft. „ Gij wilt we­
ten , wat mij toch overgehaald hebbe ,
om VATINIUS te verdeedigen en te prij­
zen — mijne eerde bevrediging met hem
is door POMPEJUS veroorzaakt, terftond
na dat hij Prator geworden was , terwijl
ik zijne mededinging daartoe met de duch-
tigfte redenen in den Raad had beftree-
439»
den,
CO Cic. in VATIN. c. 16. — Zie D. XV. bl,

GESCHIEDENISSEN. 7 1
den, fchoon niet zoo zeer om hem te beleedigen,
als om CATO te verdeedigen en
te vereeren. Daarop is een wonderbaarlijke
aandrang van C/ESAR gevolgd, darj
ik hem verdeedigen moest. Waarom ikj
hem nu gepreezen hebbe , dit verzoeke
ik, dat gij mij, noch in dezen, noch in
andere befchuldigden, vraagt, op dat ik
u niet de zelfde vraag doe, wanneer gij
terug komt , het geen ik zelf, terwijl gij
nog afzijt, wel kan doen. Herdenk maar,
wien gij uwen lof van het uiterfte der
aarde toezwaaidet (O: en — fchroom echter
deswegens niet, want ik zelf prijze en
zal diezelfde luiden prijzen. Maar de verdeediging
van VATINIUS had ook dien
prikkel, waarvan ik in zijne voorfpraak
voor de Rechters zeide , dat ik iet deed,
het geen de pluimftrijker in den EUNUcnusaan
den krijgsman raadt, zeggende:
„ Noemt zij PH/EDRIA; noem gij PAM-
„ PHILIA; — betaal haar met gelijke
„ munt, 't welk haar het meest zal grieven."
Zoo ook verzogt ik van de Rechters,
(O Cilicie, alwaar hij als Proconful zijn ver­
blijf had.
E 4
I
VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
. voor C.
5 3
' »
. van R,
699.

F* ROMEINSCHE
VII.
ters, daar toch eenige Edelen , die bij mij
BOEK
' V. zeer wel verdiend hadden , mijnen vijand
HOOFDST.
te zeer liefkoosden, en hem voor mijne
J. voor C
' 53- oogen in den Raad dikwijls of ernftig ter
J' van R
Ó99.
zijde trokken, of gemeenzaam en vrolijk
omhelsden; en daar zij zelve toch hunnen
•»
PUDLIUS (CLODIÜS) hadden, dat zij
nu mij ook eenen anderen PUJÏLIUS
zouden geven, door wien ik hun, wan­
neer zij mij een weinig kwelden , weder-
keerig eenig hartzeer kon aandoen (1)."
Tegen het einde van Herfstmaand was
GABINIUS, in het voorige jaar, op CI­
CERO'S aandrang terug geroepen uit Syrië*
te huis gekomen. Deszelfs verdeediging
door denzelfden CICERO, verving weldra
die van VATINIUS. Wij zullen echter het
bericht zijner verrichtingen in het Oosten
iaten vooraf gaan aan zijne rechterlijke
ver-
CO Cic. ad Famil L I. ep. 9. ,, De ver-
„ deediging van VATINIUS gaf eene gereede aan-
,, leiding, om CICERO eenigzins te veroordeelen:
1, masr zijne verbindenisfen met POMPEJUS, en
„ inzonderheid zijne naauwe vriendfchap met C^E-
iï SAR, noodzaakte hem, ook alle ce vrienden van
1, C.ESAR voor de zijnen aan te nemen." MIDD-
t-ET. iife ef cic. Vol. ïï, p. 115.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voer G.
53.
J. van R
699.
74- ROMEINSCHE
ten voordeele van den eerften, en den
laatften gevanglijk weggevoerd met zijne
beide zoonen en dogteren (1), Een
van deszelfs zoonen, ALEXANDER genaamd
, was het op weg ontvlucht, en
had zich eenigen tijd in Jud

GESCHIEDENISSEN. 75
C A N U S te Jerufalem, en herftelde hem
in het bezit van het Hoogepriefterfchap;
doch gaf tevens eene nieuwe ftaatsgefteld-
nis aan het geheele land, door hetzelve
te verdeelen in vijf gewesten , en in elk
derzelven eenen hoogen Raad te doen
aanftellen (i).
Na dit belangrijk en gelukkig krijgsbe-
wind in Judaa, vroeg G A B I N I U S de
eer van een dankfeest, doch dezelve werc i
hem geweigerd. De afkeer van zijn per
foonlijk charakter ; het misnoegen ove
zijnen gehouden handel tegen C I C E R O >
en,hoogstwaarfchijnlijk, de wrok der pacl 1-
ters , die zich over zijn bewind zeer t e
beklaagen hadden (2) en wier invloe d
op den ganfchen Ridderftand zeer groi »t
was , onthielden hem in den Raad 1 e
Rome eene erkentnis, welke anders ree<
Is
meermaalen aan minder krijgsbeleid b
weezen was.
In dezen Joodfchen krijg onderfcheidi
Ie
zich M. A N T O N I U S voor het eerst, wiei
is
naa m
Ci) JSSEPH. Antiq. L. XIV. c. 10. Id. de
heil. Jud. L. I. c. 6.
(a) FREIKSH. Suppl. Liv. L. CV. 12.
VII.
B OEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
5 3
-«
j. van R*
609.

VII.
SOEK
V.
HOOFDST»
? 5
aOMEINSCHS
naam te belangrijk wordt in deze gefchiedenisfen
, om ons niet terftond bij deszelfs
eerfle gewag ftil te doen ftaan, en wegens
J. voor C.
53- hem over te nemen, het geen PLUTAR-
J. van R.
CHUS van zijn aard, aanleg en bedrijf tot
699.
Aanleg van dus verre opgeeft.
M. ANTO-
Hij was de kleenzoon van M. ANTO-
KlfJS.
NIUS, 'den Redenaar, die als een aanhanger
van s IJL LA onder -,IARIUS was
amgebragt (1), de zoon van ANTONIUS,
3en Cr eter uit befpotting bijgenaamd (V),
ai ftamde, naar het voorgeven van dat
jeflacht, van HERCULES zei ven af; terr
vijl hij van de zijde zijner moeder JULIA
1 vas vermaagfchapt aan het geflacht der
t :*«SARS. Hij bleef, na zijnes vaders
locd, de opvoeding genieten dezer voor-
f refiijke vrouwe, fchoon in den tweeden
< icht getreden met LENTULUS SURA,
( lie als een deelgenoot in de zamenzwe-
I ing van CATILINA, door den ftrop in de
evangenis omkwam (3). ANTONIUS deed
r ogthands weinig eer aan de tedere zorg
CO Zie D. XII. bh 5ö3 —564
(2) Z-e D. XV. bl. 78 — 80.
(3) Zie D. XIV. bL 547.
zij-

GESCHIEDENISSEN. 77
zijner braave moeder. Overgegeven aan de
fchandlijkfte ontucht, en derzelver vol­
doening ten kosten van eene fchatverfpilling
zoekende j welke op hem van zijnen
vader fcheen overgeërfd (i) , bragt hij in
zijne vroege jeugd reeds de geringe nalatenfchap
van den zei ven door (2) , en
hield een gedrag , 't welk eene pest voor
zijne jonge vrienden mogt heeten. Onder
dezen was de jonge CURIO inzonderheid
aan hem door de verfoeilijkfte betrekking
verbonden , en gaf daarvan een blijk,
\ welk ons even zeer over beider fchandlijke
verfpilling, als naauwe verbindnis, doei
verbaasd ftaan. ANTONIUS had reed
eene fchuld van zes millioenen Sejlertiën
* gemaakt, en werd daar over ver .*H.S./«M>
gies.
volgd; CURIO ftelde zich voor deze ge f 450,000-5*
heele fom borg; zijn vader wilde diei 1
borgtogt niet geftand doen , en ontzegd
aan ANTONIUS zijn huis; de zoon rie 5
CICERO'S voorfpraak in , en verkree T
door hem, dat de borgtogt door de tl
vader gehouden en voldaan werd , ever I-
(1) Zie D. XIV. bl. 78.
fa) Cic. Philipp. Orut. II. s. *#.
w ïl
VII.
BOCK
V. 1
HOOFDST.
f. voor Cs
53-
J. van B.
690.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C
53-
J. van R
699.
ROMEINSCHE»
wel op geene andere voorwaarde, dan
dat hij geenen verderen omgang met AN­
TONIUS zou houden (1).
Zoo wel, om zich over deze breuke,
als over den dood zijnes ftiefvaders te
wreeken , voegde ANTONIUS zich op de zijde
van CLODIÜS , en deelde met hem in
al de woede van hem en het toenmaalige
Gemeentsmanfchap tegen de algemeene
rust, tot dat hij , zelf af keerig geworden
van.de raazernije van CLODIÜS , en bevreesd
voor de zamenfpanning der tegenpartij
, Italië verliet, en zich naar Griekenland
begaf, om zijn ligchaam in de
worftelperken , zijnen geest en tong in de
fchoolen der Wijsgeeren en Redenaars te
oefenen. Hij legde zich in de welfprekendheid
bijzonder toe op eene , toen in
twang zijnde , en met zijnen aard over-
< :enkomende , manier, welke de Afiatifche
l ;enoemd werd , en zich door hoogdravendheid
onderfcheidde. G A B I N I U S , nu
» >p zijnen togt naar Syrië , noodigde hem
mder zijn krijgsbevel, en haalde hem,
(O PLUT. in ANTON. p. 916. Cic. Philipp.
Irat. II. c. 18.
na

GESCHIEDENISSEN. 79
VIL
na eenige weigering, daartoe, over , door gO . K
het aanbod van eene Ritmeestersplaats (i> V.
HOOFDST.
Terftond onderfcheidde hij zich in dezen
t voor C.
krijg door dapper en goed beleid , terwijl 53
zijn voorkomen en zijne zeden hem fchier- f. van ft.
699.
lijk den lieveling van het Romeinfche
M
krijgsvolk maakten. Rijzig van geftalte,
breed van gelaat, fchoon van aanzien,
een weinig krom van neus, en zwaar van
baard, welke hij ongefchooren liet, om,
gelijk hij zelf voorgaf, te beter te gelijken
naar de afbeeldzels van HERCU­
LES, dien men zijnen ftamvader noemde.
vertoonde hij zich doorgaands in een en
kei onderkleed, 't welk bij den heup wa i
opgefchort, en waarover hij eenen ruwet 1
krijgsmantel droeg, terwijl hem een groo t
zwaard aan den gordel hing. Zijn ge
zwets , en vrije taal , en zwelgerij , di
anderen hoogst ongefchikt voorkwamen
verwierven hem eene ongelooflijke gun; t
bij het krijgsvolk, het welk hem, m< t
verrukking , in het openbaar den maaltij i
zag houden , of, ftaande aan den krijg!
mans disch , de gemeende fpijzen gebru i-
ke
(i) PLUT. in ANTON. p. 916»

VIL ken. Zijiie zëderi bleeven echter hierbij
BOEK
V. nog even verfoeilijk en gevaarlijk voor
HOOFDST
veelen, Zoo uit hoofde van het aangenaame
J. voor C
in zijnen omgang, als Van het gedieuftige
53
J. van R
099-
8ö ROMEINSCHE
•voor zijne vrienden; gelijk ook zijne mildheid
en verkwisting nog even fpoorloos
voordduurdén, waai van hij eenmaal een
blijk gaf, 't welk dë ftellige verzekering
der gefchiedenis behoeft, om fchier ge-'
looflijk te zijn. Hij had eens bevel gegeven,
om aan eenen zijner vrienden een
•H.S. de • millioen Seftertiën * af té gevèn; zijn
Kies
rentmeester, over zulk een bevel ver­
ƒ 75000 -:
baasd, zorgde, dat a! dit geld hem moest
in de óogen vallen , in verwachting , dat
deszeifs hoeveelheid hem een Onbedacht
woord zou doen intrekken. ANTONIUS
kwam in het vertrek , waar hetzelve geteld
lag; vroeg den Rentmeester, waartoe
zulks diende; en uit deszelfs andwoord
het oogmerk dier vertooning merkende,
zeide hij: „ ik dacht dat Zulk eene fom
wel tienmaal grooter ftapel uitmaakte;
voeg 'er nog eens zoo veel bij (1)!"
Naauwlijks was HIJRCANUS te Jeru-
£1) P*"» ANTON. p, 917.

GESCHIEDENISSEN. b"i
falem herfteld , of ARISTOBULUS , die
met zijnen anderen zoon ANTIGONUS
zijn krijgsgevangenfchap te Rome had
weten te ontkomen (i), berokkende nieuwen
opftand in Judaa , alwaar hij reeds
weder eenige krijgsbenden rondom zich
verzameld had. GABINIUS zond flechts
een gedeelte zijner magt af, onder bevel
van ANTONIUS, van zijnen eigen
zoon SISENNA, en nog eenen derden Bevelhebber
, om ARISTOBULUS te onderwerpen,
die terftond in eenen geregelder,
veldflag vijf duizend mannen op het veld
en twee duizend anderen in de vlucht ver­
loor , en zich met het overfchot van één
duizend in eene fterkte wierp. Zijne verweering
duurde niet lang; na verloop van
twee dagen werd hij andermaal met zijnen
zoon krijgsgevangen gemaakt, en in ketenen
geboeid bij GABINIUS gebragt , die
hun terftond naar Rome zond. De Raad
hield ARISTOBULUS gevangen, doch zond
den zoon aan zijne moeder terug, welke
zich onder deze laatfte pooging van haaren
CO Zie D. XV. bl. 292, 293 Aant.
XVL DEEL. F
Ge-
vn.
BOEK
V.
HOOFDST.
f. voor C,
t 53.
|. van R,
699,

§« ROMEINSCHE
VII. Gemaal, dienstbaar aan de belangen van
BOF K
V. Rome gedragen had (i).
HOOFDST. Nu maakte GABINIUS zich gereed,
J. voor C.
om de flrooperijen der Arabieren in Sy­
J. van R. rië nadruklijk te keer te gaan, fchoon
699.
hij zelf de grootfle flrooper mogt geacht
worden van de volkeren , die onder zijn
krijgsgewest behoorden. Zijne vervolging
der Arabieren ging ook niet ver, wijl
zich rijker buit aan zijne gulzigheid vertoonde
aan den kant der Parthen,
PHRASTES, derzelver Koning, was
door zijne zoonen omgebragt. ORODES
en MITHRIDATES, geene betere broeders
, dan zoons, betwisteden eikanderen
den bezoeceiden throon. De laatfte , die
het zwakfte was, riep GABINIUS te hulp.
Hij kwam, vergezeld van ORSANES, eenen
van de grootften zijnes lands, bij den Romein
, en verwierf, voor gefehenken en
beloften, de toezegging zijner befcherming.
De Proconful van Syrië was den
Euphraat reeds overgetrokken , wanneer
een
(i) PLUT. in ANTON. p. 916. FL. JOSEPH.
idn/iq. L. XIV. $ IU ld. de bell Jud; L.Le.6,

GESCHIEDENISSEN. §3
&ene nog gernaklijker ën beter prooi hetri
terug riep', eh de-hoop vari MITHS.1 DA­
TES deed të leur (tellen (O-
PTOLEM-EUS A U L E T E S toonde hem
53^ •
een aanbe velingbrief vari POMPEJUS,
beloofde hem tien duizend Talenten
en. f. van R.
699.
wanneer hij hem óp dén throon vari
sEgyptüs herftelde. Door dit aanbod weg-
gefleept, en op de befcherming van POMPE­
JUS fteunende, bekreunde GABINIUS zich
noch aan de Sibijllijnfche Godfpraak, die
verderf dreigde aan het gebruik van krijgs-
magt tot dit herftel , noch aan het befluit
des Raads, het welk dezé Godfprark voor
zich en de Bevelhebberen van het Gemeene-
best ten wetverbód gefteld had (a~), maar
befloot hij daadiijk tot dezen togt , dieri
zijné Onderbevelhebbers als óngeoorlofd af­
keurden, docfi waartoe hem ANTONIUS,
zelf min gemoedlijk, maar eerzuchtig en
ook
(i) tlio CASS. L. XXXIX. p. 116. PLUT.
in AMTON. p 916. APPI A N. in Parthk. p, 134,
èt in Syr. r> 120 JOSEPH Antiq. L. XIV. c. ii?
ld. de bell 'Jud L. L c. 6.
(a> Zie D. XV. bl. 377-
F s i
VÏÏ.,
B oeK
V.
HOOFDJST.
f. voor C.

VIL
SOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
%. van R.
699.
ROMEINSCHE
ook van elders door POMPEJUS hier toe
overgehaald , ten fterkOen aanzettede.
GABINIUS trok Judeea tot dezen togt
door, en zag zich op denzelven met alle
bereidvaardigheid en van allen bijfhnd door
HIJRCANUS gediend. ANTONIUS had
de voorhoede met de ganfche ruiterij en
bereidde voor den Proconful den weg en
de overwinning ; beiden werden gelukkig
voordgezet tot voor de wallen van Alexandria,
alwaar eene mannelijke verdeediging
echter welligt de SibijMjnfche Godfpraak
had kunrien vervullen: maar de lafhartigheid
van deszelfs inwooners, die
ftout in allen oproer, maar bloode waren
in allen gevecht, maakte allea wederftand
van het Bewind onmogelijk , daar zij deszelfs
bevel, om aan de vesting te werken,
durfden beandwoorden met de vraag -
„ waarom men daarvoor niet bij aanbefteeding
zorgde (0 ?
" Het kwam echter,
in weerwil van zulk eenen wederfpannigen
geest des volks, nog dikwijls
tot een treffen, waarbij ANTONIUS zich
CO VAU I«AX. L. IX. c. 1, ex. ext. 6.
al-

GESCHIEDENISSEN. 1*5
altijd roemrijk onderfcheidde. Eindelijk VII.
BOBS
fneuvelde ARCHELAUS, de Bevelhebber V.
HOOFDST.
der Alexandriners , zelf, en viel de
J. voor C.
hoofdftad van Mgyptus in handen van 53-
GABINIUS, die 'er terftond PTOLEM/EUS
ten throon herftelde. ANTONIUS, die
gastvriendfchap met den gefiieuvelden AR­
CHELAUS had gehouden, liet zijn lijk
opzoeken, en vereerde het met eene plegtige
uitvaart: PTOLEM/EUS, integendeel,
bragt zijne eigene dogter om, en met haar
de voornaamfte Alexandriners, fchoon hij,
met de menigte, de edelmoedigheid van
ANTONIUS prees: behalven de voldoening
van zijne wraak , fcheen echter ook de
verlegenheid, om den beloofden prijs aas
GABINIUS te betaalen, hem tot de wreede
vervolging zijner rijkfte tegenftanders te
dringen.
GABINIUS bleef niet lang in Mgyptus,
maar liet 'er vrij wat krijgsvolk agter,
waarfchijnlijk door giften en beloftet
van PTOLEM/EUS , die zich toch weinig
op zijne onderdaanen kon verlaten , overgehaald
, om te Alexandria te blijven,
Zij zetteden 'er zich neder, trouwden 'er
en werden, agt jaaren laater, door cm
F 3 SAf
J. van R.
699>

36 ROMEINSCHE
VII. SAR reeds voor waare Alexandriners aan­
BOEK
V.
gezien, als zijnde reeds geheel verbasterd
HOOFDST. van de Romeinfche zeden (i).
J. voor C
Nieuwe onrust in Judaa had GABI­
53-
J. van R NIUS weder derwaards geroepen. Hij
• pgg.
had 'er, geduurende zijnen Mgyptifchen
veldtogt, zijnen zoon SISENNA met
krijgsbevel agtergelaten : doch deze, nog
zeer jong, zonder ondervinding en zonder
éenig aanzien zijnde , had ALEXANDER,
de zoon van ARISTOBULUS, nogmaal
beproefd, eene omwenteling te bewerken,
en dezelve daadlijk aangevangen, met
eiken Romein , die hem ontmoetede, ne­
der te fabelen. Zij , die hem ontvluch-
teden, namen de wijk op den berg Gari-
zim, alwaar hij hun ingeflooten hield met
een leger, zoo talrijk, dat hij nog dertig
duizend mannen telde , na dat een groot
gedeelte reeds trouwloos tot zijne tegenpar­
tij was overgelopen. Met deze krijgsmagt
wachtede hij GABINIUS moedig af, le­
ver­
ei) JOSEPH. Antiq L. IX. c. II, Id.debelL
Jud. L. I. c. 6. PLUT. in ANTON. p. 916,917.
Dio CASS. L. XXXIX. p. 116, 117. STRAES
h. XII. p. 55& L. XVII. p. 726.

GESCHIEDENISSEN» of
verde hem fiag, doch kreeg de nederlaag;
terwijl zijn nieuwe opdand, even als alle
de voorigen , enkel ftrekte , om het juk
der Jooden al drukkender , en hun zelve
geheel afhanglijk te inaaken van de Romeinen
(l).
Na de zaaken van Judaa , met overleg
van ANTIPATER, den eerden Staatsdienaar.van
HIJRCANUS, die hem op zijnen
Mgyptifchen togt de beste dienden had
beweezen, op nieuw geregeld te hebben,
wendde GABINIUS z-jne wapenen andermaal
tegen de Arabieren, die, geduurende
zijne afwezigheid , Syrië deerlijk geteisterd
hadden.
Eenige voordeden op hun behaald
hebbende , maakte hij thands toedel, om
zijne wapenen tegen de Parthen te voeren,
en alzoo den krijgstogt tc hervatten,
waarvan hem de aanbieding van PTOLO-
M/EUS had terug getrokken. Eene nieu
we en onaangenaamer verhindering ver
ijdelde nu zijn veelbeloovend ontwerp
hii hoorde zich door eenen Onderbevel
J
heb
(O J O S E P H . Antiq. L. XIV. c. n. Id. d
heil. Jud. L. 1. e. 6.
F 4
VIT.
B O E K
V.
HOOPOST.
J. voor C
53.
J. van R.
699.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
Algemeen
misnoegen
te Rom»
tegen GAH-
Nius.
88 ROMEINSCHE
hebber van CRASSUS het krijgsbevel afeisfchen
in den naam van zijnen opvol­
ger, doch weigerde, hetzelve overtegeven,
of dezen Onderbevelhebber te erkennen.
J. van R. Misfchien verhaastede zulks wel het ver699trek
van CRASSUS uit Rome, wiens
komst GABINIUS echter niet afwachtede:
em hem evenwel wederkeerig te dwarsboomen
in deszelfs even eerzuchtige en
inhaalige bedoeling, verwijderde hij, voor
zijn eigen vertrek uit Syrië, MITHRIDA-
TES en ORSANES, die aan CRASSUS,
even als aan hem , den meesten dienst
zouden beloofd hebben , en gaf voor, om
het misnoegen des krijgsvolks te voorkomen
, dat zij beiden , van zin veranderd,
zonder affcheid vertrokken waren (i).
GABINIUS had zich wel gewacht, den
Raad eenig bericht te zenden wegens de
herftelling van PTOLEM/EUS AULETES;
het gerucht daarvan was hem echter reeds
lang naar Italië vooruitgefneld, alwaar de
algemeene verontwaardiging en het uiterfte
misnoegen hem verbeidden. Zijne verwaarloozing
der Godfpraak, overtreding
(i) Dro CASS. L. XXXIX. p. 117, u8.
der

GESCHIEDENISSEN. «S>
der wet, gezagfchennis van den Raad en
wederfpannigheid tegen den wil des Volks
werden nog zoo veel te ondragelijker door
de klagten der Syriërs en der Romein-'
fche Ridders, waarvan de eerilen zich be-,
klaagden, ruim zoo veel geplunderd te.
zijn door den Proconful, als door de Ara­
bieren , terwijl de laarften voor de Pachters
in dat gewest opkwamen, wien hij recht
geweigerd , veele inkomften onttrokken,
veele verbindenisfen verbrooken , en daar­
door zoo veel nadeels had toegebragt,
dat zij zich fchier ten eenenmaal bedorven
mogten achten (i).
De Raad, die te vooren reeds zijne
terugroeping had beflooten , en zijn eigen
gezag nu zoo openlijk vertreden zag, Hei
zich niet minder , dan de Ridderftand er
de algemeerte ftem des Volks, hooren
CICERO, die ook toen reeds eene taa
wegens GABINIUS had gevoerd, welkt
het twijfelachtig liet, of dezelve mees
door wrok tegen zijnen vijand , dan dooi
ijver voor het algemeene welzijn werc
(i) DIO CASS. L. XXXIX. p. 118.
F 5
be
VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
[. voor C.
53*
f. van R.
699.
[

VII.
«OER
V.
HOOFDST.
J. voor C
53-
J. van R
699.
ROMEINSCHE
bezield (1) , liet zich ook nu niet minder
tegen den heiligfchenner hooren, en
drong 'er voornaamlijk op aan, dat de
Sibijllijnfche Godfpraak andermaal zou
• worden opgeflagen , niet twijfelende, of
dezelve zou nu ook wel eene bepaalde
draf vorderen tegen den overtreder.
Daar dit echter alles voorviel onder het
Confulfchap van POMPEJUS en CRAS­
SUS , waarvan de eerde zelf te naauw
betrokken was in de zaak van PTOLO-
M JE u s , de laatfte zijnen Ambtgenoot
Terug­
gaarne wilde bslieven , en ook voor zich
zeiven geene te groote ftrengheid in dit
opzicht kon verlangen, was de befcherming
van beiden genoegzaam, om allea
gevolg dezer algemeene verbittering, voor
het tegenwoordige, te voorkomen (2).
Schoon nu GABINIUS zelf zeer groote
komst van
geldzommen vooraf gezonden had, ter hand­
GABINIUS te
vulling en mondftopping van elk, dien hij
geloofde ter zijner vrijfpraak noodig te
aullen hebben; ja fchoon CRASSUS zelf,
CO Zi« D. XV. bl. 319-531.
(3) Dio CASS, L. XXXIX. p. 118.
vol-

GESCHIED ENIS SE N. 9*
volgends DIO CASSIUS, gaven van hem VB.
BOEK
aangenomen, en nevens POMPEJUS hem V.
HOOFDST.
in het verlopen jaar voor onaangenaame
J. voor C
vóoroordeelen des Raads gefpaard had (i),
]. van
echter rekte hij zijne terugreize naar Ro­
R
699.
me, onder het tegenwoordige Confulfchap,
zoo lang hij konde, kwam eerst in het
laatst van Herfstmaand tot Rome, en nam
den nacht te baat, om ter (rad in te flui-
pen, waarna hij zich, tien dagen lang, in
zijn huis opgeflooten hield , zonder zich
openlijk te durven vertoonen (2). Op zij­
ne terugreize had hij zijn gezag opgehou­
den, door het voorgeven, dat hij zich van
eenen zegepraal verzekerd hield : maar dc
houding van DO MITIUS en APPIUS deec'
hem geheel wat anders van deze Confuh
duchten. De vijand van POMPEJUS. zijn­
de, verlangde DO MITIUS de ganfche zaak
van het Alexandrynfche Gezantfchap op
nieuw te berde gebragt te zien : terwijl
APPIUS, eensdeels om 's volks gunst t<
winnen, en ten anderen, om GABINIUS
in de engte te dringen , ten einde hem
(O Die CASS. L. XXXIX. p 118.
(2) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. i.
vee

VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
CICERO om
trend GABI
MUS.
9% ROMEINSCHE
veel grooter fchatten af te perfen, de
ftrengfte vervolging fcheen te zullen begunftigen
(i).
J. voor C
'Er werden terftond drie rechtspleegin-
53-
J. van R i gen tegen GABINIUS geëischt; de eene
699.
wegens verraaderlijken handel tegen den
Drie
rechtsplea Staat; de andere over knevelaarij; de dergingen
te
gen GABI ;de over omkoping en rechtfchennis, waar­
MUS. toe zich zoo veele befchuldigers aanbooden,
dat zij het lot moeiten te baat nemen
, om de voorkeur te erlangen (2).
De eerfte vervolging viel aan L. LEN-
TULUS ten deel, die hem den volgenden
dag reeds, na zijne komst te Rome, befchuldigde:
„ dat hij, in wederwil van de
Godfpraak en het Raadsbefluit, den sEgyptifchen
Koning, door middel van wapenen
, herfteld , en daarbij zijn eigen wingewest
bloot en open gelaten had voor
de ftrooperijen der vijanden , die in hetzelve
groote verwoestingen hadden aangericht."
- CICERO, die, naast CLODIÜS, zijne
ballingfchap voornaamlijk aan GABINIUS
(1) Dio CASS. L. XXXIX. p. 118.
CO Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep, 1, 3.
had

GESCHIEDENIS SEN. 93
had te wijten, verwachtede dien haatlijken
vijand nu voor zijne voeten , en fcheen
gereed, om hem naar verdiende te ver­
gelden. Niet langer-, dan tien dagen, hield ^ 53zich
GABINIUS fchuil ; hij moest verflag. , van R.
699.
doen van den ftaat van het gewest en de
krijgsmagt, welke hij had verlaten; die
drong hem in den Raad. Hetzelve gedaan
hebbende, wilde hij terftond vertrekken
: maar de Confuls wederhielden
hem, en de Pachters kwamen binnen.
Dit dreef hem in de engte; van alle kanten
verhieven zich klagten en verwijten
tegen hem, en CICERO vooral bragt
hem nu de diepfte wonden toe. GABI­
NIUS werd woedende onder dezen aanval,
fchold van zich , daar hem geene wederlegging
mogelijk was , en verweet, beevende
van raazernij, aan CICERO zijne
eigene ballingfchap. „ Nooit gebeurde
mij iet vereerender , fchrijft deze daarover
aan zijnen broeder, dan toen. De geheele
Raad ftond , onder eene kreet
van verontwaardiging, tegen hem op , en
drong hem zelfs op het lijf; de Pachters
waren even luid en heftig; allen waren
zij,
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
. voor C.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
3 4
ROMEINSCHE
zij , zoo als gij voor mij zoudt geweest
zijn (i),"
Gaarne was CICERO zelf als openlijke
J. voor C
aanklaager van GABINIUS voorgetreeden,
53
J. van R. doch daarvan wederhield hem, fchoon zeer
«99bezwaarlijk
, gelijk hij fchreef, de voor-
GABINIUI
van wet- er fpraak van POMPEJUS, met wien hij niet
Godsdiensrwilde
ftrijden , en de zamenftelling dér"
Ichennis rechtbank, voor wier vrijfpraak hij fchrikvrijgefproken.te;
ook vreesde hij, dat de haat der me*
nigte aan GABINIUS eenig leed mogt
doen, wanneer hij hem befctiuldigde ; ter­
wijl hij niet geheel wanhoopte , dat déze
zaak zonder hem , en zelfs wel eenigzins
met zijnen biiftand , zou kunnen afgedaan
worden. De daadlijke aanklagt vah LÈN-
TULUS , die zich bij dezen eerden aanval
verwonderlijk had gehouden , terwijl GA­
BINIUS geen woord had ingebragt, be­
vestigde integendeel bij CICERO de hoop,
van zijnen vijand, zonder eenig gevaar
voor zich , ter neder geworpen te zullen
zien (a). Die hoop verflaauwdé echter
al
Cl) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 2.
(2) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. i.

GESCHIEDENISSEN. 95
al fchierlijk ; de haat was wel algemeen
en hevig tegen den gezag- en Godsdienst -
fchenner; de getuigen waren wel allerheftigst
, en fielden hem het meest ten
toon; maar zijne befchuldigers zelve waren
zeer koel ; de rechtbank verdeeld ;
POMPEJUS vóór hem zeer werkzaam, en
de uhflag geheel onzeker. CICERO meende
echter nog, dat hij althands te Rome
geeuen duur zou hebben, doch verklaarde
zelf nu al: „ dat hij zich geenzins ijverig
tot zijnen ondergang, maar zeer gemaklijk
tegen den aanftaanden uiiflag vertoon
de (jV' Dezelve was eene volkomem
(I) Cic. ad QUINT. fr. L. JU. ep. 3.
eene
vit
Bcsi
u
HOOFDST.
J. voor Ci
J. van R.
690.
Oordeel
van CICERO
vrijfpraak. „^.GABINIUS is vrijgefpro
ken, fchreef CICERO aan zijnen broeder . over deze
t vrijfpraak.
Nooit iet ftommer, dan de befchuldigim >
van LENTULUS; nooit iet fchandlijker
dan de rechtbank; en echter zou hij «
indien POMPEJUS geen ongelooflijke n
ijver betoond, geene beden voor her a
gefpaard , noch het ontzettend gerucl t
van een aanftaand Dl&atorfchap voor her 1
gewerkt had, het tegen LENTULUS nit t
gehouden hebben , wijl hem, bij zul k

96
ROMEINSCHE
VII.
eenen aanval, en voor zulk eene rechtbank,
BOEK
V. nog twee en dertig ftemmen van de zeventig
HOOFEST.
veroordeeld hebben, zoo dat hij het voor de
J. vo. r C.
, 53- andere rechtbanken niet fchijnt te zullen
J. van R.
houden, vooral niet wegens knevelarij.
Maar gij ziet, 'er beitaat geen Gemeenebest
meer, geen Raad, geene rechtspleging,
geene achting voor iemand onzer.
Wat zal ik meer van de Rechters zeggen?
Twee hunner flechts waren ooit Prators
$99
w
geweest, DOMITIUS CALVINUS, die
hem openlijk vrijfprak , en CATO, die,
na het einde der Iremming, den kring
verliet, en de eerde tijding aan POMPE­
JUS bragt. — Men zegt, vervolgt hij,
en wel SALLUSTIUS, dat ik hem moest
befchuldigd hebben. Maar zou ik mij
aan zulke Rechters waagen? Wat zou het
met mij geweest zijn , indien hij mij ontkomen
was? Maar ook andere dingen wederhielden
mij. POMPEJUS ZOU dit eenen
aanval van mij geacht hebben, niet op
het bedaan van GABINIUS, maar op
zijne eigene waardigheid ; hij zou in de
ftad gekomen zijn; 'er zou vijandfchap
ontdaan wezen; ik zou PACIDIANUS
tegen ^SERNINUS den Samniet geleekeu
heb«!

GESCHIEDENISSEN. 97
hebben ; misfchien zou hij mij een oor
afgebeeten, ongetwijfeld zou hij zich met
CLODIÜS bevredigd hebben. Ik ben
met mijn eigen overleg , vooral wanneer
gij het niet afkeurdt, geweldig in mijnen
fchik. Daar hij toch door mijnen zon­
derlingen ijver voor hem in aanzien ge­
klommen , daar ik niets aan hem , hij al­
les aan mij verfchuldigd was , dulde hij
immers, op dat ik geen fterker woord
gebruike, mijne verfchillende denkwijze over
het Gemeenebest niet, maar toonde, fchoon
toen nog veel minder in vermogen, wat
hij tegen mij, wanneer ik in vollen bloei
ftond, vermogt. Nu, daar ik 'er mij niet aan
bekreun , of ik iet zou vermogen; daar
de algemeene zaak ten minften niets ver­
mag; daar hij alleen alles beflischt, zoude
ik met hem aan den gang gaan? want dit
had ik moeten doen. ' Ik denk niet, dat
gij zult oordeelen, dat ik dit moest on­
dernomen hebben. — Dan moest gij het
andere gedaan hebben , zegt SALLUS-
TIUS , hem naamlijk verdeedigd hebben
ten genoegen van POMPEJUS , die daar­
op dringend aanhield." Een fchrandera
vriend voorwaar, die SALLUSTIUS, *di«
XVI. DEEL. G mij;
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
f. voor C».
53ƒ.
van R,
699.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
J. van R.
699.
9$
ROMEINSCHE
mij, of eene hoogstgevaarlijke vijandfchap,
of eene eeuwige fchande zou aangeraaden
hebben! Ik verblijde mij op mijnen mid*
den weg; en het is mij aangenaam, dat
GABINIUS zelf, toen ik tegen hem een
trouw en gemoedelijk getuigenis inbragt,
verklaarde , dat hij mij voldoening zou
verfchafFen , wanneer hem het verblijf te
Rome werd vergund , en dat hij mij aan geene
wedervraag onderwierp (1)." — „ Indien
ik GABINIUS verdeedigd had, — fchreef hij
in eenen volgenden brief, — gelijk PAN SA
meent, dat ik had moeten doen , zou ik
'er toe gelegen hebben: zij, die hem haaien
, en dezen zijn geheele ftanden, zouden
ook mij hebben beginnen te haaten
om zijnentwil. Ik meen mij uitmuntend
gehouden te hebben , met zoo veel te
doen, als elk een zien kon. En over het
geheel ben ik ook zeer, gelijk gij raadt,
op rust en vrede uit (2)."
Omftreeks den tijd der vrijfpraak van
GABINIUS rees de Tiber zoo hoog boven
zijne oevers, dat dezelve te Rome
Cl) Cic. QUINT. /r, L. III. ep. 4.
(,2) Cte. ad QUINT. fr. L.'III: ep. 5, 9.
veel

GESCHIEDENISSEN. '9§
veel fchade veroorzaakte , en menig huis VIL,
én landhoeve buiten de ftad wegfpoelde
BOE-ft
V.
of verwoestede. Het gemeen zag hier in HOOFDST.
eene openbaare ftraf wegens de
f. voor Ci
onge-
wrookene Godfpraak, eir CICEE.0 zelf
paste op de vrijfpraak van GABINIUS de
dichtregels van HOMERUS toe: „ even
als JUPITER in herfsttijd den geweldigen
flagregen uitftort , wanneer hij in gram-
fchap woedt op menfchen , die ter markt
het recht door fnood geweld verkeeren,
de gerechtigheid verftooten, en de wraak
der Goden niet ontzien (I)."
GABINIUS was nu ook allen gevaar CICERO
pleit voor
nog niet te boven; een tweede rechts- GABINIUS ,
doch deze
geding , over knevelaarij en plundering in
wordt ver­
zijn krijgsgewest, wachtede hem reeds, oordeeld
waarin c. MEMMIUS,
wegens
een der Gemeents­ knevelaarij
luiden , zijn befchuldiger, en M. CATO en plunde'-i
ring.
zelf zijn rechter was. De eerfte aanval
van MEMMIUS was zoo heftig, de ver­
bittering des volks zoo groot , en de
rechtvaardigheid van CATO ZOO geftreng,
dat den befchuldigdèn reeds bijldragers en
ker-
Ci) Cic. ad QUINT. fr» L.1II. ep»7. Hoiöfik,
Wad. L. XVI. v. 385.
G 3
j. van R»
699.

IOO ROMEINSCHE
VII. kerker voor de oogen zweefden , wanneer
BOER
V. een leuter toeval dien indruk op de me­
HOOFDST. nigte maakte, die van de beste verdeediging
J. vóór C.
niet was te verwachten geweest. Zijn zoon
, 53. .
J. van R. SISENNA wierp zich voor de voeten van
699.
MEMMIUS , maar werd zoo ruuw terug
geftooten, dat hem de ring van den vinger
viel; hij liet denzelven eenigen tijd
liggen, en dit blijk van diepe vernedering
trof alleen de menigte dermaate , dat het
dezen aanval veel eer met medelijden, dan
met onftuimig geweld, liet aflopen (1).
POMPEJUS, die terftond aan eene be­
vrediging tusfehen CICERO en GABINIUS
had gewerkt, fteldè zich thands met geene
bloote onzijdigheid van zijnen kant te
vreden; maar achtede,CICERO'S welfprekendheid
zelve noodig te hebben, om den befchuldigden
ook in dit rechtsgeding te bewaaren.
Zijne voorige poogingen waren
vruchtloos geweest, om CICERO tot de
verdeediging van zijnen vijand , den vloek
van alle braaven en zijne eigene openbaare
vervloeking, overtehaalen. Hij vordert
'er niets mede , en zal, indien ik
CO VAI. MAX. L. VIII, c. I. ex. 3.
eenig

GESCHIEDENISSEN. lui
eenig gedeelte mijner vrijheid behoude, er
niets mede vorderen CO- —
E e r
verzinke
ik (2):" waren de woorden, dien hij daar
over aan zijnen broeder fchreef. Maar •
POMPEJUS, den tegenwoordigen nood.
zijnes gunftelings ziende, liet hem geene
rust. Hij werd door C/ESAR zeiven hierin
onderfteund, en drong hem de openlijke
verdeediging van den zelfden GABINIUS
op, onder wiens Confulfchap hij was ge­
bannen , die hem , voor weinige da­
gen nog, deze ballingfchap had verwee-
ten , dien hij zelf uit Syrië had doen
terugroepen (3)5
e n w i e n m
T'
e v e n k o r t
geleeden , nog de bitterde verwijten had
gedaan. CICERO verdèedigde GABINIUS
voor M. CATO: maar hij vermogt zoo min
door zijne welfprekendheid , als POMPE­
JUS door zijn gezag, iet tegen dezen recht­
vaardigen Rechter, wiens ftrenge veroor­
deeling des aangeklaagden tot eene eeu­
wige ballingfchap, de laagte, waartoe
(1) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. I.
CI-
(2) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 9- HOMER.
Iliad L. IV, V..182,
C3) Zie D. XV. bl. 521—536.
G 3
" VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
. voor C.
53.
. van R.
699.

VIL
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C
J. van R
' ^99-
ÏQ2 ROMEINSCHE
CICERO zich door cZEsAR en POMPEJUS
zag gedreeven, voor hem zei ven ondragelijk
moet gemaakt hebben (i). „ O gij gelukkige
MARCUS PORCIUS, —was onlangs
zijne uitroeping geweest, wanneer de mededingers
naar eerambten CATO rneer eerbiedigden,
dan alle wetten en Rechters —•
o gij gelukkige MARCUS PORCIUS, wien
niemand iet fchandlijks durft vragen O)!"
Wanneer wij deze uitroeping omkeeren tegen
CICERO, dan fchatten wij het lot van
MARCUS TULLIUS voorzeker naar deszelfs
waarde. Hij zelf ten minften fchreef, zelfs
eer het met hem tot dit uiterftfe was gekomen
: „ het prangt mij, mijn geliefde
broeder, het prangt mij, dat 'er geen
Gemeenebest, geene rechtsbediening meer
beftaat, en dat dit gedeelte van mijn leeven,
het welk in Raadsheerlijke achtbaar»
heid moest bloeijen, afgemat wordt in
pleitbedrijf, en enkel opgebeurd door
Ci) DIO CASS. L, XXXIX. p. n8 —120.
huis-
C2) PLIN. prcef. Hifi. Nat.— „CICEROkon zich
even gelukkig gemaakt hebben, indien hij eve»
„ ftandvastig geweest was." CREVIER. Hifi.
Ham. Vol. XII. p. 406,

GESCHIEDENISSEN. I°3
huislijken letterarbeid; dat, daar en tegen,
juist datgeen, 't welk ik van mijne kindsheid
af beminde, naamlijk, altijd de beste
te zijn en boven anderen uit te munten,
zoo geheel verlooren is gegaan, dat mijne
vijanden gedeeltlijk niet door mij aangevallen
, gedeeltlijk door mij verdeedigd
zijn ? zoodat mijne genegenheid niet Hechts,
maar zelfs mijn haat niet vrij is gebleevcn,
en dat CES AR onder allen de eenige
is, die mij zoo fterk bemint , als ik zou
kunnen wenfchen, of wel die , gelijk anderen
denken, de eenige is, die zelfs zulk
wil doen (i>" VALERIUS MAXIMUJ
achtede integendeel de verdeediging var
VATINIUS en GABINIUS door CICERC
onder de uitmuntende voorbeelden eenei
edelmoedige vergeving , welke geen der 1
minden blaam van ligtzinnigheid, maa:
terftond zelfs eenigen lof ontmoet had >
wijl toch verongelijkingen met meer luis
ter door weldaaden overwonnen, dan doo I
wederkeerigen wrok betaald gezet wor
den (*> CICERO zelf gaf openlij' \
de *
(1) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 5.
(2) VAL, MAX. i., IV. c 2. ex. 4.
G \
VIL
BOEK
V.
HOOFDST»
). voor C.
53f.
van R,
609.

VIL
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C
, 53-
J. van R
699.
I04 ROMEINSCHE
deze wending aan zijne voorfpraak van
den laatften , wanneer hij terftond daarna
het woord voerde voor c. RABIRIUS POS-
TUMUS, eenen Romein/eken Ridder, die
in de zaak van GABINIUS betrokken
werd.
Daar GABINIUS, wegens het aanne­
men van tien duizend Talenten * voor
het herftel van PTOLOM^EUS, veroor­
deeld , en in eene boete van gelijke fom
verweezen , doch daar zijn ganfche ver­
mogen ter uitkeering daarvan te kleen
bevonden was, werd nu van dezen RABI­
RIUS, als hebbende mede zijn aandeel aan
dien fchat gehad , het te kort komende
afgevorderd. Men beweerde daarbij, dat
hij GABINIUS het meest had aangezet
tot de herftelling van PTOLOM/EUS, ten
einde zelf weder aan het geld te geraa-
ken , waarmede hij den Koning ter om­
koping van den Raad te Rome had on-
derfteund, en men verweet hem , dat hij
in 's Konings dienst was getreden , en
den mantel met den tabbaard had ver-
wisfeld , om zich Hechts als ontvanger
van 's Konings inkomften van zijn aandeel
te verzekeren. CICERO, wien natuurlijk
dit

GESCHIEDENISSEN. *°5
dit pleit, als een aanhangzel op dat voor
vi r.
BOEK
GABINIUS, ten deele viel, beweerde: V.
„dat RABIRIUS niet aanfpraaklijk
HOOFDST.
was
J voor C.
voor het misbruik, 't welk PTOLOM^US
van zijn
J. van R.
voorfchot te Rome zou gemaakt
699>
hebben; dat GABINIUS zelf zijne rede C.CERO
nen voor de herftelling van den
pleit voor
Koning
RABIRIUS.
had gehad; dat dragtverwisfeling en vreem>
de dienst oneerlijk mogten fchijnen, maar
niet misdaadig waren; en, boven al, dat tegen
hem, als Romeinfchen Ridder, geene wei
gold, die alleen de Overheden en leden van
den Raad betrof, terwijl ook RABIRIUJ
zelf thands eeniglijk van C/ESAR'S guns'
beftond , wiens grootfte lof het was, ir I
het midden zijnes krijgsbedrijfs, en op dc
hoogte zijns roems , eenen gemeenzaams 1
vriend niet te vergeten (i)."
In dit geding nu kon CICERO ziel L
niet onthouden, van zijne tegenpartij
fchoon van ter zijde , te andwoorden O] )
den fchimp , dien hem dezelve toevoerd
wegens zijne vriendfehap met GABINIUS
„ Gij hebt, zegt men — dit waren zijn
woorden — GABINIUS aangezet, om de 1
(i) CIC pro c» RABIRIO POSTUMO.
G 5
Kc
>

VII.'
BOEK
V.
HOOFDST.
'OÖ -* ROMEINSCHE
Koning te herftellen. Mijne vriendfchap,
met GABINIUS laat mij thands niet toe
ftrenger te zijn. Hem toeh , wien ik na
J. voor C
_ 53- ' zoo groote vijandlijkheden weder in vriend-
J. van K • fchap aangenomen, en met den meesten
699.
ijver verdeedigd heb , moet ik , thands in
druk zijnde, niet bezwaaren , daar mij
thands zijn rampfpoed zou bevredigd heb?
ben, indien mij het gezag van CN. POM-.
PEJUS niet daadlijk met hem, toen hij
nog ftond , bevredigd had (1)." — Een
weinig verder zegt hij , wegens deze be-,
vrediging, het volgende. „ Mijne ver­
zoening met GABINIUS was de reden,
waarom ik hem verdèedigde : en het be­
rouwt mij waarlijk niet, fterflijken haat,
eeuwige vriendfchap te voeden. Want,
indien gij denkt, c MEMMIUS ! dat ik
voor hem heb gepleit, om POMPEJUS
niet te misnoegen, miskent gij hem zoo
wel, als mij, geweldig; noch POMPEJUS
zou ooit gewild hebben , dat ik iet tegen
mijnen zin om zijnen wil zou doen, noch
ik , wien aller burgeren vrijheid allerdier­
baarst is, zou mijne eigene vrijheid dus
C2) Crc. pro RABIR. e. t.
ooit

GESCHIEDENISSEN. K>7
ooit weggeworpen hebben. Zoo lang ik
de grootfte vijand van GABINIUS was,
bleef POMPEJUS mijn grootfte vriend;
en, nadat ik aan zijnen invloed die ver-
fchooning heb toegedaan , welke ik ver­
plicht was, heb ik ongeveinsd gehandeld,
om hém, wien ik eene gunst bewees,
niet beleedigend en trouwloos tevens te
bejegenen : want, onverzoend met mijnen
vijand blijvende, beleedigde ik POMPE­
JUS niet; maar mij ter kwaader trouwe
mét' hem hebbende laten verzoenen , zot
jk, in de eerfte plaats, mij zeiven , maa
ook daadlijk hem bedroogen hebben (i>'
Tot de veelvuldige huislijke onrust vai
l Schandlijke
dit jaar behoorde ook de zegepraal vat l zegepraal
van PONTI-
p, PONTINIUS over de Allobrogers. Mi j NIUS.
wa
(O Cic. pro RABIR. C. 12. „ Wat CICER 0
„ ook voor deze bevrediging mag zeggen in de n
„ opfmukkenden ftijl eener redevoering, zeker s
„ het, dat hij wel wist en gevoelde, dat het, g(
„ lijk het wezenlijk was, eene verontwaardigd S
5, en oneer voor hem was, welke hem de ongun :t
„ der tijden en zijne verbindenisfen met POMPI
„ jus en CiSSAR dwongen te ondergaan, geli; k
„ hij zelf aan zijne vrienden dikwijls in zeer dra
.„ ven toon klaagde." MIDDL. Iife of cic. Vc 1.
ÏL p. 137.
VIL
BOEK
v.
HOOFDST.
J. voor C..
53-
J. van R.
659.

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C
53-
J. van R
699.
»°8 ROMEINSCHÏ
was Pnetor geweest onder CICERO'S
Confulfchap, en daarna in het hoogde
bewind gefield van dat gedeelte van Gallie,
"t welk,door CATILINAdaartoe aangezogt,
naderhand in opfland kwam, en onder
zijn bt leid bevredigd werd. "Hier voor had
hij eenen zegepraal gevorderd, en den
grootften tegenfland met een onverzetlijk
geduld verduurd , zijnde vijf jaaren agter
een buiten Rome gebleeven , om zijne
aanfpraak niet op te geven , welke hij nu
eindelijk door zeker flag van geweld had
doen gelden. CICERO was zijn vriend;
de Conful APPIUS diende hem met zijn
ganfche vermogen; CATO alleen verklaarde,
dat PONTINIUS, zoo lang hij leefde,
niet zou zegevieren: maar de Prtetor
GAL BA wist hem door zekere kunstgreep
eene toeftemming des Volks te bezorgen,
op welke hij Rome zegepraalende introk,
fchoon, ten fchande van hem zeiven en
zijne voorftanders , onder zulk eenen geweldigen
tegenfland , dat hij zich met het
zwaard eenen weg moest baanen, en 'er
veelen fneuvelden (1).
Even
(r) Dio CASS. L. XXXIX. p. 120. Cic. ad
QUINT.

GESCHIEDENISSEN.
l
°9
Even na dezen fchandlijken zegepraal,
die op den tweeden van Slachtmaand ^gedreeven
werd, nam CICERO eene Onderbevelhebbersplaats
van POMPEJUS in
Spanje aan , welke hem nu in veele J
opzichten voor zijne tegenwoordige omftandiirheden
fcheen te voegen , en waar- e
toe hij reeds beflooten had, tegen de helft a
van de aanftatmde Louwmaand, Rome te ver- 1
VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
. voor C.
53van
R,
699.
CICERO
eeft zich
eheel over
SIl Ci£SAR*S
elangen.
laren (i). Dit echter kon niet aange­
naam zijn aan C/ESAR, die hem, met
behulp van zijnen broeder QUINTUS,
langzaamerhand poogde af te trekken van
POMPEJUS, en geheel aan zich te ver­
binden. Op zijn verzoek was hij te Rome
gebleeven (2) , fchoon hem aldaar niets
anders ophield , dan de behartiging van
C;ESAR'S belangen: misfchien was het ook
op zijn verzoek, dat hij van dit voornemen,
't welk hij daadlijk onvolvoerd liet, af­
zag , want in C^ESAR'S zaaken kon hij,
gelijk hij aan zijnen broeder fchreef, geen
na-
QUINT. fr. L. III. ep. 5. Id. ad ATTIC» L. IV.
ep. 16,
Ci) Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 18.
Xi) Cic. ad QUINT. U II. ep. 15.

VII.
BOE E
V.
HOOFDST
ƒ. voor C
53-
J. van R
6.99.
ÏIO ROMEINSCHE
nader beraad behoeven; hij toch was hem
na zijnen broeder , na zijne eigene kinderen,
zoo zeer alles, dat hij met hun ichier
gelijk Hond. „ En hier in fcheen hij zich
zeiven wel zeer kloekzinnig ce handelen, wijl
het toch alzoo zijn moest: echter betuigde
hij, geheel vervoerd te worden door eene
zuivere liefde (i)."
CICERO was zinds eenigen tijd bezig
in de uitvoering van CJESAR'S ontwerp
tot het aanleggen van een nieuw marktplein
te Rome, omringd met de vereischte
gebouwen en gaanderijen, waarvoor de
grond alleen , dien hij van bijzondere eigenaars
daartoe had moeten kopen, hon­
*H.S. milderd millioenen Seflertïïn * kostede, inlies.dien
wij SUETONIÜS gelooven. Dien
75 tonnen
gouds. fchat, en het geen 'er verder benoodigd
was , leverde de buit op van c m. s A R'S
Gallifchen togt (2). Gelijktijdig met dit
ge-
(1) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 5. —
Vide E RA SM. Adag. ad Stvricf&ï QgovTih'xs*
p. 627.
(2) SUETON. in CVES. c. ;6. Vid. GLAREAIY.
ad k. I. —\ CICERO gewaagt maar van H. S.
ftxcentUs. of 45 tonnen gouds, maar fpreekt weder,

GESCHIEDENISSEN*! Jt I ï
gefticht, werkte L. JEMILIUS PAULLUS
Vit.
BOEK
aan een ander , niet minder prachtig, en V.
HOOFDST.
geheel en al op zijne eigene kosten. Hij
f'. voor Co
herftelde en verfraaide naamlijk eene ver- • 53- '
|. van R.
ouderde gaanderij op de oude markt, en,
bouwde 'er eene nieuwe bij , wier dak Kostbaare
op Phrygifche zuilen rustede. De voor-1 jjefiichten
e Rome.
treflijkheid haarer bouworde, en de uit­
muntendheid haarer gekleurde marmere
zuilen , vereeuwigden met den naam den
verheven fmaak tevens van haaren ftich-
ter (O '•> terwijl ons de fchatbereekening,
waarop PLUTARCHUS haare flichting ftel-
de , al wederom doet verbaasd ftaan over
den toenmaaligen onmetelijken rijkdom van
bijzondere perzoonen (2).
Bij het nog meer ontzettende vermogen
van C/ESAR en zijnen mededinger POM­
PEJUS in eenen Staat, die nog fleeds
den naam van een vrij Gemeenebest voer­
de.
der, met den allergrootften ophef, van de prachi
en kostbaarheid des ganfchen geftichts. Cic. at
i
ATTIC L IV ep. 16.
(O Cic. ad ATTIC. L. IV. ep. 16. PLIN
Hifi. Nat. L. XXXVI. c. 15.
(2) PLUT. in cms. p. 722. Naamlijk TJCK t
talenten, of ƒ 2,700,000-:-.

VII.
SOEK
v.
HOO?DST.
j. voor C.
53'
J, van R
690-
Dood var
JULIA, dt
dogter var
CAESAR, er
degemaalir
van POMPE­
JUS.
119
ROMEINSCHE
de , werd het fterfgeval eener vrouwe
reeds eene zaak van algemeene onrust.
JULIA, de dogter van C/ESAR, en ge-
maalin van POMPEJUS, verloor het leeven
in het kraambed , na de verlosfing van
eenen zoon , die ook kort daarna ftierf.
Zij verdiende de liefde van haaren vader,
en van haaren echtgenoot. Schoon zeer
ongelijk in jaaren, had zij dezen tederlijk
en trouw bemind. Zijne wederkeerige
trouw aan haar, en zijne deftige , doch
nimmer ftroeve, maar altijd minzaame om­
gang, had haar hart fterker aan hem ver­
bonden, dan jeugdige drift ooit aan eenen
jongeling gedaan zou hebben (1). Allen,
wien de rust van het Gemeenebest dier­
baar en het eenhoofdig oppergezag ver-
fchriklijk waren , oordeelden dit fterfgeval
een onherftelbaar verlies voor de burger­
lijke vrijheid, wijl JULIA in hunne oogen
de band van vereeniging was geweest tus-
fchen POMPEJUS en C K S A R , gelijk ook
na-
(1) PLUTARCHUS verzekert dit op het ge­
zag af van zekere lichtekooi je, welke hij meende,
dat wel wist, wat het meest der vrouwen hart
verwon. — In POMP. p. 647.

GESCHIEDENISSEN. Hg
naderhand geoordeeld werd, dat Rome
van den Moedigden burgerkrijg bevrijd zou
zijn geweest, indien die band ónverbro-
ken was gebleeven CO* C^;SAR ver-^
nam den dood van zijne dogter, wanneer J
bij zieh op zijnen Britfchen togt bevond $
met zulk eene fterkte van geest, dat hij
drie dagen daarna reeds weder alle zijne
Veldheerszaaken zelf beheerde (2). „ Het
is zeker, — zegt hier M.IDDLETON, wiens
aanmerking wij hier ook als de onze overnemen—
het is zeker, dat TUL IA lang genoeg
geleefd had, om haaren vader dienstbaar
te zijn tot die oogmerken, welken hij
zich van haar huwelijk had voorgefteld, ert
om hem alles te doen geworden, 't welk
het gezag van POMPEJUS hem kon geven;
Terwijl toch POMPEJUS, zijne eigene eer
en belang vergetende, den tijd zonder eeni^
gen roem te huis doorbragt, in de liefkoozingen
zijner jeugdige gade en in het genot
der vermaaklijkheden van Italië, terwij!
(1) VELL. PATERG. L, Ö. c. 47. VAL.
MAX. IV. c. 6. ex. 4.
(2) SENEC. confol. «/RELV. CIC'. «'/QUINT',
fr. L, III. ep. 8.
XVI. DEEfc. H
VIL,
BOEK
V.
HOOFDST.
. voor Ct
53»
. van Ri
609.

VB,
HOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
J. van K
£00.
H4
ROMEINSCHE
hij, als ware hij flechts de zaakverzorger
van CAESAR geweest, telkens nieuwe
waardigheden , benden en fchatcen voor
hem deed bepaalen : vervolgde C/ESAR
den rechten weg tot het opperbewind,
zijne keurbenden aan de bezwaaren en
tucht gewennende van eenen bloedigen
krijg , overal zelve aan haar hoofd , om
ze te bezielen met zijnen moed, en mild-
lijk te beloonen, tot dat hij uit een
groot en rijk wingewest gelds genoeg, om
om te kopen, en krijgsvolks genceg, om
eenen ieder te overwinnen, die hem mogt
tegenttaan , had bij een gebragt ; zoodat
hem nu niets meer fcheen te ontbreken,
ter uitvoering zijner inzichten , dan eenig
voorwendzel, om met POMPEJUS te bre­
ken, het welk ieder verffrmdig mer.sch voor­
zag , dat niet lang zou behoeven gezogt
te worden, zodra JULIA, de band hunner
veree "riging , uit den weg was. Want,
alhoewel de magt van het Driemanfchap
eene gevaarlijke wond had toegebragt aan
de vrijheid van Rome , de naarijver en
afzonderlijke belangen der hoofden ver-
plicbtede hun echter tot eenige omzichtige
behandeling, en wederhield hun, om hun
ge-

GESCHIEDENISSEN, I IS
gezag maar zeldzaam buiten den form der
ftaatsgefteldnis te trekken ; doch, zodra
die verbindnis , welke hun reeds te groot
voor bijzondere burgers had gemaakt, losbarftede
, moest de allereerfte mededinging
en ftrijd om niets minder zijn, dan om de 700.
heerfchappij en het eenhoofdige meesterfchap
van het geheele rijk (i)."
De voorbeeldlooze ftemomkoping en TWcnen.
regeering
daarop gevolgde rechtshandel der mede­ tan zes
dingers naar het Confulfchap hadden de naanden.
verkiezing van nieuwe Overheden dermaate
vertraagd, dat het tegenwoordige regeeringjaar
reeds zonder keuze was ten einde
gelopen. POMPEJUS , wiens aandrong
alleen zulks zou hebben kunnen keeren,
had zelf te veel belang bij de ongeregeldheden
in den Staat, waarvan hij zich
reeds vroeger met een Dictatorfchap gevleid
had, om zijnen invloed niet veel eer
voor het tegendeel te doen werken ; en
de Gemeentsluiden, wier gezag nooit
grooter was, dan wanneer 'er geene Confuls
waren , om het te beteugelen , hadden
zich zelfs meermaalen tegen de kies-
ver-
(I) MlDDLET. Iife Of CICER. Vol. II. p. Iügl,
H a
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
f. voor C
5»
J. van R.'

VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
700.
1IÓ ROMEINSCHE
vergaderingen verzet. Het bewind verviel
dus tot eene Tusfchenregeering (1) , welke
langer duurde, dan nog ooit voorheen,
zoo dat men niet minder, dan zes en der­
tig Tusfchenkoningen, telde, en derzelver
agtervolgende regeering zes maanden lang
bleef aanhouden.
Geduurende dit tijdperk hadden 'er niet
Hechts groote ongeregeldheden plaats, maar
werden 'er gedachten gevormd over het
aanftaande bewind, die de oprechte deelnemers
in de belangen der burgerlijke
vrijheid tot de uiterfte onrust bragten. Hier
fprak men van de herftelling der aloude
Krijgstribunen (2), in plaats van de benoeming
van nieuwe Confuls : daar liet
men zich luid hooren voor het Di&atorfchap
, als het eenige redmiddel van den
verdeelden Staat. — Het eerfte, voor
bijna vier eeuwen, enkel ingevoerd, om
de aanfpraak des Volks op een gelijk recht
voor de Plebejers en Patriciërs tot het
Confulfchap te ontwijken, en, tot aan de
erkendnis van dat recht, dikwijls afgewis-
- feld
Cl) Zie D. XV. bl. 541.
. Ca) Zie derzelver aanftelling D. III. bl. 3Ö6-371.

GESCHIEDENISSEN; 117
feld met Conful-verkiezingen (i)> fcheen
het opperbewind te zullen wederbrengen
in de handen van zes Bewindsluiden, wier
magtverdeeling wel nieuwen waarborg voor
de vrijheid beloofde ten aanzien van dit opperbewind
zelve, maar tevens den Staat aan
driedubbelde onrust dreigde bloot te ftellen,
bij derzelver jaarlijkfche benoeming, en ook
te magteloos zou geweest zijn tegen de geweldige
aanmaatiging van hun, wier onderlinge
naarijver nog de eenige verzekering
was tegen de daadlijke overmeestering van
éénen. (2) Het laatfte was door het DiStatorfchap
van s IJL LA zoo fchriklijk geworden
, dat fchier elk mensch beefde op
de gedachten van zulk een noodbewind,
terwijl de fchrandere Staatsman reeds zeer
lang den geheimen toeleg van POMPE­
JUS op deze waardigheid had bemerkt,
en in zijne benoeming daartoe daadlijk die
op-
(1) In de volgende jaaren na de bouwing van
Rome waren 'er drie Krijgstribunen geweest 311.
317. 322. 323. 347. Vier waren 'er geweest ia
329. 330. 331- 333 — 341. 34«- 349- Zes waren
'er geweest in 35o— 3^1- l 6
4> 3

VII.
BOEF:
V.
ROMEINSCHE
opdragt van het hoogfle bewind aan eenen
der drie mededingers gevreesd, welke hem
HOOFDST. den eindlijken ondergang van het Gemee-
J. voor C.
52. nebest fcheen te zullen beflisfchen.
J. van R. POMPEJUS zelf, gevat op veinzerij, en
700.
fchrander genoeg , om niet openlijk naar
een gezag te Haan, 't welk in vervloeking
bij de Romeinen was gekomen, verwijderde
zich opzetlijk van Rome geduurende deze
dobbering der gevoelens, en liet inmiddels
zijne heimelijk kunftenaarijen, ter bereiking
van het Di&atorfchap, werken (1).
CICERO fchreef 'er zijnen broeder aldus
over. ,, De fpraak , welke 'er wegens
eenen Ditlator gaat, is den weidenkenden
onaangenaam: mij mishaagt nog meer,
het geen zij al praaten. De geheele zaak
worde wel gevreesd , maar heefc geen
nood. POMPEJUS verklaart ronduit, dat
hij dezelve niet begeert: te vooren echter
verklaarde hij mij zulks niet. HIRRUS
fchijnt 'er 'de voorfteller van te zullen
zijn. Hemel ! welk een gek ! welk een
zelfminnaar zonder medeminnaar (2)! Hij
(1) Dio CASS. L. XL. p. 142.
heeft
(2) Het fchijnt ons dubbelzinnig, of dit op
KiRitus, dan op POMPEJUS, doele.

GESCHIEDENISSEN. 1*9
heeft mij gebruikt, om CRASSUS JUNIA­
NUS , eenen man , die geheel aan mij is
overgegeven , afrefchrikken. Of hij wille ,
worden (3)- Q. POMPEJUS RUFUS,
een zusterszoon van s IJL LA, die zich nog
lui-
Ci) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 8.
(2) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 9.
(3) PLUT. in PÓMP. p. 648.
H 4
VII.
BOEK
V.
HOOFDST.
, voor C.
of niet wille, is moeilijk te weten. Wan-' 52.
neer echter HIRRUS voordgaat, zal hij J , van R.
700.
E n
zich niet onwillig toonen (i)-"
een weinig laater." In het DiSiaiorfchap
is nog niets gedaan. POMPEJUS is afwezig;
APPIUS woelt; HIRRUS maakt
toebereidzels ; men telt 'er reeds veelen,
die 'er zich tegen zullen kanten; het volk
bekreunt 'er zich niet aan ; de grooten
zijn- 'er tegen; ik houde mij ftil (ft)."
Deze HIRRUS, bij PLUTARCHUS, Mislukte
/oordag tot
EUCILIUS genoemd, begon dan ook ;en Difta*
\orfchap.
daadlijk bij het Volk van een Di&atorfchap
te gewaagen : doch M. CATO verzettede
zich terftond tegen dezen voorflag
met zoo veel nadruks en gevolgs,
dat het weinig verfchilde , of hem zou
het Gemeentsmanfchap ontnomen zijn ge

VII.
BOEK.
V.
HOOFDST.
J. voor C
58.
J. van R,
" 7co.
i2Ö ROMEINSCHE
luider voor zulk een Bewind lier hooren,
werd door een Raadsbefiuic ter gevange.
nis verweezen; en deze ernftige tegenftand
was het, die dan ook fchierlijk een einde
maakte aan alle onrust (1). POMPEJUS
zelf ftuitede nu de werking zijner fchepzelen;
en deed door veelen zijner vrienden
plegtig verzekeren, dat hij zulk een gezag
niet zogt, noch zelfs begeerde, het geen
nu door CATO beandwoord werd met een*
loffpraak over deze denkwijze, en eene
ernftige aanbeveling voor POMPEJUS, om
dan ook daadlijk al zijnen invloed te doen
werken, ten herftel van het Gemeenebest
op den ouden voet (2).
Zoo noodig als dit herftel was, daar
zich de Gemeentsluiden , bij gebrek aan
andere Overheden , allerleije bewind aanmaatigden
, zoo dae zij zelfs de gewoone
feestfpelen regelden , in de plaats van
Frators , en zich uit dien hoofde recheftreeks
verzetteden tegen alle nieuwe
verkiezing (3) , zoo fchaamde zich POM-
CI) Dio CASS. L. XL. p. 14^
(2) PLUT. in POMP. p. 648.
(3) DIO CASS. L, XL. p. 141.
PE-

GESCHIEDENISSEN» ï&t
PEJUS thands ook, zulke verwijten te
moeten hooren, vooral daar dezelven hem
in gevaar bragten , van bij eene langere
werkeloosheid allen invloed van gezag te
zullen verliezen ; en, met zijne krachtdaa- J
dige medewerking, gelukte het nu den
Raad, om nieuwe Confuls benoemd te
krijgen.
CN. DOMITIUS CALVINUS en M. VA- 1 ZK. DOMI-
LERIUS
nus CALVI.
MESS AL A , twee der vier me-, JUS en M«
dedingers, dien CICERO alle onverdee- /ALBRIUS
WESSALA»
digbaar verklaard had op het ftuk van Cosf.
ongeoorlofd Itembejag (i) , werden in
Hooimaand tot Confuls benoemd. Do-
MITIUS was een der verdragteekenaars ter
vervalfching van Raads- en Volks -bedui-
ten (2); MESSALA was bijzonderlijk aan
C/ESAR aanbevolen door CICERO, zoodat
hij zich zei ven verand woordlij k had gefield
voor zijn gedrag (3). Beider eerfte werk
was , de verkiezing hunner opvolgers te
regelen, waarbij alle de woelingen en
engeregeldheden , waaraan nu naauwlijks
(O Cic. ad ATTIC. L. LV. ep. 16.
Ca) Zie boven bl. 59, 60.
(3) Cic. ad QUINT. fr. L. III. ep. 8.
H 5
een
VIL'
BOEK
V.
HOOFDST.
. voor C.'
52;
. van
700.

vn.
BOEK
V.
HOOFDST.
J. voor C.
Si-
]. van R.
700.
»2« ROM. GESCHIED:
een einde was gemaakt, niet flechts hervat
werden, maar zelfs tot openbaar geweld
en moord lleegen ; doch waarop
tevens de roem van CESAR aan den
ee: en, en de dood van CRASSUS aan den
anderen kant zoo grooten invloed hadden,
dat wij van zelve gedrongen worden, om
vooraf de roemrijke veldtogten van den
ee ften, en de rampzalige van den laatften
se befchrijven.
ZES

ZESDE HOOFDSTUK. }
DE DERDE EN DRIE VOLGENDE
VELDTOGTEN VAN C/E S A R
IN GALLIE.
„ Afia werd door POMPEJUS te onder]
gebragt: al wat 'er nog in Europa te vermeesteren
viel, had het Geluk aan CAESAR
opgedragen, en 'er waren nog Galliërs
en Germanen , de geduchtften aller volkeren
, te vermeesteren , ja zelfs een Britannie
te verwinnen, alhoewel door de
natuur van den ganfchen- aardbodem afgefcheiden
(i)" In de twee eerfte veldtogten
van C/ESAR naar deze gewesten, zagen
wij gantsch Gallie, in deszelfs oude uitgeftrektheid,
fchier geheel onderworpen, —
de Helvetiërs overwonnen en naar huis
gedreeven, de Germaners over den Rhijn
gejaagd, den gezamenlijken heirtogt dei
Belgiërs verijdeld, hunne bij een gebrag-
(i) FLGR. L, III. c. 10.
nleiding.

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
I 3
4 ROMEINSCHE
te magt verftrooid , hun afzonderlijk vermogen
gefnuikt, hunne fteden veroverd,
en den Romeinfchen naam geëerbiedigd
van den oever der Rhöne en den boord
* Meir var van het Lemanifche meir * tot aan de
Geneve.
Germaanfche zee f. Volkeren, den naam
tDeNoordzee.
der geduchtften onder allen waardig, lagen
echter niet met éénen flag voor altijd
neder: meer overvallen en verweldigd,
dan geregeld beftreeden en verwonnen,
herftelden zij zich fpoedig in geduchten
ftaat, en fpanden met overleg te zamen
tegen eenen veroveraar, wiens beleid voorzeker
zijne fterkte overtrof. Zij ftonden
weder op, zodra CES AR zich van hun-
i ïe nederlaag verzekerd hield , doch vielen
indermaal, en moedigden daardoor hunnen
< werwinnaar aan, om zijne zege zelfs
erder voord te zetten, dan de Natuur
1 lem grond ter overwinning fcheen te ver­
ï innen.
J. voor C. CES AR had zich op het laatst van
56. -
J. van R. * ijnen tweeden veldtogt, gelijk wij weten,
696. 1 aar de grenzen van Italië begeven , on-
Nieuwe op-J
iiand in er voorwendzel, om zich gemeenzaam te
Q*f/it. g aan maaken met de zeden der Illijriërs
n laar eigenlijk , om zijne ftaarkundige be-
lan-

GESCHIEDENISSEN. **$
gen te Rome van nader bij in het oog te
houden, terwijl hij die van zijn krijgsbe-
wind nu veilig in de handen zijner On­
derbevelhebbers waande (i> Naauwlijks
echter had hij zich van het krijgs-
tooneel verwijderd, waarop nu geen vij­
and meer te beftrijden fcheen , en waarop
hij enkel meende wedertekeeren, om over
de volkeren te befchikken , dien hij n
onder had gebragt, of eensklaps floeg he fr
oorlogsvuur tegen zijnen Onderbevelhebbe f
P. CRASSUS uit. De zevende keurbende
overwinterde onder zijn bevel bij de Ari
des * ; de fchaarsheid aan koorn in dez< • * Die van
. Anjou.
ftreeken deed hem verfcheidene Bevelheb
bers en Krijgstribunen uitzenden, om i \
de nabuurige Staaten leeftogt te verzanu
len. Van dezen waren de Veneters f d e f Die vaa
e Pannes in
vermogendfte, niet enkel van wegens haai Bretagn*.
eigene veelvuldige fcheepvaart op Britai i'
nie, maar ook wijl de overige volken n
hun, wegens hunne meesterfchap ter z< :e
en het bezit der havens, cijnsbaar ware: 1.
De Veneters begonnen den opftand h ;t
eerst, door SILIUS en VELANIUS, tw< NS
(i) Zie D. XV. M. 482»
ë e»
fVll.
BOEK.
HOOFDST.
VI.
I. voor C.
56.
J. van R.
696.

VII.
BOEK
VI.
H0OFPST.
J. voi r C.
?6.
J. van R,
69S.
126 ROMEINSCHE
gelastigden van CRASSUS, gevangen te
houden, niet oogmerk, om hun uittewis-
felen voor de gijsfelaars, dien zij aan
CRASSUS gegeven hadden. Hun voor­
beeld deed hunne rr buuren , even kort
van befluit als de Galliërs in het alge­
meen, om de zelfde reden, TREBIUS en
TERRASIDIUS, twee andere afgevaar­
digden , aanhouden ; waarvan zij terftond
aan de Veneters kennis gaven, gaande
met hun tevens een plegcig verbond aan,
om niets, zonder gemeenfchaplijk overleg,
te verrichten , en gezamenlijk het allerui-
terfle te beproeven. Het bondgenootfchap
trachtede zich meer en meer uit te brei­
den, door den overigen Staaten de aloude
vrijheid hunner vaderen verkieslijker voor-
teftellen dan de Romeinfche flaavernij, en
weldra fpanden alle de kustbewooners met
hetzelve te zamen, zoodat zij door alge-
meene afgevaardigden aan p. CRASSUS
ieten aanzeggen: „ dat hij hunne gijs-
eliars had te ontflaan , indien hij zijne
iuiden terug begeerde (i)."
C/ESAR hiervan door CRASSUS ver-
(i) CiES. bell. Gall. L. JJI. c. 7, 8.
wit-

GESCHIEDENISSEN. 1»?
wittigd, zond hem bevel, om geduurende
zijne afwezigheid een aantal oorlogfchepen
te doen bouwen in de Liger * , en de-
zelven met roeijers , bootsvolk en ftuur-
luiden, uit het krijgsgewest, te bemannen,
terwijl hij zelf met het begin des volgen­
den jaars bij het heir zou komen.
Het gerucht van C/ESAR'S komst deed Kriigf-werusting
der
de Veneters , die zeer wel begreepen, yeneters*
welk eenen ftouten ftap zij beftaan had­
den , in het gevangen houden van afge­
vaardigden , wier naam bij alle volkeren
fteeds onfchendbaar was, zich toeruster 1
tot eenen geduchten krijg, en inzonder
• heid hunne zeemagt verfterken. Hunn<
ligging bemoedigde hunne hoop. Te lam l
waren zij ongenaakbaar voor een groo C
heir, door veelvuldige moerasfen ; ter ze
fcheenen zij veilig door de onkunde de r
vijanden van hunne gronden , en de we:
nige zeehavens; ook vertrouwden zij , d: x
het vijandlijke leger het niet lang , doe r
gebrek aan leeftogt, zou kunnen uitbot
den , en dat zij, wanneer dit alles hu n
al bedroog , de overhand ter zee hadde n
boven Romeinen, wien het aan eene ze
Biagt ontbrak, en tevens aan plaatslij] te
ke a-
VIL
BOEK
v'I.
HCOFDST.
J. vcor C.
55-
L van R.
697.
* De rivier
de Loire.

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
55-
Ji van R.
W-
* Pannes in
Sretagne.
ÏS.8 ÜÖ ME IN SCHÈ
kennis van gronden , havens , eilanden 4
waarbij nog de fcheepvaart in den vollen
oceaan , geheel iet anders was , dan in
eene beflootene zee. Dus denkende, ver-
fterkten zij hunne fleden, haalden zij het
graan van hunne landen binnen , en bragten
alle fchepen , welken zij bij een kon­
den krijgen , naar Venetia * , alwaar zij
den eerften aanval verwachteden. Ook
wierven zij zich nog een aantal nieuwe
Bondgenooten aan (1) , en haalden hunnen
troepen zelfs uit Britannie.
Behalven de ftraf hunner ontrouw , ter
handhaving van het recht des oorlogs , en
de onderwerping van zoo veele weder*
fpannige volkeren , deed de vrees voornaamlijk
, dat hun voorbeeld ook de overige
zou bemoedigen tot eenen gezamenlijken
afval, C^SAR befluiten tot het nadruklijk
voeren van dezen nieuwen krijg,
ren einde deze geduchte zamenfpanning
der
(1) Dezelve waren de Ofismiërs (van Landt i-
guet'), Lexovürs (van Lifieux"), Nanneters (van
Namest, Ambiliaters ' van Lamballe), Morineh
£va' Terouanne), Diablinttrs (van It Ptrchc")^
sa Mer.apiêrs (van Waandtrm).

GESCHIEDENISSEN.
der overige volkeren te voorkomen , ver­ VII.
BOEK.
deelde hij zijne krijgsmagt, en legde de­ VI.
zelve op eenen uitgeftrekter grond. Hij HOOFDST.
|. voor C*
zond T. LABIENUS met ruiterij naar de
55-
Trevirers *, en gelastede hem de Rhe-. [. van R.
697'
mers en overige Belgen in bedwang, en * D e van
de Germanen, die reeds gezegd werden , J "riers.
door de laatften ingeroepen te zijn , met
geweld over den Rhijn te houden. P.
CRASSUS kreeg bevel , om met twaalf
Cohorten en een groot aantal ruiters AquU
tanie interukken , en te zorgen , dat van
daar geen onderfhnd aan de muiters ge-
fchiedde. Q. TITURIUS SABINÜS zou
met drie keurbenden de Unellers, Curio»
e n
foliten f Lexoviërs te onderbrengen.
BRUTUS kreeg het bevel over de nieuw y
f De be.
vooners
an Neder-
bijeen gezamelde krijgsmagt, en zou teni retagne
n Nor.
fpoedigfien de Veneters te water beftrij-^ tandie.
den, terwijl C/ESAR zelf tegen hun te
land optrok.
De meefte fteden dezer vijanden waren 3nderweringder/'i-
op kleene landtongen en voorgebergten* eters.
gebouwd , zoodat zij , geduurende den
vloed , die tweemaal in de twaalf uuren
rees, ongenaakbaar waren van de landzijde
, en geene fchepen het voor dezel-
XVI. DEELJ l ves^

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C,
55-
J. van 11,
697-
igO ROMEINSEHE
ven , geduurende de eb ,. konden houden.
CAESAR beproefde het, hunne fteden af
te dammen, doch wanneer zijn krijgsvolk
dien, fchier ongelooflijken, arbeid rondom
de eene ftad ten naasten bij gereed had,
fcheepten zich de inwooners op hunne
vaartuigen , met al het hunne, en wierpen
zich in eene andere. Een groot
gedeelte van den zomer verliep hier mede
, eer c JE SAR. zijne groote vloot in
zee had. Dezelve daagde de vijanden tot
een treffen uit, die , ftout op hunne
ervarenis, terftond de havens uitliepen.
Hunne vloot beltond uit twee honderd
en twintig fchepen, wier timmering veel
voordeels boven de Romeinfche galeijen
had. Platter van bodem , waren zij veiliger
voor gronden en banken, en hooger
van boord, hadden zij de overhand in het
vechten: in fnelheid van wending en van
riemen moesten zij aileen voor de Romeinfche
onderdoen. Bij den eerften aanval
maakte dit verfchil den Romeinfchen
Vlootvoogd niet weinig verlegen. Daar
hem de kopere fnebben zijner galeijen
geenen dienst deeden op het harde en wel
zamengevoegde eiken hout der vijandlijke
fche-

GESCHIEDENISSEN.

VII.
SOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
. 55-
J. van R.
697-
Krijgsbeleid
van n-
TURIUS SA-
BINUS te
gen VIRIDO'
vix.
* Die var
Cotentin.
t Die var
Evreux.
13» ROMEINSCHE
gevecht, 't welk ten negen uuren in den
morgen begonnen was*
Deze overwinning maakte tevens een
einde aan den oorlog der Veneters ,
die daarbij fchier hunne ganfche jonge
manfchap , hunne bekwaamde luiden en
hunne geheele zeemagt verlooren hadden.
Zij gaven zich dan ook aan de genade
van c JE s A R over , die echter ten hunnen
aanzien eene voorbeeldelijke flrengheid
noodig achtede , en alzoo alle hunne
Raadsheeren ten dood verwees , en het
overige volk tot flaaven verkocht (1).
Terwijl CES AR dit bloedige einde aan
den opdand der Veneters maakte , was
TITURIUS met zijne benden den UneU
Iers * op het lijf gevallen. Derzelver Vorst
VIRIDOVIX ltond aan het hoofd der
Eburovicers f en Lexoviërs , waarvan de
laatde zelfs hunnen ganfchen Raad had omgebragt
, om dat dezelve tegen den opdand
was geweest. Bij dezen had zich nog
gevoegd eene groote bende van flegt volk
en druikroovers, uit geheel Gallie , door
de hoop op buit van den dillen landbouw
(O C/as. de keil. Qaii. L. Hl. c. 9-16.

GESCHIEDENISSEN. 133
bouw afgetrokken. TITURIUS hield zich VII.
binnen een wel verfterkt leger, wil­
BOEK
VI.
HOOFDST.
lende liefst 'sVeldheers tegenwoordigheid
J. voor C.
afwachten , ten zij hem eene gunftige 5>
gelegenheid mogt voorkomen , om met J. van R.
697.
zulk eenen veel talrijkeren vijand te ftrijden.
VIRIDOVIX , die maar twee duizend
fchreden van hem af lag, zag dit aan
als een blijk van kleenmoedigheid , en werd
door TITURIUS zei ven verfterkt in dit
denkbeeld, die daarvan weldra het beste
gebruik maakte. Hij haalde , naamlijk,
eenen afgerechten en flimmen Galliër,
door giften en beloften over, om ali
overloper den vijand te gaan wijsmaaken
„ dat de Romeinen in angst waren ; dai
CAESAR zelf door de Veneters zeer be
naauwd werd , en dat TITURIUS nie
langer, dan tot den volgenden nacht, zoi I
vertoeven , maar zijnen Veldheer te hult »
trekken." Dit vernemende , riep elk ir 1
het leger van VIRID0vix, dat men dez<
gelegenheid niet moest laten voorbijgaan •
maar eenen aanval doen , waartoe ooi
buiten dien de fchaarsheid aan leeftogt •
waarvoor niet wel gezorgd was , hui l
aoodzaakte. Terftond voorzag men ziel I
I 3 vai 1

134
ROMEINSCHE
VB. van allerleije tuig , om de legergraft der
BOEK
VI. Romeinen te dempen , en fnelde men
HOOFDST. voords met zoo veel fpoeds tegen dit
J\ voor C,
leger aan,
55.
dat men fchier buiten adem
J, van R. was, wanneer men
' ép7ginnen.
De hooge
den aanval zou be­
ligging der Romei-
nsn, derzelver dappere tegenweer , en de
misleiding en vermoeidheid der vijanden
maakten den eerften uitval reeds beflis-
fchcnd: allen keerden zij den rug, doch
werden door de onvermoeide benden van
TITURIUS met zoo veel nadruks ver­
volgd , dat 'er maar weinigen den dood
konden ontvluchten. Alle de overige af­
vallige Sta?.ten gaven zich terftond aan
den overwinnaar over , en bevestigden de
algemeene aanmerking wegens den aard
der Galliërs , dat zij even moedloos in
tegenfpoed .waren , als zij ligtvaardig naar
de wapenen greepen (i).
P. CRASSUÏ Schier gelijktijdig kwam p. CRASSUS
onderwerpt
Aquitanie, in Aquitanie. Hij voorzag zich van leeftogt,
richtede eene nieuwe ruiterij op,
verzamelde alle zijne hulpbenden , en ver-
fterkte zijne krijgsmagt met eene bende
vrij-
(l) Cm.de heil. Gall, L. Hl. c. i?—10.

GESCHIEDENISSEN. 135
vrijwilligers van Touloufe , Carcasfon en
Narbonne, en viel met dit vereenigde
heir de Sotiaters * aan, die in datidlijken
opdand waren. Hij fioeg hun op de
vlucht , en vervolgde hun tot in hunne .
hoofdftad; hier verdeedigden zij zich eenigen
tijd dapper; doch ziende, dat de.
Romeinen allen tegenftand te boven kwa v
men , verzogten zij andermaal in onder- 1
HOOFDST
. voor C.
. van R.
697.
* Die van
\olz , een
md bij de
Ure geegen.
werping te worden toegelaten.
Hun voorbeeld ftrekte echter flechts
voor de overige volkeren van Jquitanifi
tot eene leering, om zich te naamver te
vereenigen tegen de Romeinen; zelfs rie­
pen zij den bijfland der Spanjaarden in:
maar CRASSUS leverde hun eenen (lag,
die drie vierde gedeelte van een heir kos-
tede, het welk uit vijftigduizend mannen
beflaan had, en van welks nederlaag de
onderwerping van geheel Jqultanie het
onmiddelijk gevolg was (i).
Schoon nu het jaargetijde voor dezen
veldtogt fchier verlopen was , eer hei
CESAR gelukte, de Veneters te ondei
te brengen , echter meende hij , die gewoor
1
(i) C E U « bell. Gall. L. III. c 20-27.
14
VII.
B OEK
VI.

130 ROMEINSCHE
VII. woon was niets gedaan te achten, zoo Isng
BOEK
VI. 'er nog iets onafgedaan overig bleef (1),
HOOFDST. de Moriners * en Menapiërs f, van wien
J. voor C.
hij nog geene afgezanten ontvangen had,
, 55
J. van R, fchoon ook zij deel hadden genomen in
697.
den opfrand , en als nog onder de wape­
* Die var
Terouanne nen bleeven, nog wel voor den winter
langs de
Vlaamfche te zullen kunnen orderwerpen , wanneer
jkust. geheel Gallis , gelijk het woord was,
f Uit het
bevredigd zou kunnen geacht worden. Zij
noordlijkst
gedeelte verlieten op zijnen aantogt hunne woo­
van Vlaanderen,ningen
, en wierpen zich in hunne bos-
zelfs gefchen, van waar zij eenen onverhoedfchen
deeltlijk
benoorden uitval deeden op zijn krijgsvolk, het
4en Rhijn.
welk hun echter wederftond, in de bos­
tenen terug dreef, en reeds op 's Veld-
beers bevel hun derzelver fchuilplaatzen be­
gon te ontnemen , door ze met alle magt
sm te hakken. De duizenden van handen
feeden dit verbaazende werk boven ver­
wachting lpoeden, terwijl het gevelde
aout, van agteren en ter zijden neder-
ïeworpen, eene voordgaande legerfchans
jkmaakce tegen anderen, die den Romei­
nen in den rug zouden willen vallen:
(j) L'JCAN, Pharfal. L. II. v. 617.
maar

GESCHIEDENISSEN.
r
37
maar een geduurige ftortregen maakte het
den krijgsman onduurbaar onder de tenten.
Na de landerijen, dorpen en gedichten,
J. voor C.
verwoest, geplunderd en verbrand te heb­
ben , geleidde C E S A R zijn heir naar de
winterkwartieren , welken hij bij de Au-
Geduurende dezen winter trokken de
Ufipeters § en Tenchthers \ , twee Ger-
maan/che volkeren, met een ontzaglijk
aantal menfchen , den Rhijn niet ver var
deszelfs mond over , tot deze verhuizing
gedrongen door veeljaarige onrust dei
Suevers, die hunnen ganfchen landbouw
vernield hadden.
De Suevers (2) , het rijkfte en krijg*
haftigfte volk van geheel Germanie , wa
ren verdeeld in honderd dammen , waar
va;
(O CAÏS. de heil. Gafl. L. III. c. 28, 29.
(2) Zij zouden het zelfde volk met de Katte
geweest zijn , en dus in en omwend Hesfenlan
4
gewoond hebben ; hun naam was echter ook aa 9
andere Germaanfehe volkeren gemeen. Zie WJ
GENAAR Vadert. Hifi. D. I. bl. 39- noot 8.
15
VII.
BOES
VI.
HOOFDST.
s s
- «
J. van
697.
R»
lercers *, Lexoviers f en de overige * Die van
Evreux.
deelgenooten van den gedempten opfland,
f Die vaa
uitkoos (i).
Lijieux.
§ Oude
bewooners
van een ge.
deehe van
Kleefsland
er.Munfier.
\mfVesi.
faale aan
de rivier
de Lippe»
, Befchrij.
ving der
• Suevers.
\

Ï3 5
ROMEINSCHE
VIL
BOEK
VI.
van elk jaarlijksch duizend mannen te veld
zond , die om het andere jaar vervangen
HOOFDST.
werden door een ander duizendtal, het
J. voor C
- 54- ' welk den landbouw met den krijg ver-
J. van B • wisfelde,
698.
gelijk zij dan weder uit het
oorlogsveld naar den akker keerden.
De Hammen zeiven hadden geenen eigen
grond, maar veranderden jaarlijks van
woonplaats; zij leefden meer van melk
en vleesch , dan koorn ; onthielden zich
volftrekt van wijn , om niet verwijfd te
worden ; werden opgevoed zonder eenige
tucht; droegen geene andere kleeding dan
dierenhuiden , die een goed deel des lig-
chaams onbedekt lieten ; ontzagen echter
de fcherpfte koude noch de kilfte vloe­
den ; vermaakten zich met de jacht; dul­
den geenen handel, dan om zich van
hunnen buit te ontdoen ; gebruikten geen
lastvee, maar deeden de mismaakten en
gebrekigen onder hun torfchen en flee-
pen ; hielden geene paarden dan tot den
krijgsdienst; fprongen dikwijls van dezel-
ven af, om te voet te vechten , en ach­
teden zich nooit roemrijker , dan wanneer
zij zich door hunne ftrooperijen tot op
den

GESCHIEDENISSEN. 139
den verften afftand hadden geducht ge­
maakt (i).
De Ubiërs , veel befchaafder dan zij,
door den wederkeerigen handel, dien zij
met hunne overbuuren aan den Rhijn
voerden, doch niet min krijgshaftig var
aard , hadden veelvuldigen krijg van deze
lastige nabuuren verduurd, en waren eind.
:
lijk verplicht geworden, hunne rust voo
1
cijnsbaarheid van de Suevers te kopen. Aai
de andere zijde van hun land maakte een
wijduitgeitrekte , maar geheel verlatene
II
landftreek het gedenkteeken van hunne
zonderlingen roem uit. De Ufpeters e
a
Tenchthers, door hun, na veelvuldigen t
genftand, geheel verdreeven van hunne
n
vaderlijken grond, hadden drie jaaren lati g
door veele {treeken van Germanie ron<
l-
gezworven, en zich eindlijk bij de M i
napiers nedergeflagen , die aan de bei< le
oevers van den Rhijn bezittingen hadde n.
Dezen, voor den ftroom wijkende v m
twee ganfche volkeren, die met vrouwi in
en kinderen fchier eene halve miUio< ;n
menfchen uitmaakten, hadden terftond d ;n
ree h-
(O Css. de heil. Gall. L. IV. c. 1,2,
vir.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
J van R»
698.
Kn'jgstogt
tegen de

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
, 54-
J. van R.
698.
*4©. ROMEINSCHE
rechter Rhijnoever verlaten , en zich aan
den linker in ftaat van tegenweer gefield,
om derzelver overtogt te beletten. De
Germanen, bij gebrek aan fchepen, dezen
overtogt even min met geweld, als,
bij de waakzaamheid der Menapiërs, denzelven
ter fluik kunnende beproeven, namen
daartoe eene list te baat. Zij gaven
voor, weder te willen keeren naar hun
eigen land , en deeden daadlijk eenen terugtogt
van drie dagen, die de Menapiërs
bedroog. Zij betrokken naamlijk den verlaten
Rhijnoever weder , maar zagen zich
ïensklaps overvallen door de Germaanfche
•uiterij , die in eenen nacht den ganfchen
1 ogt van drie dagen weder terug had ge-
< iaan. Dezelve joeg alle de Menapiërs
tan gene zijde over den kling, en maakte
3 :icb meester van alle de vaartuigen , eer
1 nen asn den anderen oever nog iets ver­
1 lam. De Ufipeters en Tenchthers keer-
< len nu allen terug, voeren de rivier over,
loegen zich in het land der Menapiërs
I teder, en onderhielden zich dezen win-
t er, met het geen zij in derzelver voor-
r aadfchuuren vonden (1).
Cc-
(O C^ES. ie heil. Gall. L. IV. e. 3,4. et 15.

GESCHIEDENISSEN» H 1
GESAR van dit alles onderricht, en voor
de ligtzinnigheid der Galliërs vreezende,
welke zoo groot was , dat zij, op bloote
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J, voor C.
vertellingen van onbekende'* vreemdelingen, 54- „
J. van R.
wien hunne nieuwsgierigheid altijd onder­
698.
vroeg, dikwijls de gewigtigfte raadflagen
namen , haastede zich met den meesten
fpoed, om den veldtogt vroeger te openen,
dan 'er eenige nieuwe zamenfpanning
tusfchen deze Germaners en de pas weder
onderworpene Galliërs kon gemaakt
worden.
Zijn vermoeden was geenzins ongegrond
Verfcheidene Staaten hadden reeds daadlijfc
aanzoek bij de Germaners gedaan , on i
den Rhijnkant te verlaten , met toezeg
ging, dat zij alles naar hun genoegei I
zouden vinden. Deze hoop had ook d
Germanen zich reeds verder doen uitbrei
den, zoodat zij al doorgedrongen ware tl
tot op den grond der Eburoners en Co%
drufers * , beide volkeren , die onder d e * Die van
Liege en
befcherming der Trevirers f Honden. Namur.
C/ESAR riep de voornaamfte luiden u tt f Die vac
Q Triets,
Gallie bij een, ontveinsde zijne kennis aa
hunnen toeleg, en bragt hun door goec e
woorden tot vredelievender gezindheid »
dei

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
. 54-
J. van K
698.
I4i2 ROMËINSCHE
deed voords eene opeisfching van ruiterij,
en ftelde met hun vast, om de Germanen
te gaan beftrijden.
Zich van leeftogt wel voorzien heb»
• bende, ondernam hij zelfs met eene ukgelezene
ruiterbende den togt naar die
ftreeken , waar zich de Germanen ophielden
, van wien hij , fchoon hun flechts
tot op eenige dagreizen genaderd , reeds
afgevaardigden ontving , met deze voordragt,
„ De Germanen willen den oorlog
tegen het Romeinfehe \;olk geenzins
het eerst beginnen , maar zullen zich ook
geenzins aan den krijg onttrekken , wanneer
zij getergd worden. Zij hebben van
hunne voorouders geleerd , elk, die hurt
den oorlog aandoet, het hoofd te bieden
en niemand ten voet te vallen: dit echter
willen zij wel zeggen , dat zij hunnes ondanks
overgekomen zijn , met geweld uit
hun verblijf gejaagd. Begeeren de Romeinen
hunne vriendfchap , dezelve . ksii
hun nuttig zijn , zij hebben hun daarvoor
flechts landerijen aan te wijzen , of die,
welken zij reeds door hunne wapenen
bezitten , te laten behouden. Voor de
Suevers alleen geven zij het op ,
wien

GESCHIEDENISSEN. 143
wien de Goden zelve niet zouden kunnen
wederftaan : anders is 'er op den aard­
bodem niemand, dien zij niet overkunnen
O)'"
CESARbeandwoordde deze ftoute voor­
drage , naar vereisch van zaaken; het floi
daarvan was : „ dat hij in geene vriend-
1
fchap met hun kon ftaan , zoo lang zij H
1 i. v>..:'VV
Gallie bleeven; dat zij, die hunnen eigei
c
grond niet hadden kunnen verdeedigen, nie
voegd waren , om eenen vreemden te be
e
magtigen ; dat 'er ook in geheel Galli
:r
geen°onbebouwd land lag, 't welk zond<
onrecht aan zulk eene menigte kon geg<
[.
ven worden $ maar dat zij, indien zij wi
•s
den , zich op de grenzen der Ubiëi
is
mogten nederflaan , van wien hij tham
::t
afgezanten bij zich had , om ever h
m.
geweld der Suevers te klaagen, en zijn»
•,
bijftand interoepen; beloovende hij hui
;n
den Ubiërs daartoe zijn bevel te zuil
geven."
an
De afgezanten zeiden , dat zij hierv
n,
verflag aan hunne zenders zouden doe
iden
binnen drie dagen met hun wederai
>rd
WOl
Cl) Css. de bell. Call. L. IV. c. 5 — 7'
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST»
J. voor C
T. van R»
698.

vn,
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
54-
J. van R>
698-
* Uit het
land van
tusfchen
Waal en
Maazc,
Ï44 ROMEINSCHE
woord terug komen , verzoekende flechts,
dat CESAR inmiddels niet zou voordrukken.
Ook dit werd hun geweigerd, wijl
CESAR wel wist, dat de ruiterij der
Germanen eenige dagen te vooren over
de Maas gezonden . was, om te voera-
geeren bij de Ambivariters *, en dat
men enkel uitftel begeerde , om derzelver
terugkomst af te wachten. Hij trok terftond
voord, en zag nu dezelfde afgezanten
wederkeeren , terwijl hij reeds tot op
twaalf duizend fchreden van den vijand
genaderd was. Zij verzogten hem nu,
dat hij toch niet verder wilde voordrukken
, en dit niet kunnende verwerven,
verlangden zij , dat hij ten minften bevel
zou zenden aan zijne ruiters in de voorhoede
, om zich van vijandlijkheden te
snthouden, wenfchende flechts, dat hij den
hermanen gelegenheid gaf, om gezanten
lan de UbiSrs te zenden , beloovende,
lat zij zich, op derzelver plegtige verzekering
van een goed onthaal, naar den
zin van CESAR zouden fchikken, en hier
toe niet langer dan een uitftel van drie
dagen begeerende. CAESAR vermoedde in
dezen voorflag nog wel geen ander oogmerk
%

GESCHIEDENISSEN* i45
merk j behalven hetgeen hém reeds te
vooren weigerachtig had gemaakt, doch
beloofde echter, dien dag flechts vier duizend
fchreden verder te zullen voordtrek-
ken , om zich van water te voorzien; den.
volgenden zou hij hunne Opperhoofden
zelve verwachten , om hunné belangen
met hem te overleggen, terwijl inmiddels
zijne voorhoede bevel kreeg , om niets
vijandlijks te pleegen , en zelfs geen geweld
tegert vijandlijkheden te gebruiken,
alvooreris hij met zijn ganfche heir bij
dezelve zou gekomen zijn (i).
De Germanen echter kreegen de Romeinfche
ruiters , die vijf duizend in getal
waren , niet zodra in het oog, of zij j
fchoon zelve maar agt honderd flerk, wijl
hunne overigen nog aan gene zijde van
de Maas waren, vielen dezelven zoo ftöutmoedig
als trouwlóos aan, en bragten
hun, ondanks dit ontzaglijk verfchil van
magt , fchierlijk in verwarring, alzoo zij,
uit hoofde van dén bepaalden wapenftilftand
voor dezen dag, op geene vijandlijkheden
verdacht waren. De Romeinen
her-
O) C;ES. de heil. Gall. L. IV. c. 8, 9, tu
XVI. DEEL. K.
Vil.,.
BOEK
VI.
HOOFDST.
[, voor C.
54» .
f. van R.
698.

146 ROMEINSCHE
VII. herftelden zich wel weder, maar nu fprong
BO F K
VI.
HOOFDST.
de vijand, naar gewoonte, op den grond,
wondde de Romeinfche paarden in den
J. voor C buik, wierp 'er veele ruiters af, en
54-
J. van R • dreef de overigen met zoo veel fchriks
CQS.
op de vlucht, dat zij dezelve niet (laak­
ten tot in het gezicht van het heir. De
Romeinen hadden vier en zeventig man­
nen verloeren , en daar onder eenen aan­
zienlijken Aquitaniër, dien de Romein­
fche Raad voor zijnen vriend verklaard
had. Zijnen broeder door vijanden om-
cingeld ziende, had hij dezen gered ten
kosten van veele wonden, die hem zeiven
eindlijk deeden bezwijken, op welk gezicht
zijn broeder wederkeerig zijn redder had
willen worden, maar nevens hem was
gefneuveld (1).
Na deze vijandlijkheid wilde C/ESAR
geene gezanten meer hooren , noch voor­
waarden aannemen van een volk , 't welk
trouwloos den vrede gevraagd en gefchon-
den had. Hij achtede het tevens dwaas­
heid, te willen wachten, tot dat de vijand
zich verfterkt had en deszelfs ruiterij ge-
(1) CiES, ie teil. GalL L, IV. c. 12.
ko-

GftSCHIÈDEfJISSEÏï; Hf
kómen was. Ook wist hij, welk nadeel hët
behaalde voordeel op den geest der Galliërs
zou doen, wien hij meende geenen tijd
tot beraad te moeten vergunnen; en het in
dit alles met zijne Onderbevelhebbers en]
Penningmeester eens zijnde , befloot hij,
het treffen geenen dag uit te Hellen, waartoe'
hem eèhe nieuwe trouwloosheid der
vijanden gereede gelegenheid zou geboden
hebben.
Den volgenden dag kwamen reeds vroeg
de Opperhoofden der Germanen bij hem *
eensdeels om zich te verontfchuldigen vV&
gens de buiten hunnen wil voorgevallene
vijandlijkheid, ten anderen, om op nieuw
bedingen wegens eenen ftilftand te maaken.
C^SAR verheugde zich, hun in zijne
magt te hebben, gebood , dat men
hun niet weder zou laten vertrekken t
én bragt terftond zelf alle zijne benden te
veld, latende nu de ruiterij de agte'rhoede
dekken.
Met {hellen fpoed de agt duizend fchreden
afgelegd hebbende, vertoonde CJESA*
zich in eene flagorde van drie liniën voor
het leger der vijanden , alvoorens dezelve
K. 3 w is*
vii.
BOBS.
HOCFDST.
vi,
. voor C;
. van Rv
698.

VII.
SOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
f4.
J. van R.
698.
Ï48 ROMEINSCHE
wisten, wat 'er gaande was. 'Er heersen*
te bij hun de grootfte onzekerheid , ver­
warring en raadeloosheid , het welk den
Romeinen , die zulks duidlijk uit het on­
geregeld bij een en uit een lopen der
vijanden befpeurden , vol wrok over de
ontrouw des voorigen dags, op hun leger
deed ftormen. 'Er werd eenige weder-
ftand gebooden; het flagveld was tusfehen
der vijanden karren en bagagie ; vrou­
wen en kinderen namen wijd en zijd de
vlucht, en werden door de Romeinfche
ruiterij vervolgd ; de wederftand der Ger­
manen hield weldra op , alles vlood , en
wierp zich in den vloed, ter plaatze waar
de Rhijn en Maas, door middel van de
Waal, te zamenvloeijen, en voor welks ge­
weldigen ftroom de fchrik en de vermoeid­
heid fchier allen deeden bezwijken. De
Romeinen kwamen allen , zonder verlies
van eenen man, en met maar weinige ge-
kwetften, in hun leger terug. C EsAR
ftelde nu de gevangen gehouden Germa­
nen op vrije voeten , doch de vrees voor
de wraak der Galliërs , wier landerijen
zij hadden afgelopen, deed hun verzoe­
ken,

GESCHIEDENISSEN. 149
ken, om in zijn leger te mogen blijven,
het welk hun werd toegeftaan (i>
• j CM-
(I) CMS. de belt. GalL L. IV. c. 13-15. —
Dio CASSIUS verhaalt alles wegens dit krijgs-
bedrijf van C E S AR na genoeg op gelijke wijze,
Alleen fpreekt hij van maar weinige Remeinfcht
ruiters, die door de vijandlijke jonge manfchap ,
zeer tegen den zin der ouden , aangevallen wer.
den , en waarover zich dezen ter goeder trouw<
kwamen onifchuldigen (L. XXXIX. p. U2,H3« >
Maar PLUTARCHUS merkt bij dit geval op: „da t
CANUSIUS - een voor ons verlooren geraak t
Gerchiedfchrijver - verhaalde, dat C A T O , war
neer de Raad in overweging nam , om ter eer ï
dier overwinning een dankfeest te bepaalen , bi
weerde: „ dat men C A SAR behoorde uit te k
veren aan de barbaaren, ten einde Rome te zuiv< 1-
ren wegens het gefchonden recht der volkeren, e n
de verzoening daarvoor het hoofd van den fchu 1-
digen te doen trefTen." (In CMS. P- 7.80 Schoc n
nu het gezag van dezen CANUSIUS niet ze ÏT
groot kan geweest zijn, daar SENECA hem m et
VOLUTIUS gelijk ftelde, wiens Jaarboeken c
TULLUS ter geheime plaatze veroordeelde; (V\
voss.de Hifi. Lat. L. I. c. ia.) echter twijl
len wij zeer, of wij CASAR'S eigen verhaal w
zoo geheel voor goede munt kunnen aannem(
Hij wilde, gelijk terftond zal blijken, den Rh
over; en had belang bij een kwanswijs fchenden \
4-n wapenftilftand t hoe durfde de vijand ook 5<
K 3
1
Ad.èel
n.
jn
an
00
ui.
vn.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
T. van R»
698.

IgO ROMEINSCHE
Vil. C/ESAR had, gelijk hij zelf fchrijft,
BOEK.
VI veele redenen , om nu den Rhijn over
HOpFDST.
J. voor C.
te
54- •uiters met 8oo beftrijden ; hoe deszelfs Opper-
J. van R. j
loofden zich daarna bij de Romeinen waagen ? Het
( :n dan zou CATO'S taal wel fireng, maar niet ge-
1 teel ongegrond bevonden worden. — D A V I S I Ü S
l nerkt wel aan, dat C E S AR zelf de bevreemding
\ 'oorkomen heeft , wegens bet klein aantal Ger-
! naanfche ruiters tegen de overmagt der Romein-
'che, door vooraf aan te merken, (L. IV. c. n.)
)
< lat bij hun niets fchandelijker werd geacht, dan
i adels te gebruiken , dat zij daarom nimmer ont.
ï agen , om , hoe kleen ook in getal, een veel
i rooter aantal gezadelde ruiters aan te tasten ; en
f at toch de Romeinfcke ruiters zadels gebruikten.
] klaar behaiven dat CJSSAR aldaar eigenlijk van de
1 et gezag van DIO CASSIUS hier meerder afgaan-
f e, (lellig ter dezer plaatze zeggen: „ alhier mis.
f ; ik Ci^sAR's goede trouw!'- (vide not. ad c&-
i poorig vergroot zij, of, dat 'er ten minfien eene
i 'ch'ijffout bij C E S AR plaats gehad hebbe, die,
4. niilium (.180.000) zou gefield hebben ( E N G E L ,
I
jeen C A S S I U S verhaalt, fchijnt het gelooflijkst,
tueven gewaagt, en het geen van hun gezegd
vordt, geenzins op dit veel zwakker volk kan wor-
!en overgebragt ; zoo durft vossius, mede op
A R E M edit. OUBENDORPII.) — Men twijfelt
>ok. of het getal van deze Germanen niet buiten-
IDXXX millium (430,coo) in plaats van C L X X X
I E R T. aloude Staat der Nederlanden. D. I. bl. 297.}

GESCHIEDENISSEN? I5 1
te trekken, onder welke hij deze de recht-
maatigite achtede. Ziende , dat de Ger­
manen zoo ligt konden overgehaald wor-
den, om in Gallie te komen, wilde hij, J
dat zij voor zich zeiven zouden vreezen, ]
wanneer zij zagen, dat de Romeinfche
legers den Rhijn konden en durfden over­
trekken. Daarbij kwam nog , dat dat ge­
deelte der Uftpeetfche en Tenchtherfche
ruiters, die, aan gene zijde van de Maas
voerageerende , de nederlaag niet hadden
bijgewoond, na dezelve weder den Rhijn
overgegaan en bij de Sicambers opgeno­
men waren. Dezen had CAESAR doen
opeisfchen als overwonnene vijanden , die
aan hem en Gallie den oorlog hadden
aangedaan, doch het andwoord der Si-
eambers was geweest : „ dat de Rhijn
de grensfcheiding was van het Romeinfche
rijk; en hoe hij zelf, wanneer het hem
onbillijk fcheen , dat de Germanen zijnes
ondanks in Gallie kwamen , zich eenig
gebied of gezag aan deze zijde van den
Rhijn kon aanmaatigen ?" Ook hadden
de Ubiërs hem gebeden, en gijsfelaars
voor de welmeenendheid daarvan agter
gelaten , dat hij hun toch tegen de Sue-
K 4 vers
vil.
BO EK
VI.
HOOFDST.
. voor C.
54.
. vau R.
6^3.

VIL
BOEK.
' VI.
HOOFDST.
J. voor C
54-
J. vs'i R
698.
L
C/ESAl
trekt de
jl'üjn ovei
Ï5a ROMEINSCHE
vers wilde bijftaan , en, indien hij anders
tot. eenen daadlijken krijg tegen dezen
geene gelegenheid had , ten minften een
leger over den Rhijn wilde zenden , wijl
de fchrik alleen voor den naam der over­
winnaars van ARIOVISTUS hun eene ge»
noegzaame befcherming beloofde ; eindlijk
hadden zij hem een groot aantal fchuiten
tot den overtogt aangebooden.
Het fcheen veiliger en waardiger voor
'CAESAR, eene brug over deze rivier te
' flaan , dan dezelve met fchuiten over te
fteken: en fchoon men hem de uiterfte
moeilijkheid daar van aantoonde , van we-
ge de breedte , fnelheid en diepte van
haaren ftroom , echter meende hij , dat
men liever den Rhijn niet moest over­
gaan, dan daarvan de proef niet te nemen.
Het werk werd ondernomen , en in tien
dagen volvoerd; 'er lag eene brug , die
den overtogt zijnes ganfchen heirs ver­
droeg , en welken hij agter zich liet lig­
gen, met eene fterke bezetting aan beide
haar^ hoofden, terwijl hij daadlijk op het
land der Sicambers aanrukte. Dezen wa­
ren echter reeds bij den aanvang van de
brug bedacht geweest, om, op raad der

GESCHIEDENISSEN.
!
53
Uftpeters en Tenchthers, die nog bij hun
waren, met al hunne have het land te
verlaten, en zich naar de barre heiden
en bosfchen te begeven (i).
M ) C » f . A htU. Gall. L. IV. c l6-t8.
C L a geeft eene naauwkeurige befchr,,v,ng van
deze brug . die echter veel moeite aan de Lette,-
eene eenoeezaame kennis aan
m o Vprni"? aan de bouwkunde om«
bl^etgeen wü'er, na hunne gevondene op
helderingen, van meenen te
oo neder. - Men doeg twee balken, van ander
h lve voet dik, op twee voeten afftand naast e n
kanderen, niet loodrecht, maar fchu.ns naar de :r
loop^s «rooms, >n het bed der rivier; tegen ov,
ezeive deed men het zelfde, maar in eene tege, s»
overgeftelde richting, en van onderen o P eene tu
:e
fthenruimte van. veertig voeten. Tusfchende,
ilfchraagft-jlen
legde men tweevoets balken , die .
30
• zoo derzelver ruimte vulden , en daarteboven z
wel binnen, als buitenwaard-, door dwarshouten va
getlooten werden. Dit verband der fchraagmji
en
was zoo vast, dat hetzelve door den ftroom -
:er
aangedrongen, dan verwrikt werd, evenwel fl< iSg
men aan derzelver benedenzijde nog eene v eel
fchuinfcher ftijl in den grond, en maakte men : tan
den bovenkant, OP eene kleene afiiand van h et-
zelve , eene hoekige borstweering van welverb )U-
slene en in den grond gedreevene paaien , die
sns
K 5
vu.
BOEK
VI.
HOOFDST.
j, voor C.
5 4
' T>\
], van Itsj
698.
1-
st- .
te

154
ROMEINSCHE
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
[ 54
Terwijl ca;SAR zich eenige dagen in
het verlaten land der Sicambers ophield
met het verwoesten van den grond en het
in den asch leggen hunner gehuchten ,
-
ontving hij van zeer veelen der Germaan-
J. vau R.
698. fche volkeren afgezanten, met verzoek
« le Ubi'èrs, om denzelven tegen de Sue­
5 vers bij te ftaan ; doch hij vernam van
1 mn: „ dat de Suevers, op het eerfte be«
I 1 icht wegens zijne brug, eenen landdag
i
\
om vrede en "vriendfchap , waarin hij ge-
gereedlijk bewilligde , onder voorwaarde
echter van gijsfelaars voor hunne goede
:rouw.
Van daar begaf C^SAR zich nu naar
;ehouden , en van deszelfs befluit tot het
erlaten hunner fteden , en het bergen
1 mnner vrouwen en kinderen en have in
c e bosfchen, alomme aankondiging ge-
fj aan hadden , met zamenroeping tevens
der
V ens ter befcherming ftrekten, wanneer de vijand,
d oor het laten afdrijven van boomen en balken, de
b rug wilde befchadigen. Een genoegzaam aantal
v 3n zulke fchraagen werd nu onderling verbonden
d sor de vereischte dwarsbalken , waarover voords
P anken en zooden gelegd werden , die den over.
>gt zoo gemaklijk, als veilig, maakten.

GESCHIEDENISSEN.
?
5S
èer weerbaare manfchap op eene bepaalde
plaats , in het midden des lands , die ook
al gereed ftond , om een beflisfchend tref-
fen tegen de Romeinen te waagen.' Au •
zoo dan ziende, dat hij het oogmerk van
zijnen overtogt bereikt had, het welk de
fchrik der Germanen, de ftraf der Sicambers
, en het ontzet der Ubiërs geweest
was, meende C/ESAR genoeg gedaan te
hebben voor zijne eer zoo wel, als vooi
het algemeen belang. Hij trok, na Hechts
agttien dagen aan de andere zijde van der I
Rhijn vertoefd te hebben, denzelven dai I
weder over, en brak de brug af, die hen l
t o t eene onderneming had verfhout, waa r
aan voor hem geen Romein ooit ha- 1
gedacht (i).
Schoon 'er nog maar een kleen gedeel
1
te overig was, van dat jaargetijde, het wel
de Romeinen voor den veldtogt gefchil
X
oordeelden, en de winter veel vroeg*
n
voor hun in deze Noordlijke ftreeken, d£
elders aanving, echter befloot c * s A R no g
tot eene andere onderneming, welke he n
voorzeker zijne eerzucht alleen ingaf, e n
wa
C, j CJBS. debell. CM L. IV. c. 18, 39-
vn*
ÏO SK
VI.
HOOFDST.
. voor C,
j, van R.
698.
. De eerfte
togt van
(\e-AR naar
t Britannie.
If

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
. 54-
J. van R.
Ï5Ö ROMEINSCHE
waar toe hem zijn gewoon goed geluk,
veritoutede: maar wier roekeloosheid hem,
ondanks dit bijblijvend goed geluk, door
de ondervinding zelve bleek. Eene lan­
ding op Britannie , tot dien tijd toe nog
nimmer door eenen Romein bezogt, en
hem zeiven nog geheel onbekend in des­
zelfs uitgertrektheid, volkrijkheid, fterkte,
krijgsmagt en zeden, was het voorwerp,
hetwelk thands zijnen geest vervulde. De
g^duurige onderftand, van daar aan de
Galliërs,in fchier alle derzelver vijandlijkhe-
den, gezonden, was het voorwendzel (1),
om
CO SUETONIÜS zegt: „ dat hij door de be-
I jeerte naar paerlen tot den overtogt naar Britan.
li* werd gedreeven, wijl dezelven 'er zoo groot
'evonden werden , dat hij derzelver gewigt zom-
:ijds op de hand kon voelen." (ƒ» CJES. c. 47.)
Naar het getuigenis van TACITUS waren die paer.
i en echter dof en bruinachtig, vosgende 'er bij, dat
rommigen meende, dat zulks alleen van de onkun-
3e afhing der paerlvisfchers „ die ze hier niet, gelijk
nde roodezee, leevendig, en, als het ware, be-
aeld van de rotzen afhaalden, maar ze verzamel­
en, na dat ze reeds van zelfs losgelaten waren.
, Evenwel geioove ik , zegt hij, dat het der Na-
:uur eer aan paerlen, dan ons aan gulzigheid naar
I iezelvenzai ontbreken. (TACIT. in AGRICCISO

GESCHIEDENISSEN. l$7
om met den fchijn van recht vijandlijke VIL
IOEK
wapenen over te voeren in een land, VI.
't welk den meesten Romeinen eene ge-
HOOFDST.
. voor C.
heel nieuwe waereld fcheen.
,
CiESAR vreesde wel , dat hem de tijd;
ontbreken zou, om ook dat geheel vreemd
54van
R*
698.
gewest aan Rome te onderwerpen; hij
reekende het echter , voor zijne onderne-
ming van het hoogste belang, vooraf eeni­
ge kennis te verzamelen wegens de havens
en kusten en bewooners diens eilands,
waaromtrend de Galliërs zelve fchier ge­
heel onkundig waren. Niemand hunnei
waagde ligt den overtogt, behalven zij ,
die eenigen handel dreeven , en wier
echter niets meer,
1
dan de bloote kust
en van dezelve dat gedeelte alleen be
kend was, 't welk tegen over Gallie lag
Zijne bijeenroeping van alle die kooplu:
den voldeed alzoo zeer weinig aan hei
e
geen hij vooraf wilde en zeker behoord
te weten.
Om dan daarvan iet zekers te ven»
n
men, zond hij c VOLUSENOS met ee
>a
oorlogsgalei vooraf, met last, om, r
volledig onderzoek , ten fpoedigflen ten
g
in
te keeren, Hij zelf begaf zich met zi
h ik

VII.
BOEK
VI.
Ö0OF0ST
J. voor C.
54-
J. van R.
698.
* De zeekust
van
Vlaanderen.
f Die van
Artcis.
158 ROMEINSCHE
heir naar het land der Mdriners * 4 wij!
van daar de kortfte zeë op Britannie was 3
eischce alle de vaartuigen uit de na-
buurige gewesten op * en liet aldaar zijne
eigene vloot afkomen, welke hij tegen de
Veneters gebruikt had.
De Britten , die inmiddels door koop­
luiden kennis kreegen aan zijnen toeleg,
zonden hem uit verfcheidene hunner Staa-
ten afgezanten, met belofte van gijsfelaars
te zullen geven voor hunne onderwerping
aan het Romeinfche volk. Allen hoorde
era SAR ze minzaam aan , beloofde huri
veel, en zond hun met ernftigen aandrang
op hunne voordduuring in die denkwijze
terug, gevende hun zekeren COMIUS
mede, dien hij tot Koning over de Atre*
haten \ had aangefteld , en van wiens
moed, beleid en trouw hij zich niets min­
der voorftelde, dan van deszelfs aanzien in
deze ftreeken. COMIUS kreeg in last, zoo
veele Staaten te bezoeken als hem mogelijk
was; allen tot het bondgenootfehap met het
Romeinfche volk aan te fpooren , en c m-
s A R'S fpoedige overkomst bekend te maaken„
VOLUSENUS, die zoo veel van de
(trekking der kusten en de gelleldheid des
laöds

GESCHIEDENISSEN. 159
lands had gezien , als hem, zondet eenen
voet aan land te zetten , of zich aan de
Britten te waagen, mogelijk was geweest,
kwam reeds vijf dagen na zijn vertrek met •
zijne berichten terug (i). J
Terwijl C/ESAR hier nu de uitrusting
zijner vloot verbeidde , ontving hij afge­
zanten van een groot gedeelte der Mori-
ners, om zich te ontfchuldigen wegens
hun gedrag in het voorige jaar , als die
in onkunde eén volk beftreeden hadden,
waar aan zij nu gereede dienstvaardigheid
beloofden. Eene bezending,welke aan CAE­
SAR zeer welkom was , als die niet gaar­
ne bij zijnen overtogt eenen vijand wilde
in den rug laten , noch ook tijds genoeg
had, om alvoorens eenigen krijg op hel
vaste land te voeren, en geenzins zijne
voorgenomene landing daarom zou hebber 1
willen uitftellen, werd door hem zeer gun
ftig ontvangen; hij vorderde flechts eei 1
groot aantal gijsfelaars , die hem gebrag t
werden , en nam daarna de Moriners al I
vrienden aan (2).
(O CES. de bel', Gall L. IV. c. 2c, 21.
(2) CiBS. dt belt. Gall. L. IV. e. 22.
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST;'
. voor C
54-
, van
698.
R.
Ni 1

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
i
ÏÓO ROMEINSCHE
Nu omtrend tagtig vrachtfchepen bij een
gekreegen hebbende, en dezelven genoeg­
zaam tot het vervoeren van twee keurben­
J. Voor C.
den achtende, verdeelde C/ESAR het bevel
54-
J. van R. over zijne krijgsgaleiien onder zijnen Pen­
698.
ningmeester , Onderbevelhebbers en Ovef-
ften; terwijl zijne ruiterij te fcheep ging
in agttien afzonderlijke vrachtfchepen, die
door tegenwind belet waren in de zelfde
haven bij de overige vloot te komen.
Zijne Onderbevelhebbers Q. TITURIUS
SABINUS en L. AURUNCULEIUS COT-
TA behielden het overige heir bij zich,
om daar mede de Menapiërs , en dat ge­
deelte der Moriners te bedwingen , het
welk nog geene gezanten gezonden hadj
een ander Onderbevelhebber, p. SULPI-
CIUS RUFUS , bleef inmiddels met eene
kleene bezetting de haven openhouden,
welke de vloot ftond uit te lopen (i}.
Na alle deze befchikkingen nam CAE­
SAR de eerfte goede gelegenheid waar,
ligtede om middennacht het anker, ge­
bood zijne ruiterij terftond in de andere
haven fcheep te gaan, en bevond zich
CO CJS. de bell. Gail. L. IV. c. 22.
deÉ

GESCHIEDENISSEN.
Ifjl
des morgens eert jïégen uuren reeds met
een gedeelte zijner vloot voor de Brit-
fihe kust, doch zag 'er alle de duinen
D a a r
met gewapende vijanden bezet CO-
CES AR hier ter plaatze geenen voet aan.
wal zou hebben kunnen zetten , zonder
bloot te ftaan aan de vijandlijke pijlen, 1
uit hoofde van de nabijheid der duinen,;
wachtede hij tot drie uuren na den mid- :
HOOFDST.
. voor C:
. van Ri
£98.
De laniirg
der
\omeinen
n, Britafi'
lie.
dag de overige fchepen voor het anker
af; terwijl hij inmiddels' zijne Onderbevel­
hebbers en Kr ij gs tribunen bij een riep,
hun alle de berichten van VOLUSENUS
mededeelde, vooras zijne algemeene be­
velen gaf, maar overigens gelastede , om
alle mogelijke foldaatfehap en voooral
zeemanfehap te gebruiken in de uitvoe­
ring daarvan , op den blooten wenk, en
naar tijdsgelegenheid.
Elk hunner naar deszelfs post vertrok­
ken zijnde , liep nu wind en getij tert
voor-
CO Cüis. de heil Gall L. IV. c. 23. C«SAR
liep de Itius, — thands Calais , — uit, en be­
vond zich des morgens voor Dubris, — thands
Bever. — Vide STRAB. Geegr. L. IV. p. 199»
FLOR. L. III, c ; 10.
XVI. DEEL. L
VII:
BOEK
VI.

VIL voordeele ; het feiïi werd gegeven ; het
BOEK
VI. anker geligt, en omtrend zeven duizend
HOOFDST. fehreden verder vond men eene opene en
J. voor C.
vlakke kust (i).
T. van R,
Ö98.
10*2 ROMEINSCH»
De Britten , die terftond den toeleg
der Romeinen wel begrepen, hadden der-
waards hunne ruiters en flrijdwagens voor­
uitgezonden , en waren dezelven weldra
met alle hunne benden gevolgd , om hun
de landing te beletten. Dezelve bleek
al aanflonds hoogst bezwaarlijk te zijn.
De Romeinfche fchepen gingen te diep,
om hoog op te komen , en het was den
krijgsman hoogst bezwaarlijk, zonder ken*
nis van den grond , met volle handen,
door groot en zwaar krijgstuig belem­
merd , van boord te fpringen , ftaande te
blijven en tegen vijanden te vechten , die
op het drooge of even in zee ftaande, het
vrije gebruik van alle hunne leden hadden,
hunne pijlen naar beneden flingeren en
zelfs hunne paarden op den hun bekenden
grond gebruiken konden; welk alles fchrik
joeg in de Romeinfche keurlingen , en
eene traagheid in dezen vreemden flrijd
CO C«s. de heil. Gall, L. IV. c. 23,
ver-

GESCHIEDENISSEN. '^3
verwekte, welke zij nimmer op de vaste
wal hadden doen blijken.
CES AR üec daarop de oorlogsgalijen,
wier maakzel den Britten nog vreemd,
en wier wending veel ligter was, een
weinig ageer uit haaien , en daarna met
den fnelften fpoed tegen het ftrand aanroeijen
; alwaar zij de vijanden met fltógerfteenen,
ftormtuig en pijlen begroeteden
, en, ten volfïrekten behoeve der geheele
onticheping, een weinig tot wijken
bragten. Evenwel bleef het Romeinfche
krijgsvolk nog fchrikken voor de diepte,
tot dat de arenddrager der eene keurbende,
de Goden te hulp geroepen hebbende
tot den goeden uitilag zijner onderneming,
VII.
DOEK
VI.
met den arend in de hand het krijgsvoli
toeriep : ,, te water , mannen , ten zi i
gij den adelaar in 's vijands magt wil t
zien; ik ten minften zal mijnen plicht aai i
r
het Gemeenebest en aan den Veldhee
nasrkomen." Dit met luider ftemrae uil
i •
geroepen hebbende, wierp hij zich va
boord, en droeg den arend naar de i
vijand toe: maar nu begon de een de a
anderen aan te fpooren , om zulk een e
fchande niet te verdragen, eo fpronge n
L » a ij
HOOFDST.
. voor C.
54- a
[. van R.
6p8.

1*4
ROMEINSCHE
VIL zij allen van dat fchip in zee, terwijl hun
BOS K
VI. voorbeeld oogenbliklijk op alle de overige
HOOFDST. fchepen werd gevolgd.
J. voor C
'Er werd wederzijdsch woedende gevoch-
54-
T. van R,
égt.
'ten; bij de Romeinen , die niet vast konden
ftaan, noch zich onder hunne eigene
vaanen richten, met zeer groote verwarring;
doch bij de vijanden met zeer veel voordeels,
als volkomen met alle ondiepten bekend,
en in ftaat om terftond de weêrlooze
krijgsluiden, zodra zij van boord fprongen,
met hunne paarden te omcingelen.
C E SAR gaf nog in tijds bevel, om de
floepen der oorlogsgaleijen te water te
brengen, en dezelven, benevens de zeer
ligte jagtfchepen, met krijgsvolk gevuld,
overal heenen te ftuuren , waar het grootfte
gevaar was. Alzoo gelukte de landing
eindlijk , die naauwlijks volbragt was, "of
alle de benden des vijands waren fchierlijk
op de vlucht gedreeven , welken men
echter niet ver kon vervolgen vermids de
agttien vrachtfchepen met de ruiterij nog
niet aangekomen waren , het welk dan
ook alleen maar aan het oude goed geluk
van ca:SAR fcheen te ontbreken (i).
De
CO C*s. de bell. Gall. L. IV. c. 24-26.

LJX

GESCHIEDENISSEN, 165
De vijanden, zich van hunne vlucht VII.
BOEM
herftellende , zonden terftond afgezanten VI.
aan CAESAR, met verzoek om den vrede, HOOFDST.
J. voor C.
beloovende gijsfelaars en gehoorzaam54heid.
Dezen bragtën tevens COMIUS ]. van R.
698.
den Atrebaat mede , dien zij terftond na
Onder­
de voordragt van zijnen last in boeijen gewerpingflooten hadden , doch waarvan zij nu de der Britten,
fchuld op het gemeen wierpen , voor
welks onbedachtheid zij om verfchooning
fmeekten. C/ESAR verweet hun deze
vijandlijkheid , daar zij hem vrijwillig vredesgelastigden
hadden toegezonden , doch
vergaf hun dezelve en vorderde gijsfelaars
, waarvan hij 'er terftond eenigen
ontving , terwijl zij voorgaven , de overigen
binnen korte dagen te zullen leveren.
Inmiddels gingen hunne benden uit een,
en kwamen daartegen de Opperhoofden
des volks van alle kanten te zamen , om
zich en hunne gemeenten aan C/ESAPV'I
goede gunst te bevelen (1).
De agttien vragtfchepen met ruiterij
waren , vier dagen laater, met een labber<
koeltjen in zee gelopen , en reeds in het
(I) QjRZ.it heil. Gall. L. IV. c. 27.
La
g*

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
.„ 54« .
J. van R.
De Roweinfcht.
vloot door
eenen
ftorm gefeisterd.
ÏÖ6 ROMEINSCHE
gezicht van het leger van c ZEsAR geko­
men, wanneer een hevige ftorm hun eens-
klrps van de koers dreef, en zommige
fchepen de fteven deed wenden naar het
vaste land , terwijl anderen aan het westlijk
gedeelte des eilands met zeer veel gevaars
op het ftrand werden geworpen; de laatfte
wierpen de ankers uit, maar de vloed
liep des nachts hooger , dan hunne kabels
reikten, zoodat zij, half vol waters , even
ils de overigen het weder naar het vaste
land lieten lopen (j}.
Die zelfde vloed , die met eene volle
maan tot eenen fpringvloed liep, richtede bij
de Romeinen, die zich niets van het wa­
tergetijde in deze zee verftonden , de groot­
fte en onherftelbaare fchade aan. De
oorlogsgaleijen , die op ftrand gehaald
waren, werden onder het water bedolven,
;n de vragtfchepen, die voor anker lagen,
i ieerlijk geteisterd, zonder dat men beiden
( ;enige hulp kon toebrengen; zeer veele
chepen werden verbrijzeld , de ovengen
rerlooren ankers en tuig ; men had geene
mdere vaartuigen ter afi'cheping ; het ont­
CO C>BS. de heli. GalL L. IV, c, 28,
brak

GESCHIEDENISSEN.
l6
7
brak aan alles, om de ontramponeerde te
heritellen, en de gemeene krijgsman zelf
wisc, dat men volftrekt in Gallie moest
overwinteren, omdat 'er voor geenen leeftogt
alhier gezorgd was (i).
De Opperhoofden der Britten, die bij
een gekomen waren , om over de voldoening
aan C/ESAR'S eisfchen te fpreken,
wendden hunne raadpleeging eensklaps tot
een geheel ander onderwerp. Vernemende,
dat het "hem aan ruiters, fchepen en leeftogt
ontbrak, en maakende uit den engen omvang
des Romeinfchen legers het gering
aantal volks op , 't welk nu ook zoo veel
te minder fcheen, wijl de grove bagagie
op het vaste land was gelaten, achteden zij
deze gelegenheid te fchoon, om zich niet
te wreeken van de veroveraars, en , hei
zij door hun in een ander treffen de ne-
derlaag te geven , het zij door hun aai I
hun eigen gebrek te laten vergaan, an
deren voor het vervolg den lust tot zulki
vijandlijkheden te benemen. Zij verbon
den zich dus onderling tot nieuwen te F
genltand, verwijderden zich ongemerk t
va
(i) C 42 s. de betl. Gall. L. IV. c. 39.
L 4
vn.
BOEK.
VI.
HOOFDST.
|. voor C.
54.
I. van R.
608.
Opland
ier Britsen.
1

VII.
BOEK
vi.
HOOFDST.
J. voor G.
L 54
J. van R.
• 698.
i68 ROMEINSCHE
Van C/ESAR'S leger, en begonnen heimlijk
hunne eilanders bij een te brengen (1).
Schoon C#:SAR nu van dezen toeleg
wel niets had vernomen, echter voorzag
en vermoedde hij denzelven klaar genoeg
uit hoofde van den ramp zijner vloot en
het agterblijven der gijsfelaars. Zich dus
tegen allen ongeval, zoo veel mogelijk was,
in Haat Hellende , liet hij dagelijks al het
graan , 't welk in de ommeftreek te veld
Hond , binnen zijn leger brengen, en het
ïout en koper der meestverhavende fche-
: 5en gebruiken , om de minstbefchadigden
:e heritellen ; ook ontbood hij het be-
1 ïoodigde daartoe van het vaste land , en
] :on nu, door dit overleg en door den
( iplettenden ijver zijnes krijgsvolks , het
1 ;anfche verlies aan zijne vloot op flechts
t waalf fchepen bereekenen, terwijl alle de
< »verigen weldra weder konden zeebouwen.
Eene zijner keurbenden werd tot den
raanoogst, de andere tot den fcheeps-
1 ouw gebruikt: de eeriTe vooral ging
n iet zoo grooten ijver en onbezorgdheid
v oor eenen vijandlijken aanval te werk,
{*) CAJS. de bell. Gall. L. IV. c. 30, 11.
dat

GESCHIEDENISSEN. I 6
?
VIL
dat de helft op de akkers aan den fikkei BOEK
bleef, terwijl de andere helft het graan VI.
HOOFDST»
naar het leger bragt. Eensklaps echter . voor C
zagen de fchildwachcen op de legerwal • 54- „
. van R»
eene grootere ftofwolk opgaan naar den. 698.
kant, waar het volk oogftede , dan men
gewoon was, en gaven daarvan kennis aan
C^SAR. Deze, daadlijk gisfchende , wat
'er gaande was, trok terftond aan het
hoofd der Cohorten , die de wacht hadden
, derwaards, met bevel aan al het
overige krijgsvolk, om hem op den voet
te volgen. Niet ver van het leger zag
hij zijne luiden reeds in eenen zeer ongelijken
flrijd met de vijanden , die hun ir
eene engte gedreeven , en rondom inge.
flooten - hadden. C s. s A R'S komst deec
echter den vijand afhouden, terwijl zi
* den moed der keurbenden herftelde: even
wel vond hij het geraaden, aan de
zelve liever eenen veiligeq aftogt te be
zorgen, dan wel den geftaakten ftrijd t
hervatten (i).
In dezen tijd hadden de Romeinen hc t Britfche
krijgswa-
zonderlinge gebruik leeren kennen, 'twel gens.
d e
CO C*s. de bell. Gall' L..IV. c 31-34.
L 5

VIL
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
54-
J. van R
608.
l
7 ö
ROMEINSCHE
de Britten maakten van hunne krijgswagens.
Bij den eerften aanval fnelden zij
met dezelven langs de vijandlijke flagor-
' den, flingerden overal hunne fchichten, en
trachteden op alle punten door te breken,
het welk hun door den ichrik voor hunne
rennende paarden en voor het geraas en
geweld der wielen dikwijls gelukte. Tusfchen
de ruiterij eenmaal doorgebroken,
fprongen zij terftond uit de wagens , en
ftreeden te voet, terwijl de voerluiden de
wagens agter uit haalden, en dezelven
gereed hielden voor eene gereede vlucht,
in geval van nood. Aldus vereenigden
de Brit tin , zegt CAESAR, de fnelheid
der ruiterij met de Hevigheid des voet-
Volks , terwijl zij op het mennen en gebruiken
dier wagens zoo wel waren afgericht
, dat zij ze in vollen ren op eenen
hellenden, ja fteilen, grond wisten op te
houden, oogenbliklijk te wenden, en zelve
naar vereisch van zaaken over den disfel
wisten te lopen , boven op het gefpan te
ftaan , en zich van daar weder in eenen
aogenbiik op de wagens te plaatzen (1).
(1) CES. de bell. Gatt. L. IV. c. 23.
Het

GESCHIEDENISSEN.
Het flegte weêr hield de Romeinen
VII.
B OEK
eenige dagen agter een in het leger, en VI.
wederhield de Britten
HOOFDSTJ
van allen aanval^
', voor C.
Dezen maakten echter daarvan gebruik ., om
f. van R.
wijd en zijd berichten te zenden wegens 698.
de geringe krijgsmagt der Romeinen,we­
gens hunne fchoone kans zoo wel op eenen
rijken buit, als op de bevrijding voor al­
len dergelijk bezoek; een groot aantal van
ruiters en voetknechten kwamen daarop
fpoedjg derzelver heir vermeerderen, en
gingen den Romeinen eenen gewisfen on­
dergang dreigen.
I
CiES-AR voerde zijne twee keurbendei
echter onverfchrokken tegen hun te veld
en ontving hun met eene hitte , welke zi J
1
niet lang konden verduuren. De Britten
namen de vlucht; hij vervolgde hun , zo
I
ver hem zulks, zonder ruiterij, mogelij
ii
en veilig was; deed 'er echter veele
1-
(heuvelen, en kwam, na alles in den on
:e
trek geplunderd en in den asch gelegd
hebben, weder behouden in zijn leger.
»- Nieuw©
'Er kwamen dien zelfden dag al w , t onderwer»
derom vredesgelastigden vao den vijan *' ping der
ld Britten,
dezen legde C/ESAR nu een verdubbc
lat
getal van gijsfelanrs op, en vorderde, (
n en
»
>

VIL
BOEK
VI.
HOOFnST.
J.voor C.
ROMEINSCHE
men hem dezelven op het vaste land zm
brengen , wijl hij het niet raadzaam oor r
deelde, daar de nachtevening reeds op
handen was, eene onfhiimige zee met zijne
Jt van R.
zwakke fchepen af te wachten. Dien zelf­
698.
Aftogt den nacht liep hij ook reeds met zijne
vancssAB. vloot in zee, die behouden overkwam.
Slechts twee vrachtfchepen konden de
haven, welke hij met de overigen inliep,
liet krijgen, en leeden, «en weinig laager
1 >p.de Gallifche kust, van de Moriners
j ast, doch werden fpoedig door tijdigen
l «jitand onztet.
Geduurende C E S A R ' S afzijn hadden zijne
i
Onderbevelhebbers het land der Menapiërs
i fgelopen , die zich in de dikfte bosfchen
i [eworpen hadden. Alle zijne keurbenden
l •etrokken nu de winterkwartieren in Bel­
ê le. Slechts twee Staaten uit geheel Bri-
t annie zonden hem de gevorderde gijsfe-
1 tars. C E S A R zond van alles fchriftlijk
fa ericht aan den Raad , die ter zijner eere
e ïn dankfeest van twintig dagen afkon-
i igde (1).
Hoe fchitterend deze eer ook zijn mogt,
CO C*s. de bell. Gall, L. IV. e. 34-38.

W
«BSCHIEDENISSEN; *73
S A R zelf gevoelde al te zeer, dat hem
geenen anderen roem tot dus verre toe­
tevens het ganfche Romeinfche gezag, van
het oude Gallifche wingewest af tot aan
de grenzen van het Noorden, in de waag-
fchaal had gefield voor den ijdelen lof van
op de Britfche kusten geland , en zonder
eenig wezenlijk voordeel, van dezelve we­
der veilig, na het uitftaan der grootfte
gevaaren, te zijn te rug gekeerd. Zou
deze onderneming hem alzoo wezenlijken
roem , en aan het Gemeenebest daadlijk
voordeel geven , hij had dezelve dan met
beter overleg en voorzorg in den volgen­
den veldtogt te hervatten.
Toerusting
Bij zijn vertrek naar Italië, alwaar hij
tot eenen
gewoon was, zelf den winter door te bTen tweeden
. togt.
gen , beval hij alzoo aan zijne Onderbe
velhebbers , om de meestmogelijke fche
pen geduurende den winter te doen bou
wen, en alle de ouden te herftellen. Ge
vat op alles, wat hem dienstbaar was, ga f
hij zelf hun eene teekening van derzelve r
wnmering, begeerende ze een
r
weinii
plai
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
kwam , dan dien eener welafgelopene on­
f. voor C.
derneming , wier roekeloosheid hem zei-
|. van R.
ven en zijne keurbenden, en mèt dezelven 698.
3

vu.
BOEK
VI.
MOOPDST.
J. *oor C.
J- van R.
698.
Oisalpifche Gallie, gedeeltlijk m MjrU
< •urn, alwaar zijne tegenwoordigheid ge-
1 ioeg was, om eenige vijandlijke volkeren
I Jijsfelaars te doen geven voor het herftel
( Ier fchaden, dien zij aan het Romeinfche
^
1
T4 ROMEINSCHE
platter en ondieper, maar tevens was
breeder dan gewoonlijk, wijl zulks bij de
landing veel gemaklijker, en voor den veel
korter flag der golven in het Canaal, dan
elders, gefchikter was. Allen wilde hij
ze ook met roeibanken gebouwd hebben,
en zorgde voords , dat 'er uit Spanje al-
les aankwam, wat tot derzelver uitrusting
vereischt werd (1).
C/ESAR zelf bragt den winter niet le-
% door. Hij fleet denzelven gedeeltlijk
n het bijwoonen der landdagen in het
wingewest hadden toegebragt (2).
De bevelen , welken hij in België had
a gtergelaten , waren inmiddels door zijne
( )nderbevelhebbers met zoo veel ijvers
v slvoerd , dat C/ESAR, bij zijne terug-
k omst in het voorjaar , alle de oude fche-
P en herfleld , agt en twintig nieuwe oor-
CO CJES. de bell. Gall. L. V. c. 1.
(3) Cass. de bell. Gall. L. V. c. 1.
log-

GESCHIEDENISSEN. 175
logfchepen en omtrend zeshonderd vrachtfchepen
gereed vond , om binnen weinige
dazen uit te lopen. Hij gaf bevel, om
allen naar de haven van Mus * te "uuren,
terwijl hij zelf, vernemende, dat de Tre-i
virers aan eenen opftand dachten, endaar
toe zelfs de Germanen te hulp riepen, en
geenzins willende , dat Gallie zou muiten,
terwijl hij in Britannk was, zich met vier
keurbenden en agt honderd ruiters derwaards
begaf.
Hij vond bij de Trevirers gefchil tusfchen
twee voornaame luiden, INDUTIO-
MARUS en CINGETORIX, die elkanders
mededingers waren naar het hoogste ge-
:
zag. De laatile vernam zijne aankoms
niet, of hij verzekerde CES AR de vol
Handige trouw van hem en zijnen gan
fchen aanhang. De ander, die zich n
1
door de hoofden zijner eigene partije fpoedi
y
verlaten zag, onderwierp zich even fpoedis
>
Hij leverde twee honderd gijsfelaars, was
onder zijn eigen zoon en naaste bloedve
r-
wanten waren, aan CAESAR over: doch de
ze
riep de voornaamfte Trevirers bij een,
sn
bevredigde ze met CINGETORIX, 1
et
alzins dienitig achtende eenen man in 1 iet
VII.
BOEK.
VI.
HOOFDST»
hoi >£k
voor C*
5
*' n
. van R,
6K9>
* Calais.
Onlusten
in Gallie.

699'
i 76 ROMEINSCHE
VII. hoogfie bewind te brengen,die hem trouw
BOEK
VI. gebleeven en nu ook bijzonder afhanglijk
HOOFDST. van zijne goede gunst geworden was, ter­
J. voor C.
, 53wijl
hij het misnoegen van INDUTIOMA-
J. van R. R u s te magteloos gemaakt achtede door de
overgeleverde gijsfelaars', dan dat hij zich
daarover nu veel bekreunde (i).
Deze zaaken gefchikt hebbende , begaf
CES AR zich met zijne keurbenden naar
Itius *, alwaar hij vier duizend Gallifche
ruiters en den voornaamften adel uit de
onderfcheidene Staaten des lands bij een
• Calais,
vond. Zijn oogmerk was , eenige weini-
nigen, van wier trouw hij verzekerd was,
in Gallie agter te laten, en de overigen
ïls zoo veele gijsfelaars mede te nemen,
:en einde allen afval, geduurende zijn af­
zijn , te voorkomen.
Onder de laarften behoorde ook DUM-
I *ORIX, de JEduèY, wiens onrustige en
heerschzuchtige aard zoo wel, als deszelfs
groote invloed bij de Galliërs, reeds vroeger
! lan CAESAR was gebleeken (2)» DUMNORIX
/erzogt hem ernftig, om in Gallie te mo­
CO C.ffis. de beii. Gall. L. V. c. 2 — 4.
Ca) Zie D. XV. bl. 398, 405, 413-4^
gen

GESCHIEDENISSEN.
gen blijven, nu eens uk hoofde van zijne
vreeze voor de zee, dan eens onder voorwendzel
van gemoedelijk bezwaar : maar 1
vit.
BOEK
VI.
iOOFDST.
voor C.
ziende , dat zijn verzoek geen verhoor bij *
5 3
r,
CAJSAR vond, begon hij de overige voor- J. van R.
naame Galliërs op te ruijen , en hun te 699-
raaden , om met hem op het vaste land
te blijven, indien zij Gallie niet van des­
zelfs ganfchen Aiel op eens beroofd wil­
den agterlaten , wijl c JE SAR ongetwijfeld
hun allen elders van kant zou maaken,
omdat hij zulks in hun eigen land niet
durfde doen , verbindende hij zich voords
met plegtigen eede aan hun , om geza­
menlijk de algemeene belangen van Gal­
lie, geduurende C^SAR'S afzijn, ten bes­
ten te behartigen (i).
Schoon CAESAR van dit alles meer dan
één bericht kreeg, ontzag hij den Staat derd Aiduërs te veel, om niet alles te beproe D
Tegenand
en
jod van
UMNORSX.
ven, wat mogelijk was, ten einde DUMNO­
RIX te beteugelen en terug te brengen;
de veiligheid van zijnen eigen pe-zoon en
van het Romeinfche gebied ging hem te­
vens te naauw ter harte, om in de heil-
(i) c
* s
- d e b e l L
XVI. DEEL. M
G*!*- L
' V
- c
' 5> 6.
loo-

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
53-
J. van R
699.
175 ROMEINSCHE
looze gevolgen van des Mdu'èrs hardnek-
kigen tegenftand niet krachtdaadig ce voor­
zien. Een aanhoudende noordweste wind,
die hem het in zee gaan belettede , gaf
hem vijf en twintig dagen lang gelegen­
heid , om DUMNORIX te overreeden,
doch alles bleef vruchtloos. Wanneer nu
eindlijk de gelegenheid om uit te lopen
gunftiger werd, beval hij zijn voetvolk en
ruiterij aan boord te gaan. Van deze
drukte bediende DUMNORIX zich, om met
de Mduërs , die onder de Gallifche rui­
ters waren, zonder affcheid van CAESAR
doortegaan. Het bericht daarvan was de­
zen genoeg , om alles terftond te ftaaken,
en hem door een groot gedeelte der rui­
terij te doen agtervolgen , met last om
hem terug te brengen , of, in geval van
tegenftand , van kant te maaken. Zij ag-
terhaalden DUMNORIX. Hij ftelde zicb
ie weer; riep de zijnen te hulp; fchreeuw-
de meer dan eens , dat hij een vrij man
was uit eenen vrijen Staat: doch de Ro­
meinfche ruiters volvoerden hunnen last ?
en ,kwamen, na dat hij gefneuveld was,
met alle de Mdu'èrs bij CAESAR terug (2).
CO CAS. de bell. Gall. L. V. c. 7.
Drie

GESCHIEDENISSEN. 179
Drie keurbenden en twee duizend rui' VHters
bleeven onder bevel van LABIENUS
BOEK
VI.
op het vaste land tot bezetting der ha­
HOOFDST.
vens ,
J. voor C.
verzorging van den toevoer, en
bewaaking van Gallie, over welk alles het
ganfche beleid , naar vereisch van tijd en
omftandigheid, aan dezen Onderbevelhebber
aanbevolen werd. CISAR zelf be-,
gaf zich met vijf keurbenden en even zoo ;
f. van R.
699
TweedS
ivertosrt
/an cffiSAR.
>n Britaiilis.
veele ruiters , als hij agterliet, met zon-
ne ondergang en eenen zachten zuidwesten
wind in zee. Ter middernacht werd het
ftil, en de vloot dreef door den ftroom ge­
heel van de koers; met het aanbreken van
den dag zag men Britannie reeds ter lin­
kerhand ; nu nam men de riemen en den
veranderden ftroom te baat, om ter zeiver
plaatze aan te komen , waar men in het
voorige jaar was geland : het krijgsvolk
weerde zich zoo dapper met roeijen , dat
zij de zwaare vrachtfchepen de veel fnel-
ler krijgsgaleijen deeden op z'jde blijven j
en omtrend op den middag was de ge-
heele vloot ter beftemder plaatze voor'de
Britfche kust. Men zag dezelve doof
geene vijanden bezet, doch men vernam,
dat het gezicht van zoo veele zeilen hun
M s heg

VII.
B OH K
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
S3
J. voor R
6pp.
• Vermoe*
lijk de
Stour.
l8o ROMEINSCHE
het ftrand had doen verlaten, het welk
voorzeker den Romeinen niet bevreemden
kon, die meer dan agt honderd fchepen,
zoo groote als kleene, de voorraadfche-
pen en veele vaartuigen van bijzondere
handelaars daar onder begreepen , in hun­
ne vloot telden (i).
Het heir ontfcheept en eene gefchikte
legerplaats betrokken hebbende, vernam
C^SAR letterlijk uit eenige gevangenen,
waar zich de vijand bevond. Hij liet tien
Cohorten en drie honderd ruiters ter be«
veiliging van de vloot aan het ftrand ag-
ter, en ging terftond den vijand opzoeken»
Op eenen afftar.d van twaalf duizend fchree-
den viel hem dezelve reeds in het oog
!-aan gene zijde eener rivier * , welker
overtogt men hem vruchtloos wilde be­
letten. De Romeinen vervolgden de Brit­
ten tot in eene wijkplaats, welke zij in
hunne binnenlandfche onlusten gewoon
waren te betrekken, en dreeven hun van
daar, doch werden door den nacht belet,
hun behaald voordeel op eenen geheel
onbekenden grond te vervorderen.
(i) Css.

GESCHIEDENISSEN. l^l
Den volgenden morgen vroeg maakte
CiESAR drie verdeelingen van zijne krijgsmagt
, en zettede alzoo den vluchtenden
vijand na : maar , terwijl zijne voorhoede
denzelven weder in het oog kreeg , ontving
hij de tijding , dat zijne vloot, voor
welke hij nu in het geheel geene vrees
had gehad , wijl dezelve voor anker lag
aan een glooijend en vlak ftrand , dien
nacht door eenen onverwachten ftorm
deerlijk geteisterd was , zoodat ankers en
touwen bezweeken waren , en de ftuurkiden
het voor het geweld der winder
hadden moeten opgeven.
Dit drong C^SAR, zijne benden terug
te roepen en ftand te doen houden, ter
wijl hij zelf zich naar de vloot begaf, er l .
bevond , dat 'er veertig fchepen gehee [
verlooren, doch de overigen, fchoon me C
veel moeite , nog herftelbaar waren. Hi I
nam dus alle werkluiden uit zijne keui
benden , en ontbood anderen van het vas
te land, gelastende tevens aan LABIENUS >
om hem zoo veele fchepen te zenden
als hij kon bij een krijgen. Om voorc s
zulken onheil te voorkomen , liet hij all e
zijne fchepen op het drooge haaien , e n
M 3 i :e
VII.
BOEK
VJ.
HOOFDST.
]. voor C.
53-
J. van Ro
699.

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
j. voor C.
53-
J. van R.
ÓGQ.
Onderwer
pine der
Britten.
iSaf " ROMEINSCHE
zë binnen de wal' van zijne legerplaats
befluiten. Omtrend tien dagen verliepen
'er in rusteloozen arbeid tot dit verbaazen-
de werk , na welks voltooijing hij op
nieuw zijnen heirtogt hervattede (i).
C/ESAR vond nu het aantal der vijan­
den aanmerklijk vermeerderd. De eilanders
waren van alle kanten opgekomen, en
hadden eenen Koning CASSIVELLAUNUS
aan het hoofd , wiens eigen Rijk van de
Zeeftaaten afgefcheiden werd door de
'* fatnefis. Theems*, op eenen afftand van tagtig dui­
zend fchreden van de zee. Schoon deze
Vorst te vooren in geduurigen krijg ge­
leefd had met de overige volkeren , had­
den dezen allen echter hem het algemee-
ne krijgsbeleid opgedragen tegen hunner
allergemeenen vijand. In het eerst be­
haalde hij eenige voordeden op de Ro­
meinen, dien hij aan den fchrik der Brit'
fche ftrijdwagens was verfchuldigd ; doch
in eenen tweeden aanval, dien hij deed
met oogmerk , om hunne voerageerende
benden aftefnijden, onderging hij zulk
eenen zwaaren (lag van de Romeinfche
f I; CES, de heil. Gall. L. V. c. o—n.
rui

GESCHIEDENISSEN. 1^3
ruiters, dien CAESAR tot derzelver bijftand
had gezonden , dat zijne hulpbenden hem
verlieten, en de Romeinen geene vereenig-
. voor C.
de Britten meer te beftrijden vonden (»), '
. van R,
Nu trok CJESAR voord naar de Theems,. 699.
ten einde CASSIVELLAÜNUS zeiven op
het lijf te vallen. Hij vond deze rivier
flechts op ééne plaats doorwaadbaar, en
zulks nog niet zonder groot gevaar , wijl
de vijand aan gene zijde met eene aanzienlijke
magt gereed ftond , cn boven
dien het bed der rivier zoo wel, als den
tegenoever, met zeer veele fcherpgepunte
veldftaaken bezet had. Krijgsgevangenen
en overlopers hadden C A SAR hiervan
verwittigd: hij ondernam echter cn volvoerde
den overtogt. Zijne keurbenden,
fchoon tot de borst toe te water gaande,
, r u k c e n met zulk eene fnelheid aan, dat de
vijand derzelver fchok niet afwachtede,
maar vluchtende den oever verliet.
CASSIVELLAUNUS gaf nu den moed
tot een algemeen treffen op, maar niet de
hoop , om den onkundigen veroveraar op
eenen vreemden grond zeer veel nadeels
toe
(O C«s de bell. Gall. L. V. c 15.
M 4
VII.
BOEK.
VI,
HOOFDST.

vn.
SOEK
VI
HOOFDST
J. voor C
, 53-
J. van R
699.
* Die «ar
Middlefex
en Etjèx.
i$4 ROMEINSCHE
toe te brengen. Hij liet zijne meeste ben­
den uit een gaan , doch hield omtrend
vier duizend wagenvechters bij zieh , met
welken hij in de bosfchen ging loeren op
CJESAR'S afzonderlijke benden , wanneer
zij zich te onvoorzichtig van het groote
heir verwijderden , waartoe hij zelf hun
listig in hinderlagen wist te lokken. Zijn
oogmerk gelukte: doch CAESAR gaf wel­
dra bevel aan zijne ruiters, dat zij zich
niet van het voetvolk moesten verwijde­
ren , maar zich gereed houden, om het­
zelve in allen geval terftond bij te kun­
nen fpringen (1).
Verfcheidene Britfche Staaten onder­
wierpen zich thands aan den veroveraar. De
Trinobaniers * waren hier in de eerften.
Hun Koning IMANUENTIUS was door
CASSIVELI.AU NÜS omgebragt, en des­
zelfs zoon MANDRUBATIUS had reeds
in Gallie bij CAESAR befcherming ge­
vraagd tegen den moordenaar van zijnen
vader. De Trinobaniers verzochten van
CES AR dezen Prins als hunnen Vorst -'e-
rug, en zonden hem veertig gijsfelaars in
f CO C*s, de bell. Gall L. V. c. 18, 19.
des*

GESCHIEDENISSEN.
deszelfs plaatze, terwijl zij tevens zijn heir
van koorn voorzagen.
De beveiliging , welke zij daarvoor erlangden
tegen allen overlast des krijgs­
volks, deed terftond vijf andere nabuurige J. van R,
699-
volkeren zich aan CAESAR onderwerpen.
Vernemende van hunne afgevaardigden, dat
hij niet ver was van de hoofdplaats van
CASSIVELLAUNUS, befloot hij dezelve
terftond te gaan aantasten. Het geen de
Britten hunne fteden noemde, was niett
meer, dan een bosch , 't welk zij mei
l
eene graft en legerwal omringden , en ii
het welk zij met al hun vee de wijk na
men, wanneer zij het tegen den vijand v
1
kwaad hadden. Zulk eene ftad was m
de hoofdplaats van CASSIVELLAUNU
al mede: doch fchoon dezelve door nt
tuur en kunst zeer fterk fcheen , tasted e
CA;SAR dezelve van twee kanten moedi
T
aan, en vermeesterde haar na korten tt
genftand. De Britten namen de vlucht
en lieten eenen fchat aan vee in hande >
der veroveraars agter (i).
n
CASSIVELLAUNUS echter nog eer e
(!) CiES. de bell. Gall L. V. c 20, 2i.
M 5
o
vn.
10 EK
VI.
HO0?DST.
J, VOCr C.
S
5 3
n

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
T
5 3
'
J, van R
69%
ROMEINSCHE
uiterfte pooging willende waagen , zondl
bevel aan vier kleene Vorlien van het
Iandfchap Kent*, om eenen aanflag op de
'Romeinfche vloot te doen , en dezelve,
; indien zij konden , te verbranden : dezen
verzamelden hier toe alle hunne magt,
* Cantium
rukten tegen de Romeinfche legerplaats
aan, maar werden terftond met eenen uit­
val der Romeinen ontvangen , die hun
niet flechts terug floeg , maar zelfs eenen
hunner in derzelver handen gevangen deed
agter blij ven.
De tijding van deze mislukking; maakte
eindlijk CASSIVELLAUNUS moedeloos.
Hij bediende zich van de bemiddeling van
COMIUS den Atrebaat, om vrede met
C^SAR te maaken, die hem denzelven
zonder veel bezwaar toeftond. Het fchoo-
ne jaargetijde liep ten einde , en nieuwe
bewegingen in Gallie deeden den Romein
naar het vaste land verlangen. In plaats,
van den Britten door weigering aanleiding
te geven, om den krijg te rekken, ver­
genoegde CES AR zich met hun een ze­
ker aantal gijsfelaars af te vorderen, en
eene jaarliikfdie fchatting ten behoeve van
het Romeinfche volk op te leggen. Voords
nam

GESCHIEDENISSEN. t%7
nam hij MANDUBRATIUS en de Trinobaniers
in zijne bijzondere befcherming
tegen CASSIVELLAUNUS, wachtede de
gevorderde gijsfelaars af, trok daarna met-
zijn heir terug , vond zijne vloot zeilvaar-,
dig, fcheepte zich met zijne ganfche
krijgsmagt weder in een weinig voor de
herfstnachtevening, en kwam, in éénen
nacht, behouden over (i).
Zeden der
Te Rome was de Britfche landing en Britten.
veldtogt dit ganfche jaar door het onderwerp
°geweest der algemeene gefprekken,
die echter meer fpottende, dan wel ernftig,
fchijnen gevoerd te zijn , fchoon het leeven
van duizende keurlingen en bondgenooten
aan den eerzuchtigen g?est eene!
ftouten veroveraars gewaagd werden. CI­
CERO ontrusttede zich eerst geweldig ovei
zijnen broeder QUINTUS, doch vernan I
weldra : „ dat men even min van dezei 1
ganfchen togt te vreezen, als te hoopen
had; dat 'er weinig te vechten en niets t
»
haaien viel; dat men 'er goud noch zil
ver vond , en flechts (haven ten buit ko;
r
' maaken, waaronder men echter geen
(i) Cffis. de bell. Gall. L. V. c. 22, 23.
g £
VII. .
BOEK
VI.
HOOFDST,
[. voor C.
53.
f. van R.
699.
1

i8b ROMEINSCHE
VIT. geleerden of toonkunftenaars verwachten
BOEK.
VI. moest (1)." CAESAR zelf gaf het navol­
HOOFDST.
gende tafereel van de zeden der toenmaa-
J. voor C.
lige Britten , waarvan hij echter maar
53-
J- van R. zeer weinig kan gezien hebben, „ De
609.
inwooners van het landfchap Kent, 't welk
geheel aan de kust ligt, zijn de befchaafd-
fte van allen , en verfchdlen niet veel in
gewoonten van de Galliërs. De binnen-
landers houden zich meestal weinig met
den landbouw op, maar leeven van melk
en vleesch , en dekken zich met huiden.
Allen kerven zij zich met glas, 't welk
hun een blaauwverwigen huid geeft, die
hun des te verfchriklijker in den ftrijd
doet voorkomen. Zij fcheeren zich het
geheele ligchaam kaal, behalven alleen de
bovenlip en het hoofd , waarop zij lang
hair dragen. Voords hebben zij onder
hun tienen of twaalven hunne vrouwen
gemeen, vooral broeders en vaders met
hunne broeders en kinderen, terwijl de
jonggeboorenen als kinderen worden aan­
ga-
(1) Cic. ad ATTIC L. IV. ep. 15, 16. Id.
ad QUINT. fr. L. I. ep. 16. L. III. ep. 1. Id. ad
Famil. h. VII. ep. 7.

GESCHIEDENISSEN. I8$
gemerkt van hem, die de moeder het eerst
als maagd tot zich genomen heeft (1).
De volkrijkheid der Bruten is zeer groot,
en hun vee talrijk, 't Koper en ijzer, bij
het gewiat gereekend, (trekt hun tot geld.
In de binnenlanden vindt m n wit lood ,
aan de kusten ijzer, maar in geene groote
hoeveelheid. Het koper wordt van bui­
ten ingevoerd. Bij hun wast, even als
in Gallie, allerlei hout, behalven beuken
en dennen. Eene haas , hen of gans te
eten is hun eene gewetenszaak : zij hou-
den deze dieren echter tot vermaak (2)." —
, De Britten, voegde 'er naderhand TA-
c 1 T u s bij, brengen hunne manfehap, fchat
tingen en lasten ijverig op, zoo lang hut L
geen ongelijk gefchiedt; dit echter duldei l
zij bezwaarlijk, zich wel ter gehoorzaaming »
maar niet ter (laavernij onderworpen a^h
tende. JULIUS CASAR, die het eers t
van alle Romeinen eene krijgsmagt 01 )
Britannie overvoerde, mogt alzoo, fchoo 1
hij de inwooners door een voordeelig trei
fen verfchrikte, en zich meester maakt
(1) C ffl s. de bell. Gall. L. V. c. 14.
(2) CAi. de bell. Gall. L. V, c. 1*.
VII.
B O E K
VL
HOOFDST.
va n
. voor C
699.

ÏPO ROMEINSCHE
VII.
BOEK
van de kust, veel eer fchijnen dit gewest
VI. den nakomelingen kennen geleerd , dan wel
HOCFOST.
in bezit gegeven te hebben (i)."
J. voor C.
x
5 3
"
Schoon de overwinningen van CAESAR
J. van R. in Gallie veel beflisfchender, dan die op
699-
CiESAR's Britannie , geweest waren , was het 'er
terugkomst echter ver af, dat ook de onderwerping
in Gallie.
van dat wijduitgeflrekte gewest eene duur-
zaame verzekering van deszelfs ongelToord
bezit zou zijn geweest. Het vuur der
vrijheid, zoo hevig hier, als ergens elders,
lan het blaaken, verging niet onder den
iseh , hoe diep het ook door het geweld
1 >egraven fcheen. De verwijdering van
( :/ESAR zeiven was genoeg, om nieuwen
3 demtogt te geven aan dien gloed ; en
r aauwlijks keerde hij in tijds terug , om
1 et uitbarften eener algemeene vlam te
v oorkomen.
Verdeeling Terftond na zijne wederkomst uit Bri*
2ijrer Win
terkwartie. * annie hield C^SAR' eenen algemeenen
ren. j
inddag der Galliërs te Samorobriva *,
* Amiens.
mrna hij bedacht was op de wit terkwar-
V
eren voor zijn krijgsvolk. De fchraal-
ti
eid van den oogst, door lange droogten
h
ver-
CO TACIT. in ASE.ic. c. XIII.

GESCHIEDENISSEN. I9 1
veroorzaakt, deed hem hetzelve over on- VII.
S OttK
derfcheidene gewesten verdeelen. Eéne VI.
ÏOOFDST.
keurbende zou onder bevel van c. FA-
, voor C
BIUS bij de Moriners * overwinteren, * 5 3
* „
van K.
eene andere onder Q. CICERO bij dej
600-
Nerviërsi', eene derde onder L. ROSCIUS • Die van
bij de jEduërs §; eene vierde onder LA-7 erouanne
i Artois.
BiëNUS bij de Rhemers 1 op de gren­
t Die van
zen der Trevirers **; drie anderen werden/ 'amerijk.
'er in België
M. CRASSUS
§ Die van
gezonden onder betel van
iutun.
zijnen Penningmeester, L. \ Die van
' MANUTIUS PLANCUS en C. TREBONI-j Iheims.
IJS;
* Die van
de agtfte en laatlle, welke hij on-,
Wërs.
langs aan gene zijde der Po had gewor­
ven , werd , met nog vijf Cohorten, bij
de Eburoners gezonden , tusfchen den
Rhijn en Maas , alwaar AMBIORIX en
CATIVULCUS de Opperhoofden der in-
wooners waren; Q. TITURIUS SABINUS
en L. AURUNCULEIUS C O T T A , beiden
Onderbevelhebbers des Veldheers , zouden
aldaar het bevel voeren. Door deze verdee­
ling kwam CiESAR. der fchaarsheid aan graa-
nen te gemoet , en had hij tevens zijne
ganfche magt binnen den omtrek van
flechts honderd duizend fchreden * bij een, * 30 uuren
buiten welken kring de keurbende
gaans.
van
U.OS-

* Die van
dartres.
I
92 ROMEINSCH*
VII. ROSCIUS alleen lag , die echter , zijnes
BOEK
VI. oordeels, ook het allerminst van de JEduërs
HOOFDST.
te vreezen had; hij zelf echter vond goed
J. voor C.
in Gallie te vertoeven , tot dat alle de
_ 53-
J. van R winterkwartieren veilig betrokken en be­
609.
hoorlijk gedekt waren (1).
Een onverwacht voorval deed c JE SAR.
fpoedig eene der • keurbenden uit België
terug roepen. Bij de Carnuters * was
een zeer voornaam man geweest, TAS-
GE TIUS genaamd, wiens voorouders het
hoogfte gezag in dien Staat bekleed had­
den , en wien CAESAR zelf, tot erkend-
nis zijner goede dienden aan de Romei­
nen, in dat gezag herfield had. Deze TAS-
GE TIUS was in het derde jaar zijner re­
geering openlijk om hals gebragt. Csr
SAR hier van kennis krijgende, en voor
eenen algemeenen öpfland beducht, gaf
bevel aan PLANCUS, om met zijne keur­
bende den winter bij de Carnuters te
gaan doorbrengen , en zich ten fpoedig-
(ïen meester te maaken van allen, die deel
hadden aan deze Koningsmoord. Maar
naauwlijks waren deze en de overige
(O CMS.de bell. Gall. L. V. c. 24.
keur-

GESCHIEDENISSEN. 193
keurbenden veertien dagen lang in derzel­
ver winterkwartieren geweest, of 'er bars­
HOOFDST.
tede eene algemeene zamenzwering uit,
. voor C*
die zich het allereerst bij de Eburoners '
ontdekte. AMBIORIX en
5 3 >
T,
CATIVULCUSJ . van R*
699
hadden zelve SABINUS en C O T T A aan
Opdand
de grenzen van hun land ontmoet, en c er Eburi'
beider benden terftond van leeftogt voor­
en.
zien : maar kort daarop, door IN DUT 10-
MARUS den Trevirer opgezet, hadden zij
hun volk in opftand gebragt, en hetzel­
ve onverhoedsch op eenige houthaalers uit
het Romeinfche leger, en daarna op dit
leger zelve , doen aanvallen. De tegen­
weer der Romeinen deed dezen aanflag
mislukken ; maar toen namen zij list en
Ontrouw te baat, en verzog ten een mond-
gefprek over zaken van het uiterfte be­
lang en ter minzaame fchikking van allert
gefchil. C. ARPINIUS, een Romeinsch
Ridder , en zekere Spanjaard, Q. TÜ-
Nius , die meermaalen in eene zending
van C E S A R aan AMBIORIX was ge­
bruikt , begaven zich naar dezen Vorst,
en vernamen van hem de volgende voor-
dragt : „ dat hij zeer veel aan C
B O E K
VI.

VIL
SOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
, 53-
J. van R.
699.
IO4 ROMEINSCHE
kennen; dat hij dezen afgeflagen aanval
geenzins met eigen wil, maar gedwongen
door zijne onderdaanen, ondernomen had;
dat zijne onderdaanen zelve daartoe alleen
gekomen waren, om dat zij zich aan den
algemeenen opftand der Galliërs niet had­
den kunnen ontrekken; dat men immers
hem noch hun zoo onnozel kon achten,
als of zij alleen de Romeinfche magt
hadden willen verbreken, maar dat ge­
heel Gallie zamengefpannen had , om op
dezen zelfden dag alle de winterkwartie­
ren tevens aan te tasten, zoo dat de eene
keurbende aan de andere geene hulp kon
leenen; dat het aan Galliërs ook moeilijk
geweest was, den Galliërs iet te weige­
ren, het geen de herfielling der algemee-
ne vrijheid gold ; dat hij nu, aan deze
geestdrift der zijnen voldaan hebbende,
ook gaarne aan zijne betrekkingen tot
C/E SAR. wilde voldoen, en de Romeinen
alzoo raadde, om op hun behoud be­
dacht te zijn; wijl 'er eene groote bende
iran gehuurde Germanen over den Rhijn
was gekomen, en binnen twee dagen ter
beftemder plaats zou zijn , weshalven hij
het aan het oordeel van SABINUS en
COT-

GESCHIEDENISSEN. 195
coTTA overliet, of zij zich ook ten
ïpoedigften wilden gaan vereenigen met
de keurbenden van CICERO of van LA-
BIENUS, verzekerende hij hun van eenen
veiligen aftogt , wijl hij zijne eigene on­
derdaanen niet minder zou verplichten,
door hun alzoo van dit winterkwartier te
bevrijden, als CAESAR, door hem, uit
erkendnis, te zien zorgen voor deszelfs
keurbenden (i)."
De Onderbevelhebbers van CAS AR wa­
ren niet weinig verflagen op bet bericht
wegens dit mondgefprek. Schoon door
eenen vijand gevoerd, fcheen hetzelve
hun echter opmerklijk , vooral omdat zij
niet konden gelooven, dat de Eburoners,
een gering en veracht volk, op zich zelve
de Romeinen zouden hebben durven be»
oorlogen. Zij riepen dus eenen krijgsraad
zamen, waarin zeer verfchillend werd ge­
oordeeld. COTTA was met een groot
aantal Krijgstribunen en de voornaanfte
Hopluiden van begrip : „ dat men geen
overhaast befluit moest nemen, noch de
winterkwartieren verlaren , zonder 's Veld-
O) CAÏS. de bell. Gall U V. c. 24—27.
N a
heerfl
VIL
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C»
53
J. van SU
699.

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
53
}. van R.
699.
I96 ROMEINSCHE
heers last; te minder, daar bun leger wel
verfterkt , en tevens genoegzaam van ke-
vensvoorraad was voorzien ; terwijl 'er
nooit iet fchandelijker of redenloozer zijn
kon , dan in zaaken van bet uiterfte be­
lang maatregelen te nemen naar de on­
derrichtingen van eenen vijand." SABI-
NUS beweerde, aan den anderen kant:
„ dat het te laat zou zijn , om op den
aftogt te denken, wanneer de vijand, door
de Germanen verfterkt , den aanval her-
vatteden , of wanneer de nabuurige keur­
benden eenig merklijk nadeel geleeden
hadden ; dat c x. s A R ongetwijfeld reeds
naar Italië was ; dat de vijand hierop al­
leen zoo ftout geworden was ; dat AMBI­
ORIX zich voiftrekt niet zou gewaagd
hebben, ten zij hij zeker van zijne zaak
was geweest; dat zijn gevoelen alzins vei-
lig was, wijl men , wanneer 'er gen
kwaad was, zonder eenig gevaar, het
naastgelegene winterleger zou kunnen be­
trekken, en, wanneer geheel Gallie daad­
lijk met de Germanen zamenfpande , het
'behoud alleen in den fpoed zou gelegen
zijn , terwijl het gevoelen van COT-
TA hunne benden, indien al niet aan
een

GESCHIEDENISSEN.
een oogenbliklijk gevaar, ten minden
aan een Jangduurig georek zou blootdel
100FDST.
len Ci)" '
. voor C»
Dit verfchil van gevoelen werd met' 53.
hevigheid gevoerd. COTTA en de voor-J . van Rj
600.
naam de leden van den. krijgsraad hielden
hun duk daande. SABINUS riep daartegen
met zulk eene luide dem , dat het
door een goed deel des krijgsvolks gehoord
wierd : „ het zij dan zoo , gelijk
gij wilc; ik ben de man niet, die meer
dan iemand uwer, voor .doodsgevaar zou
vre^zen .; maar zij , die mij nu hooren,
zullen , in den nood , van u verandwoording
eisfehen, daar zij, wanneer gij wilder
, binnen twee dagen , in de naastgelegene
winterkwartieren , met hunne overige
fpitsbroeders een gelijk lot zouden
kunnen dragen , in plaats van verre van
hun verwijderd en verbannen, door het
zwaard of den honger te vergaan."
Men dond op en de krijgsraad zou
fcheiden, doch deszelfs leden fmeekten
de beide Bevelhebbers: „ dat zij toch
niet alles wilden waagen aan hunne onver-
(I) CMS. de bell. GalL L. V. c. 38, 29.
' N 3
VII.
DOEK
VI.

VII.
BOEK
VI.
"HOOFDST.
J. voor C.
. 53.
J. van R
€99'
SABINI
K
en COTT
komen mf
alle hunn
jenden on
IOS ROMEINSCHE
verzetlijke eigenzinnigheid; dat alles wel
zou gaan, het zij men bleef, het zij men
opbrak , wanneer men flechts eenftemmig
handelde." Het werd middernacht, eer
een van beiden toegaf: COTTA deed zulks
mi het eerfte ; SABINUS hield het zijne
vol. Men gaf bevel, om op te breken
met den dageraad; het overige gedeelte
van den nacht werd flaaploos doorgebragt,
wijl elk zich tot den aftogt moest gereed
maaken. Met het aanbreken van den dag
verliet men het leger zoo gerust, als of
men van den besten vriend daartoe geraaden
was, terwijl men langzaam met
eenen zeer langen trein en grooten nafleep
uittrok (1).
s De Eburoners, die den ganfchen nacht
opmerkzaam waren gebleeven op de hou*
e ding der Romeinen , en uit derzelver
''drukte en gewoel den aanftaanden aftogt
hadden opgemaakt, lagen hun reeds, op
den afftand van twee duizend fchreden,
in twee hinderlagen op te wachten. Het
voorde en grootfte gedeelte des heirs
werd eensklaps door hun afgefneden van
het
(1) CiES. de bell. Q»ll. L. V. c. 30, 31?

GESCHIEDENISSEN. 199
het agterfte , en in de fpits zoo wel, als
in den rug beftreeden. SABINUS, die
niets minder had verwacht, was verlegen,
liep ginds en herwaards, fchaarde de benden,
maar deed alles met zoo groote vsees
en verwarring, als men doorgaands bij
hun ontmoet, die in den nood raad moeten
fchaffen. Maar COTTA, die reeds
voorzien had, dat dit gebeuren kon,
en ook daarom tegen den aftogt had geftemd
, behartigde beider welzijn met al
zijn vermogen, en gedroeg zich in het
oproepen der benden en der krijgsluiden
als Veldheer , in den flag als krijgsman.
De lange legertrein maakte het
onmogelijk, overal het oog te laten gaan;
dit deed hem , met goedvinden van s A-
BINUS, bevel geven, om de geheele bagagie
in den loop te laten , en in eenen
kring te vechten : eene krijgswending 3
volgends CJE. SA u's oordeel, in zulk eer
geval wel niet te misprijzen , maar di<
den foldaat ontmoedigt, den vijand ftou
maakt, en veelen de gelederen doet vei
laten, om uit de bagagie te haaien, het
geen hun van de meeste waarde is, ter
wijl 'er gejammer en gemor bij de ove
N 4
r
t
f
VIL
BOEK.
VI.
HOOFDST.
|. voor G
53.
|. van R
699'

20© RQMEINSCHB
VII. rigen ontftaan. AMBIORIX gedroeg zich
BOEK
VI. als een uitmuntend Veldheer. „ Houdt
HOOFDST. Hand , riep hij den zijnen toe , de buit
' J. voor C.
is ons, verzekert u maar eerst van de
. si-
J. van ft. overwinning!" De Romeinen , niet min.
der in aantal noch in dapperheid , dan de
Qburoners, vleidden zich, fchoon hun
een Veldheer en het goed geluk ontbra^
ken , door heldhaftigheid allen gevaar te
boven te zullen komen , en maakten ook
telkens eene groote flachting , zoo dik­
wijls een hunner Cohorten eenen uitval
op den vijand deed. AMBIORIX , dit
opmerkende, gebood de 'zijnen, de handr
gemeenfchap te ontwijken, maar op eenen
afttand met hunne fchichten te vechten.
De Romeinen, die hier door veel leeden,
zonder zich veel te kunnen wreeken, hiel­
den het echter tot in den agcermiddag
pit, zonder iet begaan te hebben, hunnen
naam onwaardig. Maar nu werden BAL-
VENTIUS en LUCANIUS, twee Hoplui­
den van grooten invloed bij het krijgs­
volk , zwaar gewond , en COTTA zelf
met eenen flingerfteen in het gelaat ge­
troffen. SABINUS,- nu geheel wanhoo-
pende, zond zijnen tolk naar AMBIORIX,
om

GESCHIEDENISSEN, 2QX
om kwartier te vragen voor hem en zijne
benden. Deze andwoordde hem : .„ dat,
indien SABINUS zelf met hem wilde
. voor C.
fpreken , hij hem verzekerde dat hem • 53.
geen leed zou gefchieden , «n i tevens ,
. van R»
609.
hoopte, dat zijne benden ten besten des
Romeinfchen krijgsvolks wel naar hem
.zouden willen hooren." SABINUS deel­
de aan COTTA dit verkreegen and woord
mede , en floeg hem voor, om nevens
hem dit mondgefprek te gaan houden:
maar COTTA wilde zich niet naar eenen
gewapenden vijand begeven , en bleef
daarbij onverzetlijk. SABINUS ging dan
alleen , maar vergezeld van zijne Krijgs-
tribunen en voornaamfte Hopluiden , naar
AMBIORIX, legde op deszelfs bevel zij­
ne wapenen neder , gebood hetzelfde aan
zijn gevolg, en werd, terwijl AMBIORIX
opzetlijk een breedvoerig gefprek hield,
langzaamerhand geheel omcingeld door
vijanden , die hem trouwlooslijk het lee-
ven benamen. Het gevecht werd hierop
van de Eburoners met een verfchriklijk
gefchreeuw en geloei, ten gewoonen tee-
ken der overwinning, hervat; de Romei­
nen werden geflagen; COTTA fneuvelde
N 5 al
VII.
BOE K.
VI.
HOOFDST.

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
5 3
- „
J. van R.
699.
202 ROMEINSCHR
al vechtende met een groot aantal volks;
de overigen namen de wijk naar de verlatene
legerplaats ; zij werden hevig vervolgd
; een Romeinsch vaandrager wierp
den adelaar over de legerwal, bleef zelf
'er buiten , en ftierf als een held ; zij,
die behouden binnen kwamen , verdeedigden
het leger tot middernacht, en bragten
allen tot één toe zich zeiven uit wanhoop
om het leeven. Maar zeer weinigen , die
het treffen waren ontweeken, kwamen
langs onbekende wegen, door bosfchen
en wildernisfen in het winterkwartier van
LABIENUS de tijding brengen van dezen
rampzaligen dag (1).
Stout op deze overwinning , begaf zich
AMBIORIX terftond naar de Aduaticers,
zijne nabuuren, met bevel voor zijn
voetvolk , om hem te volgen. Dezen
door het verhaal zijner feiten opgeruid
hebbende, ging hij den volgenden dag
naar de Nervi'irs , en raadde hun, zich
van de kans te bedienen , om voor altijd
hunne vrijheid te berftellen, en zich van de
Romeinen te wreeken, welke hun door de
(O CJES. de bell. Gel!. L. V. c. 32—37.
ne>

GESCHIEDENISSEN, 2C>3
nederlaag en dood van twee Onderbevel­
hebbers met een zoo aanmerklijk gedeelte
der Romeinfche krijgsmagt, werd gegeven.
'Er was Hechts een onverhoedfche aanval
op CICERO'S keurbende noodig, naar zijn
zeggen , en daar toe bood hij hun zijnen
dienst.
Opftand
Het overfchot van dit roemruchtig hel­ der Nerdenvolk
had zulk eene voordragt Hechts viërs en
Aduati­
te hooren; terftond gingen 'er boden af cers.
naar de onderhoorige gemeenten, om ten
fpoedigften met alle magt op te komen
en CICERO te overvallen , eer hij be­
richt van het gebeurde kreeg. Het Ro
i
meinfche krijgsvolk, 't welk in de bosfchet
hout hakte, werd terftond door vijandlijki
ruiters opgeligt, en de ganfche legerplaat
door de vereenigde magt der Eburotters t
vil.
B ORE
VI.
HOOFDST
f. voor C.
5 3
' „
[. van R.
699'
Aduaticers en Nerviërs beftreeden. Ci Moedige
verdeedi-
CERO'S keurbende verdeedigde de leger
• ging van q>
\ CICERO.
wal met zeer veel moeite, wijl de vijan
zich het beste gevolg van den fpoe 3
voorftelde, en na deze overwinning, zie h
van de ganfche herftelde vrijheid voc tr
altijd verzekerd hield ; men. hield b ;t
echter dien dag uit. CICERO fchrei if
terftond aan C^SAR, en beloofde ee n
ze :r

VIT.
10 S K
Vf.
HOOFD c
T.
J. voor C
53-
J. VHD R*
699.
204 R.OMEINSCHB
zeer groot loon aan de overbrengers van
dien brief, maar zij vielen den belegeraars
in handen , die alle wegen bezet
hielden E„n ongelooflijke vlijt richtede
des nachts hond.-rd en twintig torens op
van de bouwftof, welke men reeds ter
verft, r'dng der legerplaats had bij een
gebragt, en voltooide alles , wat aan rezelve
nog ontbrak. Den volgenden morgen
werd de aanval- met eene veel grooter
magt hervat, maar even , als den dag te
vooren , tfgeweerd. Dit duurde dzoo
eenige dagen voord , terwijl men des
nachts zelfs aan de zieken of gekwetften,
geene rust vergunde, maar zich geduurig
weder tegen eenen volgenden ftorm in
ftaat ftelde. CICERO zelf, fchoon zeer
zwak van ligchaam , gunde zich geene
nachtrust , zoodat het krijgsvolk hem
moest dwingen , om toch zich zeiven te
ontzien (1).
Eenige Bevelhebbers en voornaame Nernèrs,
die met CICERO gemeenzaamer
bekend waren , gaven nu te kennen, dat
2ij een gefprek met hem begeerden , het
CO CÏSS. de telt. Gall. L. V. c, 38—40.
welk

GESCHIEDENISSEN. 2©5
welk zij, even als AMBIORIX, die voor­
zeker hun leermeester was, aanlegden.
Zij verzekerden CICERO: „dat geheel
Gallie in de wapenen was ; dat de Ger­
manen over den Rhijn waren gekomen;
dat alle de winterkwartieren beltormd wer­
den ; dat SABINUS en COTTA reeds ge-
fneuveld waren; zij beriepen zich op AM­
BIORIX, ter bevestiging van hunne woor­
den ; beweerden , dat men vruchtloos op
ontzet wachtede, doch dat zijluiden het
welgenoeg met CICERO en de Romeinen
meenden , om hun eenen veiligen aftogt
toe te ftaan, wijl zij het alleen maar had­
den tegen de winterlegering, en de in­
voering van derzelver gebruik op hunnen
grond." Het andwoord van CICERO was:
„ dat de Romeinen niet gewoon waren
naar eenige voorwaarden te luisteren van
eenen gewapenden vijand; doch dat hij hun
behulpzaam wilde zijn, wanneer zij hunne
wapens wilden nederleggen en gezanter 1
aan CAESAR zenden, van wiens recht
vaardigheid hij verhoor verwachtede voo r
hunne bezwaaren (i)-"
(i) CMS. de tel!. Gal!. L. V. c. 41.
Hun
VIT.
Bd' K
VI.
HOCFD'T.
| voor C
53-
J. van R.
699.

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C,
_ 53-
J. van R.
699.
206 ROMEIKSCHE
Hunne list zoo wel, als hun geweld,
ziende mislukken, omringden de Nervïérs
de Romeinfche legerplaats met eene graft
van vijftien en eene wal van elf voeten.
Zij hadden deze bewerking het eerst van
de Romeinen zelve afgezien, en lieten
zich door eenige krijgsgevangenen al ver­
der in hunne krijgskunde onderichten. Bij
gebrek aan ander gereedfchap, gebruikten
zij hunne zwaarden, om te fpitten, en de
flippen hunner kleeding, om weg te dragen:
doch, ondanks deze belemmering, wisten
zij in den tijd van drie uuren, zonder eenig
gereedfchap, een bolwerk op te w:rpen
van tien duizend fchreden in den omtrek,
't welk C^SAR te recht als een bewijs
hunner ontzaglijke talrijkheid opgeeft. De
volgende dagen hielden zij zich bezig, om
(chanstorens, ftormhaaken en ander tuig te
vervaardigen, het geen bij de Romeinen in
gebruik was, en waarin zij door hunne
krijgsgevangenen onderricht werden.
Op den zevenden dag van dit beleg
bedienden zij zich van eenen hevigen
wind, om gloeijende ballen van klei en
brandende pijlen op de tenten der bele­
erden te werpen , die niet met huiden,
ge-

GESCHIEDENISSEN.'
gelijk anders bij de Romeinen gebruiklijk
was, maar, even als de huizen der Gal­
liërs , met ftroo gedekt waren. Weldra
ontftond 'er brand , die door den wind
in eenen oogenblik door de geheele le-.
gerplaats werd voordgejaagd, en in het
zelfde tijdftip richteden de vijanden hunne
ftormladders tegen de legerwal op, als
waren zij nu van de overwinning zeker.
De braafheid en bedaardheid van het Ro-
meinfche krijgsvolk ontzag echter zoo min
het vuur en ftaal, als het naar de bagagie
omzag, die eene prooi der vlamme werd.
Elk bleef op zijne plaats de legerwal ver-
deedigen ; en, fchoon die dag de aller-
heetfte voor hun was , liep dezelve echter
ten grootften nadeele voor de aanvallers
af, die eikanderen te zeer verdrongen,
om de Hagen der verdeedigers te kunnen
ontwijken. Zij hadden op zekere plaats
eenen toren óp gelijke hoogte van de
wal opgericht : de Romeinfche Hopman,
die tegen over dezelve het bevel voerde,
liet zijne manfchap ter zijde gaan , en
noodigde den vijand, om nu maar binnen
te komen , wanneer hem zulks lustede;
doch niemand was 200 koen , en weldn
wai
VII,
BOBS
VI.
HOOFDST.
. voor C.
53-
. van R.
É99.

VB.
BOEK
VI.
HOOPDST,
J. voor C.
53-
J. van R,
699.
Voorbede
van edeJei
n-iarijver
onder de
È08 ROMfcINSCHB
was de gelieele toren wederkeerig in brand
gefchooten (t). Ook de naarijver, die
elders zulke haatlijke tooneelen aanricht,
fpeelde hier eene lofliike rol. Ts PULFIO
en L. VARENUS hadden zederd langen
tijd eikanderen den voorrang betwist. Te
midden van het hevigfte gevecht, zei
PULFIO: „wel nu, VARENUS, wac
Romeinen. aarzelt gij , of verwacht gij eene betere
gelegenheid om uwen moed te lOonen 1
Deze dag zal ons gefchil beflisfchen!" Dit
zeggende begaf hij zich buiten de le»
gerwal en drong op den dikften drom def
vijanden in. VARENUS , voor verwijt
beducht, volgde hem terftond. Slechts een
kleene afftand fcheidde hun. PULFIO wierp
zijne fpeer midden onder de vijanden en
trof 'er eenen doodlijk ; deszelfs makkers
vielen allen op hem aan , en fneeden hem
den terugtred af; zijn fchild werd doorfchooten,
en aan de fchede van zijn zwaard
genageld , zoodat hij hetzelve nu niet kon
trekken. VARENUS, dit ziende, valt de
vijanden aan, die PULFIO omringen, maar
die zich allen nu, daar zij toch dezen
red-
CO C/ES. Je bell, Gall. L. V. c. 42, 43.

GESCHIEDENISSEN, fiop
reddeloos achten , tegen hem verzetten.
Hij voert het zwaard , en velt 'er eenen
neder, ja drijft de anderen terug: maar,
hun al te driftig vervolgende > ftruikelt hij
en valt. PULFIO ontzet hem nu op zijne J . van R,
6S>9beurt,
en beiden keeren zij , na veele
vijanden verflagen te hebben, behouden
in de vesting terug. Het goed geluk
had alzoo beiden elkanders redders gemaakt
, en niet gewild , dat de een zich
boven den anderen , bij zoo veel moeds,
zou beroemen (i).
CICERO
De verdeediging werd den Romeinen
loorcffisAS
nogthands van dag tot dag bezwaarlijkere mtzet.
en gevaarlijker, uit hoofde van het groot
aantal van gekwetften, terwijl bet tot nog
toe onmogelijk gebleeven was , eenig
bericht aan CAESAR te doen toekomen.
Eindlijk echter vond men eenen Galüfchen
(laaf, dien men , onder toezegging
van zijne vrijheid , overhaalde , om zich
met eenen berichtbrief aan C/ESAR te
belasten, en wien het van wegens zijne
kleeding en taal gelukte, de Nerviërs
(I) CMS. de bell. Galh L. V. c. 44.
XVI. DEEL. O
te
VII.
BO.'E
VI.
HOUFDST.
[. voor C.
53-

2IO
ROMEINSCHï
VII. te ontfnappen, en behouden bij den Veld­
BOEK heer aan te komén (1).
VI.
HOOFDST. CAESAR ontving des agtermiddags ten
J. voor C ' vijf uuren den brief van CICERO; zond
53- „
J. van P. • eenen renbode aan M. CRASSUS , die in
699.
het land der Belluacers , vijf en twintig
* Iet me< r duizend fchreden * van zijn hoofdkwartier,
dan 7 uu-
overwinterde, met bevel aan hem, om te
ren gaans,
middernacht met eene keurbende uit te
trekken ; vaardigde eenen anderen af aan
c. FABIUS, met last, om zich terftond
met zijne keurbende uit het land der Moriners
naar de grenzen der Atrebaters te
begeven, ten einde zijnen eigen togt naar
CICERO te dekken; fchreef eenen brief
aan LABIENUS, om, indien zulks gevoeglijk
kon gefchieden , met zijne keurbende
naar het land der Nerviêrs aan te
rukken; meende zich voords niet te moeten
ophouden naar zijne overige krijgsmagt,
die te ver af lag , maar nam zelf
vier honderd ruiters uit de naastgelegene
bezetting ; ontving den volgenden morgen
reeds de voorlopers van CRASSUS , die
(]l) C^s. de bell Call. L. V. c. 45.
ïcr-

GESCHIEDENISSEN. 211
terftond met den renbode uitgetrokken waren
, en legde zelf op dien dag twintig
duizend fchreeden * af.
Met dit fpoedig beraad en deze fnelle
werkzaamheid vereenigden zich in CAESAR
het bedaardst en fchranderst overleg. Hij
Nus alleen , die het lot van SABINUI
vernomen had , en zich door de ganfche
magt der Trevirers reeds bedreigd zag
waagde het niet, zijn leger te verlaten, ui
vrees voor den ftout geworden vijand,
maar gaf aan CES AR omftandig berich
van het voorgevallene bij de Eburoner.
en van zijnen eigen toeftand , zijnde he
geheele heir der Trevirers Hechts dri<
duizend fchreden van zijn winterkwartiei
gelegerd (i).
C/ES AR billijkte het gedrag van LA-
EIE
(i) C*s. de heli. G*ll. L. V. o. 46, 47. .
O a
vu.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C!.
J. van R,
699.
* 6 uuren
liet CRASSUS met zijne keurbende te Sa- gaans.
marobriva ftand houden, alwaar de gijsfelaars
der onderfcheidene Staaten, de registers
van oorlog , en de voornaemfte magazijnen
waren. FABIUS, die zich mede
niet lang had opgehouden , kwam hem
met zijne keurbende te gemoed. LABIE-

VIL
B O E K
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
J. van R
60,9..
BIS ROMEINSCHE
BIENUS, maar vond zich nu twee keurbenden
zwakker , dan hij gereekend had.
Het meeste heil echter van de fnelheid
zijner bewegingen verwachtende , trok hij
met verdubbelden marsch tot het land der
Nervttrs door , vernam aldaar, uit eenige
gevangenen, in welk gevaar zich CICERO
bevond, en haalde eenen der Gallifche
ruiters door groot loon over, om hem
ten fpoedigften eenen brief te brengen.
De brief was in het Grieksch gefchreeven,
om, wanneer hij onderfchept wierd,
voor den vijand onverftaanbaar te blijven,
en de bode had last, om denzelven, rondom
eene werpfpies gerold, over de legerwal
te werpen , wanneer hem zeiven de
toegang binnen het leger onmogelijk was.
De inhoud beloofde aan CICERO een fpoedig
ontzet, en moedigde zijne heldhaftige
ftandvastigheid aan. De Galliër maakte
van de werpfpies gebruik , doch dezelve
bleef in eenen fchanstoren zitten, alwaar
hij twee dagen lang door niemand bemerkt
werd ; eerst op den derden werd
bij gezien, en door CICERO voor het
ganfche heir met verrukking gelezen, wanneer
de opgaande rook en vlam tevens
reeds

GESCHIEDENISSEN; «13
reeds de nadering van het ontzet zicht­ vu.
baar maakten (1).
BOEK
VI.
De Galliërs , door hunne befpieders HOOFDST.
hiervan mede verwittigd,
f. voor C.
verlieten het
53.
beleg en trokken tegen CAESAR zeiven, [. van R»
met alle hunne benden op. Dezelven wa­
699.
ren zestig duizend mannen (lerk. CICERO
bediende zich andermaal van eenen flaaf,
om CJESAR daarvan te verwittigen en
alle omzichtigheid op zijnen togt aan te
raaden. De Veldheer ontving dien brief
om middernacht , en bemoedigde terftond
de zijnen tot een dapper onthaal der
vijanden. Den volgenden morgen vroeg
rukte hij nog vier duizend fchreden voord,
en kreeg het vijandlijke heir aan de over­
zijde van eene uitgeftrekte vlakte en rivier
in het oog. Het was gevaarlijk, op eenen
onvoordeeligs n grond met zulk eene
krijgsmagt aan den flag te komen; het
daadlijk ontzet van CICERO vorderde nu
ook zulk eenen lpoed niet meer; hij floeg
zich dan neder op de beste plaats, welke
hij hier kon vinden. Schoon zijne zeven
duizend mannen, vooral zonder legertrein,
(1) C/ES. de bell. Gall. L. V. c. 48.
O 3
gce-

viï.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
53-
J. van R
699.
De Ner
vi'êrs doo r
CfflSAR ge
Hagen» ,
$14 ROMEINSCHE
geene groote legerplaats vereischten, vond
echrer C^SAK. goed, dit leger , zoo veel
mogelijk, in te trekken, op dat de vijand
zijne magt nog geringer mogt achten,
terwijl hij tevens zijne befpieders uitzond,
o.n de beste uitkomst uit deze vallei te
zoeken.
Op dien dag bleef het bij kïeene fcher-
mutzelingen aan den waterkant; de GallUrs
wachteden op neg meerder benden ,
cM SAR op de kondfehap zijner befpieders.
Den volgenden morgen kwamen de vijandlijke
ruiters voor zijn leger; hij zond
de zijnen tegen hun uit, doch met bevel
om fpoedig de wijk naar binnen te nemen
, waarna hij terftond de bolwerken
liet verhoogen en de poorten verfperren,
met eene drukte en fchijnbaare verlegenheid,
welke den vijand niet ontgaan kon.
Deze trok de rivier over en fchaarde zijne
dagorde op den onvoordeeligften grond: de
Romeinen vertoonden zich zelfs niet op de
legerwal. De Nerviërs rukten voord tot dat
zij eene hagelbui van pijlen tot binnen in
het leger konden werpen; deze eerfte groete
vervingen zij door eene aanzegging, welke
zij rondom de legerplaats lieten uitroepen:

GESCHIEDENISSEN. SI5
pen: „ dat elk, het zij Gallier, het zij Re
mein, die voor negen uuren tot hun wilde
overkomen, zulks veilig kon doen ; dat
daarna geen kwartier gegeven wierd." De
kleenachting der Romeinen ging zelfs bij
hun zoo ver, dat zij, de legerpoorten
daadlijk verdopt waanende , reeds begon­
nen zonder ftormladders tegen de wal op
te klauteren, en de graft te dempen. Dit
tijdlïip nam C/ESAR waar, om uit alle
de poorten te gelijk uit te vallen; zijne
ruiterij dreef teiftond den verfchrokken
vijand op de vlucht ; niemand dacht om
ftand te houden; een groot aantal fneuvelde
'er; allen lieten zij hunne wapenen agter;
bosfchen en moerasfen beletteden C/ESAR
echter zijne verdere vervolging ; hun van
daar te verdrijven fcheen zoo gemaklijk
niet ; in plaats daarvan kwam hij dien
zelfden dag nog met alle zijne benden,
zonder eenig verlies te hebben geleeden,
bij CICERO aan.
C.ZESAR. zelf ftond hier verbaasd over de
welaangelegde fchanstorens, krijgswerken en
ftormgereedfchappen der vijanden. De ge-
heele keurbende van CICERO in oogen-
fchouw nemende , bevond hij het tiende
O 4 g e
-
VII.
SOEK
VI.
HOOFDST.
. voor C.
53-
. van R.
699.

vn.
BOEK.
VL
HOOFDST.
J. voor C
_ 53.
J. van R
609.
il6 nOMEINSCHE
gedeelte daarvan niet ongekwetst. Een
en ander ftelde hem in ftaat den moed te
bereekenen , dien men in zulk een gevaar
betoond had. CICERO en zijne keurbende
, droegen zijnen openlijken lof weg; ook alle
de Hopluiden en Krijgstribunen, van wien
goede getuigenis 'gegeven werd, ontvingen
blijken van zijne bijzondere gunst (1).
Den volgenden dag deed CES AR eene
aanfpraak aan al het krijgsvolk , 't welk
hier bij een was; hij verhaalde hetzelve den
ondergang van SABINUS en COTTA met
derzelver keurbenden; fchreef dien aan het
wanbeleid van derzelver Bevelhebbers toe;
doch voorfpelde den vijand eene korte vreugde,
den zijnen eene korte droefheid (2)»
wilde zijn hoofdhair niet gefneeden noch
zijnen baard gefchooren hebben , alvoorens
hij het bloed hunner wapenbroeders had
gewrooken, en wist zijne benden daardoor
op nieuw zoo har.tlljk aan zich te verbinden
, als onverwinlijk voor de vijanden
te maaken (3).
(O Cxs. de Ml. Gall. L. V. c. 49 — 53.
C2) Cas. de bell Gall. L. V. c. 52.
(3) SUET. in CMS. c. 07.
Het

GESCHIEDENISSEN.
Het gerucht van C/ESAR'S overwinning
VTI.
BOfiK
verfpreidde zich met zulk eene (helheid, VI.
HOOFDST.
dat LABIENUS, fchoon zestig duizend
f. voor C
fchreden * verwijderd liggende van CICE­
RO'S leger, alwaar
J. van R.
C/ESAR eerst des na699middags
ten drie uuren aankwam, Voor * 17 uuren
middernacht reeeds een vreugdegefchreeuw gaans.
voor de legerpoort vernam , en door de
Rhemers deswegens geluk werd gewenscbt.
Deze tijding, onder de Trevirers mede
bekend geworden , deed INDUTIOMA-
RUS, die den volgenden dag tot eener
aanval op het leger van LABIENUS be-
paald had , dien zelfden nacht de vluchl
nemen, en naar zijn eigen land terug
trekken.
C E SAR zond nu FABIUS met zija(
keurbenden naar zijn voorig winterkwartie f
terug , en floeg zich zeiven met drie keur
benden bij Samobriva neder, van welke! 1
hij zich, uit hoofde der algemeene weder
fpannigheid in Gallie , den ganfchen win
ter niet verwijderde. De nederlaag en doo i
van COTTA en SABINUS hadden fchk r
alle de Gallifche Staaten aan nieuwen of
ftand doen denken , en veelvuldige nach
vergaderingen in bosfchen en heiden doe n
O 5
N 0 1
1-

5ï8 ROMEINSCHE
VIJ. houden, waarbij reeds ontwerpen tot al­
BOEK
VI. gemeen herftel der vrijheid beraamd wa­
HOOFDST.
ren; zoodat 'er naauwlijks, geduurende den
J. voor C
53.
' ganfchen winter, eene week voorbij liep,
J. van B •waarin CES AR geen bericht van eenige
699.
nieuwe woeling ontving. Zijn Onderbe­
velhebber ROSCIUS was mede al be-
* Die vai 1 dreigd geworden door de Armoricers *,
Bretagne.
doch ook hun had de tijding van CE-
SAR'S overwinning doen aftrekken (1).
Vruchtloo CE SAR riep de voornaamfte luiden uit
ze poogin
gen o,n de de onderfcheidene Staaten tot zich ; trach-
Galliërs
weder in
tedede dezen te ontzetten, door hun te
rust te bren> doen zien , dat hem niets verborgen was
gen.
gebleeven ; genen door goede woorden in
betere gezindheid te brengen. De Se-
noners echter , het vermogendlïe en aan-
zienlijkfte volk van geheel Gallie, hadden
niet Hechts eenen openbaaren aanllag ge­
daan op het leeven van CAVARINUS ,
wien CES AR hun ten Koning had gege*
ven , als hebbende zijn broeder en voor­
ouders onder hun den throon bekleed;
maar hadden hem tot aan de grenzen toe
vervolgd, wijl hij den toeleg ontdekte en
CO Cxs. de bell. Gall. L. V. c. 53.
ont-

GESCHIEDENISSEN. 2*9
ontvluchtede, en hem daarna van kroon en
goed vervallen verklaard. Zij hadden wel
afgevaardigden aan CES AR gezonden, om
zich deswegens te recntvaardigen, maar zich
tevens wel gewacht, om aan zijnen eisch te
voldoen, waarbij hij de overkomst van hun­
nen ganfchen Raad gevorderd had. Behalven
de Mduërs en Khemers , die altijd dooi
CES AR met onderfcheiding waren be
handeld , was 'er op niet één volk ftaa
te maaken. „ En waarlijk, zegt CES AI
zelf, het was geenzins te verwonderen
dat hun het Romeinfche juk zeer zwaa f
viel, indien al niet om zeer veele ander
redenen, voorzeker daarom, dat zij, di
in krijgshaftigheid boven alle andere vol
keren beroemd waren , nu zoo laag voc r
aller oogen vernederd werden (i).
De Trevirers en INDUTIOMARU s
zonden, den ganfchen winter door, or
derhandelaars naar gene zijde van de
Rhijn, om de Germanen tot eenen oj 1-
ftand te bewegen , door toezegging va n
geld en verzekering , dat het grootfte g<
deelte van het Romeinfche heir reeds w: is
CO CES. de bell. Gall. L. V. c. 54.
g'
VII.
BOEK.
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
53. '
J. van R.
699.
»
a

vn.
BOEK
VI.
HOOFOST.
j. voor C
. 53-
J. van R
609.
i
'230 ROMEINSCHE
gefmolten. Echter konden zij niet een
volk overhaalen , om eenen overtogt te
beproeven, die eerst ARIOVISTUS en
daarna den Tsnchtheren zoo duur was ko­
men te ftaan. Niet te ming ging INDU-
TIOMARUS met zijne toerustingen voord,
wierf zich talrijke benden uit landlopers
en ballingen , richtede eene voikomene
ruiterij op , en verkreeg weldra zulk een
aanzien in Gallie, dat men hem nu van
alle kanten kwam verzoeken om zijne
vriendfchap en bondgenootfchap (1). Zich
zeiven dus vrijwillig aangezogt ziende , en
wel wetende, dat de Senoners en Carnu-
ters niet ftil zouden durven blijven , en
dat de Nerviërs en Aduaticers zich we­
der op nieuw toerusteden, waagde hij
het , in de hoop van geen gebrek aan
vrijwilligers te zullen hebben, zodra hij
Hechts buiten zijne grenzen te veld kwam,
eenen gewapenden landdag aan te zeggen.
Zoo iets was bij de Galliërs het daadlijk
begin van eenen heirtogt; al wat de wa­
penen kon voeren kwam tot denzelven
op , en die op denzelven het laatst ver­
CO CMS. tïe bell. Gall. L. V. c. 55.
scheen,

GESCHIEDENISSEN. 221
fcheen, werd, ren aanfchouwen des ganfchen
heirs, met veele folteringen afgemaakt.
Op dezen landdag werd C IN G E­
TOB, l i , de fchoonzoon van INDUTIO
M A R u s., die C*SARS zijde bleef houden,
voor vijand des vaderlands, en zijne
goederen voor verbeurd verklaard. Daarna
INDUTIOMARUS kennis, dat de Senoners
, de Carnuters en verfcheidene andere
Staaten hem om bijftand hadden gevraagd:
dat hij alzoo voornemens was, zijne magi
bij de hunne te voegen , en gezamenlijl
het land der Rhemers af te lopen ; doel l.
dat men alvoorens het leger van LAB IE
N Us had te overmeesteren, waartoe h: )
zijne bevelen gaf (i>
F
LABIENUS, wiens legerplaats zoo fter
was van natuure als door kunst, vreesd
niet, maar was veel eer bedacht op all
eigene krijgskans. Door CINGETORI
SC
en deszelfs vrienden wegens de gehoud<
ne aanfpraak van INDUTIOMARUS 01 1-
derricht, zond hij zijne geiastigden na kf
de omliggende Staaten, en eischte de r-
zeiver ruiters op tegen, eenen bepaald ;n
(i) C«s. de iel/. G*lt. L. V. o. 56.
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
ds *
[. voor C
S 3
* n
f. van K.»
699'
INDUTIO­
MARUS door
2 LA81F.NUS
e verflagen.

VIL
BOFK
VI.
HOOFOST.
J. voor C
53-
J. vam* R
699'
221 HOMEINSCHï
dag. Inmiddels berende de vijand reeds
dagelijks zijne legerplaats , nu eens op
bloote verkenning uit, dan eens, naar het
fcheen , om een mondgefprek te zoeken,
dan ook weder om eene fchrikvertooning te
maaken. Dikwijls wierpen de vijandlijke rui­
ters pijlen in het leger , maar LABIENUS
hield de zijnen binnen, en verfterkte INDU­
TIOMARUS opzetlijk in het denkbeeld van
der Romeinen vertzaagdheid. Het gelukte
hem op zekeren nacht alle de opontbode-
ne ruiters binnen zijn leger te krijgen ,
zonder dat de vijand van die verfterking
iet gewaar wierd.- Hij kwam den volgen­
den dag naar gewoonde de Romeinen ter­
gen en befchimpen , maar dezen lieten
hem daarin zonder eenig wederandwoord
voordgaan tot tegen den avond , wanneer
hunne geheele ruiterij eensklaps uitviel uit
twee legerpoorten tevens, en, gelijk haar
bevoolen was, bij het vluchten der Tre­
virers eeniglijk op INDUTIOMARUS aan­
hield , die, bij het doorwaaden eener
rivier , agterhaald en omgebragt werd.
Men bragt zijn hoofd in het Romeinfche
leger, en deszelfs val dreef terftond alle
de zamengetrokkene benden der Eburo-
neri

GESCHIEDENISSEN. * a
3
ners en Nerviërs uit een, het welk Gal­
lie, voor korten tijd, in rust bragt (l>
Veele redenen deeden echter C/ESAR
eenen veel grooter opftand in het volgen-
de jaar verwachten, hij liet daarom zijne
Onderbevelhebbers niet Hechts zorgen voor
de aanwerving van meerdere manfcbap ter
,aanvulling zijner keurbenden, maar verzog)
tevens van den Proconful POMPEJUS,
om , daar hij toch niet te veld trok, de
manfchap, dien hij uit het Cisalpifck
Gallie reeds in dienst had genomen, aai 1
hem te zenden , vooral wijl 'er voor he t
volgende bedwang van Gallie zeer vee
aan gelegen lag , dat de krijgsmagt va n
Italië zoo groot fcheen , dat het geleede n
verlies niet Hechts fc.hierlijk herfteld, ma; ir
zelfs dubbeld vergoed, kon worden. Da; ir
POMPEJUS dit en voor het Gemeenebe st
en voor de vriendfchap over had , geli ik
CES AR het noemt, bevond deze zich in
ftaat , om door drie nieuwe keurbend 2n
en eene verdubbeling der Cohorten, c lie
met SABINUS gebleeven waren, ree ds
voor het einde van den winter den v« )1-
CO C*s. de Ml. Gsll. L. V. c. 57 > 58.
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
S 3
' n
J. van R.
699-
Krijgsverfterking
van CiESARa
;e-

VIL
• O EK.'
V!.
HOOFDST.
J- 'nor C
52.
J. van R
70O.
Nieuwe
veldtogt.
224 ROMEINSCHÉ
keren te doen zien, wat der Romeinen
kragt en magt vermogcen (1).
Na den dood van INDUTIOMARUS
hadden de Trevirers het opperbewind
overgebragt op zijne bloedverwanten , die
niets onbeproefd lieten, om de Germanen
in hunne belangen over te haaien. Mislukte
hun dit bij de nabuurige volkeren,
zij deeden daartoe bij de verder afgelegene
den voorflag ; en overal, waar het hun
gelukte, verbonden zij zich onderling met
eeden en lieten zij gijsfelaars agter ter
verzekering van het geld , waarmede zij
dit bondgenootfchap kochteden ; AMBIO­
RIX trad tot hetzelve weder vrijwillig toe.
De Nerviërs, de Aduaticers, de Me*
napiërs en alle de Germaners aan deze
zijde van den Rhijn in de Wapenen , de
Senoners agterlijk op zijne bevelen en in
onderhandeling met de Carnuters en nabuurige
Staaten, de Trevirers eindlijk
zoo werkzaam in Germanie ziende, oordeelde
c m. s A R , dat hij den veldtogt niet
te vroeg kon openen. Eer alzoo. de winter
nog geheel ten einde was, trok hij de
vier
(3) Cffis. de bel!. Gall. L» VI. c. 1.

GESCHIEDENISSEN. HOg
vier naastgelegene keurbenden bij een en
viel den Nerviërs onverhoedsch op het
lijf. Een groot aantal menfchen en vee
maakten reeds den buit zijner krijgsluiden J
uit, eer dit volk zich behoorlijk kon ver- J
zamelen of de vlucht nemen. Hunne gan­
fche landftreek werd verwoest en zij zei­
ven gedwongen, om gijsfelaars te geven
voor hunne onderwerping, waarna deze
keurbenden weder in derzelver winterkwar­
tieren gezonden werden.
Op den Gallifchen landdag, die in het
begin van de lente door CES AR was be-
fchreeven, zag men de Senoners, Carnu*
ters noch Trevirers verfchiinen : C^SAR
hield dit voor eenen daadlijken aanvang
der vijandlijkheden en verlegde de dag­
vaard naar Lutetia *, welke ftad, fchoon* Parijs,
zinds eene eeuw met de Senoners in de
naauwfte vriendfchap , echter aan derzel­
ver raadflag geen aandeel fcheen te heb­
ben. Op denzelfden dag, waarop hij deze
fchorting en verlegging van den landdag
afkondigde, trok hij met zijne keurbenden
tegen de Senoners te veld, en zettede
dien togt met zulk eene fnelheid voord,
dat A c c o , derzelver Veldheer, geenen
XVI. DEEL. P tijd
vir.
BOEK
VI.
HOOF0ST.
. voor C
52-
, van R,
700.

ftftts ROMEINSCHE
vn. tijd hebbende, om hunne magt bij een
BOEK
te brengen, flechts bevel gaf, om zich
VI.
HOOFDST. overal in de fteden op te fluiten ; doch,
J. voor C.
eer ook dit gefchieden kon, hoorde men
5*.
J. van R reeds, dat de Romeinen in het land wa­
700.
ren. Men zag nu van den verijdelden
opftand af; men zond afgevaardigden, om
C/ESAR te verbidden; men bediende zich
hier toe van de voorfpraak der /Eduërs, en
op derzelver verzoek, fchonk C E S AR hun
vergifnis en nam hunne verfchooning aan,
doch eischte hun honderd gijsfelaars af,
dien hij in bewaaring der /Eduers ftelde.
De Carnuters floegen nu denzelfden weg
in , en gebruikten daartoe de voorfpraak
der Rhemers, in wier befcherming zij
Honden: ook hun behandelde CESAR op
gelijken voet, wijl hij den zomer in
het veld en niet in rechtsonderzoekingen
meende te moeten doorbrengen.
Den landdag te Lutetia vervolgends
bijgewoond , en den onderfcheidenen Staa*
ten eene opeisfching van ruiters gedaan
hebbende, wendde CAESAR, na deze bevrediging
van het Celtisch Gallie , zijne
ganfche aandacht op den krijg van de Trevirers
en AMBIORIX,
Hij

ÊESCHIÉDENlSSEN* 22?
Hij wist, dat AMBIORIX, aan wien hij
inzonderheid den dood der Romeinfche
benden wilde wreeken , ih vriendfchap
ftond met de Mefiapi&rs > die tot nog tóe
in hunne bostenen en moerasfen alle aan.
vallen der Romeinfche wapenen hadden te
leur gefield, zonder ooit den minnen Hap ter
onderwerping te hebben gedaan; hij wist tevens,
dat AMBIORIX, door middel van de
Trevirers, in verftandhouding was met de
Germanen , en Oordeelde het daarom
noodig, hem van deze twee fteunzels te
berooven, alvoorens hem zeiven aan te
tasten. Dit befluic genomen hebbende,
zond CES AR zijne bagagie naar het leger
van LABIENUS, verfterkte hetzelve
met twee nieuwe keurbenden , en ging
zelf met vijf anderen, zonder eenigeh
legertrein , op de Meiapiefs af. Dezen
verlieten zich enkel op de zeifsverdeediging
van hunnen grond , en vluchteden
naar hunne moerasfen en bosfehen , maar
de Romeinen verdeelden zich in drie
heiren , floegen bruggen over de moerasfen
, maakten veele menfehen en beesten
ten buit, ltaken alle wooningen in brand*
en dwongen alzöo de MenapUrs, om
P 2 dooï
SOE K.
VI.
HOOFDST.
|. voor C.
52.
|. van Ri

BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
700.
De Tre­ Inmiddels hadden dezen reeds op nieuw
virersgeflagen doo; . den toeftel gemaakt, om de eene keur­
LABIENUS.
S2ö ROMEINSCHB
door afgevaardigden om den vrede te vra-
gen. CAESAR nam hunne gijsfelaars aan,
maar verklaarde hun voor vijanden te zul­
len houden, wanneer zij AMBIORIX of
deszelfs gelastigden op hunne grenzen toe­
lieten, en liet COMIUS den Atrebaat met
met eene ruiterbende bij hun agter, ten
einde hun in dit bedwang te houden, ter­
wijl hij zelf nu tegen de Trevirers aan­
rukte (1).
bende van LABIENUS, die nog in win­
terkwartier op hunne grenzen lag , met
hunne ganfche magt aan te tasten, en
waren hem daartoe tot op den klee-
nen afttand van twee marfchen gena­
derd, wanneer zij vernamen , dat hij ver-
fterking van twee keurbenden had ont­
vangen , het welk hun deed legeren op
eenen afltend van vijftien duizend fchre-
den , met oogmerk , om aldaar de Ger-
maanfche hulpbenden af te wachten. LA­
BIENUS, hier van onderricht, wilde hun
voorkomen , en trok hun alzoo met vijf
(O CMS. de bell. Gall. L. VI. c 2—6.
en

GESCHIEDENISSEN. 22
en twintig Cohorten tegen, terwijl hij vijf VIL
BOEK
anderen bij de bagagie in het leger liet. VI.
Op duizend fchreden afftands verfchanste HOOFDST.
J-. voor C.
hij zich , wijl hem eene ongemaklijke ri­
5a.
vier van den vijand affneed, welke hij }. van R.
70£?.
even min durfde overtrekken, als hij zulks
van den vijand verwachtede. Men liet
zich nu luid hooren in den Romeinfchen
krijgsraad, als of men, in dezen toeltand,
zich niet behoorde te waagen aan de zoo
nabij zijnde komst der Germanen; en
men beflooc, den volgenden morgen vroeg
reeds weder af te trekken. De menigte
van Gallifche ruiters , die thands meer
dan half gedwongen bij de Romeinen
dienden , kon de vijanden hier van niet
lang onkundig laten. LABIENUS ontdekte
echter des nachts zijn waare oogmerk
aan zijne voornaamfte Bevelhebbers,
en liet, om de misleiding te vermeerderen
, het geraas en getier bij het opbreken
veel luidruchtiger maaken , dan
zulks anders in een Romeinsch leger plaats
had. Ook dit werd door de befpieders,
gelijk men gewild had, opgemerkt , en
caauwlijks was de agterhoede afgetrokken,
of de Trevirers maakten eikanderen wijs:
P 3 „ dat

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
j. voor C
52-
J. van R
S3Ö ROMEINSCHE
„ dat men de gewenschte kans niet moest
laten ontglippen ; noch langer naar de
Germanen behoefde te wachten; dat ook
hun roem niet dulde , een veel kleener
1 vluchtend heir niet te durven aantasten."
Men trok de rivier over , en waagde zich
aan een treffen op den onvoordeeligften
grond. LABIENUS vervolgde zijnen aftogt,
tot dat hij zich verzekerd hield, dat
zij allen de rivier over waren. Hij zond inmiddels
zijnen trein vooruit naar zekeren
heuvel ; fprak voords zijn krijgsvolk aan,
als hebbende nu den vijand op eenen lang»
gewenschten grond ; herinnerde het , dat
hetzelve als onder het oog van den nabij
zijndeq Veldheer zou ftrijden ; wendde
daarop zijne legervaanen; fchaarde zich in
flagorde, cn viel terftond, onder een hevig
krijgsgefchreeuw, den vervolgenden
vijand met eene hagelbui van pijlen aan.
De Trevirers wederftonden zelfs den eerften
fchok niet van beftrijders, dien zij voor
vluchtelingen hadden gehouden. Zij zelve
floegen waarlijk op de vlucht; wierpen
zich in de bijgelegene bosfehen; verlooren
zeer veel volks door de Romeinfche
ruiterij,, en keerden overigens weldra naa/
huis.

GESCHIEDENISSEN. 23 1
VU.
huis, gelijk de Germanen reeds gedaan
BOEK
hadden op het vernemen van hunne vlucht, VI.
HOOFDST.
zijnde daarin gevolgd door de bloedver-
\. voor C»
wanten van INDUTIOMARUS , in wier 52.
J. van R.
plaats de Trevirers CINGETORIX, die 700»
Romeinsch-gezind gebleeven was, aan het
hoofd hunner zaaken ftelden (i>
CASAR
CE SAR, bij zijne aankomst dezen gan­
trekt anderfchen
krijg dus reeds geëindigd vindende, maal over
den Rkjn.
befloot om twee redenen den Rhijn nogrnaal
over te trekken: de eene was.gelegen
in den onderftand, dien de Germanen
daadltjk hadden gezonden aan de Galliërs.
de andere in het belang, 't welk hij had,
dat zij aan AMBIORIX geene fchuilplaat
vergunden. Hij liet dan, een weinig hoo
ger, dan te vooren, eene brug Haan, di
nu in korte dagen gereed was , en trok »
T
met agterlating van eene fterke bezettin D
tegen allen nieuwen opftand der Trevi
rers, dezelve over. De Ubiërs, die her n
te vooren gijsfelaars gegeven hadden, e 1
in onderwerping waren aangenomen, zon
den hem gezanten , ter verzekering , di i
zij geenen onderftand aan de Trevirei s
ha< U.
(O CES. de teil. Gall. L. VI. c. 7»
P 4

VII. •
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J- van R.
700.
ROMEiNscHE
hadden gezonden , noch in eenig opzicht
hun woord gefchonden , fmeekende nu
ook, onfchuldig zijnde, niet met de fchuldigen
geftraft te worden , en beloovende
een nog grooter aantal gijsfelaars voor
hunne goede trouw. Bij nader onderzoek
bleek het aan CES AR, dat de onder-
Hand door de Suevers was gezonden,
weshalven hij de betuigingen der Ubiërs
minzaam aannam, en hun naar den gefchiktften
weg tegen de Suevers ondervroeg
(1}.
Het leed niet lang, of hij vernam van
hun , dat de Suevers alle hunne benden
te zamen getrokken , en aan alle hunne
ifhanglijke volkeren eene opeisfching van
voetvolk en ruiterij gedaan hadden. Dit
jericht deed hem zorgen voor de mondbehoeften
, en den Ubiërs bevel geven,
al hun vee uit het land te haaien,
i ïoopende , dat gebrek aan leefmiddelen
l iet woeste heir der Germanen fchierlijk
:ou dringen tot een onvoordeelig treffen.
] *ïa verloop van weinige dagen vernam
( :ESAR echter van de Ubiërs, die, op
CO c
#s. 4e 'teil. Gall. L. VI. c. 9.
zijn

GESCHIEDENISSEN. &33
zijn bevel, daartoe hunne befpieders uitge­
VIL
BOEK,
zonden hadden, dat alle de Suevers , op VI.
de tijding van der Romeinen
HOOFDST.
overkomst,
J. voor C.
met hun ganfche heir waren terug getrokken
naar hunne uiterile
J. van R.
grenzen, en
700.
aldaar de Romeinen afwachteden aan den
ingang van een wijduitgeftrekt bosch Ba-
e t w e l k a l s e e n e
cenis genaamd (i)» «
grensvesting lag tusfchen de Cheruscers
en Suevers, om derzelver onderlinge ftroo-
perijen te beletten (2).
Vrees voor gebrek aan leefmiddelen,
gelijk ciESAR. zegt, in een gewest, welk
inwooners zich zeer weinig op den land
bouw toelegden, maar misfchien nog mee:
de vrees , om zich niet dieper te waagei t
in een land, alwaar de krijgshaftige vijani l
zulke uitgeftrekte wijkplaatzen had, en C/BSAI
zelf bezwaarlijk eene uitkomst zou gevon
den hebben na eenen ongelukkigen flag
dee i
CO Volgends CELLARTUS der Ilaariz, ee
1
bosch in Nederfaxen in het IFolfenbuttelfche. -
CELL. Geogr. Ant. T. I. p. 371- Anderen hot
den het voor het Tkuringer wald. — EWGELJ
t.
aloude Staat. D. I. b'. 317.
(2) Cffis. de belt. Gall. L. VI. e. 10.
P 5
, Terugtogt
van C/ESAR
'uit Germanie.
»

vn.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R,
700.
AMBIORIS
en de Ebu
rotten dooi
CVEÏAR ver
volgd.
*34 ROME1NSCHE
deed hem befluiten , niet verder voord te
rukken. Om echter den Germanen niet alle
vrees te benemen vooreen nieuw bezoek,
maar wel de gelegenheid tot nieuwen onderftand
aan de Galliërs , brak hij flechts
een gedeelte van zijne brug af, en liet
hij aan de overzijde eenen fchanstoren oprichten
, waarbij eene bezetting agterbleef
van twaalf Cohorten onder bevel van c.
VOLCATIUS TULLUS (i).
Tegen dat nu het graan op het veld
begon te rijpen, zettede C/ESAR zijnen
eigenlijken togt tegen AMBIORIX en de
Eburoners voord, nemende zijnen weg
door het Arduenner bosch , het grootfie
van geheel Gallie, het welk zich van den
Rhijnoever en de grenzen der Trevirers
af meer dan , vijf maal honderd duizend
fchreden in de lengte uitftrekte. L. MI-
NUCIUS BASILUS, die met de geheels
ruiterij vooruit trok, en last had, om niet
flechts den meesten fpoed te maaken,
maar zelfs het branden van legervuuren
te vermijden, ten einde den vijand onverhoedsch
te overvallen , volvoerde zulks
CO CJ&S. de heil. Gall. L. VI. c. 29*
zoo

GESCHIEDENISSEN.
zoo uaauwkeurig, dat hij zeer veele Ebu-
roners in den oogst verraschte, en van
hun vernam, waar ter plaatze zich AM­
BIORIX met eenige ruiters ophield. Mi-
NUCIUS zou hem hier fchierlijk gevonden
hebben , indien zijne wooning, naar de
wijze der Galliërs , niet door geboomte
en water was omringd geweest. Nog ir
tijds gewaarfchuwd , ontkwam hij hie:
door het uiterfte gevaar, terwijl zijn<
vrienden, door het voordeel van den grom I
dapper te gebruiken, de ruiters van Ml
NUCIUS, die hem daadlijk vervolgden »
eenigen tijd ophielden (i>
Het was twijfelachtig, of AMBIORI X
nu opzetlijk zijne benden niet bij ee n
bragt, dan of hem deze verrasfching zuil is
belettede : dit was zeker, dat hij wijd ( n
zijd zijne boden afzond , om de zijnen ce
waarfchuwen, dat zij op hunne hoe le
moesten zijn en voor zich zeiven zorge n.
Zijnen raad volgende, begaven zich zoi n-
migen naar bosfchen en moerasfen, a n»
deren naar plekken gronds, die door d ;n
vlo sd
(1) CAS. * Ml Gall. L. VI. c. 29.
VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C.
52-
J, van R.
700.
Vlucht
van AM*
BIORIX.

VII.
BOEK
VI.
536* ROMEINSCHB
vloed der zee tot eilandjens gevormd wer­
den , terwijl ook veelen hun ganfche land
HOOFDST.
verlieten, en zich met al het hunne op
J. voor C.
vreemden grond vertrouwden. CATTVUL-
J. van R. c u s,
700.
die de Eburoners voor de helft
Zei fs-
beftuurde en met AMBIORIX tot dus
moord van verre had zamengefpannen , maar thands
CATIVULsus.
te zwak van ouderdom was, om de lasten
van den krijg of van de vlucht te dragen,
vervloekte te laat zijnen raadsman , en
maakte zich zei ven van kant door middel
van eenen Taxis- drank , welk geboomte
toen ten tijde menigvuldig in Gallie en
Germanie gevonden werd (1}.
Cl) CES. de bell. Gall. L. VI. c. 30, 31, —
Deze CATIVULCUS, ook CATTIVOLCUS ge.
fcbreeven, wiens naam zijnen oorfprong fchijnt aan
te wijzen uit dat volk, 't welk onder den naam
ran Gatten een gedeelte van ons tegenwoordige
/aderland bewoonde, CENGELB. aloude Staat.
D. I. bl. 318 ) wordt ook door anderen gehouden
'oor zekeren KATTENWALD, eenen Batavier,
3ie met de Romeinen onder CJESAK een verbond
?ou gellooten hebbsn. - Zie o. VAN LOON aloude
Hol/. Hifi. D. I. bi. 24. aangeh. bij j. WAGE-
SAAR Vader/. Hifi. D. I. bl. 47.
De

GESCHIEDENISSEN. 237
De Segners en Condrufers, Germanen
van afkomst, en tusfchen de Trevirers
HOOFDST,'
en Eburoners woonachtig , zonden nu af­
. voor C.
gevaardigden aan CAESAR, met verzoek, • 5 •
r
om hun toch niet onder zijne vijanden te , . van R.
700.
tellen , noch alle de Germanen aan gene
zijde van den Rhijn op gelijken voet te
behandelen , wijl zij aan geene vijandlijk-
heden gedacht noch AMBIORIX geholpen
hadden. C/ESAR liet hun vrij met de uit­
levering der Eburoners , die bij hun de
vlucht genomen hadden, en vervolgde niet
te min zijnen togt, die de uitrooijing van
dit ganfche volk ten wreeden doel had.
Hij verdeelde daartoe zijn heir in drieën,
en zond al den legertrein naar Aduatuca,
eene fterkte omtrend midden in het land
der Eburoners gelegen, alwaar SABI­
NUS en COTTA hun noodlottig winter-
kwarüer gehad hadden. Hij verkoos deze
plaats daartoe te liever , om dat de ves«
tingwerken des voorigen jaars aldaar nog
in wezen waren, en legde in dezelve eene
der drie keurbenden , welke hij het laatst
in dienst had gekreegen , ter bewaaring
der bagagie van alle de overigen , onder
het bevel van Q. TULLIUS CICERO,
wien
VII.
BOEK:
VI.

VII.
BOEK.
VI.
HOOFDST
238 ROME1NSCHE
wien hij nog twee honderd ruiters toevoegde
(1).
Bij deze verdeeling van het Romeinfche
J, voor C.
heir, kreeg LABIENUS bevel, om met
52.
J. van R drie keurbenden naar den zeekant te trek­
7CO. ken in de nabuurfchap der Menapi rs. C<
De Me.
napiërs be- TREBONIUS, werd met eene gelijke magt
ftreeden. ter plundering uitgezonden bij de nabuuren
der Aduaticers. CAESAR zelf begaf
zich met dë drie overigen naar de rivier
de Schelde en den uithoek van het Arduenner
bcsch, werwaards hij vernam , dat
AMBIORIX zich met eenige ruiters begeven
had. Bij zijn vertrek zeide hij,
binnen zeven dagen te zullen wederkeeren
, tegen welken tijd hij wist , dat de
bezettitjg van Aduatuca nieuwen voorraad
van leefmiddelen zou nodig hebben. Hij
beval tevens san LABIENUS en TREBO­
NIUS, om, indien zulks zonder nadeel
door hun gefchieden kon, op dien zelfden
dag terug te komen, ten einde als dan
een nieuw ontwerp van krijgsbeleid naar
vereisch van omftandigheden te vormen (2).
Men

GESCHIEDENISSEN. 2$9
Men vond alhier geene eigenlijke krijgsmagt,
geene bezetting, geene fterkte, maar
eene, wijd en zijd verfpreidde, menigte te
beltrijden, die zich, naar gelang haar
eene verfchoolene laagte, of boschach­
tige ftreek, of ongenaakbaar moeras De Ebtt*
eenige fchuilplaats of fterkte beloofde, roners uit»
gerooid.
flechts had nedergezet. Men kende alle
die fchuilhoeken in de nabuurfchap wel,
maar het vorderde zeer groote voorzorg,
niet zoo zeer , om een algemeen nadeel
te voorkomen, wijl de fchrik veel te diep
was doorgedrongen bij de Eburoners, om
van hun iet dergelijks te vreezen, maai
om het afzonderlijke krijgsvolk te bewaaren,
het welk dikwijls door de hoop of
buit verlokt werd, en echter flechts ii 1
kleenen getale tevens door bosfchen ei l
engten kon doordringen. Daar nu CES AI
zijne magt zou hebben moeten verdeelei 1
in veele kleene benden, om zijn oogmerk 1
den ondergang van dit ongelukkige volk, t
volvoeren, het welk de Romeinfche krijgs
tucl
land en Holland, voor een kleen gedeelte, maal
ten thands waarfcbijnHjk het krijgstooneel uit. -
EN GEL B. aloude Staat. D. I. bl. 320.
VIL
BOEK
VI.
HOOFDST".
[. voor C
5 3
* «
]. van R.
700.
it

VU.
BOEK
VI.
jfóoFDfr.
J. voor C
.52.
J. van R
700.
240
ROMEINSCHB
tucht niet wel gedoogde en de veiligheid
tevens niet zeer aanraadde, hoe zeer de
wraak der krijgsluiden anders ook vlamde
op eene jachtvervolging van deze kloekzin­
nige en dappere, maar ongelukkige verdee-
digers hunner natuurlijke vrijheid tegen
vreemd geweld; befloot hij daartoe eenen
geheel anderen en wel zeer haatlijken weg
in te liaan , die echter hem zeiven het
allerzuurst bekwam. Hij zond boden
naar de nabuurige Staaten , en noodigde
dezelven uit, met toezegging van al den
buit , om de Eburoners uit te rooijen,
eensdeels omdat hij , gelijk hij zelf deze
redenen opgeeft, liever het leeven der
Galliërs, dan zijner keurlingen, in de bos*
fchen wilde waagen; ten anderen, omdat hij
alzoo op de volkomene vernieling en uit-
rooijing der Eburoners kon reekenen (1).
Weldra kwam 'er van alle kanten een
groot aantal ftroopers en plunderaars op,
die het aanbevolen werk der verwoesting
aanvingen en vervolgden , terwijl inmid­
dels de bepaalde zevende dag naderde,
waarop zich de onderfcheidene Bevelheb­
bers
(I) C&s. de bell. Gall. L. VI. c. 33, 34*

ÊESCHIEDENISSEW. «4-"
bers met hunne keurbenden voor Aduatuca
zouden laten vinden. Thands echter
bleek het, zegt C*SAR, welken invloed
het goed geluk op den oorlog heeft. Het
gerucht, dat de Eburoners verdelgd werden
, en dat elk op derzelver buit genoodigd
werd, had zich over den Rhijn onder de
Germanen verfpreid. Terftond bragten de
Sicambers twee duizend ruiters bij een,
en trokken met fchuiten en vlotten den
Rhijn over * dertig duizend fchreeden
beneden de half afgebrookene brug van
GESAR. Zij begaven zich eerst naar het
land der Eburoners , vingen veele verftrooide
vluchtelingen op, en bemagtlgden
een groot aantal van vee , het welk
bij hun in zeer hooge waarde ftond. D©
buit. lokte hun al verder ; boslchen noch
moerasfen wederhielden deze krijgshaftig©
en ftroopzieke luiden ; eindlijk vernamen
zij, waar het hoofdleger der Romeinen
was, en dat ca;SAR hetzelve fchier geheel
ontbloot had agtergelaten. ,, Wat
vervolgt gij, die de rijkfte luiden kunt
zijn , eene rampzalige en geringe prooi?"
voerde hun een 'der krijgsgevangenen toe;
„ in drie uuren kunt gij voor AJuataca
XVI. DEEL. Q zijn5
VI!.
BOF. Ka
Vl.
HOOFDST.
J. voor &
5*.
ƒ. van R,
7004

VU.
BOEK
VI.
HOOFDST.
24*
ROMEINSCHB
zijn; daar zult gij den fchat van het ganfche
Romeinfche heir vinden onder eene
bezetting , welke niet talrijk genoeg is,
J, voor C om 'er de geheele wal mede te bedekken,
52. en waarvan niemand durft buiten komen?"
J. van R-
70O. Deze aangeweezene kans deed de Germanen
den reeds gemaakten buit elders verbergen
, terwijl zij, onder het geleide van
dien zelfden krijgsgevangen , tegen Adua»
tuca aanrukten.
CICERO had nu al den tijd de ftipfle
gehoorzaamheid betoond aan C/ESAR'S
bevelen , door zelfs geenen legerjongen
buiten de vesting te laten : doch op den
zevenden dag begon hij te wantrouwen,
of C J E S A R zich wel aan dien dag zou
binden, wijl hij vernomen had , dat hij
verder was afgetrokken , en nu nog niets
van zijne terugkomst vernam. Ook kon
hij het gemor niet langer wederftaan van
veelen, die zich over dit opgeflooten blijven
beklaagden, als waren zij midden in
een beleg geweest, daar 'er toch negen
keurbenden, eene talrijke ruiterij en fchier
geen vijand meer in den ganfchen omtrek
was. Hij zond dus vijf Cohorten uit,
om op da naastgelegene koornvelden het
graan

GESCHIEDENISSEN. S43
graan weg te haaien. Tusfchen dezelven
en het leger was flechts een heuvel. Drie
honderd pas herftelde krijgsluiden, die
met de overige zieken uit alle de keur-J
henden te Aduatuca waren agtergelaten, Ivoegden
zich bij de Cohorten, en werden
door eenen langen trein van legerjongens,
karreknechts en lastbeesten gevolgd (i).
Juist op dit tijdftip kwamen de Ger*
maanfche ruiters aanrennen , tot voor de
eene poort der vesting, welke zij, zonder
eenig vertoeven , trachteden door te dringen.
Een ter zijde liggend bosch had hun
niet doen bemerkt worden , voor dat zij
daadlijk voor de vesting waren, zoo dat
de zoetelaars zelve , die onder de wallen
hunne tenten hadden, niet in Haat waren $
zich te bergen. De Romeinen, niet wetende
, wat 'er gaande was, floegen naauwlijks
den allereerflen aanval af. De vijand
verfpreidde zich rondom de ganfche vesting *
om eenen gereeder ingang te zoeken;
Men verdeedigde de poorten ; de wallen
verdeedigden zich zeiven genoeg: maar
'er was fchrik en verwarring van binnen,
(O C^ES. de bell. Gall. L. VI. e. 34—35,
Q *
Da
VIL
BOEK
VI.
300FDST.
voor
52. '
van Rs
700*

VII.
BOEK
VI.
HOOFDST.
344 ROMEÏHSCHB
De een zeide , dat de vesting reeds veroverd
was; de ander, dat deze^ ruiters de
voorlopers waren van een vijandlijk heir,
J. voor C
het welk de keurbenden verflagen had; de
5--
J. van R. meesten dachten aan de noodlottigheid der
700.
plaatze, welke aan COTTA en SABINUS
het leeven had gekost; allen bevestigden
zij zeiven intusfchen door hunne werkeloosheid
het vermoeden der Germanen,
dat 'er geene bezetting binnen de vesting
lag. Dezen zetteden dus hunne pooging
voord, om in te dringen, en bemoedigden
eikanderen met eenen zekeren en fchatrijken
buit (i)«
Onder de zieken bevond zich p. SES-
TIUS BACULUS, die de eerfte Hopman
bij CE SAR. was geweest, en zich meermaalen
loflijk had onderfcheiden. Deze
man had reeds vijf dagen agter een geene
fpijs gebruikt, maar kwam nu , aan zijn
eigen behoud en dat der overigen wan*
hoopende, geheel weerloos buiten zijne
tent. Hij zag echter het ukerfte gevaar
van den aandringenden vijand niet zodra,
of nam de wapenen uit de hand van ande»
(1) CJ&S. ie btll. Gall. L. VL c. 37*

ÖESCHIEDENISSEN. &45
deren , en vattede post in de poort. De
Hopluiden der bende, die aldaar de wacht
had , volgden hem , en hielden nevens
hem eenigen tijd het gevecht uit \ maar •
SEXTIUS bezweek, na het bekomen vanJ
zwaare wonden , en werd bezwaarlijk uit
den ftrijd gedragen; de korte oogenblik-
ken echter, dien hij het ftrijdende uit­
hield, waren genoeg, om de overigen in
zoo verre te bemoedigen, dat zij zich
op de wallen vertoonden en den vijand
eene algemeene verdeediging dreigden fj).
Inmiddels hadden de voerageerers hun
werk op het veld verricht, en hoorden
nu het krijgsgefchreeuw der vesting. Zij
zonden eenige luiden te paard vooruit, om
'er de reden van te vernemen: maar, eersE
onlangs opgefchreeven en nog onervaren
in den krijg, wachteden zij de bevelen van
Krijgstribunen en Hopluiden af, terwijl
de dapperften zelve door de 'onverwacht­
heid des aanvals kleenmoedig werden. De
De Germanen, van verre hunne veldtee-
kenen gewaar wordende, (laakten den
ftorm, meenende, dat c m. SA u's keurben­
(l) CAS. de beil. Gail. L. VI. c. 36.
Q3
den
vn.
BOIC
VI.
HOOFDST.
. voor C.
52.
. van R.
7©o.

VII.
BOEK
VI.
S46 ROMEINSCHE
den terug kwamen, dien zij verder af ge»
waand hadden, doch ontdekten weldra het
HOOFDST. kleene aantal dier benden , en vielen 'er
J. voor C.
nu met het uiterfte geweld op in.
52.
De
J. van R. legerjongens liepen naar den heuvel, maar
700.
werden 'er af gejaagd ; wierpen zich
voords onder de rotten, en vermeerderden
zelfs daardoor den fchrik. Zommigen wilden
met eene fpitze bende door den vijand
heenen dringen, en zich alzoo, welk een
groot aantal 'er dan ook mogt afgefneeden
worden , naar het leger fpoeden: anderen
wilden den heuvel betrekken, en aldaar
het uiterfte lot afwachten. De oude
krijgsluiden, die ten getale van drie hon­
derd mede uitgetrokken waren, keurden dit
overleg niet goed, maar floegen zelve in
behoorlijke orde en onder het geleide van
eenen Romeinfchen Ridder dwars door
den vijand heenen , en kwamen allen be­
houden in het leger. De legerjongens en
ruiters volgden hun voorbeeld en bevon­
den 'er zich wel bij: maar zij, die nu
op den heuvel ftonden, wisten, in hunne
onbedreevenheid, niet wat te doen. Zij
konden zich niet verweeren op den heu­
vel, noch wisten de fnelle krijgswendingen,
waar-

GESCHIEDENISSEN. S47
waarmede de overigen waren doorgebroo-
ken, naar te volgen , en wilden ech­
ter naar het leger. Enkelde Hopluiden,
die, van geringer rang uit andere keur­
benden , tot hooger rang in deze waren
bevorderd, ftreeden hunnes ouden roems
gedachtig, doch vonden den dood ; een
gedeelte der benden had echter aan hunnen
moed haar behoud te danken; de overigen
werden omcingeld door den vijand en
fneuvelden (i).
Aan de verovering der vesting wanhoo-
pende, welke nu door de Romeinen
overal bezet was , deinsden de Sicambers
af en begaven zich met den reeds ge-
maakten buit weder over den Rhijn, la­
tende echter zulken fchrik na, dat c. vo-
LUSENUS, in dien zelfden nacht met de
Romeinfche ruiterij terug komende , niet
kon doen gelooven, dat CSSAR met het
geheele heir behouden was. Men meen­
de, dat deze ruiterij het eenige overfchot
was, wijl men den ftorm der Germanen
niet wist te verklaaren zonder eene al
gemeene nederlaag, en in dit begrip bleef
CO CJ&S. de bell. Gall. L. VI. c. 39,40.
Q4
men,
VII.
80 KK
VI.
H00FUST.
|. voor C.
52.
J. van R.
700.

VII.
SOEK
VI.
HOOFDST.
J. voor C
53.
J. van R
Joo.
O48 ROMEINSCHB
men, tot dat C&SAR zelf het door zijne
komst deed eindigen.
De Veldheer, van het gebeurde onder­
richt , beklaagde zich enkel over het uit­
zenden der Cohorten , wijl men nimmer
gelegenheid tot eenige verrasfching mogt
overlaten , gelijk het nu gebleeken was,
dat een louter toeval den vijand onge­
merkt tot voor de legerpoort had doen
naderen. Het was echter opmerklijk , dat
de Germanen , die van over den Rhijn
gekomen waren , om het land van AM­
BIORIX te plunderen, hem geene beteren
dienst konden gedaan hebben, dan nu door
hunnen aanval op het leger zijner over­
winnaars. —• „ Zoo veel hangt 'er in den
krijg van geluk en fchijnbaar toeval af:"
was de aanmerking , welke c m s A R hier
bij maakte , en welke hij bij elke gele­
genheid inprentede (1).
Op nieuw ter plundering en vervolging
der vijanden afgetrokken, verfpreidde CAE­
SAR wijd en zijd een groot aantal benden
uit nabuurige Staaten ; deed alle gehuch­
ten en huizen , die hem in het oog vie­
£1) Ciffis. de helt. Gall. L. VI. c. 41, 4?,
len ,

GESCHIEDENISSEN» ' HP
len, verbranden, den buit uit alle hoeken
bij een haaien, en het koorn, 't welk te
veld ftond, verteeren en vernielen , zoodat,
indien zich nu nog eenige Eburo­
ners mogten fchuil gehouden hebben", de-,
zen, na het aftrekken zijner benden, door
een volflrekt gebrek aan alles fcheenen te
moeten omkomen. Niets werd inzonderheid
door hem onbeproefd gelaten , om
zich van AMBIORIX zeiven meester te
maaken ; elk deed daartoe zijn best ,
wijl men zich het grootfte loon voor
het gevangennemen van zijnen perzoon
beloofde, maar alle naarfpooringen waren
vruchtloos; AMBIORIX wist zich
in bosfchen en moerasfen fchuil te houden
, van niet meer dan vier ruiters vergezeld
, aan wien hij zich toevertrouwde,
en met wien hij des nachts de onveilig
gewordene wijkplaatzen voor anderen ver-
wisfelde (i).
De verwoesting dezer landftreeke kostede
aan den Geweldenaar flechts twee Cohorten
maar aan duizenden der vrijheidminnend
be
(i) DIOCASSIUS fchrijft de ganfche verwoes
ting der Eburoners enkel toe aan de kwaadaardig
heid van cissAR, cm dat hij AMBIORIX nic
kon in handen krijgen. L. XL. p. IS5*
Q 5
vn.
BOEK
VI.
HOOFDST.'
f. voor C.
53.
[. van R
7001
t

vir.
BOEK.
VI.
HOOFDST.
roem van menschlievendheid bij een on­
J. voor C.
53. partijdig nagedacht, dien vleijende tijdge-
J- van R. nooten
/co.
hebben
en ingenomene lofredenaars
toegezwaaid.
hem
Rechts- C E SAR bragt zijn ganfche heir naar
pleeging
tegen ACCO. het land der Rhemers te rug, en riep te
* Rkeims. Burocortorum * eenen landdag bij een ,
3
J
(
1
350' ROM. GESCHIED:
bewooners van een gedeelte onzes vader­
lands het leeven , en aan hem zeiven allen
am onderzoek te doen wegens de zamen-
:wering der Senoners en Carnuters, waar-
ia 'er een doodvonnis geveld en naar Ro-
neinsch gebruik volvoerd werd tegen AC-
:o, die aan het hoofd dier zamenzwering
ad geftaan. Verfcheidene anderen, die der-
£ elijke rechtspleeging ontvlucht waren, wer­
c en vogelvrij verklaard. Deze landdag afge­
1 ven zijnde, zond es SAR twee keurben-
d en naar het land der Trevirers, twee andet
Die van r :n naar dat der Lingoners f, de zes overi-
Langres.
g en bij de Senoners in winter kwartiering, en
b sgaf zich daarna zelf naar halie, om de
fa nddagen van het Cisalpifche Gallie bij
t( i woonen (1), en tevens van nader bij het
O 3g te houden op de woelingen te Rome (2).
(O CMS. de ie//. Cal/. L. VI. c 44.
(2) Dio CASS. L. XL. p. 135.
!ZE-

ZEVENDE HOOFDSTUK.
VELDTOGT VAN CRASSUS TEGEN
DE PARTHER S.
erwijl het Romeinfche Volk de Galliërs
in het Noorden door CES AR overwon
, ontving het eene zwaare wond van
de Parthers in het Oosten. Die ramp
was troostloos, daar men zelfs der Fortuin
niets kon verwijten. De vrekheid van
CRASSUS, die en Goden en menfchen
tegen zich had , terwijl hij op het Parthifche
goud vlamde, kostede den Staat elf
keurbenden, hem zeiven het leeven (i>"
Met deze inleiding vangt een Romein zelf
het tafereel aan , *t welk hij van dezen
rampzaligen veldtogt fchetst , en haar«
weinige woorden behelzen alles , wat wi;
van de breeder ontwikkeling dezer gefchie
denis te verwachten hebben. Zij tref
door de fterkfte tegenftelling; wekt der !
weet
(i) FLOR. L, III. c. 11.
inleiding.

BO EB
VIL
«oorosT.
Afkoms
der Partners.
25* ROMEINSCHE
weetlust naar troostloozen ramp; wijst deszelfs
fchandlijke bron aan , en bereekent
haar fchriklijk verderf. Wij kennen reeds
CRASSUS , maar nog niet de Parthers;
zij kwamen tot dus verre flechts van ter
zijde in onze gefchiedenisfen voor; zien
wij vooraf, wien wij in deze geduchte
vijanden voor den Romeinfchen naam zullen
ontmoeten.
Zij waren afkoraftig uit Scijthie, en
moesten als verdreevene ballingen elders
eenen zetel zoeken. Hun naam zelfs
duidde in de Scijthifcha taal dit hun
voorig noodlot aan (i> Het land, 'twelk
zij betrokken, lag ten zuiden van Hijrcanie
, ten westen van dat der Me ders.
Het was eng en ongemaklijk, meestal uit
dorre en zandige bergen beftaande , wier
toppen de ftrengfle koude door derzelver
hoogte, wier daalen de grootfte hitte door
derzelver gullen grond deeden gevoelen,
zoodat twee ftrijdige faeifoenen dit gewest
beftendig fcheenen te beheerfchen.
Eene lange reeks van eeuwen bleeven
de Parthers in de gefchiedenis der Vol*
(l) JUSTIN. L, XLI. c. r«
ke«

GESCHIEDENISSEN. *53
keren fchier onbekend. Naauwltjks hoor­
de men van hun eenig gewag onder de
Jsfyrïérs en Meders, onder de Perfsn
en de eerfte Macedonifche Vorften van
Syrië. Omtrend vier en eene halve eeuw
geleeden, wekte ARS ACES eenen opttand
onder hun tegen de onderdrukkingen der
Macedonifche Landvoogden ,^wanneer AN-
TIOCHUS, door fchandlijke vleijerij God
bijgenaamd, de kroon van Syrië droeg
Deze ARSACES zelf wordt niet bepaalt
te huis gebragt door de Gefchiedfchrijvers
fchoon hem de Part hers zelve vereerdei I
als den. Stichter van hunnen Staat , ei
zijne gedachtnis in zoo groote
I
waardi
hielden , dat alle hunne Vorften zich naa
(
zijnen naam lieten noemen.
Zijne landgenooten eenmaal in vrijhei
i
van vreemden dwang gefteld hebbende
»
wilde hij hun niét binnen de enge grenze
n
van eenen zoo ongunftigen grond beflo(
»-
ten laten. Hij breidde hunne bezittinge
n
uit, en werd daarin door de krijgshaftig
heid en eerzucht zijner opvolgeren de
wijze vervangen , dat de oorlogen , du n
de Parthers in agtervolgende tijdperkt n
tegen de Koningen van Syrië , wier ve r-
>
\
ra
VII.
BOEK
VII.
HOOFDïï»

VII.
BOEK.
VII.
HOOFDST.
Hunne
eden.
254 ROMEINSCHB
mogen fteeds afnam, tegen de Scijthen, de
Ba&riërs en Armeniërs voerden, zulk eene
wijduitgeftrektheid 'bezorgden aan hun
grondgebied, dat hetzelve ten dezen tijde
fchier alles befloeg tusfchen den Oxus en
den Euphraat. Ctep.phon was eene hunner
hoofdlieden aan den Tiger , Ecbatana
de andere in Medie; in de eerfte
was het hof in den winter , des zomers
in de laatfte of ook in Hijrcanie (i).
Hunne zeden waren oorfpronglijk met
die der Scijthen gelijk , en bleeven lang
beandwoorden aan den ruwen grond, dien
zij hadden betrokken: maar hunne oorlogen
maakten hun daarna bekend met de
voordeden der kunften en de gemakken der
weelde, en hunne veroveringen van milder
grond en veelerleijen rijkdom Helden
bun ter naarvolging der befchaaving in
Haat. S URE NAS, de overwinnaar van
CRASSUS, die twee honderd wagens met
bijzitten rondvoerde,en duizend kemels voor
zijnen veldtrein behoefde, beflischte voorzeker
de buitenfpoorige hoogte hunner tegen*
woor-
(i) STRAB. L. XVI. p. 743. Dio CASS. LI
KL. p. 126, 127.

GESCHIEDENISSEN. $55
woordige weelde (i). Het talrijke vrou-
wentimmer hunner Koningen , naar wier
voorbeeld zich toch het ganfche rijk wil
formen , gaf boven al een geheel Oos-
tersch voorkomen aan de nakomelingen
der Noordfche vluchtelingen (2).
Dezelven verlooren echter niets van hun­ Hunne
trijdbaarne
aloude ftrljdbaarheid , en voerden nog, leld.
eenige voorvaderlijke wapenen. Hun voet­
volk was weinig beduidend in aantal en
Hevigheid: maar hunne ruiterij was, zelfs
vluchtende, nog geduchter, dan bij den
aanval (3). Elk hunner was een boog-
fchutter van zijne vroegfte kindsheid af;
het drooge hunner luchtgefteldheid gaf
veerkracht aan hunne boogen, en het vlakke
van hunnen aangewonnen grond gelegen­
heid voor de gadelooze krijgswendingen
hunner paarden ; de winter alleen verflap-
te de peezen hunner boogen , maar ir
denzelven kenden zij hun zwak te wel »
om te veld te blijven. De brandende hit
te der zon kon hun daartegen niet afmat­
(1) PLÜT. in CRASS. p. 55°"»
C2) JUSTIN. L. XLI. C. 2, 3.
(3) HORAT. L, I. od. 19. L. II. od. 13.
VII.
BOEK
VII.
HOOFDST.
te! 1

VII.
BOEK
VII.
HOOFDST,
Hunne
lyijgsmagt,
356 ROMEINSCHl
ten in den zomer, en tegen den dorst
kenden zij veelerleije hulpmiddelen. Dit
maakte hun on verdrijf baar van hunne eenmaal
verder uitgebreide grenzen : maar
maakte hun tevens min gefchikt, tot hec
voeren van eenen langduurigen en verafgelegen
krijg (1),
Hunne legers beftonden meer uit flaaven,
dan uit vrijgeboorenen : derzelver
aantal vermeerderde dagelijksch, wijl alle
vrijlating was verbooden. Men zorgde
échter voor hun niet minder, dan voor
eigene kinderen, nevens wien men hun
vooral in het paardrijden en boogfehieten
onderwees. Elk leverde in den krijg,
nasr gelang van zijn vermogen, zeker aantal
van zulke ruiters aan den Koning,
waarvan ANTONIUS 'er naderhand vijftig
duizend in het veld vond , terwijl 'er bij
die gelegenheid maar vier honderd vrijge­
boorenen werden geteld (2).
Het paard, Hunne leefwijze was fchier een geduu-
rijden.
rig opzitten. Zij kwamen te paard in
hunne gezelfchappen zoo wel, als in het
(1) Dio CAss. L. XL. p. 126, 187.
(2) JUSTIN. L. XLI. C 2.
veld 5

GESCHIEDENISSEN. 25^
veld ; zij namen te paard hunne eigene
bezigheden en openbaare bedieningen waar;
zij dreeven te paard hunnen handel , hiel­
den alzoo hunne gefprekken, en onder-
fcheidden zich daardoor van hunne flaa-
ven, die, buiten het veld, alrijd te voec
gingen. Hun geest was opgeblazen, on­ De asrd
er Parrustig,
trouwloos en onbefcheiden: zacht-)
hersi
heid was in hun oog alleen der vrouwen
deugd, terwijl gewelddaadigheid aan den
man paste. Zij waren ftilzwijgend van aard,
vaardiger met daaden, dan met woorden *
en zweegen zoo wel van hunnen voor-
fpoed , als tegenfpoed. Hunne gehoor­
zaamheid aan hunne Vörlten was vrees,
geen eerbied. Veiflaafd aan deii wellust,
doch fober in fpijs, en niet te vertrou­
wen in hunne woorden of beloften , dan
voor zoo ver hun belang zich uitftrek-
te (1), vereenigden zij in hun charaktef
zoo veel ondeugends , indien wij in dit al­
les JUSTINUS kunnen gelooven, dat geene
vooringenomenheid met hun de onpartijdig*
heid in gevaar kan brengen , waartoe ons
van den anderen kant de onrechtvaardige
(i) JUSTIN. L. XLI. C. 3.
XVI. DEEL R
aari-
VII.
SOEK
VII.
HOOFDST»

VII.
BOEK
VII.
CRASSUS volkomen in ftaat ftelt.
HOOFDST. Onder de vervloekingen van den Ge-
J. voor C
' meentsman AT E JUS en eene menigte
J. van R
699-
258 ROMEINSCHB
aanval der Romeinfche vrekheid in eenen
kwaade voorteekenen, welke het bijge­
loof fchierlijk opmerkte , Rome verlaten
hebbende, kwam CRASSUS te Brundu-
fium (1). De zee was nog onftuimig
van
(i) Zie boven bl. 3S. —- PLUT. t» CRASÏ.
P- 553. Dio CASS. L. XL. p. 125. — APPIA.
NÜS AL EX. , die dezen Parthifchen togt zou be-
fchreeven hebben, is ons alhier van geenen dienst,
wijl wij, in het geen wij op zijnen naam deswegens
bezitten , een fchrer letterlijk affchrift vinden van
P L U T A R C H U S ter aangehaalde plaatze. Veelen
hebben dit gehouden voor het blijk eener fchandlij-
ke letterdieverij in dien fehrij ver: Joch SCHWEIG-
HAEOSER heeft, ook onzes oordeels, voldongen,
dat zulks moet toegefchreeven worden aan de
fchaamteloosheid van eenen laateren uitgever van
APPIANIUS, die het gemis van het werk des
fchrijvers hier ter plaatze heeft willen aanvullen,
om zijne uitgave alzoo tot hooger waarxie te bren­
gen ; terwijl het twijfelachtig is, of APPIANUS
zelf, die eenmaal de befchrijving van dien krijg
beloofd had, dezelve wel eens zelf gegeven hebbe.
Vide j- SCHWEIGH.SUSERI ad h. I. adnotatien.
ad cakem edit. APPIAN. T. III. p. 904—922.
el

GESCHIEDENISSEN. 259
van eenen geweldigen ftorm, maar hij
wachtede niet tot zij bedaard was, en ver­
loor een groot aantal zijner fchcpen. Af-
gefchrikt door dit verlies , vervolgde hij
zijnen togt verder te land. Calatie door­
trekkende , vond hij den Koning DEJOTA*
RUS, reeds hoog bejaard , nog volijverig
in het ftichten eener iïad. „ Wel Koning,
begint gij te twaalf uuren te timmeren ?"
vroeg CRASSUS hem fpottende. „ Wel
Veldheer, gaf hem DEJOTARUS glim-
lagchende ten antwoord , gij zijt ook niet
vroeg op , om uwen togt tegen de Par-
thers te ondernemen." — Een woord,
't welk klemde, daar CRASSUS reeds
over de zestig jaaren was , en nog ouder
van gelaat fcheen, dan hij waarlijk was.
Bij zijne komst in Syrië fcheen eerst
Talles te voldoen aan zijne verwachting.
Hij had onverhinderd eene brug kunnen
flaan over den Euphraat, en zich, na
deszeifs overtogt , veele fteden van Mefo-
potamie zonder flag of ftoot in handen
zien
et D. WlJTHENBACHlr judicium de hac dhfert.
in Biblioth Critic.Vo\. II!. P.r. p» 92, g^.Con/en
FR. BALDUIN vs de Inftit. Hift.$. 58.Paris. 1561.
R %
Vlf.
BOEK.
VII,
HOOFDST.
J. voor C.
53.
J. van R,
699.
Veroverin*
gen door
:RASSUS in
Syrië*

VII.
I01K
VII.
HOOFDST.
J. voor C.
53-
260 RÖMEINSCHE
zien vallen. Slechts ééne ftad, Zenodotia
genaamd, had moeite gekost, en hem bij
den ftorm honderd mannen doen verliezen,
waar voor zij met eene geheele uit­
J. van R, plundering en ontvolking had moeten boe­
699.
ten. CRASSUS had zich daarvoor den Veldheernaam
laten geven, het welk hem werd
ten fchande gereekend, als die zich dus geene
roemrijker bedrijven fcheen voorteftellen.
Hij lag bezetting in alle de onderworpene
fteden, 't welk hem zeven duizend voetknechten
en duizend ruiters kostede, en
trok met zijn overige heir in Syrië te
rug, om aldaar te overwinteren.
P. CRASSU 1 Zijn zoon, die onder^CJESAR in Gallie
komt met loflijk had gediend, kwam hem nu in
duizend
ruiters b j Syrië met duizend uitgelezene ruiters ont­
zijnen vamoeten,
en moest het reeds als eene aan-
' der.
merklijke fout in het beleid zijnes vaders
opmerken, dat hij, daar hij zich van Babyion
en Seleucia had kunnen verzekeren,
welke beide fteden den Partkers fteeds
vijandig waren, door zijn terugtrekken den
vijand gelegenheid had gegeven , om zich
tegen den onverwachten krijg toe te rusten.
Euiten dien hield hij zich in Syrië meer bezig
met het werk eenes Penningmeesters, dan
wel

GESCHIEDENISSEN. SOI
wel eenes Veldheers. Hij dacht om wapenfchouw.
noch krijgsoefeningen , maar
bereekende de tolgelden, maakte de waardij
der fchatten, welke hij in den tempel
eener Godinne vond, met maat en gewigt
op , deed bij onderfcheidene Volkeren en
Tempel-
Staaten eene opeisfching van manfchap, roof van
CRASSUS.
en liet zich dezelve weder afkopen voor
geld. Terwijl dit alles hem in minachting
bragt, beefde men op het kwaade voorteeken
, 't welk men 'er in zag , dat hij,
met zijnen zoon uit den gemelden tempel
komende , en, deze in den uitgang ftruikelende,
hij op denzelven nederviel (i).
Even min fpaarde CRASSUS den tempel
te Jerufalem , wiens fchatten POM­
PEJUS had ontzien (2). Verwittigd van
den rijken buit, dien hij in dat heiligdom
zou vinden, ging hij op denzelven weldra
af met een gedeelte zijner krijgsmagt,
ELEAZER , een der Priesters , was dc
bewaarer van den tempel fchat, waar ondei
zich voor drie honderd Hebreeuwfche milten
aan baaren goud bevond. Om deze
(1) PLÖT. in CRASS. p. Sf3, 554*
C2) Zie D. XIV. bl. 303.
R3
ftaaf
VII.
BOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C.
53- '
J, van R.

VII.
BOEK
VIL
HOOFDST.
J. voor C.
53-
J. van R.
699.
46a ROMEINSCHE
fiaaf gouds te beter te bewaaren, had hij
dezelve verborgen in eenen uitgeholden
balk, dien hij geplaatst had boven den
ingang van het heilige der heiligen des
tempels , zoo dat het voorhangzel diens
heiligdoms aan denzelven was vastgemaakt.
Deze fchatbewaarer, het oogmerk van
CRASSUS ter plundering van dem tempel
bemerkende, trachtede het zelve door
fchikking met den roofzuchtigen Romein
te voorkomen, en iprak hem daarop van
den verborgen fchat , dien hij hem beloofde
in handen te zullen ftellen , wanneer
hij zich daarmede wilde vergenoe­
gen. CRASSUS nam het aanbod aan, en
zwoer met plegtigen eede , daarna niet
meer te zullen vorderen : maar naauwlijks
had ELEAZER de voorwaarde van zijnen
kant voïbragt, of CRASSUS verbrak zijnen
eed, roofde niet flechts de twee duizend
talenten , dien POMPEJUS onaangeroerd
had gelaten , maar doorzogt den ganfchen
tempel, en roofde alles wat hem van eenige
waarde voorkwam, ter'zomme van nog
egt duizend talenten daar te boven (1).
Ter-
C O JOSEPH. Antiq. Jud. L. XIV. «. 7. jd,
4s heil. Jud. L. I. e. 8.

GESCHIEDENISSEN.
Terwijl CRASSUS zich tot den volgenden
veldtogt gereed maakte , zag hij zich
door afgezanten van den Perfifchen ARSA-
CO PLUT. in CRASS. p. 554.
R 4
VIL
BOEK
V1H
HOOFDST.
J, voor C.
52-
CES, ORODES genaamd, begroeten. Dezelven
voerden hem deze weinige woorden J. van R.
700.
toe : „ indien uw heir door het Romein­ Stoute taal
fche volk is gezonden, zal hetzelve eenen van Parthi*
fche afge •
onverzoenlijken vijand vinden; maar indien zanten.
CRASSUS uit eigene hebzucht, gelijk men
onderricht is, tegen den wil zijnes volks,
de Parthers bedreigt en hunne fteden be<
zet, dan zal ARSA CES het maatig aanleggen
uit medelijden metdeszelfshoogejaaren,
en het krijgsvolk, 't welk veel eer is ingeflooten
in de fteden, dan dat het dezelven
zou bezetten, aan het Romeinfche volk terug
zenden." — „ Ik zal te Seleucia die
taal beandwoorden:" was het trotsch be>
fcheid, waar mede de getergde Veldheel
dit gezantfehap wilde verzenden; maai
VAGISES, de oudfte van het zelve,
wees hem, fchamper lagchende , op he
holle van zijne hand, zeggende : „ hiei
zal eer haair groeijen, CRASSUS, dan da
gij Seleucia zult zien (i)!"
Eeni

VII.
BOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C
52.
J. van R
700.
264. ROMEINSCHB
Eenige bezettingen ontkwamen het in
de daad niet zonder veel gevaars uit de
fteden van Mefopotamie , en bragten zeer
ontrustende tijdingen in het Romeinfche
heir. Zij zeiden, dat zij met eigene oogen
Onrus . de ontzettende magt der vijanden gezien,
wegens de en derzelver geduchte vijandlijkheden tekrijgshaftigheid
dei gen de fteden ondervonden hadden. Naar
Partkers. hun verhaal, 't welk alles veel vergrootede,
kon men dit volk even min ontvluchten,
als agterhaalen, noch derzelver pijlen
ontwijken , die reeds wondden , eer men
zelfs den fchutter had gezien. Zij verzekerden,
dat hunne aanvallende wapenen door alles
hoenen drongen, hunne verweerende daartegen
ondoordringbaar waren; welk alles het
overige krijgsvolk te meer ontmoedigde ,
daar hetzelve zich had voorgefteld , dat het
met den ftrijd der Parthers even gemaklijk
zou gaan, als met de Armeniërs en Capadociërs
, aan wier buit LUCULLUS zich
veel eer vermoeid had, dan gewaagd , en
dat alzoo de verre togt het moeilijkfte van
dezen ganfchen krijg zou zijn. Eenige
Hoofdbevelhebbers waren daarom nu reeds
vai oordeel, dat CRASSUS niet moest
voordtrekken, maar de ganfche onderneming

GESCHIEDENISSEN. 265
ming bij eenen vollen krijgsraad in herziening
brengen. Van dit gevoelen was
zelfs zijn Penningmeester CASSIUS , het
welk daar te boven door de Offerpriesters
onderfteund werd , die niets dan onheil
uit de ingewanden der offerdieren voorfpelden.
CRASSUS luisterde naar niemand: maar Eigenzinnigheid
van
liet zich gaarne in zijn opzet fterken door CRASSUS.
den Armenifchen Koning, die met zes
duizend ruiters zijne krijgsmagt kwam vermeerderen
, en welken hij echter enkel deed
voorkomen als zijne gewoone lijfwacht,
beloovende hem daarteboven nog tien
duizend zwaar gewapende ruiters , en dertig
duizend voetknechten, met verzekering
van ze allen op eigene kosten te zullen onderhouden.
Alleen raadde hij CRASSUS, om
door Armenië te trekken, wijl hem zulks
dit onderhoud min kostbaar zou maaken, en
den togt zeiven min gevaarlijk, zullende dezelve
alzoo gedekt zijn door eene keten van
bergen, langs welke de vijandlijke ruiterij,
welke de eenige fterkte der Partners uitmaakte,
het allerminst vermogt (i).
Cl) PLUT. in CRASS. p. 554*
R'5
CR AS*
vn.
BOEK
VIT.
HOOFDST.
J. voor C.
52-
J. van R.
700.

• vu.
BOEK
VIL
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
700.
£66 ROMEINSCHÈ
CRASSUS gaf maar middelmaatigen lof
aan den vaardigen en aanzienlijken onderftand
van ARTABASES, en verklaarde, dat
hij ten oogmerk had , door Mefopotamie
te trekken, wijl hij in hetzelve zijne beste
krijgsbenden had agtergelaten, het welk
den Armeniër, zeer kwalijk te vreden, zijn
affcheid deed nemen.
Het Romeinfche heir trok nu tot Zeugma
voord, maar werd telkens ontrust door
onheilfpellende teekenen, welke ieder thands
wist toetepasfen, wijl fchier ieder het verkeerde
van 'sVeldheers beleid inzag. Hevig
onweder, geweldige wind, dikke mist,
het hollen van een paard uit 'sVeldheers
ftal, het omvervallen van eenen ftandaard,
het toedeelen van wikken en zout aan het
krijgsvolk, welke fpijs men bij de graven
plagt neder te zetten, een onbedacht
woord van c KAS sus na het overtrekken
van eene brug, welke hij zeide af te willen
breken, op dat geen van allen zou
kunnen terug keeren, daar mede het
vluchten willende verhinderen , doch door
het krijgsvolk voor het fheuvelen in den
fiag opgevat, — het uit de handen laten
vallen van eenige ingewanden , dien hem de
Wig-

GESCHIEDENISSEN. SD?
Wigchelaars overreikten, waarover hij de
ontfteldnis der menigte te vergeefseh had
willen wegnemen, door lagchende te zeggen:
„ dat mag de ouderdom doen; maar
de wapenen zullen mij niet uit de handen
vallen (0 !
Vit.
B OF.K
VII.
HOOFDSTJ
f. voor C.
5*.
ƒ. van R.
700.
"— dit alles ontrustede 's volks
bijgeloovigen geest, en had voorzeker zeer
nadeeligen invloed op deszelfs moed. Het
grootfte nadeel echter en het heillooste
voorteeken was eene nieuwe fout , die
CRASSUS, als een zuffend grijsaard,
weder terftond beging.
Misleiding
Hij trok de rivier langs , en had zeven
van den
keurbenden onder de wapenen,en omtrend kaïu der
Partkers.
vier duizend ruiters en even zoo veel ligtgewapenden.
Zijne befpieders, die or
verkenning uitgezonden waren, berichteder :
hem, dat zij, van zekere hoogte een goec I
deel lands overziende, niet eenen menscl t
ontdekt, maar zeer veele voetflappen had
den opgemerkt, als van vluchtende paar
den. CRASSUS kreeg hier door nieuwei t
moed, en zijne benden begonnen de Par
thers nu weder gering te achten , als o f
z j
( O PLUT. in CRASS. p. 554- Dl
CASi
L. XL. p. 128, 129.

VII.
10 E K
VIL
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
700,
«Ö8 10MEINSCHE
zij geen treffen zouden durven waagen.
CASSIUS waarfchuwde hem andermaal,
om in eene der fteden, in welke eene
Romeinfche bezetting lag , voor zoo lang
rusttijd te geven aan zijn heir, tot dat hij
iet zekers wegens den vijand vernomen
had; wilde hij echter dit niet, dan raadde
hij hem, langs de rivier te blijven tot aan
Seleucia toe, wijl zulks hem eensdeels
den toevoer zou openhouden , en ten anderen
tegen alle onverhoedfche omcinge-
AlGABOS ling dekken. Terwijl CRASSUS nog aar­
misleidt
CKASSUS, zelde over *het volgen van dezen raad,
voegde zich bij hem een doorfleepen
Arabier, ABGARUS (I) genaamd, die
bij zommigen bekend was als iemand,
die bij POMPEJUS in gunst had geftaan
en als een vriend van Rome was aangemerkt
, doch die nu aan de belangen des
Parthifchen Konings ten dienst ftond, en
door deszelfs Bevelhebbers gebruikt werd,
om CRASSUS van de rivier af te lokken
en in de vlakte te brengen, wijl zij gee-
nen
Ci) Bij PLUTARCHUS wordt deze naam ART-
AMMES, bij DIO CASSIUS AUGARUS of A B»
*ARÜS, bij FLORUS MAZARES gefpeld.

GESCHIEDENISSEN. 309
tien zin hadden, om de Romeinen in ge­ VII.
BOEK
regelde flagorde van vooren aan te tasten. VII.
HOOFDST.
Deze vreemdeling wist zich weldra van
f. voor C
het vertrouwen van den Romein meester te
maaken. Hij iprak met grooten ophef van
J. van R
700.
POMPEJUS, als zijnen weldoener; toonde
zijne verwondering over het heirvan CRAS­
SUS , maar nog meer over zijnen traagen
voordgang , als had hij waarlijk nog wa­
penen, en niet flechts handen en voeten,
noodig tegen menfchen, die reeds bezig
waren , om hunne beste goederen bij een
te brengen, en met dezelven naar Sc/jthie
en Hijrcanie te vluchten. „ En zal 'er
al te vechten vallen , voegde hij 'er bij,
dan dient 'er haast gemaakt, eer AR SA-
CES zich van zijne vreeze herftelt en alle
zijne magt verzamelt, terwijl gij thands
geenen anderen tegenftand , dan van s u-
RENAS en SILLACES vinden zult, dien
hij enkel heeft gezonden , om u in uwen
togt op te houden."
Dit alles was volftrekt geloogen, vermids
AR SA CES, terftond na het bekomen and-
woord van CRASSUS aan zijne afgezanten,
zijne krijgsmagt in twee heiren had ver­
deeld , en zelf aan het hoofd des eenen
ii I

S^O R0ME1NSCHZ
VII. in Armenië gevallen was, om zich vaa
B OP K
vu. ARTABASES te wreeken , terwijl hij SU­
HOOFDST.
RE NAS aan het hoofd des anderen tegen
J. voor C
'2. 'CRASSUS deed aanrukken (1).
J. van U. • Deze SUR EN AS, het zij dié naam een
-co
Vcrmogei ! eigen naam, het zij dezelve eene waardigheid
van SURE. aan het Parthifche hof uitdrukte , was in
vermogen, roem en aanzien de naaste aan
den Koning, en werd voor de dapperfte
en fchranderfle krijgsman van zijn volk
gehouden. In fchoonheid en grootheid van
geftalte muntede hij boven allen uit. Dui­
zend kemelen voerde zijnen veldtrein, twee
honderd wagens zijne vrouwen. Duizend
zwaargewapende ruiters en nog meer ligt-
gewapenden maakten zijne lijfwacht uit.
Boven dien kon hij tien duizend ruiters
uit zijne afhangelingen en (haven te veld
brengen , en bezat hij het erfrecht, om
het eerst eenen nieuwen Parthifchen Ko­
ning te huldigen. Hij zelf had dezen
ARS ACES herlteld op den throon, waar­
van hij eenmaal werd geftooten , en hem
de ftad Seleucia, wier wallen hij zelf het
eerst beklommen had, in handen geleverd.
(O PLUT. in CRASS. p. 555.
Schoon

GESCHIEDENISSEN; a^i
Schoon nog geene dertig jaaren oud, bezat
hij reeds grijs beleid , en bragt daardoor
het allereerst aan de trotschheid en
roekeloosheid van den ligtzinnigen grijs-'
aard de gevoeligfte wonden toe (i).
CRASSUS , die nog geheel onkundig
was van den inval der Partners ia
Armenië , liet zich door ABGARUS
geheel misleiden. Dezelve trok hem fpoedig
van de rivier af en bragt hem naar de
vlakte , die eerst effen en gemaklijk was,
maar weldra zandig, bar en woest werd,
zonder dat het oog als nog derzelver einde
zag. Het heir verfmachtede va n dorst en
werd moedeloos, ja fchier wanhoopend, in
het midden van deze woestenij , waarin
men ftruik noch boom, plant noch heuvel
ontmoetede , maar zich , als in eene zee,
het gulle zand in volle golven zag tegen,
ftroomen. In dezen toeltand kreeg met)
tijding uit Armenië , dat noodige zelfver-
deediging tegen ARSA CES den Koning
belettede, den beloofden onderftand aai 1
CRASSUS te zenden , dien hij nu vee]
eer raadde, hem zeiven te hulp te komen.
(i) PLUT. in CRASS. p. 555, 556.
tei >
VII.
BOF K.
VII.
HOOFDST.
. voor C.
52.
|. van R.
700.

VII.
BOEK
VII.
HOOFDST»
J. voor C.
54.
J. van R,
700.
*/2 ROMEIRSCHE
einde zich met vereenigde magt tegen den
gevaarlijken vijand te verzetten, en dien
hij nu boven al waarfchuwde, om toch
de vlakten te ontwijken en zich bij het
bergachtige te houden. In plaats van nu
nog naar dezen heikaamen raad te luisteren,
verwaardigde CRASSUS den Koning
zelfs met geen fchriftlijk andwoord, maar
zond deszelfs afgezanten terug met de
dreigende verzekering: „ dat hij zich thands
niet kon bemoeijen met de Armeniërs,
maar eerlang terug zou komen , om AR-
TABAZES over zijne trouwloosheid te
ftraffen (1)."
Verblind­ CASSIUS ergerde zich op nieuw aan
heid van
CRASSUS. dezen flap, maar waagde zich aan 's Veldheers
misnoegen niet met nieuwe en nuttelöoze
vertoogen. Hij nam echter ABGARUS
ter zijde , en vroeg hem: „ welke booze
geest heeft u , o fnoodlte booswicht! op
ons afgezonden ? Mat welke gifdranken
en tovermiddelen verlokt gij onzen CRAS­
SUS , om met zijn heir door barre en
eindelooze zandwoestijnen eenen weg te
zoe-
CO PLtJT. in CRASS. p. 556. Dio CASS.
L. XL. p. 130, 131.

GESCHIEDENISSEN. s.73
zoeken , die meer voor een opperhoofd VII.
van Arabifche roovers, dan voor eenen
BOES,
vii.
Romeinfchen Veldheer, past?" De door- HOOFDST.
fleepen Arabier, die zich dien hoon niet •
. voor C.
5-.
aantrok , wist echter den Romein te be- J . van R,
vredigen en te bemoedigen , en liep zelf
bij de gelederen van het krijgsvolk langs,
om, terwijl hij hetzelve eenige kieene dien-
ften bewees, het al fpotrende toe te voeren:
„ gij hadt u misfchien verbeeld, door
Campanie te zullen reizen , en ook hier
uwe bronnen, beeken, lommer, baden en
herbergen te vinden : maar dacht gij dan
niet , dat gij largs de grenzen der Ara­
bieren en Asfyriêrs zoudt trekken?" Dus
paaide hij het krijgsvolk zelve, het welk
hij, eer zijn bedrog aan den dag kwam,
verliet, onder voorwendzel bij CRASSUS,
van nu den vijand te zullen gaan mis­
leiden (1).
Het duurde niet lang, of CRASSUS
hoorde reeds van hem. Eenigen der voer- en
uitgezondene verfpieders kwamen weldra Sü
Veidflag
sfehen
ASSÜS en
RKNAS*
in vollen ren met de tijding terug, dat
hunne makkers door den vijand gedood,
(O PLOT. in CRASS. p. 555.
XVI. DEEL. S
e/>

Vit
BOEK
VIL
HOOFDST.
J. voor C,
52-
J. van R
700.
ROMEIN SCHE
en zij zeiven het ter naamver nood ont»
komen waren, Wijl de Parthers in groot©
menigte en vol moeds ten ftrijde kwamen
aanrukken. Elk was verflagen; CRASSUS
, zelf doodfijk ontfteld. Naauwlijks in ftaat,
om zijne flagorde te fchaaren, maakte hij
eerst zijne linie zoo breed, als hem flechts
mogelijk was, en ftelde de ruiterij op beide
vleugels, het welk CASSIUS hem
raadde, om niet zoo ligt omcingeld te worden
: doch kort daarop trok hij zijne benden
weder in een digt geflooten en diep vierkant
zamen , waarvan elke zijde uit twaalf
Cohorten beftond, allen met ruiterij verfterkt,
om van alle kanten te beter beftand
te zijn tegen den aanval. Terwijl
hij zelf het midden aanvoerde , was zijn
zoon aan zijne eene, CASSIUS aan zijae
andere zijde. In deze flagorde trok hij
voord tot aan eene rivier, die, fchoon
kleen en ondiep , echter hoogst welkom
was voor het vermoeide, dorftige en
angftige krijgsvolk. De meeste Krijgstribunen
wilden hier een leger nederflaan,
om 'er den nacht te vertoeven , en inmiddels
naauwkeuriger kondfchap wegens
het aantal der vijanden en derzelver leger-
Wi

GESCHIEDENISSEN» i?£
inrichtingen te zoeken: maar CR.ASSUS$
meer naar zijnen zoon en deszelfs ruiters
luisterende , die , omdat hij loflijk onder
den grootften Veldheer had gediend , nu'
zelf reeds de bekwaamfte Veldheer meen-.
de te zijn (i) , gaf bevel, dat elk , die
lust had, zich ververfchen kon, doch zon­
der zijn gelid te verlaten ; en, eer allen
daartoe tijds genoeg hadden, trek hij reeds
op, niet met eenen bedaarden tred of
tusfehenpoozingen, gelijk men bij den
optogt ten ftrijde gewoon was , maar met
overhaasten en onafgebroken gang, tot dat
men den vijand in het oog kreeg, die
zich echter noch zoo talrijk ^ noch zoo
geducht vertoonde, als men had verwacht.
SURENAS hield, opzetlijk, zijne beste Nederlaag
benden agter de voorhoede verborgen, en^ :r Romei-
had haar zelfs de wapenrusting met klee­
deren laten bedekken, op dat derzelver
glinftering niet in het oog zou fchitteren:
doch zoodra de Romeinen onder het be­
reik hunner wapenen waren gekomen,
weergalmde het veld van het ontzettendst
geraas en gebrom. Hetzelve werd ver­
Ci) Cic. in BRUT. c. 81.
S 2
wekt
VII.
BOEK
VII.
HOOFDST.
. voor C.
52-
. van R.
700.

VII.
SOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R,
7«o,
±?6 ROMEINSCHÉ
wekt door hunne trommen met kopere
fchelletjens behangen, dien zij in plaats van
blaashoornen en trompetten gebruikten, en
wier geluid het gehuil van wilde dieren
met het geratel van den donder fcheen te
vereenigen. Te gelijker tijd wierpen de
Partkers de bekleedzels hunner wapenen
weg, en ontvingen nu een blikzemend
voorkomen van hunne glinfterende helmen
en harnasfen , terwijl hunne paarden met
kopere tuigen blonken. SURENAS zelf
ftak boven allen uit, doch fcheen den
roem van zijne krijgshaftigheid te logenftraffen
door zijn verwijfden opfchik, hebbende
het aangezicht, naar de wijze der
Meders , geblanket en het haair naar de
kunst gekapt, terwijl de overigen hetzelve
, even als de Scijthen, tot over de
oogen droegen, om zoo veel te verfchriklijker
te fchijnen (i).
De Parthers wilden eerst met gevelde
fpeeren op de gelederen der Romeinen
inbreken , doch, dezelve te diep en ingedrongen
vindende, deinsden zij af, als
gingen zij zelve uit een , doch hadden
(i) PLUT. in CRAÏS. p. 557.
wel-

GESCHIEDENISSEN. 277
weldra, eer de Romeinen zulks bemerk
ten, hun door deze krijgswending van alle
kanten omcingeld. CRASSUS liet zijn
ligtgewapend volk nu voórwaards rukken: •
doch dezen waren naauwlijks eenige fchre-.
den ver, of zij werden onverwacht over­
vallen door eene hagelbui van pijlen , en
genoodzaakt, tot onder de zwaargewapende
benden terug te trekken. Dit verwekte
verwarring en verlegenheid, wijl de vij-
andlijke pijlen tot op verren affhnd trof­
fen, en zoo wel harde als weeke befchut-
zels doordrongen. De Partners begonnen
nu van alle kanten te gelijk den aanval
rnet deze ver en zeker treffende wapenen,
welken hunne groote en fterke boogen met
geweldige kracht voorddreeven. De toe-
Hand der Romeinen werd zeer hagchelijk;
zij leeden de diepfte wonden, zonder hun­
ne vijanden te kunnen bereiken , die zelfs
vluchtende hunne pijlen affchooten , en
daardoor hunne beftrijders in twijfe­
ling bragten , of zulk eene vlucht eene
bloote krijgswending, dan wel eene daad-
lijke aftogt, was. De eenige hoop der
Romeinen was, dat zij eerlang hunne pij­
len zouden verfchooten hebben, en daarna
S 3 tot
VII.
BOEK
VII.
HOOFDST.
. voor C.
52.
. van R.
700.

3?8 ROMEINSCHE
VII. tot een handgevecht moeten komen: maar
BOEK
VII. de moed ontzonk hun geheel en al, toen zij
HOOFDST. vernamen, dat 'er eene menigte van ke­
J. voor C.
mels met pijlen beladen gereed ftonden,
52.
J. van R. bij welken de vijanden telkens hunne ko»
7co.
kers gingen vullen (i).
De zoon CRASSUS zelf begon te wanhoopen.
van CRAS­ Hij zond zijnen zoon bevel tot eenen be-
SUS door de
Partkers flisfchenden aanval op den vijand , alvoo»
yerftagen.
rens hij geheel ingeflooten wierd. Deze
ondernam dit met zijne duizend ruiters en
nog drie honderd anderen , benevens vijf
honderd boogfchutters en agt Cohorten
voetvolks. De looze vijand zag hem gaarne
met dit gedeelte voórwaards rukken, en
nam kwanswijs de vlucht , om hem nog
verder van het groote heir te verwijderen.
De jonge CRASSUS liet zich daardoor
misleiden, en vervolgde de Parthers met
losfen teugel , waar in hem zijne ruiter­
benden volgden, terwijl zijne voetknechten
tevens met verdubbelde fchreden voorde
rukten , waanende mede als overwinnaars
eenen vluchtenden vijand te vervolgen;
maar eensklaps hield dezelve ftand, wach-
(OP
L Ü T
'
i a
CBlAS S. p. 558.
te-

«ESCHIEDENISSEN. $79
tede met een gedeelte zijner benden den
aanval af en omcingelde geheel onverwacht
met het overige en grootfte gedeelte
dezen ganfchen krijgshoop, die
zich nu opeengedrongen bevond in.
eene wolk van zand en ftof, welke verblindde
en verflikte, en blootgefteld aan
de kwaadaardigfte pijlen, wier weêrhaaken
het vleesch deerlijk verfcheurden, wanneer
de gekwetften ze poogden uit te
trekken. De meesten fneuvelden, de
overigen waren fchierlijk weerloos, zoodat
zij, wanneer CRASSUS hun bevel
gaf, om op den vijand, die hun van vooren
afwachtede, aan te vallen , hem op
hunne handen weezen , die aan de fchilden
, en op hunne voeten , die aan den
grond genageld waren, het welk hun even
zeer buiten ftaat Helde, om te vluchten
als te vechten. Zijne ruiters zouden dus
alleen den vijand hebben moeten afflaan,
maar hunne fpeeren waren te kort en te
zwak tegen de harnasfen der Partners,
terwijl zijne Gallifche ruiters inzonderheid
met hunne ontbloote of ligt gedekte lig*
chaamen ten doel ftonden aan de lange
vijandlijke pieken. Zij deeden echter nog
S 4 won-
vn.
BOEK
VIL
HOOFDST.
}. voor C.
52.
, van R»
700.

VII.
SORK
VII.
HOOPDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
7=0.
1
] tem cn den overigen eene veilige wijkplaats
I
1 veldra ondervonden zij , dat het rijzende
1
1
2öO ROMEINSCHE
wonderen van dapperheid ; zij greepen de
jange pieken der Part kers , pakten de
vijanden om het lijf, fmakten hun met
hunne zwaare wapenrusting op den grond,
fprongen zelve van hunne paarden, onder-
kroopen de vijandlijke ruiters en bragten der­
zelver paarden door zwaare wonden aan
iet hollen , 't welk de verwarring , ver*
:rappjng en dood onder de Parthers
yverbragt: maar de hitte en dorst matte-
len hun het eerffe af, en hunne eigene
jaarden hadden veele wonden van de vij-
sndlijke pieken, hetwelk hun noodzaakte,
)m zich terug te begeven naar het voet­
volk, den jongen CRASSUS met zich
moerende , die zelf reeds zwaar gewond
was. Een nabij gelegen heuvel fcheen
e belooven , welke zij betrokken : maar
fan deszelfs grond hun flechts zoo vee!
e meer bloot ftelde voor de Parthi'
"che pijlen. Twee inwooners dier land-
J
i treek, die bij de jonge CRASSUS wa-
1 en, raadden hem, zich in ftike met hun
I e verwijderen , en de vlucht te nemen
] ïaar Ichnen , eene nabuurige Mefopota-
mi-

GESCHIEDENISSEN.
281
mifche ftad, welke het met de Romeinen
hield : maar hij verklaarde den fchriklijk-
ften dood verkieslijk boven de trouwloos­
heid jegens luiden, die voor hem in den
dood gingen ; hun beiden echter beval hij
voor zich zeiven te zorgen, omhelsde hun
en liet hun gaan. 'Er was aan geen be­
houd te denken: de keuze alleen tusfehen
den zelfmoord en het vijandlijke ftaal
bleef overig. CRASSUS verkoos den eer­
den : maar zijne reeds doorwondde hand
weigerde hem dien dienst. Hij bood zijne
borst aan zijnen wapendrager , die hem ,
op zün bevel , aan vreemden moord ont­
trok. Alle zijne voornaamffe Bevelhebbers
volgden zijn voorbeeld : het gemeen ver­
kocht deszelfs leeven duur. Slechts vijf
honderd zouden 'er leevendig in 's vijands
handen gekomen zijn. De Parthers floe-
gen den j ngen CRASSUS het hoofd af,
en trokken met hetzelve daadlijk op zijnen
vader aan (1).
Na dat deze had vernomen , dat de Het heir
van CRASaanval
zijnes zoons den vijand had doen SUS op de
vluch- vlucht.
(1) PLUT. in CRASS. p. 558, 559- Dio
CRASS. L. XL. p. 131, 13a-
S 5
VIL
BOEK
VU.
HOOFDST.
|. voor C
52.
J. van R.
700.

VÏI.
BOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C
52.
J. van R,
70O.
282 RÖMEINSCHE
vluchten, en hij zelf door deze afwending
eenige verandering voor de zijnen had verkreegea,
was de moed bij hem op nieuw
verleevendigd. Hij had zijn volk weder
verzameld, en met hetzelve nu eerlang
de zegevierende terugkomst van zijnen
zoon afgewacht. Van de boden, dien
deze hem had gezonden met bericht
van zijnen nood, waren de eerften in handen
der vijanden gevallen , de laatften ter
naauwernood zelve den dood ontkomen.
Hunne verzekering, dat het, zonder fpoedig
ontzet , weldra met den zoon gedaan
zou zijn, had den vader ten uiterften
getroffen en buiten ftaat gefield, om met
behoorlijk overleg te handelen. De vrees
alleen voor algemeenen ramp, en het ver-
Jangen , om bij zijnen PUBLIUS te zijn, hadden
hem als werktuiglijk met zijn heir voordgedreeven.
Kort daarop kwamen hem de
vijanden in vollen aantogt tegen , onder
eene woeste overwinningkreet, en met het
verdoovend geraas hunner trommelen eenen
nieuwen aanval dreigende. Zij droegen
het hoofd des zoons op eenen piek vooruit
, toonden hetzelve aan de Romeinen
van nabij, en vroegen fchimpende naar
des-

©ESCHIEDENISSEN. • a

VII.
BOEK.
VII.
HOOFDST-
J. voor C.
5».
J. van R,
700.
284 ROMEINSCBE
bers, zonder dat die flagen hun de overwinningen
beletteden; want de Romeinfche
Staat is door volharding en ftandvastigheid
in tegenfpoed , niet door het goed geluk,
tot deszelfs grootheid opgeklommen."
Maar , wat ook CRASSUS zeide, zeer
weinigen namen zijne taal ter harte. Hij
gaf bevel, om het vijandlijk krijgsgefchreeuw
te beandwoorden : maar de flaauwheid,
kortheid en oneenpaarigheid van deze kreet
kondigde hem de kleen moedigheid der
zijnen duidlijk aan. Terftond . bij den aanval
, viel de Parthifche ruiterij met derzelver
pijlen in de zijden der Romeinfche
flagorde , terwijl het vijandlijke voetvolk
met deszelfs lange pieken dezelve kort
op een drong. Maar enkelden waagden
het, om tusfchen deze pieken den vijand nader
op het lijf te vallen, doch vonden
terftond hunnen dood, wijl het zwaare
ijzer, waar mede dezelven gepunt waren
, dikwijls twee mannen tevens door»
ftak. Dit ongelijk gevecht duurde echter
voord tot het vallen van den avond,
wanneer de Parthers aftrokken, om, gelijk
zij zeiden, aan CRASSUS den nacht
te vergunnen tot het beweenen van zijnen
zoon,

GESCHIEDENISSEN. 2§5
zoon, ten zij hij liever mogt verkiezen VIL
BOEK
naar ARSACES te gaan , dan gedragen te VIL
HOOFDST.
worden (i).
. voor C.
De Partners , die niet gewoon waren • 52.
in de nabuurfchap van eenen vijand , hoe [. van R»
700.
zwak dezelve ook anlers was . te over­
nachten, wijl zij hunne legerplaatzen niet
omfchansten (2) , verwijderden zich ech­
ter niet zeer ver , als volkomen zeker op
het beflisfchende hunner behaalde over­
winning (3).
Den Romeinen viel de nacht zeer
bang; hun ontging zelfs de lust, om hun­
ne gefneuvelden te begraven , of hunne
gekwetiïen te verzorgen; elk bejammerde
zijn eigen lot, het welk beflischt fcheen,
het zij men met den dag de vijanden ver­
beidde, het zij men zich in den nacht in
eene woeste vlakte waagde. Het vluchten
met hunne zwaargewonde medemakkers
was ook even onuitvoerlijk, als het agter-
laten van dezelven gevaarlijk , wijl derzel
ver gejammer terftond den aftogt zoi 1
(1) PLUT. in CRASS. p. 559, 56b.
(2) Dio CASS. L. XL. p. 132.
(3) PLUT. in CRASS. p. 560.
ont

VII.
SOEK
VII.
HOOFDST.
j ang hij niet de aüergrootfte was. Te ver-
i
1 lebber en CASSIUS zijn Penningmeester
i ïem op te beuren en te bemoedigen: doch
1 >en zij zelve de Krijgstribunen en Hoplui*
c en bij een,en beflooten tot den aftogt,dien
7
( liepe ftilte volbragt: maar zodra de zie­
1 len en gekwetiïen dit bemerkten, ontftond
<
aoö ROMEINSCHE
ontdekken. Schoon elk CRASSUS zeken
voor den bewerker hield van zijnen ramp^
wilde elk echter CRASSUS zien en fpre-^
j . voor C.
5a.
ken : maar deze lag -, met het hoofd in
J. van R. den mantel gewonden , in eenen duisteren
700.
hoek ter aarde , en leverde het treffendfte
fchouwfpel op, voor de menigte, van de wis*
felvalligheden des geluks, doch, voor den
verftandigen waarnemer, van de onbedacht­
zaamheid der overdreevene eerzucht, waar­
door hij , gelijk PLUTARCHUS het uit-
Jrukt, niet te vreden, met onder een ont­
zaglijk aantal menfchen de grootfte te zijn 4
Jich zeiven den geringften achtede , zoo
;eefschpoogde OCTAVIUS zijn Onderbevel-
:iende, dat hij geheel troostloos was, rie-
ij, zonder trompet te gebruiken, deeden
anzeggen. In den begin werd alles met
er wanorde en weergalmde het leger van
lerzelver gejammer. De reeds vooruit-
ge-

GESCHIEDENISSEN.
getrokkenen meende nu, dat hun de vijand
overviel, en keerden nu eens om, fchaarden
zich dan weder in flagorde, werden
weldra door de gekwetften belemmerd,
en verlooren met dat alles zoo veel tijds,
dat zekere IGNATIUS alleen met drie
honderd ruiters zich kon redden, die omtrend
middernacht voorde flad Carra (i)
aankwam, de wacht aldaar in het Latijn
aanfprak, en, na bekomen andwoord, dezelve
belastede, aan haaren Bevelhebber te
zeggen: „dat CRASSUS in een zwaar
gevecht was geweest met de Parthers. "
Vervolgends rende hij , zonder meer te
zeggen, voord naar Zeugma , alwaar hij
behouden met de zijnen aankwam, maai
tevens het verwijt moest hooren, van zij.
nen Veldheer verhaten te hebben (a).
Inmiddels deed het bericht, 't well
IGNATIUS in het voorbijgaan te Carra
had medegedeeld, aan CRASSUS grootei
dienst, want de Bevelhebber der bezettinj
al
(i) Waarfchijnlijk het Haran of Charran, waa
de Aartsvader ABRAHAM eenigen tijd vertoefde.-
MOZES B. I. Hoofdft. XI. v. 31. Zie HAMELSVEL:
Ca) PLOT. in CRASS. p. 560, 561.
m
BOEK
m
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
700.
t
CRASSBÜ
werpt zich
in Carr*.
r
>
t

VII.
BOE K.
VII.
*öb ROMfc iKSCH*
aldaar, uit het onzekere en haastige dier
tijding te recht opmaakende , dat 'er niec
HOOFDST. veel goeds kon zijn , liet terftond de be-
J. voor (
52. ' zetting in de wapenen komen , trok met
J. van R • dezelve CRASSUS te gemoed, en bragt
700.
hem veilig met zijn volk in de ftad.
De Parthers hadden den aftogt der
Romeinen wel vernomen, maar, niet ge­
woon des nachts te vechten, denzelven on­
verhinderd gelaten. Met het aanbreken van
den dag vielen zij echter met zoo veel te
grooter woede op de verlatene legerplaats
aan, vermoordden 'er allen , die nog ten
getale van vier duizend agter waren ge-
bleeven, en lieten nog eene menigte an­
deren, die in de vlakte omdwaalden, door
hunne ruiters opvangen. Vier geheele
Cohorten , in den nacht van den weg af­
geraakt , werden door hun op eenen heu­
vel ingeflooten, en vielen allen na dappe­
ren tegenweer, uitgezonderd twintig man­
nen, die met het zwaard zoo moedig door
de vijanden heenen floegen, dat zij on-
vervolgd tot Carra konden voordtrekken.
SURENAS zettede terftond zijne over­
winning voord. Men berichtede hem,
dat CRASSUS het met de voornaamfte
Re-

GESCHIEDENISSÏN. hf>$
Romeinen was ontkomen , en dat dié
genen, die zich in Carra geworpen
hadden, flechts een hoop gemeen volks
waren, naauwlijks der moeite eener verdere
vervolging waardig. Aan de waarheid van
dit daadlijk valfche bericht twijfelende ,
gebruikte de Parther de list, om iemand,:
die de beide taaien fprak, heimlijk naar
die ftad te zenden , met last, om in de
Latijnfche taal CRASSUS zeiven of CAS­
SIUS uit te roepen, onder voorgeven, dat
SURENAS een gefprek met hun verlang­
de : de wacht gaf hiervan bericht aan c R A Sr
sus , die terftond deze uitnoodiging ter
goeder trouwe aannam. Kort daarna kwa-
men eenige Arabieren die CRASSUS en
CASSIUS perzoonlijk kenden, zijnde zij
zelve voor den flag bij hun in het leger
geweest, daadlij ke voorflagen van bevredi­
ging aan CASSIUS doen, dién zij op de
wal zagen, hem toeroepende : dat SU­
RENAS hun eenen veiligen aftogt beloof­
de, indien zij vriendfchap met ARSACES
wilden maaken en Mefopotamie ontrui­
men;"- welken voorflag CASSIUS gereed-
lijk overnam,' met verzoek om flechts deW
djd en plaats te bepaalen tér onderbande-
XVI. DEEL. T jfög
vii
BOEK
VII.
HOOFDST* i
[. voor C
52-
/. van ft,
7có.
Tröuwloö-
;e list vari
iUBENAS.

39©
ROMEIN SCHE
VII. ling tusfchen CRASSUS en s URE NAS*
BOEK
Vit Dit beloofden de Arabieren, dat gefchie»
HOOFDST. den zou , en vertrokken.
J. voor C.
Wel verzekerd , dat hem zijne prooi
52.
J. van ft., dus geenzins was ontkomen , liet SURE­
700.
NAS den daar aan volgenden dag de ftad
C(fra reeds influiten door zijne benden,
die op hoogen en fchimpenden toon, in
zijnen naam, de uitlevering van CRASSUS
en CASSIUS beiden vorderden, indien de
overige Romeinen anders op beding van
eenige voorwaarden wilden hoopen. Dezen
, zich dus ichandlijk bedroogen ziende
in hunne hoop op de kwanswijs voorgeflagene
onderhandeling, luisterden wel niet
naar zulk eenen eisch , maar wilde tevens
niet, dat CRASSUS zich zou verlaaten op
het ontzet, het welk hij zich uit Armenië
beloofde, en drongen hem ten fterkften
op eene fpoedige vlucht. Men wilde
zulks echter voor de fledelingen geheim
houden, doch men bediende zich ongelukkig
van zekeren ANDROMACHUS,
dien CRASSUS ten wegwijzer aannam op
.deze vlucht, niet wetende, dat hij in
^fnoode verltandhouding ftond met zijnen
vervolger. Denzelven bleef alzoo niets
on-

GESCHIEDENISSEN. 39 ï
onbekend , en , fchoon hij niet wilde afgaan
van de gewoonte; om des nachts
gene vijandlijkheden te pleegen, konden
VII.
BOES.
VII.
HOOFDST.
hem de Romeinen niet ver in dien eenen J. voor C.
i
nacht vooruit komen. De trouwlooze gids
geleidde hun van het eene dwaalfpoor in
het andere, en voerde hun eindlijk naar moe
ïasfen en doorfneedene landerijen, waaruit
veelen het verraad ontdekten, het welk
hun van dezen ANDROMACHUS wedervoer.
CASSIUS keerde naar Carra weder
en nam andere leidsluiden aan, dien hij
gebood, hem naar Asfyric te brengen :
dezen raadden hem wel, om zoo lang te
wachten , tot dat de maan den fcorpioen
zou zijn doorgegaan, maar hij beandwoordde
dit bijgeloof der Arabieren met
te zeggen : „ ik vrees meer voor den
boogfchutter, dan den fcorpioen;" eh
ontkwam het gevaar. OCTAVIUS had
met vijf duizend anderen den weg genomen
naar het bijgelegen gebergte Sinnaca,
en was aldaar met het aanbreken
van den dag veilig aangekomen. CRAS­
SUS integendeel, die zich op zijnen ver*
radar bleef verlaten, bevond zich "mee
T * den
5
*'
j. van R.
700.
Vlucht van
CRASSUS uit
Carrtt,

29» ROMEINSCHE
Vil.
BOEK
VII.
den dageraad op eenen ongebaanden weg,
omgeven door moerasfen (1).
HOOFDST. Hij had niet meer bij zich , dan vier
J. voor C
' Cohorten voetknechten , zeer weinige rui-
52.
J. van R • ters en vijf Bundeldragers. Het daglicht
700.
CRASSUI
deed hem zeiven nu de trouwloosheid van
door zijnen gids ontdekken ; hij zelf zogt nu
trouw looz
gidzen aai \ en vond den rechten weg, maar niet zon­
de Par der het uiterfte gevaar, daar hij den vijand
thers blooi
gefield. op de hielen had. OCTAVIUS was nog
maar vijftien honderd fchreden van hem
verwijderd: doch het was hem onmoge­
lijk , om tot hem voord te trekken zon­
der in den rug gevallen te worden. Hij
nam dan zijne toevlucht tot eenen heuvel,
die met eene fmalle ftrook gemeenfchap
had met het gebergte, van waar OCTA­
VIUS zelf het gevaar zag, waarin hij zich
terftond door den aanval der Parthers
bevond, en hem eerst met eenige weini­
gen , daarna met alle zijne manfchap te
hulp kwam , die zich onderling van laf­
hartigheid befchuldigden, en alzoo met
getergden moed op den vijand aanvielen.
Ci) PLUT. in CRASS. p. 561, 562.
AU

GESCHIEDENISSEN. »93
Allen fchaarden zij zich om den Veldheer,
bedekten hem met hurne fchilden , en
zwoeren op eenen Houten toon, dat geen
vijandlijke pijl het ligchaam van CRASSUS
treffen zou , voor dat zij allen , tot den
laatften man toe, rondom hem zouden
gefneuveld zijn.
S URE NAS, ziende, dat het vuur zijner NieuWe
benden verflaauwde, en begrijpende,
rouwloos*
dat,
leid van
zo de Romeinen het dezen dag uithiel-1 iURENAS.
den , en in den volgenden nacht het ge­
bergte bereikten , het hem niet mogelijk
zou zijn , hun gevangen te nemen , zogt
CRASSUS wederom door verraad in den ftrik
te krijgen. Hij liet eenige krijgsgevange­
nen los , na vooraf gezorgd te hebben,
dat zij van enkelde Partners , wien hij
daartoe heimlijken last gegeven had, had­
den hooren zeggen: ,, dat ARS ACES niet
voornemens was, als een onverzoenlijke
vijand van de Romeinen te handelen ,
maar door edelmoedigheid ten aanzien van
CRASSUS zei ven gaarne derzelver vriend-
fchap zou willen herwinnen." Het ge­
vecht hield daadlijk van den kant der
Parthers op; SURENAS zelf reed
met zijne voornaamfte Legerhoofden naar
T 3 den
VII.
BOBK.
VII.
HOOFDST.
ƒ. voor 0.
52.
ƒ. van R.
7co.

VII.
SOEK
VIL
HOOFDïT.
J. voor C
53. ' drag te fluiten. „ Tot hier toe had hij, —
J. van R naar zijn voorgeven, — met weerzin van den
700.
Koning zeiven, den Romeinen deszelfs dap­
Weder
fpapnigbeic
van het Ro
rneinfche
krijgsvolk.
294 BOJVIEINSCHE
den heuvel , ontfpande zijnen boog, en
noodigde CRASSUS, onder het toereiken
van de rechterhand, om met hem een ver-
perheid en magt doen ondervinden; thands
verheugde het hem , hun geene mindere
blijken van deszelfs zachtmoedigheid en
welwillendheid te kunnen geven , door met
hun, indien zij aftrokken, vrede te maaken,
en hun eenen veiligen aftogt te bezorgen."
Het Romeinfche krijgsvolk was verrukt
van blijdfchap over deze aankondiging:
maar CRASSUS, eindlijk wantrouwend ge­
worden , en ook geene reden ziende voor
deze fpoedige verandering, weigerde hem
eenig gehoor , en overlegde zijne belan­
gen afzonderlijk met zijne vrienden. Het
krijgsvolk echter , 't weik zich tot dus
ver weinig kon verlaten op den Veldheer,
dulde dh gedrag van CRASSUS niet. Het
wilde, dat hij in onderhandeling zou tre­
den , en legde hem de grootfte blooheid
ten last, als durfde bij zich in geen mond-
gefprek met eenen ongewapenden vijand
waagen, tegen wiens wapenen hij wilde,
dat

GESCHIEDENISSEN. 595
dat zij zich weder zouden blootftellen. Te
vergeefscb. bad CRASSUS hun, om toch
af te zien van dezen aandrang , hun be­
duidende: „dat zij het flechts op dezen dag
hadden uit te houden ; dat de nacht en
het gebergte hun zou redden, dat hij den
weg van een eerlijk en veilig behoud hun
daartoe kon ranwijzen." Maar, — wat
vermag een ongelukkig Veldheer op zijne
benden , wanneer het uiterfte lijfsgevaar
alle onderfcheiding van rang en onderwerping
wegneemt? — het volk werd kwaadaardig
, floeg dreigende met de zwaarden
tegen de fchilden, en deed hem , vooi
erger vreezende, heenengaan, fchoon hij.
zich nog omkeerende, zeide : „ gij, o c-
TAVIUS en PETRONIUS en verdere Romeinfche
Bevelhebbers, ziet, hoe ik tot
dezen flap gedrongen worde door het
onbetaamlijkfte geweld: zegt echter, wanneer
gij 'er het leeven afbrengt, aan alle
menfchen, dat CRASSUS door de trouwloosheid
der vijanden , niet door de uitlevering
zijner medeburgers, omgekomen
is!" OCTAVIUS echter en de anderer
t
lieten hunnen Veldheer niet alleen ver
T 4 ïrek-
vil.
BOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C.
5*-
J. van R.
700,

VIL
IOEK trekken, maar volgden hem, daar hij naar
VII.
den vijand ging (i\
HOOFDST.
; J. voor C CRASSUS had zelfs zijne bijldragers;
terug gezonden: doch weldra kwamen
J- van R
700. hem twee boden van s URE NAS tegen
CRASSÜ!
In een
mondgefprek
met
SÜRE- AS
dbcr de
Parihers
Yernioord.
2
96 R.0MEINSCH8
beide basterd-Grieken, die van hunnè
paarden affteegen, en hem, na eene die-
P.e bmging, i n het Grieksch te kennen
gaven , dat hij eenigen Van zijn volk kon
vooruit zenden , om zich te verzekeren,
dat SURENAS zelf hem ongewapend en
dus vredelievend met de zijnen te gemoet
ZOU komen, CRASSUS andwoordde hun:
„ dat hij zich niet in hunne handen zou
gewaagd hebben, indien' hij denmin-
fteu prijs pp zijn l 9even had gefteld."-
Hij zond nogthands de twee ROSCÏUSEN
voqruir, o m te. vernemen, op welken voet,
en in welken aantal men tot het mond-
gefprek zou komen. SURENAS verzekerde
zich terftond van deze beide broeders,
en reed zelf met eenige voornaame Par­
tkers te paard den Proconful tegen. Zjj a'
verraderlijk gedrag volhoudende, riep su-
itENAs uit, toen hij bij CRASSUS kwam:
(O PI-UT. in CRASS. p. 562, 563,
» hoe.

6ESCHIEDENISSEH. *-97
VII.
„ hoe nu ! de Romeinfche Veldheer te BOEK
voet en wij te paard?" en gaf terftond VII.
HOOFDST,
bevel, om voor CRASSUS een paard te
[. voor C»
brengen. CRASSUS andwoordde hem op
|, van R,
eenen koelen toon: „ dat 'er niets aan ver- 799»
beurd was, dat elk hunner zich naar
's lands wijze tot het mondgefprek begeven
had." SURENAS verzekerde daarop:
"„ dat van nu af de vrede reeds plaats had
tusfchen zijnen Koning en de Romeinen,
doch dat men de voorwaarden des verdrags
in fchrift moest gaan nellen \ want,"
voegde hij 'er , als met de welmeenendfte
fpotternije, bij, „ gij Romeinen onthoudi
de verdragen niet al te wel;" en reikte
hem daarop de rechterhand toe. CRAS­
SUS wilde nu voor zich een paard doet
brengen, om zich met hem, op zijn voor
ftel daartoe, naar den Euphraat te bege
ven: maar SURENAS verklaarde dit on
noodig, wijl hij hem een opgetuigd paard »
als een gefchenk des Konings , kon aar
bieden. 'Er werd een moedig paard gebragi »
met goudene tuigen opgecierd. De ftalknech :s
zetteden 'er CRASSUS op, en dreev< n
hetzelve terftond met zweepflagen voor i
ÖCTAVIUS, den fnooden toeleg duidli ik
T 5 . m« r-

VII.
BOEK
vil,
KOOFOW.
J. voor C.
52.
}• van R.
700.
SP? RöMEINSCHl
merkende, om CRASSUS alzoo gevanglijk weg
te voeren , greep het eerst het paard bij
den ioom en werd daarin door den Krijg*
tribun PETRONIUS gevolgd. Beiden poogden
met de overigen, die nu ook toe-
"chooten, het voordgezweepte paard tegen
1 e houden , en de verraaderlijke vijanden
ran weerskanten te verdrijven. Dit bragt
( ;edrang, gewoel, geftoot, gevecht voord.
)CTAVIUS trok zijn zwaard en deed
< enen der flalknechts vallen : doch hij zelf
i rerd door eenen vijand, die hem van
a
?teren aanviel, afgemaakt. PETRONIUS,
z >nder fchild om zich te dekken , werd
it 1 het harnas getroffen , doch fprong,
z
>nder gewond te zijn, van het paard
u
rug, terwijl een Parther, POMAX*-
T HRES genaamd, den Veldheer zeiven
«( ine doodlijke wond toebragt. Gelijk ech«
te r de verwarring zelve geene juiste onder-
fc beiding toeliet, zoo verfchilde men ook
ze cr in de opgave der bijzonderheden van dit
g« val. Zommigen meenden, dat CRASSUS
do or eenen van zijn eigen gevolg zou afge-
Bi takt zijn , ten einde hem uit de handen
zij- ner vijanden te redden: — anderen zeiden,
da : hij niet flechts door eenen Parther
om-

GESCHIEDENISSEN. SO^
omgebragt was, maar dat die hem tevens VIL
het hoofd en de rechterhand had afge­
BOEK
VIL
houwen. PLUTARCHUS zelf verklaart HOOFDST.
J. voor C.
zijne opgave , welke wij volgden , meer
52gisfching,
dan zekere waarheid, te zijn, J. van Ra wijl toch die genen , die bij het geval
70».
tegenwoordig waren , deels vechtende
om CRASSUS te redden zijn gefneuveld,
deels terftond
heuvel (i).
terug getrokken naar den
Het R*~
Aldaar werd het krijgsvolk, 't welk
meinfche
zich zeiven den Veldheersmoord mogt krijgsvolk
geheel ver­
wijten , fpoedig betrokken in het zelfde nield.
rampzalige lot. De Partners begaven
zich terftond naar den heuvel, beweerden
fchaamteloos, dat CRASSUS zijne ftrat
reeds ondergaan had , en voegden 'er,
met nieuwe trouwloosheid , in den naam
van SURENAS bij, dat het krijgsvolk nu
onbefchroomd en veilig kon afkomen.
Eenigen geloofden dit en gaven zich
krijgsgevangen: anderen hielden het volftandig
op den heuvel uit, doch geraakten
's nachts verftrooid, en werden gedeeltlijk
dooi
Ci) PL UT. in C'RASS. p. 563. Liv. Epit, L»
CVI. Dio CAss. L. XL. p. 133.

300 ROMEINSCHB
VII. door de Arabieren agterhaald. Het getal
BOEK
VII. der gefneuvelden in dezen rampzaligen
HOOFDST. veldtogt werd op niet minder dan twintig
J. voor C-
duizend, dat der agte-rgelatenen in 's vijands
51.
J. van R, handen op tien duizend, bereekend (1).
700.
Baldaadige
SURENAS gedroeg zich na de neder­
overmoed laag en ganfche vernieling van zulk eene
van SURE-
*us. aanzienlijke krijgsmagt , onder het beleid
van eenen der drie groette mannen des
toenmaaligen Romeinfchen Staats, met
eene baldaadigheid , welker befchrijving
hun zelfs duldloos moest zijn , die anders
in den moord van CRASSUS de geftrafte
gierigheid , eerzucht en heiligfehennis be-
fchouwden. Hij zond het hoofd en de
rechterhand van zijnen verraderlijk ver­
moorden vijand aan zijnen Vorst, die zich
nog in Armenië bevond: doch liet tevens
te Seleucia het gerucht verfpreiden , dat
hij CRASSUS leevende kwam overbren­
gen , ten einde, den Romeinfchen naam
ten fpot, die ftad als in zegepraal door te
trekken. Hij liet daartoe eenen der krijgs­
gevangenen , die het meest op CRASSUS
ge-
CO PLUT. ;» CRASS. p. 564. DlO CA SS»
L. XL. p. 133,

GESCHIEDENISSEN. 3 o1
geleek , in een barbaarsch gewaad fteken
en bevelen hoe hij zich had te gedragen,
wanneer men hem CRASSUS of Veldheer
noemde. Hij zelf voerde hem aldus te
paard gezeten naast hem. Vooruit reeden:
trompetters en zoogenaamde bijldragers op
kemelen. Aan de bundels hingen zak­
ken , aan de bijlen verschafgeflagene Ro­
meinfche hoofden. Agter aan gingen zan-
geresfen , zijnde gemeene Saleucifche
vrouwluiden, welke veelerhande fchimp-
liederen zongen op de lafhartigheid van
CRASSUS. Aan den Raad te Saleucia
vertoonde hij voords eenige ontuchtige ge-
fchriften van zekeren ARISTIDES, wiens
fchaamteloos gefchrijf, gelukkig niet tot
ons overgekomen, doch zoo wel uit deze
als uit andere plaatzen der ouden genoeg­
zaam bekend, den naam droeg van Mile-
fifche fpreukjens (i), welken men wezen,
lijk gevonden had onder de bagagie var
zekeren Romein, en die nu aan SURE
NAS ftof tot allerleijen fchimp en fmaac
ga
(i) Vide OVTD. frist. L. II v. 413, 4.43,
444. JUU CAPITOLINÜS in CLODIO ALBIN-O.
c n, 12. — MORBRI tUft. art. MILET.
VII.
BOEK
Vil.
HOOFDST.
. voor C.
52-
. van R»
7«ó,

SOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J- van R.
700.
Het hoofd
van CRASSUS
voor de
voeten van 1
AKÏ-ACEÏ gc«
worpen. £
ROMEÏNSCHS
gaven op een volk, * welk, zelfs i„ d e ö
krijg, zich met de fchandelijkfte dartelheden
van eene bedorvene verbeelding fcheen te
moeten kittelen. De Saleucifche Raad ech.
ter had thands het leevendige beeld van den
fabeldichter (i) voor zich, behangen, als
het ware, van vooren met eenen zak vol
Milefifche ontuchtigheden, waarover SU­
RENAS anderen verachtéde, en gevolgd
door een aantal wagens vol bijwijven , in
wier fchandlijke nachtvermaaken, geduu­
rde den ganfchen veldtogt, hij zijné
1 ügene eer en genoegen had gefield O).
Inmiddels had zich ARS ACES met den
irmemfchen Vorst bevredigd, en ter be-
:rachtiging daarvan zijnen zoon PACORUS
an deszelfs zuster verloofd. Te midden
d er feesten en gastmaalen , dien men desv
'egens aan het Armenifche Hof vierde
V
'erden beide de Vorften verrascht door
h
st gefchenk, 't welk SURENAS den zij-
ti
ïn gezonden had. Het Hof luisterde 0p
d
.t pas met veel genoegen naar eenen Too-
11
:elfpeeler, JASON genaamd, die eene rol
O) Vide PHJEDRI Fat. L. IV.fat. 9.
(a} PLUT. in CRASS. p. 564.
ver-

GESCHIEDENISSEN. 303
vertoonde uit de Bacchanten van EURIPI-
DES, betreffende den wreeden dood van
PENTHEUS, die., de BACCHUS -feesten
in zijn rijk hebbende willen vernietigen,
door zijne moeder AGAVE , aan het
hoofd van eene bende raazende Bacchanten
, wreedaardig was van een gefcheurd;
wanneer SILLACES, de brenger van dat
gefchenk , de zaal binnentrad, en, na de
gewoone buiging voor den Koning , het
hoofd van CRASSUS midden over den
grond wierp. Het ganfche Hof hief hierop
een vreugdegejuich aan. De Parthifche
Koning noodigde SILLACES, zich in den
kring te plaatzen, terwijl de Tooneelfpeeler,
het masker van PENTHEUS, waaronder
hij gefpeeld had (i) , afleggende,
in eigen perzoon het hoofd van CRASSUS
opnam , en als een waare Bacchant vol
verrukking deze vaerzen opzong (2) :
„ Wij brengen, o fchoone «angst! van den berg
„ Jong wild , nog bloedend van 't jagtmes, naai
huis."
Dit
(1) Zie wegens zulke maskers de Reize van
ANACHARSIS, D. VU. bl. 282 — 287.
(2) Naar de vertaaling van H. BOSSCHA, Lts.
yens van PLUT. D. Vil. bl. 117, 118.
VII.
BOEK
ViK
HOOFDST.
J. voor C.
j. van HU
70*.

304 ROME INSCHl
VII. Dit vermaakte den ganfchen hofkring s
SOEK
VII. doch toen daarop ook de volgende twee
HOOFDST. vaerzen , zijnde eene vraag van de rei,
}. voor C.
benevens het andwoord van de wreede
52.
J. van Ri moeder daarop, werden gezongen: „ wie
700.
heeft het gedood ? — Die eer is aan mij J"
fprong POMAX/ETHRES , die mede aanzat
, van zijne plaats op, nam den Tooneelfpeeler
het hoofd uit de handen , ert
zeide: „ dat die woorden beter pasten in
zijnen mond, dan in dien van JASONV"
het welk den Koning dermaate behaagde,
dat hij aan hem eene belooning fchonk,
Volgends 's lands wijze op zulk eene daad
gelteld, èn aan JASON een talent ten
gefchenke gaf (1). Om eindlijk niets aan
de openbaare verachting van den vermoorden
CRASSUS te laten ontbreken, zon
ARSA CES gefmoken goud hebben doen'
gieten in zijnen verftijfden mond, ten verwijte
van dien onleschbaaren gouddorst,
waaraan voorzeker zijn heillooze togt te
Wijten was (2).
Mei
(O Ptuf. in CRASf. p. 564, 5C5.
Ca) Dio CASS# L. XL,, p. 133, FtoRt Év
Hl. e. is.

GESCHIEDENISSEN. 3Ö5
„ Met zulk eene naklucht, zegt p L U-
TARCHUS, werd de veldtógt van CRAS­
SUS, als een wezenlijk treurfpel, beflooten
(1)," en zulk een flot, als DIO
CASSIUS eu FI.ORÜS opgeven , paste J
waarlijk maar al te Wel op eenen man,
die, hoe rijk hij was, echter over ar-1
moede klaagde , om dat hij geen gansch c
VII.
BOEK
Vil.
HOOFDST.
f. voor C.
52
. van R.
700.
Charakter
an M.
RASSUS.
heir op eigene kosten kon onderhou­
den (2). Gouddorst echter was wel de
heerlchende, maar niet de eenige hans»
togt in zijn charakter. Met denzelven
paarde zich eene eerzucht, welke zomtijds
opofferingen vorderde van zijne baatzucht,
doch die zelve min overdreeven was (3).
Hij wilde de eerfte Romein zijn in rijkdom,
en ontzag laagen (4) noch godloozen (5)
han-
( I ) P L ü T. in CRASS. p. $65-
(2) Dio CASS. L. XL. p. 133. C ic. Paradox.
VI.
( 3) Zie D. XIV. bi. fi
(4) Zie D. XIII. bl. 293.
(5) Zie boven bl. 261. Romeinfche en Christen
Schrijvers hebben in den ondergang van CRASSUS
de onmiddelijke ftraf gezien , de eerfte van zijne
verachting der wigchelaurij, de laatfte van zijne
tempelfchennis te Jeruzalem. (PRIDEAUX Aan-
XVI. DEEL, y ««•

306 ROMEÏNSCHE
VII. handel, om dit te worden: hij wilde
BOF. K
VII.
flechts de tweede Romein niet zijn in
HOOFDST. rang , en liet zich alles welgevallen, em
J. voor C
' onder de drie eerflen van Rome genoemd
52.
J. van R • te worden. Men befchuldigde hem van
700.
geftadige verwisfeling van vrienden en
vijanden , en van zoo groote trouwloos­
heid als laagheid in zijn gedrag jegens
beiden. Zijne voorftanders zelve fcheenen
hem
eenfchak, van het O. en N. Verbond. D. II. bl.
682. CR E vi ER Hifi, Rom. T. XII. p. 58, 59. —
De dio I. 16.) n Beiden, - zegt MIDDLETON, -
met even veel bijgeloof waanende, den raad des
hemels te ontdekken en diepten te peilen, die ge­
zegd worden ondoorgrond lijk te zijn." (.Life of
Cic. Vol. II. p. 138.) PLUTARCHUS, het cha­
rakter van CRASSUS met dat van NICIAS ve~ge-
lijkende, zegt 'er van: daar de een verlooren
ging, door te angstvallig te letten op alle voorree-
kenen , de ander door ze allen in den wind te
Haan , is het moeilijk te bepaalen, hoe men zich
daaromtrend gedragen moet: het is echter, — oor­
deelt hij voorzeker welgegrond, wanneer het den
Staatsman of den Veldheer onder een bijgeloovig
volk geldt — voegzaamer, het oude en aangeno­
men geloof te volgun , en uit godsdienftigheid te
misdoen, dan door hardnekkige overtreding van
de voorvaderlijke zeden" (PLUT. in CRASS.
p. 567.)

GESCHIEDENISSEN. $of
hem hec Bevelhebberfchap hiet aan të
vertrouwen, het welk hij te vooren flechts
eenmaal, bij afwezigheid van POMPEJUS,
ME TELLUS en de LUCULLUSSEN, te­
gen SPARTACUS had gevoerd, en het
welk hem nu ten eigene verderve ftrekte,
daar zijn ganfche beleid eene aaneenfcha-
keling van misflagen in de krijgskunde
geacht werd (ï), zoodat hij zelfs, gelijk
PLUTARCHUS het uitdrukte, der fortuin
geene gelegenheid zou gelaten hebben ^ om
hem eenigen dienst te bewijzen, en zijne
onkunde alzoo niet flechts door de Par*
thers zou overwonnen zijn, maar zelve het
geluk der Romeinen overwonnen hebben.
Veel loflijker ftaat het "charakter van
zijnen, zoo roemrijk , als ongelukkig ge-
fneuvelden, zoon te boek. Zijne beflendige
hoogachting en dankbaarheid voor CICERO ,
die zich aan de vorming van zijnen geest
niet had willen onttrekken,en van wien hem
noch de onderlinge vijandlijkheden tusfchen
hem en zijnen vader , noch deszelfs diepe
vernedering, als balling van Rome, hadden
kunnen aftrekken, — alle zijne poogingeri
(1) PLUT. in CRASS. p. 565 — 567*
V 9
iet
VII.
BOEK
VII. .
HOOFDST.
f. voor Ci
, 52- jj
[. van R-
70©
Charakter
;an p.
:RASSUS.

VIL
SOEK
VII.
HOOFDST.
J. voor C
52.
J. van R
700.
30S ROM. GESCHIED:
ter bevrediging van beide deze vaders, daar
hij toch aan den eenen zijn leven, aan
den anderen zijne zeden was verfchuldigd, —
zijne blijdfchap over derzelver eindlijken uitflag
, kenmerkten in hem een minnenswaardig
hart. Zijne uitgebreide kundigheden, — leevendigvernuft,
— aangenaame taal, — gepaard
met eene deftigheid zonder verwaandheid,
met eene zedigheid zonder achteloosheid,
beloofden in hem eenen der voonreflijkfte
Bewindsluiden van den Staat. Terwijl zijn
moed, in de fchool des Gallifchen krijgs
onder eenen C/ESAR geleid, hem tot
eenen der voortreflijkfte Veldheeren zou
verheeven hebben , indien zijnes vaders
roekelooze onderneming hem niet te vroeg
aan deze fchoole had onttrokken, en derzelver
dwaas beleid hem aan eenen te
ontijdigen dood voor het Gemeenebess
overgeleverd (1)."
(1) Zie D. XV. bl. 339. — Cic. ad Famil.
L. V. ep. 8. Ibid. L. XIII. ep. 16. Id, in BRUT.
C. 8*.
AGT

AGTSTE HOOFDSTUK.
HET DERDE CONSULSCHAP VAN
POMPEJUS EN DE GESTELDHEID
VAN ROME IN DAT EN HET
VOLGENDE JAAR.
De flag was groot , dien Rome leed inl nleiding.
het verlies van elf keurbenden onder het
heilloos opperbevel van M. CRASSUS;
nog grooter was het nadeel, hetwelk den
Romeinfchen naam, na zulk een lot,
moest treffen in het Oosten ; maar zeer
groot was de fcbok, dien de Romeinfche
vrijheid onderging bij deze noodlottige
breuke in het eerde Driemanfchap : en
echter betreurde men het eerfte , dacht
men aan fpoedige herftelling van het tweede,
en verblijdde men zich dwaaslijk over
het laatfte, tot dat men weldra bemerkte,
dat men in CRASSUS den eenigen waarborg
had verlooren tegen den burgerkrijg
van twee mededingers , die beiden dezen
derden hadden ontzien, en wien , na den
V 3 dooc

VIL
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C,
52-
J. van R
70=.
Gewelddaadigemededingingen
te
Rome.
31© ROMEINSCHE
dood van j u L I A , niets meer van den
ftrijd om het volflagene meesterfchap van
Rome wederhield (i). Het tusfchenvak
van den dood van M. CRASSUS tot aan
den aanvang van djen ftrijd moet dit
hoofdftuk vervullen, welks inhoud alzoo
hoogstbelangrijk is voor de gefchiedenis
van het veege Gemeenebest.
In het jaar, 't welk voor Rome in zoo
veele opzichten noodlottig was, voerde
CN. DOMITIUS CALVINUS en M. VA-
I.ERIUS ME s s AL A het bewind (2).
Schoon hetzelve zich fchier enkel tot het
werk der volgende verkiezing van Overheden
bepaalde, was het vol moeite en
gevaars van wege de heftigheid en onbefchaamdheid,
waarmede de mededingers
naar het Confulfchap eikanderen hetzelve
bétwisteden, als ware het Gemeenebest
een roof geweest voor uitgehongerde
plunderaars. De Conful DOMITIUS zelf,
voorzeker minst bevoegd, uit hoofde van
eigen fchandlijk gedrag (3) , om zulk
£1) PLUT. in POMP. p. 647.
(2) Zie boven bl. ral.
(3) Zie boven bl. 59, 60.
een

1 1
GESCHIEDENISSEN; 3
een heilloos kwaad te keeren , werd ge­
wond, wanneer hij zijn gezag wilde doen
gelden tegen het openbaare marktgevecht
van den gewapenden aanhang der mede­
dingers. Zijn Ambtgenoot legde eindlijk
nevens hem den breed omzoomden tab­
baard af, en riepen den Raad , als of zij
eenen krijgsraad fpande, in Riddergewaad,
in plaats van tabbaarden , bij een. Dezelve
nam het befluit: „om voordaangeene win­
gewesten aan iemand toeteleggen binnen
de vijf eerfte jaaren na zijn Pratorfchap
of Confulfehap (i>" Hetzelve ftrekte ,
om , door deze verwijdering van het uit­
zicht op eene fchierlijke verrijking en de
onderwerping van hetzelve aan alle de
toevalligheden van zulk eenen langen tus-
fchentijd, de ten top gefteegene woede
van het ftembejag aanmerklijk te doen
bedaaren (2) : evenwel beweerde C/ESAR
naderhand, dat men dit befluit opzetlijk
had genomen ten zijnen nadeele , omdai
men daardoor de befchikking over krijgs-
bewind, 't welk anders den aftredenden
(O Dio CASS. L. XL. p. I4 2
«
f2) ld. Ibid.
V 4
Con-
VIL
BOEK
VIII.
HOOFDST.
|. voor C.
52.
|. van R.
700.

VII.
BOEK
Vllf.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R.
700,
3IS ROMEIN SCHE
Confuls en Prators bij het lot te beurt
viel , had in de magt gelleld van eenige
toongevers in den Raad, die nu naar
eigen welgevallen onder de oud-Confuls
en oud-Pretors konden kiezen (1). Of
men zulks tevens bedoelde 7 blijkt wel
niet, doch dat zulks daadlijk moest volgen
uit het genomen befluit, fchijnt zeker,
en tevens , dat hetzelve , indien anders de
Raad een genoegzaam aantal van waardige
leden had gehad, een krachtig middel
kon geworden zijn , om deszelfs deerlijk
gefchonden gezag eenigzins te herftellen.
Ondanks dezen ernfligen toeleg, om de
verkiesing der aanflaande Overheden te
volbrengen , liep echter het ganfche jaar,
even als het voorige gedaan had , ten
einde, zonder dat 'er eene kiesvergadering
kon gehouden worden , zoo wel van wege
den tegenftand der Gemeentsluiden, als
van de voordduurende partijfchappen der
mededingers , en verviel alzoo het bewind
op nieuw tot eene Tusfchenregeering (2).
M. FAVONIUS , de naarvolger van
CO C«S. de bell. Civ, L. I. c. 85.
(2) PIP CAss, L. XL. p, 143.
CA-

GESCHIEDENISSEN 3*3
CATO, of liever de naarbootzer van des­
VII.
BOEK.
zelfs uiterlijkheden , had in dit jaar het VIII.
HOOFDST.
Bouwheerfchap bekleed. Hij mogt zich
J. voor C.
hetzelve aan CATO verfchuldigd achten, 5S.
wijl hij zeker zou voorbijgegaan zijn, f. van R.
700.
indien deze geen bedrog in de ftemcedels Feest-
ontdekt en aan den dag had gebragt (i> rpeelen vau
M. FAVO-
In de waarneming van dit ambt ondervond NIUS.
hij van CATO allen dienst, dien hij van
eenen daadlijken Ambtgenoot in hem kor
gewenscht hebben , gelijk hij zich weder
keerig geheel en al gedroeg naar zijnet I
raad. De feestfpelen inzonderheid , wie
r
regeling het voornaamtte werk der Bouw
heeren was , werden geheel en al naa
r
CATO'S fmaak gevierd, ja door hem zei
ven beftuurd. In plaats van gouden
kroonen werden 'er olijfkranzen toegewee
zen aan de beste tooneelfpelers en toon
kunftenaars , even als bij de Olympifch
fpelen; en de zeer kostbaare uitdeeiingen
welke bij zulke gelegenheden anders aa ti . «
de menigte gefchiedden , beftonden n u
enkel in beeten, latuwe, radijs en peere n
VO(
(i) PLUT. in CAT. p. 781. Dio CAS5. 1
XL,, p. 141-
V 5
»

De mededingers
naar het
Confulfchap.
314 ROME IN SC H *
VII. voor de Grieken, en in wijn, varkens*
SOEK
VIII. vleesch, vijgen, komkommers en melk
HOOFDST voor de Romeinenk Deze eenvouwdigheid
J. voor C
werd van veelen veracht,
52.
doch derzelver
J. van R. zonderlingheid ftrekte anderen tot vermaak,
7©o,
en over het algemeen was men voldaan
over de fpelen. Men verliet zelfs die van
CURIO, eenen Ambtgenoot van FAVONI-
us, fchoon zij veel prachtiger en kostbaa-
rer,dan de zijne,waren: hij zelf vervoeg"»
de zich onder de aanfchouwers, en ging
hun voor met ze toetejuichen , betui­
gende , dat al derzelver eer aan CATO
toekwam , die met dit eenvouwdige en
onkostbaare vermaak toonde, hoe men
waarlijk met genoegen kon feesten vieren,
zonder zich zeiven in den grond te boo­
ten door fchroomlijke fchatverfpillingen,
welken gebrek aan fmaak alleen en fchan-
ielijke gunstomkoping het eerst hadden
iroordgebragt (1).
De eerfte dagen van het volgende jaar
verhepen, zelfs zonder dat 'er een Tus-
fchenbeftuur plaats had , welke volflagene
regeeringloosheid veroorzaakt werd door
(l) PLUT. in cAT. p. 78a.
de

GESCHIEDENISSEN. 3*5
de voordduurende geweldaadigheden der
mededingers naar het Confulfchap. De-
zelven waren voornaamlijk T. ANNIUS
|. voor Cl
M I L O , Q. ME TELLUS SCIPIO en P. •
51.
PLAUTIUS HVPS/EUS; elk derzelven had! [. van R,
701.
zijnen aanhang, of liever zijne krijgsmagt,
welke nog dagelijksch aan eikanderen het
hoofd booden op de markt. Schoon deze
allen zich aan dezelfde geweldaadigheden
fchuldig maakten, welke niet anders, dan
als openbaare fchennisfen van de Staatsrege­
ling , van de burgerlijke vrijheid, ja van allen
bewind konden befchouwd worden, waren
de zoogenaamde weidenkenden in den
Romeinfchen Raad niet even afkeerig van
allen. Men erkende nog in MILO den
ijverigflen herfteller van CICERO , na
POMPEJUS; men had hem heldhaftig zien
ftrijden voor het gezag des Raads en de
algemeene veiligheid van Rome tegen de
woede van CLODIUS; men vereenigde
zich alzoo gaarne ten zijnen voordeele
onder de Raadsleden, terwijl hij zelf zich
door verbaazende fchatverfpilling^n, die
hem in korten tijd drie zijner erfnisfeti
hadden gekost, van de gunst der menigte
op de markt had trachten te verzekeren,
wel
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.

VIL
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
5i-
J. van R
701.
316 KOMEINSCHK
welke fteeds op de zijde van CLODiuswas
gebleeven. Steunende op het eene zoo
wel, als op het andere, en tevens buiten
ftaat, om zijne fchatverfpilling langer goed
te maaken , drong MILO op de befpoe-
diging der daadlijke Conful-verkiezing aan:
terwijl zijne mededingers, om dezelfde
redenen, welke hun geenzins onbekend
waren, alles bleeven in het werk ftellen,
om dezelve zoo veel mogelijk te ver-
traagen (1).
Dezen echter waren van hunne zijde
geenzins zonder aanzienlijken fteun, daar
zij beiden POMPEJUS op zijde hadden,
zijnde HYPS^EUS weleer zijn Penning­
meester geweest, en ftaande ME TELLUS
eerlang zijn fchoonvader te worden. Be-
halven hem werden zij ook nog on-
derfteund door CLODIUS zeiven, die
thands naar het Pratorfchap flond , en,
om MILO, zijn geflagen vijand , niet tot
Conful te hebben, wanneer hij flechts
Prator zou zijn , al zijn invloed bij het
ge-
. (l) PLUT. in CAT. p. 782. ASC.ON. PiED.
in MILON. Cic. ad Fam. L. II. ep. 6. ld. ad
QUINT. fratr. L. III. ep. o.

GESCHIEDENISSEN. 317
gemeen, al zijn vermogen, al zijn geweld,
alle zijne kunftenaarijen onophoudelijk te
werk ftelde, om hem te doen voorbijgaan 1 IOOFBST.
voor C
bij de aanftaande keuze. Met al dien^ 51.
fteun en dat geweld echter durfden zij J
. van R.
701.
het beleid der kiesvergadering niet over­
laten aan eenen Tusfchenkoning , die toch
door de Raadsleden moest benoemd wor^
den , maar verlangden zij eene benoeming
van POMPEJUS door den Raad, om in
dezelve voor te zitten (i).
P OM-
(i) Cic. pro HIL A c. 9, 35- ASCON. VJED.
in MIL. PLUT. in POMP. p. 648. „ POMPEJUS
trouwde met de weduwe van den jongen CRAS­
SUS , welke nog in den bloei haares leevens was
en veele bevalligheden bezat. Zij was ervaren in
de fraaije letteren , de toonkunst en wiskunde; zij
(peelde de lier en had niet zonder vrucht de be­
ginzelen der wijsbegeerte beoefend , zonder dat
echter de deftigheid haarer zeden eenige bitsheid
of neuswijsheid had aangenomen , welke anders,
volgens PLUTARCHUS, de gevolgen wel eens zijn
van de geleerdheid der jonge vrouwen. Daar zij
echter jonger was, dan de zoon van POMPEJUS,
mispreezen veelen dit ongelijke huwelijk: terwijl
anderen zich_beklaagden, dat POMPEJUS met brui*
loftskranzen liep in den hagchelijken toeftand van
het Gemeenebest, 't welk naar hem, als den eeni.
§en redder en geneesheer, uitzag,"
VII.
BOEK
VIII.

VII.
SOEK.
vm.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R,
701.
Geheime
toeleg var
l'OMPEJUS.
CICERO
trekt de
party van
MILO.
358 RÓMEINSCHE
POMPEJUS zelf hield iïeeds het Dietatorfchap
in het oog , en begunstigde
gaarne alle verwarringen, welke hem
hoop op dit Noodbevel hebberfchap gaven.
Daartoe diende ongetwijfeld de flap van
den Gemeentsman MUNACIUS PLANCUS
BURSA, die zich openlijk verzettede te­
gen de benoeming van eenen Tusfchenkoning
(1).
CICERO was thands geen geheel onverfchillig
aanfehouwer van de worfteling
der partijen. Hij diende MILO met al
zijn vermogen , fchoon deszelfs zaak zoo
wel uit hoofde van den tegenftand van
POMPEJUS , als het gedrag van MILO
zeiven , hoe langs zoo neteliger werd.
Hij fchreef aan zijnen broeder QUINTUS:
„dat MILO hem bezwaarend op het
harte lag , maar dat hij hoopte, dat
zijn Confulfchap alles ten besten zou
keeren; dat het ergfte van alles de uitputting
was van MILO'S vermogen, daar
* H.S. ccc» hij op nieuw drie millioenen Seftertiën *
221 tonnen
gouds. aan fpelvertooningen wilde ten kosten
leg-
(1) APPIAK. ALEX. de bell. Civ, L. li. pi
439. ASCON. P/ED. in MIL-

GESCHIEDENISSEN.' 3*9
leggen (i)." Men verwachtede
die uic Afia naar Italië terug
CURIO,
gekomen
VII.
BOEK
VIII.
,was , te huis in het midden van deze mede­
HOOFDST*
dinging : CICERO
J. voor C.
zond hem eenen ren­
bode te gemoed, met eenen brief van
aanbeveling voor MILO, waarin hij ver­
klaarde : „ zijne g;heele ziel op de be­
vordering van dezen man gefield te heb­
ben, en niet zonder hoope te zijn, indien
het den voorllanders van zijnen vriend
maar niet ontbrak aan eenen Huurman iti
de onftuimigheid der vlottende driften,
waartoe hij niemand gefchikter , dan c v
RIO kende (2)."
De zamenfpanning van zeer veele leden
in den Raad en van zeven Gemeentslui-
den, de dankbaarheid der menigte voor dt
kostbaare fpelvertooningen, de invloed var 1
CICERO, door de vriendfchap van CM
SAR onderfteund, fcheenen ook daadlijk
wanneer het tot eene keuze kwam, d
overhand te zullen krijgen boven den te
genftand van flechts drie Gemeentsluiden
daar toch POMPEJUS zich niet bloot gaf
Cl) Cic. ad qt'iNT fratf L III. ep. 9
'(2) Gic. ad Famil. L. li. ep. 6.
maa r
J. van R.
701.
>
*

3ao ROMEIN SCHE
VII. maar aan alle deze woelingen , opofferin­
BOCK
VIII. gen en uitzichten maakte een onvoorzien
HuOFDST. geval eensklaps een ontzettend einde.
J. voor C.
51- Op den agttienden van Louwmaand
J. van R moest MILO Rome verlaten, om te La-
701.
P CLODIUS nuvium, eene nabuuiige ftad, alwaar hij
door T. AN. het oppergezag voerde , en van waar hij
MOS MILO
om^eoragt. zelf afkomftig of wel geboortig was , de
verkiezing van eenen Priester van JUNO
bij te woonen. Hij begaf zich, vergezeld
van zijne huisvrouw FAUSTA, de dogter
van s Y L L A , en eenen vriend, derwaards
met rijdtuig op weg; gevolgd echter door
eenen zeer grooten trein, en bijzonderlijk
door een aantal zwaardvechters, die in
zijnen dienst ftonden. Op dien zelfden
dag was CLODIUS Rome te paard uitge-
reeden , met een 'gevolg van dertig wel*
gewapende fiaaven , en vergezeld van drie
zijner vrienden. MI L 0 , die in den na­
middag was op reis gegaan , ontmoetede
CLODIUS niet ver van de ftad op den
Appiaanfchen weg, reeds terug keeren-
de van het buitengoed , werwaards hij
zich des morgens vroeg reeds had be­
geven. Daar beider aanhang fchier dage-
lijksch handgemeen was op de markt,
was

GESCHIEDENISSEN. S2I
was deze ontmoeting v;iend!ijk noch vreedzaam;
beider flaaven kreegen twist; CLO-
DIUS mengde zich in denzelven, en voer­
de eenen ftouten toon tegen dien van ui-)
L o , die het naast bij hera waren , doch.
werd beandwoord door eenen houw in
den fchouder; het gevecht werd algemeen;
CLODIUS bekwam verfcheidene andere
wonden , die hem noodzaakten de vlucht
te nemen in eenen nabuurigen herberg;
doch MILO, door dit voordeel verhit,
door wraak bezield, en zelfs door het begrip
gedreeven, dar hij geen minder gevaar
zou lopen wegens de wonden , dan den
dood, van zijnen vijand, vooral wanneer
CLODIUS zelf in het leeven bleef en
hem vervolgde, gaf den zijnen bevel, om
gewelddaadig op dit verblijf aan te vallen,
en CLODIUS van kant te maaken. Zekere
M. SAUFEIUS voerde den ftorm op het
huis aan ; hetzelve werd vermeesrerd ; de
herbergier omgebragt, en CLODIUS zelf
'er uit gefleept en vermoord , na dat elf
zijner flaaven gefneuveld waren en de
overigen de vlucht genomen hadden. MI­
LO vervolgde, na dit bedrijf, zijnen weg,
verrichtede zijne zaaken te Lanuvium, en
XVL DEEL. X nam
VIL
BOEK
VUL
HOOFDST.
. voor C.
51-
[. van R.
70I.

VII.
SOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
5ï-
J. van R
701.
Oproerigheden
te Romeb
de vertooning
van
het lijk
van CLO»
DIUI.
jsa IIOMEINSCHE
nam geenen anderen maatregel van vei->
ligheid tegen de te verwachten vervolging,
dan de vrijmaaking der flaaven , die
CLODIUS gewond en omgebragt hadden,
ten einde zich te ontflaan van de verplichting,
om hun in verhoor te laten komen
(t).
Het lijk van CLODIUS was, ter plaat-
• ze waar hij omkwam , blijven liggen aan
den weg, tot dat SEX. TEDIUS, een
Raadsheer, van het land terug keerende,
hetzelve vond, bij zich in den wagen
nam en naar de ftad bragt. FULVIA,
de weduwe van CLODIUS, welke zich
naderhand door haar huwelijk met AN-
TONIUS en haare bitterheid tegen CI­
CERO berucht maakte , en welker eerzucht
, trotschheid, ftoutheid en oproerigheid
in geenen deele voor het charakter
van haaren man had ondergedaan , legde
hetzelve, zoo bebloed als het was, in
het voorportaal van haar huis ten toon,
en wees eenen ieder, met een luid gejammer,
de veelvuldige wonden aan , die
haa-
( O Dio CASS. L. XL. p. 143- ASCON. P«»>
in MIL. Cic. pro Mtl» e. 21, 92\

GESCHIEDENISSEN» 323
haaren echtgenoot hadden doen ihee-
ven (i).
De toeloop van het laagfte gemeen,
hetwelk het fteeds met CLODIUS hield,
was dien nacht reeds en den volgenden
morgen zoo groot en zoo geweldig naar
dit huis , dat verfctu-idene perzoonen van
aanzien , en onder dezen de Raadsheer
c. VIBIENUS zelf, doodgedrongen wer­
den. SEX. CLODIUS, een nabeftaande
van den omgebragten PUBLIUS , wiens
werktuig hij fteeds was in het opruijen
der menigte, zettede ook nu. het gemeen
aan, om het lijk, geheel naakt, ten einde
alle de wonden te beter in het oog te doen
vallen, op de markt te brengen en voor de
fcheepsfnebben te plaatzen , alwaar het­
zelve reeds werd opgewacht door PLAN-
CUS BURSA, Q. POMPEJUS RUFUS «1
SALLUSTIUS den Gefchiedfchrijver, drie
Gemeentsluiden, die verklaarde vijanden
waren van MILO. Dezen wonden door
hunne lofredenen op den vermoorden en
ge-
(1) Öio eAss, L. XL. p. 134- ASCON.
pJET), in MIL. Cie, pro MIL. 0.24,25. APPIAN*
AL EX. de bell. Civ. L. IL p. 439.
X a
vit
ROEK
VUL
HÖOFDST;
L voor C*
5'.
[. van Rt
701*

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST-
J. voor C.
Si-
J. van R.
7oi.
324 ROMEINSCHE
geweldige uitvallen tegen den moordenaar
de menigte, op welke buiten dien ^ulk
eene lijkvertooning aluijd den diepften in­
druk maakte, dermaate op, dat dezelve
met de uiterfte geestdrift het ligchaam
van CLODIUS cpnam , in het Raadhuis
van HOSTILIUS bragt, banken, rxfels
en allerleije brandftof in hetzelve op eenen
ftapel wierp, en met denzelven niet flechts
het lijk , maar het geheele Raadhuis ver­
brandde , zoodat de naastgelegene gaande­
rij, door CATO den Cenfor gedicht (1),
mede door de vlammen vernield werd. ïn die
zelfde vlaag van raazernije liep een ge­
deelte van dit gemeen met brandende toort-
zen in de hand naar het huis van MILO,
doch werd aldaar zoo dapper ontvangen,
dat het met bebloede hoofden weder af­
trok. Het zelfde wedervoer aan eenen ande­
ren hoop, die het huis van, den op dat pas
verkoozen, Tusfchenkoning M. LEPIDUS
wilde beltonnen. De overigen fcheurden
de bijlbundels van het praalbed af, waarop
men CLODIUS had gelegd, en brasten
ze naar het huis van METELLUS en
CO
z ï e
derzelver iïichting D. IX. bl. 47a,
H y r>

GESCHIEDENISSEN.
HYPS^US, hun beiden daardoor voor
Confuls verklaarende, waarna zij weder
in de tuinen van POMPEJUS rondliepen,
en hem als Di&ator ukfchreeuwden (i).
De Raad, met dubbelen fchrik vervuld
over zulk een geweldig oproer , terwijl
het der ftad ontbrak aan allen gezagvoe­
rend Bewind , was reeds tegen den avond
van dien dag bij een gekomen , en had
terftond M. LEPIDUS tot Tusfchenkoning
benoemd, en aan hem, aan de Gemeents-
luiden en aan POMPEJUS, als Proconful,
de zorg voor de algemeene veiligheid,
aanbevolen. Om aan dit befluit behoor­
lijke klem te geven, werd POMPEJUS
tevens gelast , ten fpoedigften eene lig-
ting van krijgsvolk over geheel Italië «e
doen (2).
De brand van het Raadhuis en de dolle
woede van den aanhang van CLODIUS
bragt echter meer algemeene verontwaar­
diging voord, dan deszelfs moord tegen
MI-
CO Dio CASS. L. XL. p. 143. ASCON. P^ED.
in MIL. Cic pro MIL. C. 24,25,33^ APPIAN.
ALEX. de belt Civ. L. II. p. 439.
(s) ASCON. PAm in MIL.
X 3
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
51-
J van R.
701.
M. LE­
PIDUS Tus«
fchenko.
Nieuwe
mededinging
van
MILO.

326 ' ROMEIN SCHE
VII. MILO. Deze , die reeds voornemens was
BOEK
VIJL geweest , zich in vrijwillige ballingdhap
1500FDST. te begeven, werd alzoo door het wange­
j. voor C.
drag zijner vijanden genoegzaam verftout,
5 I
J. t van ' „ R, om dien zelfden nacht, waarin het Raad­
70;.
huis brandde , weder in Rome te komen,
en voords zijne mededinging naar het Confulfchap
te hervatten, door openlijk aan
man voor man in elke wijk zekere fom
te belooven voor deszelfs Item.
Zijne mededingers verlangden nu, dat
de verkiezing mogt gefchieden, alvoorens
de afkeer voor den moordenaar van CLO­
DIUS geheel bekoelde, en vorderden zulks
daadlijk van den benoemden Tusfchenkoning.
LEPIDUS weigerde dit volftandig, en beriep
zich op het algemeene gebruik, 't welk
geen voorbeeld opleverde van eene verkiezing
onder den eerstbenoemden Tusfchenkoning
, fchoon, geduurende de vijf
dagen van zijn bewind, zijn huis bezet
en bedreigd werd door de even oproerige
bende van METELLUS en HYPS^US,
welke zijne deur met geweld open liep ,
de beelden zijner voorouders omverwierp,
en zelfs het bed vernielden van zijne
vrpuwe CORNELIA , wier deugden de
waar**

GESCHIEDENISSEN. SV
•waardigheid van haaren naam evenaarden.
LEPIDUS zelf zou 'er misfchien het leeven
bij hebben ingefchooten, indien de
aanhang van MILO niet toegefchooten was,
en deszelfs ftrijd tegen de anderen hem
fpoedig lucht had gegeven (i).
Inmiddels gingen de drie Gemeentsluiden
, die zich terftond tegen MILO verklaard
hadden (2) , voord , de menigte
te onderhouden over het misdaadige van
den gepleegden moord: doch daartegen
verfchafte de Gemeentsman CCELIUS terftond
aan hem gelegenheid, om zelf eene
redevoering voor het Volk te houden,
CCELIUS wendde wel voor, dat zijne
verontwaardiging alleen, welke eenen misdaadiger
geen lang uitftel wilde vergun
nen, hem MILO deed gebieden, om zieleen
fpoedigften te verandwoorden voor hei
Volk; maar wist hier onder tevens zo< >
vee l
(1) ASCSN. P/ED. ttt MIL.
(2) SALLUSTIUS had eenen perzoonlijken haa
tegen MILO, wijl dezelve hem eenmaal in over
fpel met zijne vrouwe F AU STA had betrapt, e 1
daarvoor zeer flreng met riemen doen geesfelen
eer hij hem had laten lopen. — VARRO. ap. AUI
GELLi L. XVII. C, l8.
X 4
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
|. voor C.
5'-
[. van R.
701.
t

vit:
BOEK
. vin.
3*8 ROMEÏNSCHE
veel ten voordeele van zijnen vriend in
te vlechten, dat alles het voorkomen
HOOFDST kreeg , als of CLODIUS eigenlijk op het
J. voor C.
51.
leeven van MILO had toegelegd. Men
J. van R. had CCELIUS met bedaardheid aangehoord,
701.
en nu begon MILO te fpreken. Hij be­
tuigde:,, niet te weten, of het gevecht toe­
vallig , da» wel met voordacht aan de
zijde van CLODIUS, was aangevangen;
en beweerde , dat zijn medegevoerd reis-
tuig, en vooral het gezelfchap zijner
vrouwe , genoegzaam aantoonde , dat aan
zijne zijde geenen toeleg daartoe kon
plaats gehad hebben , wijl hij zich alsdan
met zulk eene belemmering niet zou be­
zwaard hebben." Daarna wendde hij zijne
redenen op het fnood gedrag van CLO­
DIUS, den vaandrager, het hoofd en aan-
ftoker van alle oproermaakers: — doch,
terwijl hij deze taal voerde , ftormden de
drie andere Gemeentsluiden met hun­
nen aanhang op de markt in. De
Dntbloote zwaarden trokken fchierliik de
tandacht van den redenaar af; 'er werd
reel bloeds geflcrt ; MILO en c CE L 1 u s
1 )ntkA/amen het, verborgen in een ïlaaven-
]
)a'.v; de heffe des volks en de gewapende
flaa-

CE S CH IE DE N IS SE N. 3*?
flaaven namen het oproer te baat, om,
terwijl zij kwanswijs overal den aanhang
van MILO vervolgden , ook de rijkfle
[. voor C.
huizen te plunderen ; het welk verfchei-'
dene dagen lang duurde, zoo dat de Raad
het rouwgewaad aantrok , en op nieuw
den noodlast aan POMPEJUS herhaalde,
om ten fpoedigften krijgsvolk te ligten
en toe te zien, dat het Gemeenebest geen
nadeels leed (i}.
POMPEJUS bragt nu fpoedig eene krijgs-
magt op den been , en floeg dezelve ne­
der onder de muuren van Rome , alwaar
de Raad thands in eene gaanderij bij zijnen
fchouwburg deszelfs vergaderingen hield,
om hem dezelven te gevoeglijker te doen
bijwoonen. 'Er werden aldaar befluiten
genomen, om de beenderen van P. CLO­
DIUS te doen verzamelen, en de herftel-
ling van het raadhuis aan FAUSTUS SYL-
LA aantebevelen en het vervolgends de
Curïa Cornelia te noemen (2).
In-
(1) ASCON. P^ED. in MIL. CIC. pre MIL.
c. 33. APPIAN. AL EX. de belL Civil. L. II. p.
440. Tio CASS. L. XL. p. 144-
(2) ASCON. in UIL. DIO CASS.L XL p. 144,
X 5
VII.
BOEK.
vin.
HOOFOST.
5*.
[. van R.
701.
POMPFJÜS
5orgt voor
ie algemeeneveiligheid.

VII.
BOEK
VUL
HOOFDST.
J. voor C.
51-
J, van R.
701.
33*
ROM EIN SCHE
Inmiddels werd al de eene Tusfchenkoning
na den anderen benoemd , zonder
dat het tot eene Conful-keuze kwam.
MILO gaf aan POMPEJUS kennis, dat
hij, indien hem zulks goeddacht, van de
mededinging zou afzien , hoopende waarfchijnlijk
daardoor zijne vervolging wegens
CLODIUS te ontwijken. Maar POMPEJUS
ZOU hem geandwoord hebben : „ dat hij
niemand wilde aanraaden of terughouden
in de mededinging,en niet voornemens was,
de magt of raad of wil van het Romeinfche
Volk eenigzins te krenken." In plaats
zelfs van eenige erkendnis voor dit blijk
van onderfcheiding aan MILO te toonen,
zou hij eenen van deszelfs vrienden verzogt
hebben, om te zorgenj ,, dat MILO
hem door zulk eene raadpleeging niet verder
haatlijk wilde maaken (1)."
Voorftel 'Er liepen ondertusfchen weder meer,
in den
Raad, om dan ooit te vooren , geruchten wegens
POMPEJUS een Di&atorfchap van POMPEJUS, als
tot Conful
zonder het eenige redmiddel van den Staat; ter­
ambtgenoo
wijl anderen van een Confulfchap van
te verklaaren.
c /E s A R fpraken , welk een en ander den
Raad
(O ASCON. P^D. in MILON.

GESCHIEDENISSEN, 33*
Raad onaangenaam in de ooren klonk (i).
M. BIBULUS meende het middel gevonden
te hebben, om beiden te ontduiken,
in de benoeming van POMPEJUS tot
Conful zonder Ambtgenoot; zoo toch,
meende hij, zou men het oppergezag
eenes Diclators ontwijken, en , indien mer
zich naar een van de twee Hoofden moes
fchikken, het beste kiezen. Dit gevoelei t
klonk niet minder vreemd uit deszelf I
aard, dan van wegen deszelfs voorfteller >
die te vooren altijd de verheffing vai I
POMPEJUS hsd beftreeden. De bevreem
M
ding werd de uiterfte verbijftering, war
neer men CATO, die te vooren, wanne, :r
men POMPEJUS flechts tot Voorzitter t< :r
kiesvergadering had willen benoemen, bi
weerd had : „ dat de wetten geene bi
fcherming behoorden te vinden in POI 1-
»»
PEJUS, maar POMPEJUS in de wetten,
nu, tegen aller verwachting aan, hoorde ve r»
klaaren: „ dat hij wel niet de eerfte zc u
geweest zijn , om eenen voorflag, als d ie
van BIBULUS, te doen; maar dat hi i>
daar nu dezelve door eenen anderen g e-
dai m
(O Dio CASS. L. XL. p. 144.
VII.
B OEK
VIII.'
HOOFDSTJ
J. voor C.
51.
j. van R«
701.

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
33* R O M E I N SCHE
heid , wie dan ook , was, dan geene ; en
J. voor C.
5i. vertrouwende hij , dat P O M P E J U S die
J. van R. magt rechtmaatiger , dan iemand anders,
701.
zou gebruiken (1)." De overige Raadshee-
1
l
5
1
daan wa- , dien aannam en goed keurde;
zijnde het toch beter, dat'er eenige O ver­
ren maakten geene zwaarigheid, om zulke
voorgangers te volgen , en meenden mede
alzoo den besten middenweg te hebben in-
;reflagen, o.n het bedwang der tegenwoor­
dige onlusten aan P O M P E J U S , als ware hij
Dictator, op te dragen , en hem tevens
tls Conful verandwoordlijk te (lellen voor
:ijn gedrag ( 2). Tevens vleidden zij
:ich , P O M P E J U S hier door van de zijde
'an C / E S A R en van het. Volk te zullen
ft rek ken , en voor den Raad te winnen,
loor wien hij zich nu met zulk eene
roorbeeldelo ze eer bekleed zag (3). Ook
le Gemeentsluiden hadden niets tegen den
I 1. 72f. Id. in CAT. MIN. p. 782. APPIAN.
l I.BX, de belt Civ. L. II. p. 441. Dio CASS.
J ... XL p. 144.
ge-
CO PLUT in POMP. p. 648. Id. in cms.
C2)APPIAN. ALEX. de belt. Civ. L.II. p.441.
(3) Dio CASS. L. XL. p. 144. VELL, PA-
'ERC. L. II. C. 47.

GESCHIEDENISSEN. 333
VII.
gedaanen voorflag, daar C/ESAR zelf liefst
BLEK.
de onmaatige verheffi. g van eenen mede VHt
HOOFDST»
dinger zag , dien hij eerlang met zijne
J. voor C.
ontzaglijke krijgsmagt ftond onder den
j. van R,
voet te lopen ; alleen verlangde hij van
7ci.
hun , dat zij 'er nu op zouden aandringen, CN POMom
hem , bij zijne mededinging naar een PSJU? MAGr-us,
Cos.
tweede Confulfchap , in aanmerking te III.
nemen, fchoon hij afwezig was (i). Het
Raadsbefluit viel derhal ven overeenkomftig
het voordel van BIBULUS. SERV. SUL-
PI CIUS, de toenmaalige Tusfchenkoning,
benoemde CN. POMPEJUS alleen tot Con­
ful, op den vijf en twiiuigften van Sprok­
kelmaand , en wel met dit hoogstbelang-
rijke toevoegzei: „ dat, in geval hij eener
Ambtgenoot begeerde , deszelfs verkiezing
aan hem zeiven zou ftaan, mids niet bin
nen de twee eerstvolgende maanden (2).'
POMPEJUS had nu zijnen hoogfter
wensch verkreegen. Dezelve toch fcheer
niet zoo zeer de overheerfching van hei
Gemeenebest door eigendunklijk gezag et l
(I) SüET. in C/ES, c. 26".
wil
Ca) Liv. Epit. L. CVII. VAL. MAX. L. VIII.
c. 15. ex. 8. ASCON. FSD. in MIL.
POMPEJUS
ten top van
zijne eerzucht.

VIL
BOES
vin.
HOOFDST.
J. voor C.
éi.
J. van R.
701.
334
ROMEIKSCHE
willekeur, dan wel de regeering van den
ganfchen Staat door den invloed van een
wettig oppergezag, geweest te zijn. Hoe
zeer hij ook de opdragt daarvan reeds
lang begeerd had , was hij zorgvuldig ge-
bleeven-, om zelfs niet voor dien wensch
openlijk uit komen , veel min om iet an­
ders , behalven geheime kunftenaarijen, te
willen laten werken , tot derzelver ver­
vulling. Thands was hij zulks aan de
eerwaardigfte leden in den Raad, op wien
zelfs zijne kunftenaarij nooit hechten kon,
verfchuldigd , zonder dat hij 'er iet voor
verplicht was aan de onftuimige menigre,
< )f het verwijt van eenige overweldiging
I lad te duchten. Hij zelf verborg nu ook
( le voldoening niet aan het verlangen van
:ijn hart, maar betuigde aan CATO, dien
1 üj op zijn landgoed, onder de ftad gelegen,
loodigde, daarvoor zijnen hartlijkften dank,
net de ernstigfte bede, om hem ten raads-
nan te willen ftrekken in dit voorbeelde-
ooze Confulfchap: maar deze uitmuntende
Republikein , wien het fchier misdaad is,
lechts voor eenen oogenblik verdacht te
aebben gehouden , andwoordde hem met
ïene Stoïcijnfche meerderheid: „ ik heb
VOOF

GESCHIEDENISSEN. S35
Voor dezen niets uit haat, thands niets uit
VII.
BOEK
genegenheid voor u , maar altijd alles om VIII.
HOOFDST.
het algemeen belang gezegd ; mijnen raad
J. voor C'
zal ik u geven , wanneer gij dien afzon­
J. van R.
derlijk begeert ; en in het openbaar zal
701.
ik, fchoon gij zulks niet begeerde , alzins
zeggen, het geen mij gepast zal fchij*
nen!" En CATO deed, gelijk hij
fprak (i).
Derde
In de eerfte dagen van dit zijn derde
Conful'
Confulfchap voltrok POMPEJUS zijn hu­ fckap van
POMPEJUS
welijk met CORNELIA, de dogter var zonder
ME TELLUS (2), doch haastede zich te ambt ge-
' noot.
vens, om de ongunftige aanmerkingen wej
te nemen, welken 'er op dit ontijdige hu
welijk zoo wel voor de dringende belan
gen des vaderlands, het welk hem geen
feestdagen kon vergunnen , als van wege l
het groot verfchil van beider leevensjaa
ten, gemaakt werden, door terftond de 1
ftaat van het Gemeenebest door nieuw e
wetten te herftellen en te bekrachtigen (3; I.
Reec Is
(1) PLCJT. in cAT. MIN. p. 783. Id. in POM
p. 648.
(2) Zie boven bl. 317-
Cg) PLUT- in POMP. p- 648.

VII.
BOEK
VIII.
:
Reeds op den derden dag na zijné
imbtaanvaarding riep hij den Raad bij
HOOFüST. ( :en, om over de middelen tot herftel te
J. voor C. j
aadpleegen. Hij deed het voorliel tot
J. van R. i le benoeming van eene bijzondere recht-
70T. .
jank, ten einde den dood van CLODIUS,
Middelen
tot berftel i len brand van het Raadhuis en het ge­
df-r rust in,
veld aan M. LEPIDUS
Rome.
gepleegd, te onlerzoeken,
willende hij aan het hoofd
^
<
I
1
1
I
53ij de verkiezing van Overheden (i).
De Raad zelf fchijnt niet zeer geweest
I e zijn voor de benoeming van zulk eene
i 3uitengevvoone rechtbank , noch voor het
maaken van nieuwe wetten , maar flechts
verlangd te hebben , dat de oude wetten
in beide de gevallen gehandhaafd wierden,
en dat flechts de Prator van die gevallen
ïijn eerfle werk zou maken , alleen ver­
langende, naar hetgeen uit CICERO'S voor-
Iragt daarvan voorkomt, dat het gezag
C O ASCON. P^D, in MIL.
V3B

GESCHIEDENISSEN. 537
van POMPEJUS de klem dier wetten zou
bevestigen (i).
VIT.
BOEK
VIII.
De Gemeentsluiden ,
ondergang van MILO
HOOFDST.
die tot den
J. voor C
zamenfpanden , 51.
maakten het echter den Raad te moei­ J. van R.
701.
lijk , om dit begrip ftaande te houden.
De Gemeentsman CCELIUS nogthands, die
een verklaarde voorftander van MILO was,
waagde het, zig openlijk tegen den voor-
flag van POMPEJUS te verzetten, en
ftellig te beweeren, dat hetzelve veel eer
eene wetberooving, dan eene nieuwe wet,
genoemd kon worden : het welk POMPE­
JUS dermaate ergerde, dat hij in gram-
fchap tusfchen beiden trad en op eenen
meesterachtigen toon verklaarde \ „ het ge­
weld van wapenen ter verdeediging van
het Gemeenebest te zullen gebruiken, in­
dien men hem daartoe noodzaakte." Deze
magtfpreuk deed het voorftel doorgaan:
de rechtbanken werden gefbannen en L. D o-
MITIUS AHE NOBARBUS als Voorzitter
in die wegens den moord benoemd (2).
He; andere voorftel van POMPEJUS
(1) ClC. pro MiL. c. 5-
(2) ASCON. PJED. in MIL.
XVI. DEEL. Y
ont-

VII.
BO EK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
51.
J. van R
701.
j
338 ROMEINSCHE
ontmoetede wel geenen minderen , maar
ook even nutteloozen, tegenftand. Hij
wilde niet flechts de ftraf der ongeoorlofde
flemomkoping verzwaard , maar
.zelfs naar de fchuldigen onderzogt hebben
tot aan zijn eigen eerfte Confulfchap terug,
het welk nu agttien jaaren was voorleeden.
CATO achtede het onrechtvaardig,
eene nieuwe flrafwet te doen agteruit
werken. Van eenen anderen kant bragten
de vrienden van es SAR. hem onder het
oog, dat, daar deszelfs Confulfchap mede
in dat tijdvak inviel, hij hem eenen kwaaden
trek fcheen te willen fpelen. POM­
PEJUS gaf dezen ten andwoord , dat het
gedrag van CAESAR, boven alle verdenking
verheven was , en hij gevolglijk geen gevaar
kon lopen: en ten aanzien van CATO
beweerde hij, dat men den Staat volftrekt
niet kon redden uit deszelfs onlusten , ten
zij men voorbeelden van ftrenge ftraf voor
het voorleedene ftelde. Zijn voorftel werd
in een befluit verkeerd (2).
POMPEJUS maakte tevens verfcheidene
ver-
(1) APPIAN. ALEX. de bell. Civ. L. II. p»
441. PLUT. in CAT. MIN. p. 782, 783.

CESCHTEDENISSÈNs 33$
veranderingen in de wijze van rechtsplee- vit.
ging, Hij bepaalde en Verminderde het
Boeit
VIH.
getal van Pleitbezorgers , van wien men HOOF'Hf.
J. voor {>.
zich in ééne pleitziak kón bedienen ; hij
verbood alle gebedelde lofredenen , welke J» van K«
701.
*er dikwijls door luiden van aanzien ge­
Vet
houden werden op verzoek en ten voor
deele van gedaagden; hij (telde drie dagen
vast voor het verhoor van getuigen, en
,r
che ;
dere
Wetterl
van poMfSjus.
eenen vierden, om het vonnis ie vellen,
op Welken den aanklaager teh aandrang
van zijnen eisch twee uuren fprekens,
den gedaagden ter verweering drie uuren,
vergund werden ; hij zorgde voords met
de uiterfte oplettendheid voor de vervulling
der rechtbanken met waardige Rechters,
en boven al voor de keuze der Rechters
in de zaak van MILO, zoodat deze buiten-
gewoone rechtbanken uit de achtingwaardig-
fte mannen van geheel Rome beftonden (i).
De
(i) PLUT. in POMP. p. 649. Id. in CAT<
MIN. p. 783. ASCON PffiD. in MIL. — TACI-
Tos befchouwde naderhand de tijdsbepaaling der
pleiters als eene ooraak van het verval der Ro­
meinfche welfprekendheid, aan wier ouden ed fnel-
len loop zinds dien tijd terughoudende teugels Wer*
den aangelegd. — ÏACIT. de Clar. orat. c, 38,
Y s

VII.
E O EK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R.
701.
Recbtsge
ding van
MILO.
34* ROMEINSCHE
De laatfren vingen weldra haare werkzaam»
heden aan. Twee neeven van P. CLODIUS
kwamen als aanklaagers van MILO op,
en vielen hem rechtftreeks aan, uit kracht
der nieuwe wet, waarbij de dood van
CLODIUS uitdruklijk genoemd was. Gelijktijdig
werden 'er nog drie andere pleitgedingen
, zoo over dezelfde zaak, als
over misdaadig ftembejag , bij de andere
rechtbanken tegen MILO aangegeven:
het pleitgeding echter , 't welk voor D O-
MITIUS gebragt was, werd als het gewigtigfte
het eerst voldongen (1).
Stoutheic "MILO verfcheen voor deze rechtbank
van MiuO.
op den vierden van Grasmaand, zonder
eenig blijk van vertzaagdheid. Hij nam
zelfs geen rouwgewaad aan, noch vernederde
zich tot eenige beden of andere laagheden
, de gewoone toevlucht der befchuldigden:
maar beweerde , zich zeiven niets
te wijten te hebben , en alzoo de diepfte
verachting te kunnen en te mogen toonen
jegens de aanklagt zijner befchuldigers.
Gevaar Het gevaar nogthands, het welk hij
voor MILO
' blijkbaar liep , was geenzins te verachten.
(i) ASCON. P^ED. in MIL.
Het

GESCHIEDENISSEN. 34*
Het gemeende volk, 't welk den aanhang
van CLODIUS had uitgemaakt, fchreeuwde
en dreigde wraak over den gepleegden^
doodflag. POMPEJUS, wiens magt hem •
de uicfpraak des rechts moest verzekeren
tegen zulk een onftuimig geweld, had
zich duidlijk genoeg als zijnen vervolger
doen zien % en de drie Gemeentsluiden,
wier marktgefchreeuw de menigte tegen
hem verbitterde, kwamen telkens met
nieuwe befchuldigingen op. De laatften
hielden openlijk (taande, dat men tuig­
huizen vol wapenen had ontdekt, door
MILO te zamen gebragt, en bragten knaa-
pen voor de fcheepsfnebben, die daarvan
verklaaringen deeden. Zoo ook beweerden
zij, dat MILO eenen daadlijken toeleg op
het leeven van POMPEJUS zei ven had
gefmeed, en beriepen zich op zekeren
offerflachter , LICINIUS genaamd, die
openlijk verklaarde , dat MILO'S (ha­
ven dit in dronkenfchap aan hem ver­
haald , doch tevens den dood gedreigd
hadden, indien hij het ruchtbaar maak­
te , verwonende te gelijk eene kleene wond
in zijne zijde, welke hem een der zwaard­
vechters van MILO reeds daarom zou toe-
Y 3 ge-
vn.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
[. voor C
51f.
van R.
701.

VII.
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
34* ROMEINSCHE
gebragt hebben, doch die hij zelf gemaakt
had , om geloof aan zijne vertelling te
doen geven. — POMPEJUS, die zich van
J. voor C.
MILO S gehechtheid aan het gezag des Raads,
5i-
J. van R, of van deszelfs eigen trotfchen en ge­
70:,
weldigen geest, na den dood van CLO*
D 1 u s , weinig voordeels kon belooven in
zijne bijzondere eerzuchtige oogmerken,
had niet flechts zinds langen tijd den
fchijn van perzoonlijk gevaar gevoed
door eene talrijke lijfwacht , maar had
Zelfs van deze vertelling van LICINIUS
kennis gegeven aan den Raad, en terftond
die lijfwacht verdubbeld, als hadde hij
aan haaf het zekerfte geloof gefiagen.
Niet flechts dit krijgsvolk , eindlijk , maar
alle de nieuwe benden, door POMPEJUS
(hands in Italië op den been gebragt,
kwamen 'er openlijk voor uit, dat zij in
dienst genomen waren om Rome tegen
eenen tweeden CATILINA te bewaaren (1).
MILO had wel de goede gunst der
voornaamfte Raadsleden jegens hem, en
den afkeer van alle braave luiden van de
raa-r
(O ClC pro MIL. C. 24, 18. ASCON. P/ED»
& MIL. VELL. PATERC. L, II. c, 47.

GESCHIEDENISSEN. 343
raazernijen zijnes verflagenen vijands ten
zijnen voordeele, maar geene andere openlijke
befcherming tegen eenen zoo geduch-
ten aanval,dan van CCELIUS en CICERO:
de eerfte echter was reeds genoegzaam terj
neder geflagen door de dreigende magtfpreuken
van POMPEJUS, en de laatfte
bevond zich in den neteligften tweeftrijd
tusfchen zijne verplichtingen aan MILO en
aan POMPEJUS, tusfchen den eisch van
erkendnis jegens den eerden, en het belang
zijner duurzaame vriendfchap met den laatften.
CICERO gedroeg zich uitmuntend
in dien ftrijd, waarin hem c*sAR'S vriendfchap
misfchien kloekmoedig maakte , en
nam openlijk de verdeediging van MILO
op , welke wij nog onder zijne redevoeringen
bezitten.
Op den eerften dag dezer rcchtspleeging
ontftond 'er reeds eene opfchudding
van wegens het gemeen , het welk den
verdeediger van MILO'S gedrag tegen
CLODIUS moest doen vreezen. Terwijl
M. MARCELLUS de verklaaringen
der getuigen hoorde, en nu zekeren c.
CASSINIUS SCHOLA, eenen vriend en
medgezel van CLODIUS, ondervroeg,
Y 4 kwam
VII.
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
. voor C.
51.
. van R.
70I.

S44 ROMEINSCHE
VII. ka;n 'er zulk een geweldige oploop onder
BOEK
VIII. de menigte, dat MARCEL LUS befcher-
HOOFDST ming zogt bij den Voorzitter DOMITIUS,
J. voor C
si.
'en dat POMPEJUS zelf, die niet ver van
J. van R • daar zijne zitting hield, geheel onthutst
7oi.
werd. Op verzoek der Rechters liet
hij , de volgende dagen , de geheele
markt door zijne benden affluiten, het
welk het verhoor der getuigen ongeftoord
deed aflopen. FULVIA was de laatfte,
welke gehoord werd , en door haare traa-
nen over den moord van haaren man fchier
nieuwe opfchudding had verwekt (1).
Drie dagen met het verhoor der ge­
tuigen ten einde gelopen zijnde, riep
MANUCIUS PLANCUS tegen den vol­
genden dag het volk op, met aanmaaning,
om, bij de rechtspleeging van M IL o, deszelfs
gevoelen zoo duidüjk te kennen te geven,
dat 'er voor den fchuldigen geen ontkomen
zou aan zijn: eene oproeping, door CICERO
te recht voor eene openbaare fcbennis van
de vrijheid der rechtbank uitgekreeten (a).
(O ASCON. in MIL.
Op
(2) ASCOM. ptfo. in MIL. Cic. in MII»
s. 2S.

GESCHIEDENISSEN. $45
Op den elfden van Grasmaand, tot dit
beruchte pleitgeding bellemd, bleeven alle
de winkels en huizen te Rome geflooten,
en ftroomden des morgens vroeg reeds
alle de burgers met zulk eene voorbeeldelooze
talrijkheid naar de markt , dat de
venfters en daken zelve der omringende
huizen en gebouwen met aanfchouwers
gevuld waren. POMPEJUS zelf nam
zijne zitting bij 's lands fchatkamer ,
omringd door zijne lijfwacht, terwijl
zijne overige benden op de markt zelve»
en bij alle haare toegangen geplaatst
Honden.
De befchuldigers APPIUS, ANTONIUS
en VALERIUS bragten de twee uuren,
door de nieuwe wet bepaald , ten einde
fn den aandrang van hunnen eisch te­
gen MILO. CICERO was zijn eenige
voorfpraak: maar werd , zodra hij van
zijne zitplaats opflond, om zijne verdeediging
aan te vangen, met zulk een woest
gefchreeuw door den aanhang van CLO­
DIUS begroet , dat hij zich niet weinig
ontzettede. Hij herflelde zich echter ,
en hield zijne redenen de drie uuren lang
Y 5 uit,
vu.
BOEK
VIII.
HOOFDST".
|. voor C.
5*.
J. van R.
701.

it
BOEK
VIII.
MO'OFDST.
J. voor C.
5i-
J. van R.
701.
346 ROMEINSCHE
uit, welken de zelfde wet ter verdeediging
toeftond (1).
In den raad van MILO'S vrienden waren
zommigen van oordeel geweest , dat CI­
CERO, bij zijne verdeediging, den moord
van CLODIUS veilig kon aannemen, en
MILO heeft
CICERO ten flechts te beweeren had, dat dezelve eene
voorfpraak,
verdienstlijke daad was voor het algemeen
: maar CICERO had zulk eene verdediging
hoopeloos gereekend , wijl zij
üen braaven zou ergeren, eene wijde
üeür van eigendunklijk geweld openzetten,
»n aan den tegenwoordigen Gezaghebber een
rechtftreekfche aanval op eigene veiligheid
Cellijnen. Bij M. BRUTUS woog deze aanmerking
echter zoo weinig, dat hij in eene
•edevoering ter verdeediging van MILO,
! laderhand door hem in het licht gege-
/en, fchoon niet door hem uitgefproken,
len moord van CLODIUS rechtvaardig en
/erdienstlijk noemde (2).
MILO zelf, die zijne geheele verdee-
1 iiging aan het eigen beleid van zijnen
vriend
(1) ASCON. P/ED. in MIL.
(2) ASCON, P£D. in MIL.

GESCHIEDENISSEN. 34?
vriend overliet, fcheen meer op zijne
welsprekendheid te betrouwen , dan op
zijnen moed, wanneer hij hem aanraadde,
om zich in een geflooten draagftoel ter^
markt te laten brengen , en in denzelven J
ftil te blijven, tot dat de Rechters gezeten
waren , ten einde zich alzoo het ontrustende
gezicht van het gewapende krijgsvolk en
van de ontzaglijke menigte te fpaaren. Het
overzicht echter van deze ganfche onderfcheidene
fchaare , en vooral de eerde
aanblik van POMPEJUS bragten eene ontroering
bij CICERO voord, welke zijne
lippen verdijfde, zijne leden fchudde, zijne
tong boeide, terwijl MILO zelf, zonder
eenige verandeiing in kapzel of in kleeding
, met opgedoken hoofde de rechtspleeging
bijwoonde , en door deze ftoutmoedigheid
voorzeker niet minder toebragt,
om zijne pleitbezorger eenigzins te
bemoedigen , dan dezelve geacht werd
nadeels gedaan te hebben aan zijne eigene
zaak (i). Het dreigende gefchreeuw der
menigte, het welk ter naauwernood door
het krijgsvolk kon gefmoord worden, maakte
CO PI-WT- *'« Cic. p. 878.
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
. voor C.
Si*
. van
701.
R.

VIL
»OEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
51.
J. van R
701.
348 ROMEINSCHB
te echter deze bemoediging bij den aan­
vang zijner redenen, wanneer dezelve hem
het meest moest zijn te ftade gekomen,
op nieuw krachteloos, zoo dat CICERO,
naar het getuigen van ASCONIUS, dit
pleit niet met zijne gewoone kloekmoe­
digheid voerde, en wij alzoo die redevoe­
ring , welke wij thands ten voordeele van
MILO bezitten, geenzins moeten houden
voor een affchrift van het toen door
CICERO gefprokene , maar voor een na­
derhand door hem opgefteld en uitgewerkt
ftuk, waarvan de fchets alleen in zijne
daadlijke redevoering zal zijn te vinden
geweest (1).
Schoon
C O ASCON. P AS D. in MIL. Wat echter
de gewoone kloekmoedigheid van CICERO in
pleitzaaken betreft, deswegens teekent PLÜTAR-
CHÜS het volgende aan. „ CICERO was niet
flechts een bloodaard in den oorlog, maar hij beef­
de zelfs, wanneer hij pleiten moest, en kwam in
veele pleitgedingen deze ontfteldnis naauwüjks in
het volle vuur en midden zijner redevoering te
boven." PLUT. in cic. p. 878. Volgends DIO
CASSIUS ZOU CICERO thands door ontfteldnis geen
woord hebben kunnen voordbrengen van al, wat
hij te vooren overdacht had , maar zich met eene
korte en flaauwe redevoering bevredigd hebben.
CL. XL, p. 146.)

GESCHIEDENISSEN. 349
Schoon CICERO het niet had willen
waagen, om den moord van CLODIUS,
als met toeleg gefchied, te erkennen, en
wat ten voordeele van het eerfte had kun­
nen gezegd worden, en ten aanzien van het
laatfte zich zoodanig alle omftandigheden,
die bij het geval plaats hadden gehad ,
ten nutte te maaken , dat hij den ge-
pleegden manflag enkel deed voorkomeE
als eene noodweer van MILO , op wiens
leeven CLODIUS, en niet hij op hei
zijne zou hebben toegelegd. De weder
zijdfche vijandlijkheden Waren zinds lang
openlijk tusfchen hun beiden gevoerd
Men wist, dat CLODIUS in de volks
vergadering, en zelfs in den Raad, t<
kennen had gegeven , dat men MILO he t
leeven kon benemen, indien men hen 1
het Confulfchap niet kon onthouden
FAVONIUS verklaarde , dat hij , aai 1
CLODIUS vragende, met welk uitzich C
hi
m
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
deszelfs rechtvaardigheid en verdienstlijk-
51.
heid alleen te beweeren , en het hem on}.
van R.
701.
mogelijk was, den moord zeiven te ont­
Sc'iets der
kennen , als onwederleglijk gebleeken en redevoering
van
door MILO zeiven erkend, wist hij ech CICERO voor
ter de beste partij te trekken van alles, MILO.
I

350
ROMEIHSGHE
m hij zich toch zoo geweldig tegen MILO
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R
701.
:
verzettede, ten andwoord had gekreegen,
dat het binnen drie of uiterlijk vier dagen
met MILO zou gedaan zijn. Het was
meer waarfchijnlijk , dat hij, bij de ontmoeting
op den Appiaanfchen weg aan
MILO laagen had gelegd, dan deze aan
hem. De reden van het vertrek van MILO
uit Rome ; de tijd van dat vertrek , na
den Raad nog te hebben bijgewoond;
het gezelfchap van zijne vrouw ; het ge­
bruik van een rijdtuig \ het gevolg van
dienstboden ; dit alles pleitede voorzeker
voor eene toevallige ontmoeting aan de
zijde van MILO , doch daar dezelve waar­
fchijnlijk even toevallig aan de zijde van
CLODIUS was geweest, liet de Redenaar,
op grond der voorafgezonde bloeddorstige
verzekeringen van CLODIUS, den tijd
zijnes vertreks uit Rome, zonder eenige
andere blijkbaare noodzaaklijkheid, — de
plaats der ontmoeting nabij zijn eigen
landgoed, — de toerusting tot vijandlijkhe-
den zonder eenige belemmering van on-
dienftig gevolg , en het belang van CLO­
DIUS bij den dood van MILO kundig te
zamen werken , om hem daadlijk te doen
voor-

GESCHIEDENISSEN. 3$I
voorkomen, als hebbende MILO in eene
hinderlage opgewacht, en met een moorddaadig
oogmerk aangevallen. Het eerfte
gedeelte der verdeediging van MILO werd-
door CICERO aan deze voordragt be- ]
fteed: het tweede gebruikte hij , om den
vloed zijner welfprekendheid los te laten
tegen het charakter van CLODIUS , het
welk hij in zulk een affchuwelijk licht
plaatfte, dat elk, die zich door den ftroom
zijner redenen enkel had laten wegvoeren,
aan eene belooning voor MILO zou
moeten gedacht hebben , wanneer hij opzetlijk
den Staat van zulk eene pest had
bevrijd.
De uitvoering van dit ontwerp vorderde
echter eene cngemeene fchranderheid
en het allerkunstigfte beleid. POMPEJUS
zelf was de ftrenge vervolger van MILO,
en had eene houding aangenomen , als of
het Gemeenebest niet min van hem , dan
weleer van eenen CATILINA moest verlost
worden. CICERO liet niets onbeproefd
, om den invloed van die houding
af te wenden , en het ganfche denkbeeld
te verwijderen, dat POMPEJUS eene partij
van MILO was. Hij bediende zich
daar*
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
'. voor C
5i-
. van R,
701.

VII.
B o B K
V 111.
K -i-rnsT.
J, voor C
5»-
J. van R
701.
3f>& ROMEINSCHÉ
daartoe van alles , wat eene gunftige op-
vaairg toeliet, trachtede alle vermoedens
weg te nemen , als of POMPEJUS daad-
* lijk: voor eigene veiligheid van de zijde
•van MILO vreesde, en mengde hieronder
zoo veele betuigingen van vriendfchap en
erkendnis voor den Conful, dat hij zelf
voor geen gegrond misnoegen had te vree­
zen , ja bragt aan POMPEJUS zei ven deszelfs
eigene belangen bij het behoud van MILO
zoo treffende onder het oog , dat dit ge­
deelte zijner redevoering als eene voorzeg­
ging kan fchijnen van de vredebreuk tus­
fchen POMPEJUS en C/ESAR, fchoon zij
beiden teen nog volkomen fcheenen zamen
te fpannen. „ Indien het vermoeden zoo
diep in uw hart geworteld was , dat het­
zelve niet k->n uitgerooid worden, — zei-
de CICERO tegen POMPEJUS, — indien
Italië geen rust kon krijgen van leger-
werving, noch Rome van krijgsbezettingen
zonder MILO'S ondergang, zou MILO voor­
zeker niet aarzelen, zijn vaderland te ont­
ruimen: maar U, gij GR00TE! ZOU hij
toeroepen, gelijk hij daadiijk doet: zie
op het wisfelvallige en veranderlijke des
leevens, op het onbehendige en wankelen-

GESCHIEDENISSEN. 353
lende der fortuin , op de veelvuldige on­
trouw van vrienden , op het kundig vein­
zen naar den tijd, op het veelvuldig
vluchten der naastbeflaanden in den nood,
op de veelvuldige lafhartigheden. 'Er
zal, 'er zal, voorwaar, een tijd komen,
eenmaal zal de dag aanbreken , wanneer ; lanzien van
gij , behoudens den weliland uwer zaa-' IMSKR.
ken, gelijk ik hoope, fchoon een weinig
misfchien veranderd door den eenen of
anderen fchok der algemeene tijden , dien
wij bij ondervinding moeten weten , dat
•dikwijls ontflaat, het gemis zult gevoelen
der genegenheid van den vriendhoudend-
ften, en der trouw van den waardigflen
en tevens den dapperden man ter wae«
reld (i>"
De houding van MILO zeiven maakte
zijne verdeediging aan CICERO Z cr moei­
lijk. Zijn opgedoken hoofd en doute
blik teekenden in de oogen zijner Rechters
zoo wel, als der menigte, eene hoogte
van geest, die gefnuikt fcheen te moeten
worden, om niet even geducht voor eiken
tegenltander te fchijnen, als zij doodlijk
(O Cic, pro MILON. C. 25, 26.
XVI. DEEL. Z
voor
m
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
si.
f. van R.
701.
CICERO ten

VII.
BOEK
VU i.
HOOFDST.
J. voor C
J. van R.
701,
354. ROMEIN SCHE
voor CLODIUS was geweest. CICERO
hem zeiven tot geene andere houding heb­
bende kunnen overreeden , nam zelf die
des ootmocds aan , en bragt alles, wat
flechts roeren kon, met zoo veel nederig­
heid en in zulken treffenden jammertoon
bij, dat bij alle zijne eigene vrienden voor
zijnen pleiter moest innemen. „ Indien
gij mij MILO ontrukt, zeide hij, zal mij
zelfs die troost niet overig zijn, van mij
tegen hun te verbitteren, die mij zulk
eene groote wond zullen toegebragt heb-
be.i. Mijne vijanden zullen u waarlijk
niet aan mij ontrukken, maar mijne beste
vrienden: geene luiden , dia mij immer
flechten , maar altijd den besten, dienst
decden. Nimmer zult Gij, Rechters, mij
zulk eene groote fmart aandoen — in­
dien 'er grooter fmart kan zijn? — zelfs
deze fmart zal niet zoo groot zijn , dat
ik den prijs vergete, dien Gij eenmaal op
mij Iteldet. Is ö zulks echter reeds ver­
geten, of mishaagt ü iet in mij, waarom
zulks niet liever op mijn hoofd , dan op
MILO, te huis gebragt? Mijn leeven toch
zal gelukkig genoeg geweest zijn , indien
mij , wat het zijn mag, liever overko-
rae«

GESCHIEDENISSEN. 355
me, dan dat ik zulk eenen ramp ontmoe­
a n
te CO'" —' -A
MILO zeiven wist CI­
CERO, ondanks deszelfs fluitende ftoutheid,
woorden in den mond te leggen , die J
gefchikt waren, om de verontwaardiging J
in bewondering , het misnoegen in gene­
genheid te verkeeren (a) , en hij legde
daarin eene kunst ten toon, welke al mede
deze redevoering , zoo als wij dezelve
bezitten, voor eene zijner besten heeft,
doen verklaaren (3) : maar het eene zoo
wel, als het andere vermogt niet genoeg,
om de veroordeelende uiefpraak der recht­
bank te voorkomen.
Een en tagtig Rechters hadden het pleit
aangehoord. Eer zij ter ftemming over- ^
gingen, werd 'er van den kant der aan- n
MILO ver*
ordeeld
•egens
loord.
klaagers, en ook van dien des beklaagden,
een vijftiental uit dezen verworpen., zoo­
dat 'er een en vijftig overbleeven, om
uitfpraak te doen. Slechts dertien ftem-
men verklaarden zich gunflig voor MILO,
doch onder dezelven was 'er eene, wier
Cl) Cic. pro MIL, c. 35.
(2) Cic. pro MIL. c. 34, 35.
C3) ASCON. P^ED. in MIL,
Z a
ge-
VK
BOEK
VIII.
HOOFDST.
voor C.
Bh
. van R.
701.

VIL
BOEK
vai.
HOOFDST.
J. voor C.
Si-
J. van R
701.
356 ROMEIN SCHE
Ook we . Den volgenden dag na deze rechtsplee-
gens onge
oorlofde ging werd MILO wegens ongeoorlofde
mededin­ mededinging veroordeeld voor MANLIUS
ging'
TORQUATUS, bij welk rechtsgeding hij
Nog we • Eenige dagen laater onderging hij een
gens onge
oorlofde ' derde vonnis voor FAVONIUS, over onzamenkom
- geoorlofde bijeenkomflen.
ften.
En over ge Een vierde vonnis kwam eindlijk ten
pleegd ge
•zijnen lasten voor
weid.
FABIUS, wegens gepleegd
geweld: na alle welke vonnisfen
T Marfeii
ie.
gezag genoegzaam kon opwegen tegen alle
de overigen, die van CATO naamlijk,
welke hij openlijk uitbragt, en die zoo
veel invloeds had, volgends VELLEJUS
PATERCULUS, dat hij flechts vroe­
ger had behoeven te ftemmen, om allen,
die na hem flemden, zijne uitfpraak te
doen volgen (i).
zelf niet tegenwoordig was.
MILO zich binnen zeer weinige dagen in
ballingfchap begaf naar Masfilia f , wijl
zijne fchulden zoo groot waren , dat hij
zich , hoe eer zoo liever , van de vervol­
ging zijner fchuldeisfche'rs wilde ontflaan,
ter
CO VELu. PATER C. L. II. C. 47. ASCONIUS
fMD. in MIL. trekt zulks echter in twijfel.

GESCHIEDENISSEN; 35?
ter wier voldoening alle zijne goederen vil.
in openbaare veiling werden gebragt (i).
BOEK
VIII.
Derzelver opbrengst was echter niet toe­ HOOFDST.
. voor C.
reikende , om eene fomme te voldoen van •
51.
zeventig millioenen Seftertiën * , welke ] '. van R.
door PLINIUS zeiven onder de zeldzaam­
701.
H.S.DCC,
heden der menfchelijke verfpilling geacht ( 2| tonnen
werd (2). i ouds.
MILO behield in zijne ballingfchap de
MILO in
t
allingzelfde
trotschheid , voor het uiterlijke ten ! 'chap.
minden , welke hem altijd gekenmerkt
had. Een affchrift ontvangen hebbende
van CICERO'S pleidooi , andwoordde hij
hem in eenen brief: „ dat hij zich ver­
heugde , dat hij die redevoering niet voor
de Rechters bad uitgefproken, wijl hij
dun waarfchijnlijk zoo veel lekkeren visch
te Masftlia niet zou gegeten hebben."
Dit echter, merkt DIO CASSIUS aan,
fc'ireef MILO niet, omdat hem zijn te­
genwoordige toeitand waarlijk aangenaam
was, wijl hij weldra alle moeite deed, om
terug te mogen keeren, maar om CICE­
RO te gispen, die, daar hij niets goeds
(O ASCON. P i£ D. in MILON.
(2) PLIH. Hifi. Nat. L. XXXVI. c. 15.
Z 3
had

vit.
BOEK
vin.
HOOFDST
J. voor C.
51.
J. van R.
701.
Ge Jrag van
FOMPEjOS
j3gens ci
C£RO.
358 ROMEINSCHE
had weten te zeggen, toen het 'er op
aan kwam , naderhand nuttelooze redenen
zamenftelde, en aan hem overzond, als
of hem dezelven nog van eenig nut kon­
den geweest zijn (1).
Geduurende dit pleitgeding behandelde
POMPEJUS den verdeediger van MILO
met zeer groote minzaamheid; hij had
hem eene lijfwacht ter beveiliging voor
de rechtbank gegeven, en fcheen hem
zijne voorfpraak voor den man , dien hij
voor zijnen doodvijand hield, zoo hartlijk
te vergeven , dat zelfs het gemeen daar­
door werd terug gehouden van alle ge­
vreesde haatlijkheden (2).
Een mede • Het bleek nogthands maar al te duid­
pÜgïigevai
elijk, dat de wil van POMPEJUS het mees-
MILO vrij
{•efp roken ' te nadeel aan MILO had gedaan, wanneer
en eenigei
- SAUFEIUS, wiens zaak veel erger was,
van CLODÏ
vs verooi " werd vrijgefproken. Deze knaap had aan
deeld,
het hoofd der zwaardvechters van MILO
het verblijf ove-weldigd, alwaar CLO­
DIUS na zijne eerfte wonde was gebragt,
en echter werd hij zoo wel voor deze
(O Dio CASS. L. XL. p. 146.
(2) Cic. ad Famil. L. III. ep. ro.
zelf-

GESCHIEDENISSEN. 359
zelfde rechtbank, waarvoor CICERO ge­
VIL
BOEK
pleit had , als voor die over openbaar ge- vin.
weid,
DIUS
HOOFDST.
vrijgefproken (i). SEX. CLO­
|. voor C.
integendeel werd in ballingfchap •
[. van R.
verweezen als brandftichter van het Raad-
701.
huis, benevens verfcheidene medepligti-
gen (2). Inzonderheid was het opmerk-
lijk, dat de Gemeentsluiden Q. POMPE­
JUS RUFUS en T. PLANCUS BURSA,
ter naauwernood afgetreden uit hunne
waardigheden, al mede in rechtshandel
betrokken en tot eene gelijke ftraf ver­
oordeeld werden (3).
Q. POMPEJUS RUFUS werd door zij­
nen geweezen Ambtgenoot CGILIUS aan
I
gevallen met al het vuur, het welk dezei
vriend van MILO bezielde, maar teven
met eene edelmoedigheid behandeld, wel
ke te recht als een voorbeeld ter naar
volging ftaat aangeteekend. De moede r
van Q. POMPEJUS bediende zich van d e
ballingfchap haares zoons, om hem ee n
gedeelte zijner erfgoederen te onthouden
h
(1) ASCON. PMO. in MIL.
C2) ld. lbid.
(3) Dio CASS, L. XL. p. 146.
Z 4
'•>
i

VII,
BOEK
VIJL
HOOFDST.
J. voor C.
J. van R.
701.
ROMEINSCHE
hij' nam zijne toevlucht tot de pleitbezorging
van denzelfden CCELIUS, als wel
bekend met deszelfs edelmoedigen aard,
die dit vereerende , doch anders hoogst
bevreemdende, vertrouwen eerbiedigde, en
zijn recht door openlijke verdeediging nadruklijk
deed gelden Cl).
T. PLANCUS BURSA vond daartegen
in CICERO zei ven , die hem weleer had
verdeedigd, eenen beftrijder: terwijl POM­
PEJUS niets onbeproefd liet, om hem
aan eene nadeelige uitfpraak te onttrekken.
Daartoe waren POMPEJUS zijne
;igene wetten niet te achtbaar. Schoon
:ene derzelven het geven van loflijke geuigenisfen
ten behoeve van befchuldigden
erbood , zond hij zelf eene lofrede ten
'oordeele van PLANCUS in. CATO, een
id dier rechtbank , ftopre zich de ooren,
erwijl dezelve gelezen werd. PLANCUS
erwierp dezen Rechter , van wien hij
;eene gunst had te verwachten : maar de
erwerping van eenen CATO was tevens
ene blijkbaare erkendnis van de onrecht-
CO VAL. MAX. L. IV. c. 2. ex. 7,
vaar-

GESCHIEDENISSEN. 30T
vaardigheid der zaake (i). Hij werd ver­
oordeeld ten grooten genoegen van CI­
CERO , die zich deswegens meer dan ge­
luk gewenschc wilde hebben , om dat J
deze PLANCUS, ichoon weleer doorj
hem verdeedigd , hem echter ten bijzon­
deren voorwerp van kwaadaardige befpot-
ting had gekoozen , en omdat zijne ver­
oordeeling , ondanks de voorfpraak van
POMPEJUS, hem een blijk fcheen, dat
de Rechters zich zijne perzoonlijke grie­
ven daarover bijzonder hadden aangetrok­
ken (2). Na het vonnis van RUFUS
fcheen echter de vrijfpraak van PLAN­
CUS, daar toch beiden in dezelfde zaak
gelijkelijk betrokken waren, niet wel oor­
baar ; ook bragt de al te dringende voor­
fpraak van POMPEJUS zeiven de Rechters
tot eenig gevoel hunner waardigheid te­
rug , hetwelk hun verbood, als bloote
flaaven van den Conful te handelen : de
aanval van CICERO zou anders , naar het
oordeel van DIO CASSIUS, even min
nadeels aan PLANCUS, als zijne verdee-
(1) Dro CASS. L. XL. p. 146.
(2; Cic. ad Famil. L. VII. ep. 2,
Z5
di.
VII.
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
. voor C.
51.
. van R»
701.

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
, 5 1 ,
diging voordeels aan MILO, gedaan heb^
ben, hebbende naamlijk dezelfde ongewoone
en ontzettende gedaante dezer
' rechtspleeging , en boven al de openlijke
J. van
«
E •voorfpraak van POMPEJUS geenen min
701.
verbijsterenden indruk op zijnen geest ge.
Partijdig
heid van
POMPEJUS.
36a ROMEINSCHE
maakt (1).
. Bij de rechtspleeging wegens ongeoor-
lofde mededinging betoonde zich POM-J
PEJUS eenen even Houten, als roekeloo-
zen, overtreder zijner eigene wetten. De
twee mededingers van MILO naar het
Confulfchap werden thands beiden deswe­
gens vervolgd. De een, P. HYPSZEUS,
wierp zich openlijk neder voor de voeten
van POMPEJUS,daar hij uit het bad kwam,
en verzogt zijne gunst: maar de Conful
liet hem liggen , met de onwaardige bij­
voeging; „ dat hij hem flechts van zijnen
maaltijd afhield!" De ander, zijn fchoon-
vader, Q. METELLUS SCIPIO , vond in
tegendeel bij hem eene ijverige voorfpraak,
daar hij voor hem op de markt liep, om open­
lijk de gunst der Rechters te verzoeken, en
zelfs een rouwgewaad ten zijnen behoeve
(1) Dio CASS. L. XL. p. 146.
aan-

GESCHIEDENISSEN. 363
aandeed, waarin ook eenige Rechters de
fchandelijke laagheid hadden van zijn voor­
beeld te volgen, het welk den aanklaa-
ger van zijne befchuldiging deed afzien J
doch niet zonder luid te jammeren over.
den rampzaligen ftaat van het Gemeene­
best (1).
De veelvuldige veroordeelingen van de
aanzielijkfte luiden, ondanks de voor­
fpraak van veele anderen, maakten de ftraf-
loosheid van eenen enkelden zoo veel
te haatlijker, en het willekeurig gezag
van eenen anderen zoo veel te ondra­
gelijker. M. SCAURUS had de ftem des
Volks voor zich, wanneer hij te recht
ftond; hetzelve verzogt zijne vrijfpraak
overluid; een uitroeper van POMPEJUS
gebood in 's Conful's naam : „ dat men
het vonnis der rechtbank moest afwach­
ten." De menigte maakte het aan ds
befchuldigers van SCAURUS moeilijk:
het krijgsvolk dreef haar uit een , et 1
deed de belhamels vallen, terwijl he
ftraf
CO Dio CASS. L. XL. p. 147. PLOT. in
POMP. p. 649. APPIAN. AL EX. de heil. Civ*
L. II. p. 444.
VIL
BOEK
VIII.
HOOFDST.
, voor C.
*I.
. van R..
70I.

CN. POM­ neer POMPEJUS, nu gebruik maakende
PEJUS MAG- van het recht, om bij zich eenen Ambt­
NUS III. en
q. CiECILl- genoot aan te nemen , zijnen fchoonvader
CES METEL»
3. METELLUS
LUS PIUS
SCIPIO tot tweeden Con-
SCiPio, Cosf. Tul benoemde (2).
Vergroo •
ting der
magt van
POMPEJUS.
304 ROMEINSCHE
VH. ftrafvonnis van 's Volks • gunlkling daadlijk
BOEK
VïII. werd geveld '(1).
HOOFDST.
Het tegenwoordige regeeringjaar was
J. voor C.
si.
onder al dit rechterlijke bedrijf, hetwelk,
J. van R. ondanks deszelfs blijkbaare partijdigheid,
7oi.
nogthands ftrekte, om de openbaare wan-
arde, die, zoo veele jaaren lang, Rome in
rep en roer had gefield, te doen eindigen,
reeds gevorderd tot In Oogstmaand, wan­
Te recht mogt POMPEJUS door TA-
CITUS de onder mijner genoemd worden
/an zijne eigene wetten (3). De Raad,
I iie de kortftondige willekeur van éénen
i rerkoozen had. boven de wetloosheid en
1 iet langduurige. geweld van veelen , was
l :en hoogften voldaan met 's Conjuls her­
i telling van zaaken, en bewees hem daar­
voor
(1) PLUT. /«POMP. p. 649. APPIAN. ALEX.
Ie bell Civ. L. II. p. 442.
(2) ld. Ibid.
(3) TACIT. Annal. L. IIL c. 28.

GESCHIEDENISSEN. 365
voor zijnen dank, door zijn Spaansch
krijgsbewind voor een tweede vijftal van
HOOFDST.
jaaren te verlengen , twee nieuwe keur­
f. voor C.
benden onder zijn bevel te geven, en •
SI-
hem jaarlijks vier en twintig mïllioenen. f. van R.
7

366 ROMEINSCHE
yih Behalven, dat het alzoo openlijk moest
BOEK
VilJ. blijken, dat de wet den zwakken alleen
HOOFDST. zou gelden , zonder den vermogenden,
J. voor C.
dien het nimmer aan vrienden ontbreekt,
5».
J. van R, te kunnen bedwingen , het welk den ui-
701.
terlten fraat des bederfs van een Gemee­
nebest kenmerkt, beging POMPEJUS den
ftaatkundigen misflag, van andermaal zijnen
gevaarlijken mededinger tegen zich de
wapenen aan te bieden, tegen wien in­
zonderheid de Raad zelf hem door zijn
nieuw en veel vergroot krijgsbewind op-
zetlijk verlterkt had (1).
Ballingen De meeste ballingen , die Rome in dit
«it Rome
bij CAESAR. jaar hadden moeten verlaten , hadden zich
naar C/ESAR begeven en getracht , hem
deel te doen nemen in hunne belangen,
als had hij zelf geen ander lot van POM­
PEJUS te verwachten. Inzenderheid maak­
ten zij hem opmerkzaam op deszelfs wet
wegens de onverkieslijk heid van afwezi­
gen, ais ware dezelve eeniglijk tegen hem
gericht, opdat hij eer'ang met het einde
van zijn krijgsbewind buiten allen open­
baar gezag of vermogen voor deszelfs ver­
leng-
(1) APPIAN. ALEX. de bell. Civ. L. II. p.442.

GESCHIEDENISSEN. 3 Ö
7
lengde en vergroote magt zou bloot-
ftaan. C/ESAR, die zelf dit alles beter,
dan iemand anders, inzag , beandwoordde
deze fchijnbaare genegenheid der ballingen
met milde gefchenken , doch fprak open­
lijk met de meeste achting van POMPE­
JUS , fchoon hij heimlijk zijne vrienden
te Rome aanzettede , om door middel der
Gemeentsluiden te bewerken , dat hem,
hoewel niet te Rome zijnde, de mede­
dinging naar het Confulfchap zon vrij
ftaan.
Bij het doen van deze pooging in den
Raad nam POMPEJUS den fchijn aan van
de vriendfchapiijkfte bedoelingen tegen
C/ESAR, fchoon men opmerkte, dat hij
dezelve niet daadlijk fcheen te willen
toonen. CATO , de onverzetlijke verdee-
diger van de algemeene klem der wetten,
beweerde , dat ook een C/ESAR ter kies
vergadering moest tegenwoording zijn
POMPEJUS zelf bragt hier tegen eenig
bedenkingen in, en ftemde aan C/ESAR' S
vrienden toe, daar zij beweerden, dat zijn
uitftekende verdienden eene bijzonder
onderfcheiding vorderden. Wanneer echte r
CATO zijn gevoelen nu op nieuw aai 1-
drotig
VII.
BOE K.
VIII.
HOOFDST.
f. voor C
51.
|. van R»
701.
De vrien',
den van
CAESAR verlangen
hem
uitgezonderd
te zien
van de Wet
der mededinging
naar het
i Confulfchap.
5

368 ROMEINSCHB
VIL drong, gaf zich POMPEJUS als gewonnen
BOEK
VIII. door deszelfs onwederleglijke redenen.
HOOFDST. CICERO, die zich tot heden verheugd
J. voor C
' had, dat de uiterlijke vriendfchap van
Si.
J. van R •CAESAR en POMPEJUS zijne verplichting
701.
aan beiden gemaklijk maakte , en wien
boven al dit Confulfchap van den laatften
dermaate behaagd had , dat hij het Godlijk
noemde, wijl hetzelve het gezag des Raads
had herfteld boven het geweld van bij­
zondere perzoonen (i) , raadde POMPE­
JUS heimlijk ten ernstigften aan , om bij
deze houding te blijven, en alzoo geene
uitzondering voor CAESAR toe te la­
ten (2) : maar CAESAR zelf drong op
CICERO'S medewerking tot deze uitzon­
dering ; en CICERO was zwak genoeg,
om , uit inzicht van de breuke , welke
eerlang tusfchen de twee mededingers zou
ontflaan , en bij de bereekening van c /e-
SAR'S vermogen (3), eenen anderen weg
te kiezen, en zelfs zijnen vriend c QÏ L I U S ,
eenen der tegenwoordige Gemeentsluiden,
(1) Cic. ad ATTic. L. VIL ep. 1.
(2) Cic. Pkilipp. II. c. 10.
(3) Cic. ad AT TIC. L. VII. ep. 1.
te

CESCHIEDÉNiSSÉff. §69
té doen afzien van allen tegenftand , dien
hij gezind was te maaken tegen het voorftel
zijner Ambtgenooten tot de bewuste
Uitzondering. POMPEJUS zelf waagde
het niet, vol te houden , en was zwak
genoeg, CICERO tot dezen ftap te bemoedigen
, waarvan het gevolg was, dat
de uitzondering bij de wet door de tien
Gemeentsluiden aan het Volk voorgefteld en
daadlijk door hetzelve aangenomen werd (1).
Het fchijnt onverklaarbaar , hoe toch
POMPEJUS, wien het niet aan ftaatkündig
doorzicht ontbrak j tot dezen ftap gekomen
zij :' misfchien echter is die onverklaarbaarheid
grootendeels toe te fchrij*
ven aan het gebrek eener juiste gefchied^
kundige opgave der onderfcheidene genomene
raadsbefluiten ih dit jaar. Wan*
heer toch het befluit, om zijn eigerï
krijgsbewind te verlengen, eens gelijktijdig
èn naauw verbonden aan dat, om C/ESAR
boven dé Wet te verheffen , aanhangig
Was geweest, dan zou het geenzins té
ver.
(i) SüET. tri CJES. C. 28. A PIAN. At£K
de bell. Civ. L. II. p. 442. LIV. Epit. L. CVlf.'
Cic. ad ATTIC L. VII. ep. 1.
XVI. DEEL. A»
VIL
BOEK
viir.
HOOFDSTÓ
f. voor G.
51.
]. van ti<
701.

3
vu. \
BOEK
vin. 5
HOOFDST. ]
70 ROMEINSCHÏ
erwondereti blijven, dat POMPEJUS, die
onder deze krijgsverlenging eerlang weer­
oos tegen zijnen mededinger zou geblee.
J. voor C. 1 ren zijn, op deze voorwaarde in de ver-
5t.
J. van R. ] leffing van C*SAR toegeftemd hebbe,
20i.
viens vrienden in den Raad ligt konden
sorgen , dat het eene zonder het andere
liet beflooten wierd.
Hertelling METELLUS SCIPIO, thands nevens zij­
van her ei. nen Ambtgenoot als Conful willende dee-
gendunk.
lijk gezag len in de eer der Staatshervorming, fchafte
der Cenfors.
de wet af, welke, op voorftel van CLO­
DIUS, aan de Cenfors de magt had benomen,
om iemand te fchandmerken , ten
zij hij vooraf bij hun aangeklaagd en van
eenige fchandlijke daad overtuigd geworden
was, en herftelde alzoo weder het Cenforfchap
in deszelfs oude gezag. Reeds
lang echter was de ganfche Staat te
diep bedorven voor de heilzaame werking
van dk hoogeerwaardige ambt, en
thands ftrekte deszelfs gezagherftelling
meer , om de onwaardigheid der tegenwoordige
Cenfors kennelijk te maaken,
dan wel om eenige zuivering van zeden
te bevorderen. Door de ftremming,
welke de wet van CLODIUS aan de
wei-

GESCHIEDENISSEN, ^ |
Werking der Cenfors had gegeven, waren
I 'er zoo veele onwaardige luiden in den
Raad en Ridderftand gebleeven , dat het
niet min gevaarlijk fcheen voor de open-
baare rust, hun allen te vernederen, dan ]
fchandlijk voor de volkoméne vrijheid
• der oude gezagoefenitig, hun óngefchandmerkt
in hunnen rang en waardigheid te
i. laten. Dit deed dan oók eenen ieder,
tiaar gelang hij fehranderer was , te zorg*
vuldiger van de tegenwoordige mededinging
naar die ambt afzien (l).
(13 Dio CA IS. L. XL» p. 147.
Aa *
vit.
BOEK
VIII.
HO/DFDST.
f. voor C*.
51.
. van R t
701.
METELLUS zelf verdiende , terwijl? edenloos*
:id van
hij deze hervorming doorzettede , boven M E TELLUS,
allen de kaftijding der herflelde tucht,
jdoor deel té rterrien aan eenen maaltijd,
(die gansch Rome moest doen bloozeh.
IGEMELLUS, dé deurwaarder van eenen
' Gemeentsman , dezen zijnen Heer en deszelfs
Ambtgenoöten benevens den Conful
onthaalende, fchaamde zich hief, zijn huis
Itén bordeel te maaken, aan zijne gasten
aeene MUCIA en FULVIA, beide getrouw,
ide vrouwen van den eerften rang, eri SA-

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C,
5i.
J. van R
701.
Mededinging
van
CATO naar
het Conful
fchap.
37 2 ROMEIN SCHE
TURNINUS , eenen jongen van edelen
afkomst, ter ontucht aanbiedende (1).
Hoogstbelangrijk en allerernstigst, maar
niet zoo onfluimig en geweldig, als in de
laatfte jaaren , was thands de mededinging
naar het volgende Confulfchap. Het
charakter der mededingers zelve was
. hiervan niet minder de oorzaak, dan de
herftelling der goede orde door POMPE­
JUS. CATO, meer geëerbiedigd van
eenen ieder, dan alle wetten te zamen, —
SERV. SULPICIUS, de beroemdfte Rechtsgeleerde
van zijnen tijd , doch reeds eenmaal
in de mededinging van MURENA,
toen tien jaaren geleeden , voorbijgegaan
(2), — en M. MARCELLUS , dien
wij onlangs onder de Rechters van MILO
vonden (3) , dongen thands naar het
aanflaande Confulfchap.
CATO verlangde voor zich zeiven
geene ambtsverheffing , maar begeerde dezelve
thands ten besten van den Staat.
(1) VAL. MAX. L. IX. c. 1. ex. 8.
Hij
Ca) Zie van hem D. XIV. bl. 452, en D. XV,
bl. 42.
(3) Zie boven bl. 343.

GESCHIEDENISSEN. 373
Hij oordeelde C/ESAE. en POMPEJUS VIT.
BOEK
beiden reeds veel te groot gemaakt voor VIII.
HOOFDST.
het Gemeenebest, en voorzag duidlijk
J. voor C
beider openlijke overweldiging van allen Si.
Raadsgezag en burgerlijke vrijheid , of J. van H
701.
beider tweeftrijd van den fchriklijkften
aard , waaruit de overwinnaar als alleenheerfcher
van Rome Hond terug te keeren.
Beider magt te fnuiken, eer het
tot dien ftrijd kwam , was zijn wensch,
en, dit als ambtloos burger niet vermogende
, verlangde hij het Confulfchap (i).
Het einde van CJESAU'S krijgsbewind in
het aanftaande jaar en deszelfs vergrooting
zijner krijgsmagt, deszelfs milde gefchenkuitdeeling
onder zijne vrienden en
blijkbaare omkoping van het ftads gemeen
door derzelver handen, hadden hein POM­
PEJUS reeds doen waarfchuwen, om zelf
op zijne hoede te zijn : doch, dezen te
werkloos en achtloos vindende, om zelfs
van zijnen tegenftand eenen langen ftrijd
te verwachten, ftelde CATO zich van den
goeden uitflag zijner mededinging ten allereerften
voor, het ontwringen der wa-
(i) Dio CASS. L. XL. p. 147.
Aa 3
pè-

VTI.
BOEK
vin.
HOOFDST.
J. voor C.
5i.
J. van R.
7QI.
374 &OMEINSCEB
penen aan CES AR. en het blootleggen
van deszelfs oogmerken. Men nam het
kwalijk aan SULPICIUS, die zeer groote
verplichting had aan CATO'S invloed en
vermogen , nevens zijnen begunlliger en
weldoener mede te dingen : maar CATO
zelf verklaarde ; „ dat niemand zich behoefde
te verwonderen, dat men , het
geen men zelf hield voor het hoogde
goed, aan geenen anderen afftond." Alleen
verlangde hij van den Raad een
befluit, waarbij het den mededingers werd
verbooden, zich van iemand anders te
bedienen, om zich in de gunst der bijzondere
burgers aan te bevelen. Hij
verbitterde hier door echter het gemeene
volk tegen zich , het welk zich nu niet
flechts beroofd zag van het gewoone jaargeld
der fchandlijke ftemomkoping , maar
zelfs van de eer , om in naam der grootfle
luiden minzaam aangefproken te worden.
Hij zelf onderrusfchen was geenzins
gefchikt, qrn bij de menigte rond te lopen
, cn liet nog liever de ganfche eer
van het Confulfchap , het welk hij zelfs
niet uit eerzucht verlangde , varen, dan
dat bij iet van de deftigheid zijner zeden
toe-

GESCHIEDENISSEN». 375
toegaf, om zich tot eenig gunstbejag te
verlaagen. Hij dulde even min, dat zijne
gemeenzaam e vrienden iet hoegenaamd te
werk ftelden , om , naar gewoonte , de
•menigte voor in te nemen : cn aan deze.
ftrengheid en ftraf heid niet minder (i),
dan aan de bemerking van zijnen toeleg
door de vrienden van cJESAR. en POM­
PEJUS , had hij het verdriet te wijten»
dat M. M A R C E L L U S , en SERV. SULPI­
CIUS RUFUS tot Confuls boven hem ver*
koozen werden (a).
Dit verdriet van voorbij gegaan te zijn,
het welk anders hun niet alleen, die zich
dus te leur gefteld zagen in hunne hoop,
maar ook derzelver vrienden en bekenden,
die zich vruchtloos voor hun beijverd
hadden , veele dagen lang fchaamrood te
huis deed blijven , kwelde echter CATO
zoo weinig, dat hij, dien zelfden morgen,
zich openlijk met kaatzen in het veld van
MARS vermaakte (3) , en na den middag
(i) PLUT. in cAT. MIN. p. 7^3.
Ca) Dio CASS. L. XLI. p. 147. '4?'
we-
(3) Men was gewoon, na het aflopen der volks­
vergaderingen, eenige ligchaumsocfening te nemen
Aa 4 ' m
VIT.
BOEK
VUL
HOOFDST.
|. voor C.
51.
[. van R»
70U
[JATO voor*
)ijgegaan.

3?Ö ROMEINSCHt;
weder met zijne gemeenzaame vrienden in
BOEK
VIII. zijne gewoone losfe kleeding op de markt
HOOFDST. wandelde (i). Hij zag echter voor het
J. voor C.
vervolg van alle mededinging fiaar het
Si*
J. van R. Confulfchap af, beweerende , dat het
701.
eenen braaven burger wel niet betaamde,
zich aan den dienst van het Gemeenebest
te onttrekken, wanneer men hem daartoe
wilde gebruiken , maar dat hij geenzins
verplicht was , zich zeiven langer, dan
hem zeiven zulks voegde , daartoe aantebieden
Ca)- CICERO befchuldigde hem,
naderhand, dat hij, daar het Gemeenebest
zulk eenen Conful behoefde, zich niet ernstiger
had toegelegd, om te behaagen aan
de menigte , en dat hij terftond van alle
verdere mededinging had afgezien, fchoon
hij tweemaalen naar het Prcetorfchap had
gertaan : het andwoord van CATO was;
,, dat het Pratorfchap hem niet door
?
sVolks wil, maar door geweld en omko-!
ping was ontwrongen ; terwijl de Conful-
keu-
in het veld van MARS. —HORAT. Sat. L. I. Sat.
V. v. 48. Id. Epifl. L. I, ep. 5. v. 59,
(1) PtüT. in CAT. MIN. p. 783.
(a) Dio CASS. L. XLI. p.

ÖESCHIEDENISSEN» 37?
keuze, waarbij geen onrecht hoe genaamd
had plaats gehad, hem het Volk had lee-
ren kennen, als geërgerd over zijne ze •
den, welken hij ter gunfte van anderen
niet zou afleggen, en niet welken hij
echter te veel eigenliefde bezat, om zich
aan eenen nieuwen blaauwen fcheen te
willen waagen (i)."
Van de twee nieuwbenoemde Confuls
was M. M A R C E L L U S een ijverig voor-
ftander van de belangen van POMPEJUS,
pn opende zijne ambtsbediening met gee­
nen minderen toeleg, dan om deszelfs
mededinger CSESAR van alle magt te be-
rooven. Hij kondigde reeds in de eerfle
Raadsvergadering aan , dat hij eene zaak
in overweging meende te brengen , waar­
aan het ganfche Gemeenebest hing, en
onderhield de volgenden met veele redenen
over verfcheidene zaaken van CJJSAR'S
krijgsbewind. Hij deed het voorftel, on
hetzelve tegen den eerften dag van de
aanftaande Lentemaand in te trekken , er
CAESAR ter mededinging naar het volgende
Confulfchap te Rome te doen komen:
(O PLUT. in cAT. MIN. p. 783, 7^,
Aa 5
be-
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor G,
50.
J. van R,
702,
M. MAR­
CELLUS en
SERV. SUL-
PICIUS RU*
FUS. Cosf.
I

37$ ROMEINSCHE
VII. beweerende , dat het overwinnende krijgs­
BOEK
VIII. volk, na den nu volvoerden Gallifchen
HOOFDST. krijg, behoorde ontflagen, en de mededh>
J. voor C.
50.
ging van den afwezigen Veldheer ter kies-
J. van R vergadering niet in aanmerking genomen
70*.
te worden , zoodat men geenzins op hem
de uitzondering had toetepasfen, waar voor
de wet van POMPEJUS , tegen de mede­
dinging van afwezige perzoonen , gelegen­
heid had gelaten. Bij deze heftige voor­
ftel len , waarvan het eene de daadlijke
intrekking bevattede van een gezag , het
welk nog voor twee jaaren was opgedra­
gen , het andere eene fchennis infloot van
een wezenlijk genomen befluit, om c &~
SAR boven de wet der algemeene mede­
ding te verheffen, fchoon POMPEJUS,
het zij met opzet, het zij uit vergetelheid,
van CZESAR'S naam geen uitdruklijk gewag
bij de nadere befchrijving zijner wet had
jemaakt (1) , voegde MARCELLUS een
derde niet min haadijk voorftel tegen
C M*
(O SÜET. ƒ» CiBs. c. a8. APPIAN. ALEX:.
de heil. Civ. L. II. p. 443. Dio CASS. L. XLI,
p. 148. Liv. Epit. L. CVIII. Ci* ad AT Tic,
L. VIII. ep. 3.

GESCHIEDENISSEN. 379
C^SAR, om, naamlijk, aan Novocomium,
alwaar CES AR eene volkplanting had ge­
bragt, het Latijnfche burgerrecht te ont- 1 100FDST.
voor C
nemen, waardoor elk , die aldaar eenmaal J'
51.
in regeering was gekomen, het Romeinfche]' van R,.
7QI.
burgerrecht verkreeg. MARCELLUS beweerde
, dat c M SAR hierin uit heerschzuchtige
oogmerken verder was gegaan,
dan hem was voorgefchreeven (i) , en
liet eenen perzoon van daar, die anders
als burger van Rome had moeten aangemerkt
worden , openlijk geesfelen , met
last , om zijne ftriemen aan CES AR te
gaan vertoonen (2).
Dit al te aanftootlijk bedrijf van MAR­
CELLUS , het welk geenzins afgemeten
was naar de omftandigheden van den tijd,
vond zeer grooten en vrij algemeenen tegenftand.
Zijn Ambtgenoot SULPICIUS
verklaarde het onbillijk , een welgevoerd
bewind in te trekken voor den geheel
vervulden tijd. De meeste Gemeentsluiden
, door es:SAR zeiven daartoe ten
erns-
(O STRAB. L. V. p. 213. SUETON. in cms.
C, 28. APPIAN. ALEX. de belL C/y, L. II.p. 443.
($) PLUT. in ets. p. 722.
VII.
BOEK.
VIII.

VIL
ÏOFK
VIII.
HOOFDST.
J. vnor C.
5P-
J. Van R.
702.
SöO ROMEINSCHE
ernstigften aangefpoord, verzetteden zich
ftellig tegen 's Confuls voorftellen. Ja
POMPEJUS zelf, die zich kwanswijs op
weg naar Spanje had begeven , doch opzerlijk
in Italië vertoefde, kon de voor-
geflagene redenen van zijnen vriend niet
billijken, fchoon hij zelf niet anders bleef
bedoelen, dan zijne wederpartij te ontwapenen
, en hem , na den afloop van
zijn bewind , als een ambtloos burger te
doen terugkeeren, om welk oogmerk te
beter te bereiken, hij zich alle moeite
gaf, om c. MARCELLUS, den halven
broeder van MARCUS, voor het volgende
jaar tot Conful, en CURIO , den bijzonderen
vijand van CAESAR en eenen der
beste Redenaars, tot Gemeentsman benoemd
te krijgen (1).
Tot aan Oogstmaand bleef nu alles ftil
in den Raad, maar op den eerflen dag
dier maand fprak men in de vergadering
over eene keurbende, welke POMPEJUS
aan CES AR had overgegeven (2) , waarop
(1) Dio CASS. L. XL. p. 148. SUET. in
CJES. c. 28, 29. APPIAN. ALEX. de heil. Civ,
L. II. p 44^. Cic. ad Famil. L. VIII. ep. 2_.
(2.3 Zie boven bl, 223.

GESCHIEDENISSEN. 381
op POMPEJUS andwoord zondi dat hij
dezelve zou terugnemen." De befchikking
over de krijgsgewesten ftelde men uit tot
dat POMPEJUS, die zich toen te Art-
minum bevond, weder te Rome was (1).
Op den laatften van Herfstmaand nam
men eindlijk dit afdoende raadsbefluit met
toeftemming van POMPEJUS: „dat L. M-
MILIUS PAULLUS en C. MARCEL LUS,
de beide benoemde Confuls voor het vol­
gende jaar, terftond na de aanvaarding van
hun bewind, den Raad zouden bijeen roe­
pen over de krijgsgewesten der Confuls,
en wel met agterftelling van alle andere
zaaken, zonder toelating van eenige be­
lemmering hoegenaamd, maar met uit-
druklijk verbod aan eenen ieder , wi<
hij ook zijn mogt, om zulks te verhin­
deren, en met ftellige verklaaring, van dei 1
tegenftreever te zullen houden voor eenet l
vijand van bet Gemeenebest." Dit beflui t
werd genomen , ondanks de tegenkantin T
•3
van vier Gemeentsluiden , en terftond op
gevolgd door een ander , ten aanzien va 1
ciESAR's krijgsbenden, waarbij de Raa 1
(I) Cic. ad Fdmil. L. VIII. ep. 8, 4, 5.
vei
vn.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
50.
[» van R.
702.
Krachtdaajigebedriten
van den
Raad.
'i

VII.
»T>EK.
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
50.
J. van R.
702.
I
383 ROMEINSCHÏ
verklaarde: „ bereid zijn, om naar de redönen
te hooren , welken de krijgsluiden
mogten inbrengen , het zij uit hoofde van
hunne jaaren te hebben uitgediend, het zij
op eenige andere gronden , om uit dendienst
ontflagen te worden." Nog befloot de
Raad:,, om nu^daadlijk weder naar Ciïtcie
en de agt overige krijgsgewesten, die door
Proprators en Proconfüls béheerscht werden
, in gevolge der wet, welke onlangs
door POMPEJUS was bekrachtigd, Oudorators
en Ottdconfuli te zenden, met
beraaming van zulke fchikkingen, als meest
voldoende fcheenen , om alle verwarring
ook ftilfhmd van buitenlandsch bewind
:e verhoeden.
Ook de twee laatsfgemelde befluitert
ronden tegenftand bij eenige Gemeentslui-
( len , het welk aanleiding gaf, om aan
1
'OMPEJUS, die beweerde, dat men voor
( !en eerften van Lentemaand des volgen­
< ten jaars niet zonder onrecht kon denken
an de intrekking van C,ESAR'S krijgsbe-
1 vind, maardan ook verklaarde wegens dezel*
% e niet te zullen aarzelen, voor te werpen;
J , indien 'er dan maar geen tegenftand gef
;hiedt?" „Het verfchilt niet, of CAE­
SAR

GESCHIEDENISSEN. 383
SAR. gehoorzaamheid aan den Raad weigert, VII.
dan middelen bezigt, om deszelfs befluiten
BOEK
VIII.
300FDST.
te wederftreeven:" was zijn tndwoord. —
voor C.
„Wanneer hij echter, en Conful wil zijn,en J 50.
aan het hoofd van zijne krijgsmagtblijven?"! , van R.
vroeg een ander. — „ En wanneer mijn
702.
zoon mij zeiven met eenen ftok wilde flaan? 1
'
was hierop het befcheid van zijnen mededin«
ger, \ welk een ieder duidlijk deed voor­
zien, wat 'er in het volgende jaar was te
verwachten (i).
Op den eerften van Bloeimand dezes/ "roconfuU
•hap van
jaars had hij, wiens welfprekendheid en{ I. TULMUS
invloed op den geest der marktgefchillen' ICERO.
wij fchier telken jaare van zijn werkzaam
leeven bewonderden , doch wiens moed
wij nimmer in het veld vernamen ,
eenen krijgstogt ondernomen , waartoe
hem de boven aangehaalde wet wegens
de vervulling der gewesten door Oudcon-
fuls in het voorige jaar alreeds beftemd
had. M. TULLIUS CICERO, na den
dood van den jongen CRASSUS in des­
zelfs plaats van Wigchelaar opgevolgd (2),
(O Cic. ad Famil. L. VIII. ep, 8.
(a) Cic. ad Famil. L. VIII. ep. 3.
naar

VII.
BOB K.
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
50.
J» van R.
702.
è$4 ftOMÉINSCHË
naar welke waardigheid hij, fchoon (pottende
met het bijgeloof, zich al lang begeerig
had betoond (1), verving denzelfden p.
CRASSUS fchierin zijnen rampzaligen krijgt
fchoon te vooren altijd zorgvuldig , om
zich uit het veld te houden (V). Gedwongen,
om zich thands aan den eisch
der wet en de befchikking van het lot te
onderwerpen , aanvaarde hij een bewind,
het welk hij te gering verklaarde voor
Zijne fehouderen, als gewoon aan zwaare?
lasten voor het Gemeenebest, doch met
eenen weêrzin , die hem deze post ondragelijk
gemaakt zou hebben , indien zij
niet aan het tijdbeftek van één jaar was
bepaald geweest (3).
Zijn broeder QUINTUS, dien wij on-*
der CJESAR.'S Bevelhebbers zagen uitmunten,
nam zijn ontflag in Gallie, om onder
hem in Afia te dienen, bij wien zich
CICERO voorzeker van de kundigfle Onderbevelhebbers
voorzag , in wier keuze
(1) Zie D. XV. bl. 216.
(2) Zie D. XV. bl. 213.
zij-
(3) Cic. ad Famil. L. II. ep, li. Id. ad
AïTic. L. V. ep. 10, 15, 20.

GESCHIEDENISSEN. 385
zijne fchranderheid en algemeene kennis
van Oorlogszaaken niet wel konden mis*
tasten. Zijne vrienden geleidden hem tot
, voor C.
Cuma , waar hij zijn landgoed had , en J
verlieten hem, op zijnen aandrang,met de J
beloften van te zorgen tegen alle verlen­
ging van zijn krijgsbewind (i> Te Ta~
tentum onderhield hij zieh drie dagen
met POMPEJUS, die aldaar op een zijner
landgoederen herftel van krachten uit eene
koesterender luchtfireek zogt. CICERO
luisterde greetig naar alle lesfen $ welken
hem een zoo vermaard Veldheer kon me-
dedeelen, en werd tevens zoo zeer inge­
nomen door deszelfs gefprekken over dë
ftaatkundige belangen van het Gemeene­
best , dat hij hem als eenen uitmuntenden
burger, gereed, om allen geducht geweld
te keeren, meende te verlaten (a). Eigene
ongelteldheid en de agterlijkheid zijner
meeste Onderbevelhebbers deeden hem
twaalf dagen te Brundujium vertoeverü
Eerst ter zee en daarna te land voord­
getrokken , kwam hij in het laatst van
Ci) Cic. ad ATTIC. L. V. ep. 2.
Ca) Cic. ad ATTIC L. V. ep. 6, 7.
XVI. DEEL* Bb
Zo»
VII:
BOEK
VIII.
HOOFDST;
. van Rj
703»

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
50.
J. van R.
702.
386 ROMEINSCHE
Zomermaand te Athenen , alwaar hij zijn
verblijf nam bij eenen Leeraar der Aca­
demie en tien dagen doorbragt in de
oefeningen der wijsbegeerte , terwijl hij
PONTINIUS, dien hij onlangs over de
AUobrogers had doen zegepralen CO >
nog afwachtede. Na eenen langwijligen,
maar behouden, zeetogt van vijftien dagen,
die hem echter gelegenheid gaf, om ver-
fcheidene eilanden in de JEgaifche zee
aan te doen, landde hij te Ephefus,
en werd aldaar begroet door een
groot aantal van geleerde Grieken , wien
de roem zijner welfprekendheid met het
hevigst verlangen naar zijne tegenwoor­
digheid had vervuld CO-
N a d r i e d a e n
S
vertoevens trok hij verder voord naar zijn
krijgsgewest, en kwam te Laodicea, eene
van deszelfs hoofdlieden , op den laatften
van Hooimaand aan , van welken dag af
de reekening begon van het jaar zijnes
bewinds C3)-
CICERO bragt in hetzelve , voor zoo
(O Zie boven bl. 107.
(2) Cic. ad ATTIC L. V. ep. 12, 13.
(3) Cic, ad ATTIC. L. V. ep. 15.
ver

GESCHIEDENISSEN. 387
ver zulks het huislijk beftuur van zijn
gewest betrof, alle die uitmuntende voor-
fcbriften , welken hij eenmaal voor zijnen
broeder had opgefteld, in daadlij ke Wer­
king , en ontleende alzoo terftond van
deze zijde uit eene post, van welke hij
geheel af keerig was, nieuwen en welver­
dienden lof voor de eerlijkheid van zijn
charakter in allen eigen bewind van zaa-
ken. Bij de befchrijving van welk Pros
confulfchap wij zoo veel te liever zullen
vertoeven , fchoon hetzelve eene kleene
Uitweiding in onze gefchiedenis kan fchij*
nen , omdat het noodzaaklijk is, het cha­
rakter van CICERO als hooge Ambtenaar
en Bewindsman te onderfcheiden van het­
zelve als Staatsman op een toorteel , waar
CRASSUS, POMPEJUS en C&SAR dë
eerfte rollen fpeelden (1);
Het
(1) Deze aanmerking zal gelden bij hét op-'
maaken des ganfchen charakters eenes mans , wieri
het laster zijn zou, algemeen te misprijzen, maar
ook enkele vooringenomenheid, algemeen te be­
wonderen — Wij volgen in de opgave van dit
Pt'oconfulfchap gaarne zijnen lecvensbefchrijvei?
M|I^0I.ETON ~j Vol. tl. p. 160 — 23.5,
Èb ü
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST;
J. voor Öi
50.
J. van RJ
702*

VIL
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
52-
J. van R.
7C0.
CICERO'S
ingetogenheid.
3°o ROMEINSCHR
Het was altijd gebruiklijk, wanneer
Landvoogden zich naar hunne gewesten
begaven, dat de landftreeken, welken zij
doortrokken, hun fchadeloos hielden voor
hunne reiskosten : maar CICERO zettsde
geenen voet op vreemden grond zonder
alle onkosten voor hem of iemand van?
zijn gevolg te verbieden , zoo wel die van;
wege het Beftuur als uit bijzondere beurzengedragen
werden ; het welk aüe de
fteden van Griekenland zijne gemaatigdbeid
deed bewonderen (i). Het zelfde
deed hij in A/ia, niet duldende, dat zijne
Onderbevelhebbers zouden aannemen, het
geen hun zelfs de wet toeftond, zelfs
'een hout om te branden , maar eeniglijk
:en verblijf en vier flaapplaatzen , van
welken last hij zelfs de inwooners zoo
dikwijls ontfloeg, als hij de zijnen in tenten
kon brengen. Zijne Onderbevelhebbers,
Krijgstribunen en Overften lieten
zich y op zijn voorbeeld en goeden raad,
zulks zoo wel gevallen, dat zij naarijverig
werden, om met hem in de eer van deze onthouding
te deelen (2).
(1) Cic. ad ATTIC. L. V. ep. 9, 10, 11.
(3) Cic. ad ATTIC. L. V. ep. 16, 17..
Zich*

GESCHIEDENISSEN. 38?
Zich, alvoorens de veldtogt verliep,
aan het hoofd zijner benden willende
ftellen , befteedde hij echter thands maar
korten tijd aan het bezoek der fteden in-
zijn rechtsgebied , voornemens, om de J
wintermaanden te hóuden voor de huis-
houdlijke werkzaamheden van zijn be-*
wind (1). Hij begaf zich alzoo den vierj
en twintigften van Oogstmaand naar het
leger van Iconium in Lycaonie. Bij den
wapenfchouw zijner benden ontving hij
reeds bericht door den Koning ANTIO-
CHUS van Comagenes, het welk door
andere Vorften werd bevestigd, dat de
Partners den Euphraat waren overgetrokken
met eene groote krijgsmagt, onder
bevel van PACORUS, 's Konings eigen
zoon, met oogmerk om eenen inval te
doen op den Romeinfchen grond (2).
Na de nederlaag en dood van CRAS­
SUS hadden zich deze vijanden eerst bezig
gehouden met alles te hernemen , het
welk deze Veldheer in Mefopotatnie veroverd
had. In het voorleeden , dat is
(1) Cic. ad ATTIC L-V. ep, 14.
(a) Cic. ad Famil. L. XV. ep. y.
Bb 3
daar-
VIL
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
• voor C
50.
. van R.
702.
Nieuwe
'jandlïjkeden
der
'arthers.

^ VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
J. yjn H
?C2.
«JOG ROMEIN SCïIE
daarna volgende jaar, waren zij reeds met
eenige benden den Euphraat overgekomen
, doch door C A S S I U S , die hunne
vervolging ontkomen was en het over-
. fchot der Romeinfche magt bij zich ver-;
zameld had (i) , weder terug gedreeven:
deze onverwachte tegenftand had hun thands.
met zoo veel grooter magt de onderneming
tegen Syrië doen hervatten , terwijl
zij aan 's Konings zoon eenen ervaren Veldheer
, o s A c E s genaamd , hadden toege-.
voegd , en zich met de medewerking vleidr
den der volkeren dier landflreek, als weir
nig te vreden zijnde met de regeering
hunner nieuwe meesters (a).
De eerfte geruchten van den inval der
Parthers in Syrië hadden te Rome zoo.
groote onrust verwekt, dat men reeds
had gefproken , om CAESAR of P O M P E ­
JUS derwaards te zenden (3); doch
de berichten wegens den wederftand,
door CASSIUS gebooden, hadden ook dit
belangrijk gewest doen onderworpen blijven
Ci) Zie boven bl. 291.
(2) Dio CASS. L. XL. p. 133, 134.
C3) Cic, ad Famil. h. V1IL ep, ia

GESCHIEDENISSEN. 39 1
ven aan de zending van den ouden Con­ VII.
ful BIB v LUS, die dus gelijktijdig met
KOEK
VIII.
CICERO in het Oosten was.
HOOFDST.
r
. voor C.
De Parthers hadden, voor deszelfs aan- • 50.
I.' van R*
702.
De Par­
lot Anüochie voordgezet, in welke ftad / ken door
ASSKJS uit
zich CASSIUS bevond, die hun echter, als , \yrie ver.
Ireeven.
komst, in het begin van dit jaar, aan-,
merklijke voordeden behaald, en dezelven
onbedreeven in het veroveren van vestin- (
gen, van daar had verjaagd. Voords
hadden zij hunne magt gewend tegen
Antigonie, doch waren door hem gevolgd,
en het was hem gelukt, hun , daar zij
ook hier het hoofd ftooteden, in eene
hinderlage te lokken en een goed deel
volks te doen verliezen, waar onder zelfs
de Veldheer os ACES geteld werd. Dit
verlies deed PACORUS weldra den Romeinfchen
grond verlaten , en alzoo was
het geheele gevaar van dezen inval reeds
door de uitmuntende krijgsbekwaamheden
van den nog jongen CASSIUS afgewend,
alvoorens BIBULUS in Syrië kwam (i).
Het
(O Dio CASS. L. XL. p. I34> Volgends
ST8A80 (L. XVI. p. 75©) en DIODORUS SI-
CULUS (L. XX. p. 758.) was de Syrifche ftad
Bb 4

39 a
ROMEINSCHB
VII.
BOEK
Het bericht van deze vijandlijkheden
VIII. had CICERO zich doen wenden naar Ci-
HOOFDST.
licic, om hetzelve tegen eenen inval van
J. voor C
So. buiten , of opfchudding van binnen te
J' van R. verzekeren: doch daar alle de toegangen
703,
derwaards moeilijk waren, uitgezonderd
alleen door Cappadocie , eene opene en
fchaars voorziene landftreek , trok hij
dezelve door, en legerde zich op deszelfs
grenzen bij Cilicie, aan den voet van den
berg Taiirus-. Zijne krijgsmagt bellond
uit twaalf duizend voetknechten en twee
luizend zes honderd ruiters, behalven de
hulpbenden uie nabuurige Staaten, en bij-
ïonder van DEIOÏARUS , den Koning van
Galatie, eenen zoo trouwen bondgenoot
/an Rome, als bijzonderen vriend van ci-
:ERO, die vrijelijk befchikken kon over
'sKonings ganfche krijgsmagt (i).
Ci-
4ntigonie, kort na haare fli'cht'ng door ANTIGO-
i IUS, verwoest door SELEÜCUS. CICERO maakt
< iok van Antigpnie geen gewag, daar hij van de
1 icdrijven van CASSIUS gewaagt, (ad Fam L. II.
< ip. IO. ad ATT. L. V. ep. 20.) Een en ander
ichter geeft ons geen recht, om DIO CASSIIJS,
< lie hier uitdruklijk van twee fi.eden, Anikchie en,
intigonie gewaagt, tegen te fpreken.
CO Cic. ad Famil. L. XV. ep. 1.

GESCHIEDENISSEN. 393
CICERO vond hier gelegenheid, om
eenen bij zonderen last te volvoeren van
VU
BOEK
VIII.
HOOFDST.
den Raad , ten behoeve van den Cappadocifchen
Koning
J. voor C,
ARIOBARZANES,
wiens belangen zich dezelve dierbaar J. van R.
702.
had verklaard , het welk vóór hem geenen
anderen Vorst ooit mogt gebeuren,
's Vorlten vader was door de trouwloosheid
zijner onderdaanen omgebragt,
en eene nieuwe zamenzwering dreigde
reeds het leeven des zoons: CICERO bragt
de verklaaring van den Raad ter "sKonings
kennisfe , en bood hem zijnen bij (land.
.ARIOBARZANES betuigde met dankzegging,
denzelven thands niet te behoeven,
en CICERO vergenoegde zich, met hem
tot waakzaame omzichtigheid te vermaanen.
Den volgenden morgen echter kwam
de Koning zelf reeds, vergezeld van zijnen
broeder en zijne Raaden, bij CICERO de
daadlijke werking des raadsbefluits inroepen
, en alzoo eenige benden verzoeken
ter verzekering van zijn leeven tegen
eene ontdekte zamenzwering. De Proconful
wees dit verzoek nu van de
hand, het eensdeels onoorbaar achtende
« zijne magt te verdeelen bij de drei-
Bb 5 gen-

VTI.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
50
J. van R.
702.
Schulden
van Koning
ARIOBAR-
ZANES.
'394
ROMEINSCHE
gende geruchten wegens de Parthers, en
ten anderen onnoodig, om vreemden bijftand
tegen eene reeds ontdekte en dus mislukte
zamenzwering in te roepen ; hij leende
hem eeniglijk zijn gezag tot het herftellen
van eenige oude Raaden en het verwijderen
van eenen onrustigen Opperpriester,
maar zorgde daardoor tevens beter voor
zijne rust en veiligheid in het vervolg,
dan hij door eenigen tijdelijken bijftand
van geweld kon gedaan hebben (1).
Dezelfde ARIOBARZANES zuchtede
tevens onder zoo veele fchulden, dat hem
zelfs bij den Dichter HORATIUS het
fpreekwoord naging: „ in flaaven rijk,
maar arm in geld (2)." De agtervolgende
knevelarijen der Romeinfche Veldheeren
en Landvoogden, aan wien hij verbaazende
fommen had opgebragt of fchuldig
gebleeven was voor bijzonder diensten,
was daarvan de groote oorzaak. Een
algemeen gebruik onder de vermogende
luiden te Rome was geld te fchieten ten
behoeve van Vorsten en Staaten, die afhang-
(1) Cic. ad Famil. L. XV. ep. 2, 3, 4.
($; HORAT. Rpijl. L. I. ep. 6. v. 39.

GESCHIEDENISSEN. 395
hanglijk waren van het Gemeenebest, tot
eene zeer hooge rente. Die bedrijf fcheen
even voordeelig aan de Vorsten, die zich
van de deelneming hunner veel vermogen-^
de fchuldeisfchers in den bloei hunner.
zaaken verzekerd hielden, en aan de
bijzondere rijke luiden te Rome, die in
de afhanglijkheid dier Vorsten en Staaten
den zekerften waarborg van betaaling hadden.
De gewoone rente was een ten
honderd 's maands met oplopende rente:
in buitengewoone omftandigheden werd
deze woeker tot vier ten honderd gedreeven.
POMPEJUS ontving maandelijks van
dezen ARIOBARZANES dertig talenten *,
welke fom nog maar een gedeelte der
telkens verfchuldigde rente was. BRU-
T u s had mede eene verbaazende vordering
ten laste des Konings, en verlangde
van CICERO, dat hij voor derzelver voldoening
wilde zorgen: maar de zaakbehartigers
van POMPEJUS waren zoo werkzaam
en dringende, dat het hem niet
mogelijk was, zijnen vriend daarin te hel­
pen. ARIOBARZANES bood aan CICE­
RO het gewoone gefchenk der Landvoogden
aan; doch hij wees het edelmoedig
van
VII,
BOEK
VIII.
HOOFDST.
. voor C.
50.
. van II.
703.
k
/"4

VII.
tOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
50,
J. van R.
702.
390 ROMEINSCHE
van de hand , verlangende alleen . dat de
Koning het op afreekening voor BRUTUS
wilde ftellen;doch ook dit betuigde ARIO-
BARZANES niet te kunnen doen, wijl
hij nog dringerder fchulden had (1). CI­
CERO liet nogthands niet af, voor dat
de Koning honderd talenten * op reekening
aan BRUTUS betaalde.
Loflijk Eene andere zaak van dezelfde natuur,
gedrag van
maar van moeilijker behandeling , was aan
CICERO,
jegens die CICERO door denzelfden BRUTUS, met
van Salamis.
Herken aandrang van den kant van ATTI»
CUS, aanbevolen. De ftad Salamis was,
naar zijne opgave , aan twee zijner vrien­
den, SCAPTIUS en MATINIUS, eene
ontzaglijke fomme gelds fchuldig. APPI-
US , de fchoonvader van BRUTUS, had
reeds eenmaal in het zelfde krijgsgewest
van Cilicie de Landvoogdij over Cyprus,
van welk eiland Salamis de voornaamfte
ftad was, aan dezen SCAPTIUS opgedragen
, met toevoeging van eenige ruiterbenden
, ten einde zich met geweld te
loen betaalen , en daarvan had deze zulk
een fchandlijk misbruik gemaakt, dat hij
(O CIC ad ATTIC L. VI, ep, 1,
den

GESCHIEDENISSEN. 307
den ganfchen Raad van Salamis, door
opfluiting op het Raadhuis, ter betaaling
had willen dwingen, tot dat *er vijf van
deszelfs léden door honger waren geftor-
ven. BRUTUS wenschte , dat CICERO
hem in dezelfde landvoogdij op dat eiland
zou laten ; doch van zijne knevelaarij te
Ephefus reeds onderricht, was de allereer-
fte daad van CICERO'S bewind, SCAPTIUS
en deszelfs ruiters terug te roepen , verklaarende
het als eenen grondregel zijnes
bewinds, niemand in eenige landvoogdij
aan te Hellen, die in eenige handelbetrekking
van geld met derzelver inwooners
ftond. CICERO beval de Salaminers
echter, hunne fchuld met de rente van een
ten honderd af te doen; SCAPTIUS vorderde
vier ten honderd: maar CICERO
duldde in zijn bewind zulk eenen woeker
niet, en deze vermindering van rente, gevoegd
bij de edelmoedige terugzending der
gefchenken , welke hem ook van hier
naar gewoonte werden aangebooden, ftelde
de ftadregeering in ftaat, om de geheele
fchuld af te doen (1).
Ter
(1) Cic ad ATTIC L. VI. ep. I. L. V. ep. ai.
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
f. voor C.
50.
f. van R.
702,

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
5°-
J. van R,
702.
398 ROMEINSCHE
Ter voltooijing der verontwaardiging varï
CICERO kwam BRUTUS zelf'er nu voor
uit, dat hem de geheele fchuld toekwam,
en SCAPTIUS alleen zijn zaakverzorger
was, welke ontdekking hij wilde doen
dienen, om hem op de invordering der ove­
rige drie ten honderd' aan te houden. ïe
vergeefsch drong ATTICUS zelf dit ver*
zoek aan , CICERO' bleef zich manlijk
verzetten tegen dezen verfoeilijken woeker­
handel, en vorderde deswegens eene recht-
maatige hoogachting van zijnen vriend (i).-
Terwijl CICERO te veld lag in Cap-
padocie , afwachtende, welken weg de
Parthers zouden inflaan, vernam hij het
beleg van Antiochie , en den inval vart
eenige vijandlijke benden in Cilicie zelve,
waaruit zij echter reeds verdreeven waren
door het Romeinfche krijgsvolk , 't welk
'er in bezetting lag. Op dit bericht ruk­
te hij door tot aan de engte van den berg
Amanus, die de grensfcheiding was tus­
fchen Syrië en Cilicie. CICERO zelf
fchrijft aan den fchrik der Parthers voor
zijnen aantogt het ontzet van Antiochie,
den
O) Cic. ad ATTIC. L.V. ep. 21. L-.VI. ep. %.

GESCHIEDENISSEN. 399
moed van CASSIUS en hunnen ganfchen
aftogt uic Syrië toe (1), welk alles wij,
zonder eenig gewag van CICERO te
vinden, reeds uit DIO CASSIUS ver-"
namen.
Schoon CICERO'S vrienden te Rome
beefden, wanneer zij aan CICERO en de c
Partkers dachten, alvoorens zij de nieuwe (
VII.
BOEK.
VIII.
HOOFDST.
• voor C
50.
. van R.
703.
Krijgsberijven
van
ICERO.
voordeelen van CASSIUS vernamen, fchreef
hij zelf brieven vol moeds en vol be-
leids fY) ; en, alhoewel het gevaar voor
alle vijandlijkheden , bij het terug trekken
der Partkers , voor dezen veldtogt nu
reeds voorbij was , wilde hij echter den­
zelven niet fluiten, zonder zijne benden
iet roemrijks te hebben laten verrichten.
De bewooners van het gebergte , bij het
welk hij thands gelegerd lag, waren land­
lopers, ballingen en vrijbuiters , die zich
nimmer aan het Romeinfche gezag hadden
onderworpen , maar, ftout op hunne on-
verwinlijke flerkten op de bergtoppen, tot
heden hunne onafhangliikheid bewaard
hadden. Derzelver onderwerping aan het
CO Cic. ad ATTIC. L. V. ep. 20.
(3) Cic. ad ATTIC L. V. ep. 18.
Ge-

40O ROMEINSCHE
/
VII. Gemeenebest was het doel, een geveinsde
BOEK
VJII.
terugtogt het middel, om hun te verfcbal-
HOOFDST. ken; de verovering en Hechting van eene
J. voor C
' menigte hunner fterkten de uitflag , en de
* 50.
J. van R •vereerende benaaming van Veldheer door
702,
het vleijende krijgsvolk de lof van deze
zijne onderneming. Ter zelfder plaatze
was AIPANDER DE GROOTE gelegerd
geweest , toen hij DARIUS bij de rivier
Isfus floeg , alwaar nog drie altaaren de
gedachtenis dier overwinning leevendig
hielden: CICERO, die zijne Veldheer-
waarde zelf het best kon bereekenen,
maakte deze bijzonderheid het onderwerp
van boenende aanmerkingen in zijne brie­
ven (1).
Verove­ Van den berg Amahus voerde hij zijn
ring van
beir naar een ander gebergte , al mede
Pindanisfum
door door een vrij volk bewoond, 't welk nim­
CICERO.
mer den hals, zelfs niet voor de Vorsten
dier landftreeke , geboogen had. Hunne
hoofdltad heetede Pindanisfum (2) , lag
op eene fteile rots , door de kunst zoo
wel*
(1) Crc. ad ATTIC. L. V. ep. 20. Id. ad
Famil. L» XV. ep. 4. L. II. ep. IO.
O) Zie de kaart van kleen Afia agter D* IX

GESCHIEDENISSEN» 40I
wel, als door de natuur verfterkt, voor*
zien van allen voorraad, eii Was eene algemeene
wijkplaats voor weglopers en vreemde
Vijanden, ja zelfs toen ten tijde gereed,
om de Parthers in te nemen. CICERO
hun deswegens willende tuchtigen en eens
voor altijd aan het Romeinfche juk onderwerpen,
floeg een geregeld beleg om
deze Merkte, welke hem echter, ondanks
het onophoudenlijk geweld van al zijn
ftormtuig, zes weeken ophield, alvoorens
zich op zijne befcheidenheid over te geven.
Hij verkocht de inwoohers als flaaven
, die hem twaalf millioeUen Sefler-
ti'ên * opbragten ; al den overigen buit,'
de paarden alleen uitgezonderd , fchonk ;
hij aan zijn krijgsvolk (i> „ De Pindanisfers
, fchreef hij aan zijnen vriend
ATTICus , gaven zich aan ons óver op
de Saturnaliën f , na eert beleg van zéven
en veertig dagen. — Maar wie, voor \
de pest ! zijn toch die Pindanisfers ? n
H.S.cxXj
900,000 -: 1
t Öen
gdeh van
finterlaand,
zult gij zeggen; nooit hoorde ik dien
naam. —Kan ik dat helpen? Kan ik een Mio-
Ue
CO Cic. ad Famil. L. XV*. ep. 4. Id. ad
ATTIC. L. V. ep. 20.
XVI. DEEL. Cc
m.
BOEK
VUL
HOOFDST.
ƒ. voor d
5o.
L van R*
• 7° 2
»

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
402
ROMEINSCH8
lie of Macedonië van Cilicie maaken ?
Zijt hier van verzekerd , dat niemand hier
ter plaatze met dit leger grooter dingen
J. voor C
'zou .uitgevoerd hebben (O-" Na dit
50.
J. van ï •krijgsbedrijf onderwierp zich een ander
702.
Onder­
volk , Tiburaners geheeten, van gelijken
werping aard, doch door het lot der Pindanis-
der TibU'
fers afgefchrikt,
raners.
vrijwillig aan zijne wapenen
, biedende gijsfelaars aan voor hun­
ne goede trouw: CICERO nam hunne
onderwerping aan, en gaf zijnen broeder
het bevel over de winterkwartieren op
dezen nieuw veroverden , maar fchaars
bevredigden, grond (2).
Onge. Deze krijgsverrichtingen van CICERO
lukkig deeden zijnen roem
krijgsbewind,
do< :h geheel Syrië, alwaar
verfpreiden tot in
BIBULUS nu eindbraafcha­
( rakter vai
lijk was aangekomen, om het bewind te
BIBULUS, voeren , doch zich zoo lang binnen de
poorten van Antiochie had opgehouden,
tot dat zijn ganfche krijgsgewest door de
Parthers ontruimd was. Naarijver op
CICERO'S nieuwen roem, en het ver­
langen vooral naar den ijdelen Veldheer-
( l) Cic. ad ATTIC L. V. ep. 20,
(2) Cic. ad Famil. L, XV. ep. 4.
naam,

GESCHIEDENISSEN. Aóg
naam , maakten hem echter, na hunnen
aftogt, ongeduldig , om zich denzelfden
roem door denzelfden dienst te verwer­
ven. Hij klampte den berg Amanus aan
van den kant van Syrië, maar had het.
ongeluk van afgeflagen te worden , met
verlies van zijne eerfte Cohors en eeni­
ge Bevelhebbers van rang (i): maar,
terwijl men fpoedig zijne onhandigheid in
den oorlog vergat, gedacht men gaarne aan
zijn vreedzaam bewind in zijn eigen krijgs-
gewest (2) , en vereeuwigde men eenen
trek van zijn rechtfchapen charakter ; die
ons op nieuw herinnert aan zijn deugd*
zaam,fchoon ongelukkig, Confulfchap, als
Ambtgenoot van C/ESAR (3). Twee zoons
van hem, beiden jongelingen van den
braafflen inborst, werden door Romeinfche
overlopers, die zich zinds den tijd van
GABINIus te Alexandrie hadden opge­
houden, om het leeven gebragt; de droe­
ve maar van dit fmartlijk verlies brak
echter flechts voor éénen dag 's Procon*
(O Cic. ad ATTIC. L. V. ep. 20.
(2) Confer. Dio CASS. L, XL. p. 134,
(3.) Zie D. XV. bl. 152 en volg.
CC 2
fuls
VIL
BORJti
vjii.
HOOFDST.
f. voor Ci
50.
f* van R,
7Ö2.

' VII.
SOEK.
VIII.
HOOFDST.
J. voor Ci
50.
J. van R
702.
CICERO
verlangt e
ontvangt
een dankfeest
van
den Raad
voor zijne
krijgsver­
richtingen
404 ROMEINSCHS
fuls ambtsverrichtingen af. De Mgypti*
fche Koningin CLEOPATRA ftelde weldra
de moordenaars zijner zoonen gevangen
ter ftraffe in zijne handen; maar, in plaats
van zijne wraak aan het bloed dier rampzaligen
te boeten, zond hij ze aan CLEO-
PATRA terug, zeggende: „dat het aan
haaren Raad en niet aan hem ftond , dit
misdrijf te ftraffen (*.)•"
Alhoewel CICERO eene volkomene
overwinning , gelijk hij het noemde , bij
den Amanus had bevochten , en gevolglijk
met recht den Veldheernaam van dien
tijd af voerde , zond hij echter geen
• fchriftlijk verflag aan den Raad alvoorens
de verovering van. Pindanisfum , welke
in zijne eigene oogen eene zaak was van
grooter aanbelang, en wel van zoo grooten,
dat hij de eer van een dankfeest
verwachtede, en zelfs hoop op eenen
zegepraal begon te voeden. Zijn verflag
aan den Raad is voor ons verlooren,
maar wordt vergoed door een bijzonder
verflag van hem aan CATO , het welk
hij
C O VAL. MAX. L. IV. c. 1. ex. 15. SENEC*
Confol. ad MA&C. C. 14.

GESCHIEDENISSEN. 405
hij opzetlijk aan hem zond, om toch
dezen Raadsheer, wiens Item zoo grooten
invloed had, overtehaalen tot de toeftemming
in de daadlijk door hem verzochte
eer. CICERO , wiens roemzucht hem
hier wederom niet minder, dan weleer
in zijnen brief aan LUCCEJUS over de
gefchiedenis van zijn Confulfchap (1),
verraadt, fpaarde geene redenen, fchoon
allen met de onverzetlijke eerlijkheid van
CATO in zekere zamenftemming gebragt,
om hem toch daartoe te bewegen ,. verklaarende
, onder anderen, zelf, dat hij zulk
eene eer als een heelmiddel verlangde voor
de wonden , dien de verongelijking hem,
na zijn Confulfchap, had toegebragt (2).
Maar CATO was noch door vleijende beleefdheden
, noch door eenige betrekkingen
van vriendfchap aftebrengen van zijn
eigen inzicht, en was, uit grond begin zeis,
een verklaarde tegenftander van al zulk
flag van raadsbefluiten , welken hij doorgaands
in onwaardige gevallen meende te
zien verkwisten. CICERO'S verflag en
(l) Zie D. XV. bl. 345 en volg.
CO Cic, ad Fam. L. XV. ep. 4.
Cc 3
ver-
VU,
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
50.
]. van R.
702.

VII,
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. vuor C
J. van R
7°3-
4«?6 ROMEINSCHE
verzoek kwam ter tafel; CATO fprak wel
met allen lof en achting van CICERO'S
bewind in krijgs- en ftaats-bedrijf, maar
verklaarde zich tegen zijn verzoek; FA-
VONIUS deszelfs beftendige naarvolger,
en HIRRUS die eenig perzoonlijk gefchil
met CICERO had, weigerden mede
hunne toeiïemming : doch alle de overige
leden Hemden en beflooten tot een dankfeest,
uit hoofde van CICERO'S overwinningen.
CATO bleef echter bij het opmaaken
van dit befluit tegenwoordig, en onderteekende
hetzeive mede, het welk anders voor een
blijk gehouden werd van bijzondere goedkeuring
des beflootenen , en van bijzondere
genegenheid voor den perzoon, ten wiens
voordeele het moest gelden (i) : doch
CATO zelf toonde duidlijk in zijn andwoord
aan CICERO, wat deze van
zijne denkwijze over hem te houden had.
„ Het geen mij het Gemeenebest zoo
wel, als onze vriendfchap, oplegt, fchreef
hij hem, doe ik gaarne ; mij naamlijk te
verblijden, dat uwe braafheid, eerlijkheid
en werkzaamheid, welke in de grootfte
(i) Cic. a4 Fttm> i. XV, ep. &,
zaa»

GESCHIEDENISSEN. 4©/*
zaaken zijn gebleeken, zich met gelijken
ijver, te huis in den tabbaard , buiten in
de wapenen, bemoeijen. Ik deed daarom
al, wat ik naar eigen oordeel doen kon,
wanneer ik , bij het uiten van mijn ge­
voelen en het geven van mijne ftem , u
den lof wilde gegeven hebben, van door
eerlijkheid en beleid het wingewest be­
veiligd , het rijk van ARIOBARZANES
met den Koning zeiven bevredigd , en de
gezindheid der bondgenooten tot nieuwe
zucht voor onze beheering terug gebragt
te hebben. Ik verblijde mij echter over
het beflooten dankfeest, voor zo ver gij
in eene zaak , waar in het toeval niets,
maar uw beleid en gedrag .alles ten bes­
ten van den Staat voorzien heeft, liever
wilt, dat wij den Goden onzen dank, dan
u onze erkendnis, zullen toonen. Maar
indien gij het dankfeest als de inleiding
tot den zegepraal acht , en daarom liever
het geval, dan u zei ven , gepreezen ziet:
zoo volgt 'er niet altijd een zegepraal op
een dankfeest, en het is ook veel roem­
rijker , dan een zegepraal zelf, eene uit-
fpraak van den Raad te hebben, dat het win­
gewest veel meer door de zachtmoedigheid
Cc 4 en
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
49-
J. van R.
703-

4©8 ROMEINSCHE
VII. en eerlijkheid eenes Veldheers, dan door het
BOEK
VIII. geweld van krijgsluiden of de gunst der Go­
HOOFDST. den is behouden; en dit was het, 't welk
J. voor C ik met mijnen voorflag bedoelde. Hier
49.
J. van R over fchrijve ik u tegen mijne gewoonte
' 703.
breedvoeriger , om u, hetgeen ik vooral
begeer, te doen begrijpen en te overtuigen
, dat ik uwe eer op de waardigfte
wijze bedoelde, en mij tevens verheuge,
dat aan uw liever verlangen voldaan is.
Vaarwel, en bemin ons, en volhard, op
den ingellagen weg , u als een eerlijk en
wakker man te gedragen voor de bondgenooten
en voor het Gemeenebest (1)."
C/ESAR vernam CATO'S iïijfzinnigheid
met blijdfchap , hoopende, dac daaruit
grooter verkoeling tusfchen hun beiden zou
ontftaan , en liet niets ongebezigd, om, in
eenen brief van gelukwenfching aan CI­
CERO wegens den roem zijnes veldtogts
en de eer van het dankfeest , CICERO
deswegens tegen CATO op te zetten (2).
CICERO zelf was hoogst misnoegd over
deszelfs ftroeven tegenftand , vooral wanneer
CO Cic. ad Fam. L. XV. ep. 5.
(O CIC. ai ATTIC L. VII. ep, I, 2.

GESCHIEDENISSEN* 409
neer hij CATO kort daarna een dankfeest
zag toeftaan aan zijnen fchoonzoon BIBU­
LUS , die zeker veel minder roems door
de wapenen behaald had, maar wiens • f. voor C
49. I
deugdzaam landbeftuur niet minder dat ƒ. van R.
getuigenis van eerlijkheid, rechtvaardig­ ?C3.
heid, zachtmoedigheid en trouw verdiend
had, het welk CATO openlijk van CICE­
RO had afgelegd. „ Dit getuigenis verlangde
ik niet, fchreef CICERO aan AT-
TUS; het geen ik verlangde onthield
hij mij. — Hij behandelde mij ondeugend,
en die zelfde man ftaat een dankfeest van
twintig dagen toe aan BIBULUS ! Vergeef
mij, dit kan ik niet dulden CO*"
CICERO had echter te veel overlegs, om
al dit misnoegen niet te verbergen voor
CATO , terwijl hij daadlijk aanfpraak wil*
de maaken op eenen zegepraal. Zijn andwoord
op deszelfs brief was van den volgenden
inhoud : „ Ik ben blijde gepreezen
te worden, zegt HECTOR , gelijk
ik meene bij N/EVIUS, van u, o vader!
van eenen geachten man. Die lof is
toch maar aangenaam , welke van hun
(1) Cic. ad ATTIC L. VII. ep. 2.
Cc 5
komt,
VII.
BOEK
vin.
HOOFDST.

VU.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
49-
J. van R.
7°3-
4io
ROMEINSCHE
komt, die zelve in lof leeven. Ik voor
mij wete niecs, het welk ik niet reeds
meene bereikt te hebben , na de gelukwanfching
uwer letteren en de verklaarin­
gen wegens uw gevoelen ; en dat gij alles
, 't welk gij der vriendfchap gaarne
fchenkt , blijkbaar aan de waarheid zelve
toeflaut, is mij zoo roemvol, als hoogstaangenaam.
En, indien wel niet allen, 'er
echter veelen CATO'S in Rome waren ,
waarin het te verwonderen is, dat 'er één
beftaat, welken zegewagen, welken Iauertak
zou ik dan met uwen lof vergelijken ?
Want voor mijn gevoel en voor het
zuiverst en fcherpzinnigfte oordeel kan 'er
niets loflijker zijn , dan uwe redevoering
in den Raad , welke mij mijne bloedverwanten
hebben medegedeeld: maar ik heb
u de reden van mijnen wensch , om niet
te zeggen van mijn hevig verlangen, in
mijnen voorigen brief gemeld, die, fchoon
zij u al niet volkomen rechtmaatig mag
fchijnen , deze verdeediging voor zich
heeft, dat, indien men zulk eene eer al niet
te zeer bejaagen mag , men dezelve echter
, wanneer zij door den Raad wordt aangebooden,
niet te verachten heeft. Ik voor
mij

GESCHIEDENISSEN. 4II
mij hoope, dac de Raad mij, uit dank
voor mijne, ten besten van den Staat aan­
vaarde, moeilijkheden, die eer, vooral daar
zij gebruiklijk is, niet zal onwaardig ach­
ten. En gefchiedt dit eens, dan verzoe­
ke ik van u Hechts , hetgeen gij aller-
vriendlijkst fchrijft, dat, daar gij mij naar
uw oordeel de grootfte eere wilt toeleg­
gen , gij u ook verheugt, indien mij een
liever wensch gebeuren mag (1)."
De veldtogt van CICERO was juist
geëindigd , zoo als zijn vriead c QX L 1 u s
hem had toegevvenscht, met gevechts ge­
noeg tot aanipraak op den lauer, en zonder
gevaar van een hoofdtreffen met de Par­
thers (2).
Het overige gedeelte van den tijd van
zijn bewind befteedde CICERO geheel aan
het burgerlijke beftuur van zijn krijgsge- in de huis.
lijke zaawest,
en gedroeg zich daarin, ten einde
ken van zijn
toe, zoo alzins lofwaardig, dat de oprech Procenfulfchap.
te achting voor waare verdienden een bij-
zonder verflag daarvan vordert. — Alle
de vermogende fteden der wingewesten
(O C'c ad Fam, L XV. ep. 6.
^O Cic. ad Fam. L. II. ep. IQ.
be-
VII.
BOEK
VUL
HOOFDST.
J. voor C.
49.
J. van R.
703.
Voortref-
Hjk beleid
van CICERO

VIÏ.
BOEK.
vin.
HOOFDST.
J. voor C.
49.
J. van R,
7°3-
'ƒ360,00 0-:'
412 ROMEINSCHE
betaalden den Landvoogden gewoonlijk
zeer groore foramen gelds voor de bevrij
ding van het winterkwartier hunner krijgsbenden
; Cyprus alleen kogt 's jaarlijks
zich dezen last niet twee honderd talenten
* af: maar CICERO wees alle die
fommen van de hand , 't welk eene zeer
aanmerklijke verligting voor de fteden
was, en wendde voords alle deelen zijner
ambtsbediening aan ter opheffing van alle
drukkende lasten. De bewooners van zijn
krijgsgewest konden noch wilden hunne
dankbaarheid verbergen voor zoo veel ongewoone
goedheid , doch de edelmoedigheid
van CICERO liet hun niet meer,
dan enkele betuigingen toe , hun uitdruklijk
verbiedende het oprichten van beelden
of Tempels ter zijner eere , welken de
Afiatifche vleijerij anders voor de grootfte
knevelaars zelve niet zelden had aangelegd
(i>
Op zijne rondreize door de onderfchei*
dene Afiatifche gewesten van zijn bewind
, vond hij overal eene groote fchaarsheid
van leefmiddelen in het land: hij zelf
CO CIC. ad ATTIC L. V. ep. ai.
on-

GESCHIEDENISSEN. 4I3
onderhield echter op eigene kosten de tafel
voor zich en zijn gevolg, en rtoodigde
aan dezelve doorgaands de voornaamfte
luiden des lands, maar zorgde , met over­
leg der Regeering, dat de fchandlijke.
opkoping van leefmiddelen door Grieken
en Romeinen gefluit en alle graankopers
verplicht wierden, hunne voorraadfchuuren
tot eenen maatigen prijs voor de
behoeftige menigte open te zetten (1).
CICERO zelf geeft in eenen zijner brieven
aan ATTICUS dit kleen, maar fchoon,
tafereel van zijn bewind. „ Ik zie , dat
mijne ingetogenheid en onbaatzuchtigheid
u behaagen: hoe veel te meer zou mijn
gedrag u zulks niet doen , indien gij hier
te Laodicea van de helft van Sprokkelmaand
tot aan het einde van Grasmaand
bij mij waart geweest. Ik heb , in zekeren
zin , wonderen verricht; veele fteden
zijn van alle fchulden ontheven ; veele
anderen in dezelven aanmerkiïjk verligt;
allen, bij het gebruik van derzelver eigene
rechten en rechtspleeging bewaard, ja tot
eene eigene wetgeving * verheven , heb * Aut».
nomit.
ben
(1) Cic. ai ATTIC. L. V. ep. 21.
VU,
BOEK
VIII.
HOO?DST.'
\. voor C.
49-
. van Rt 703.

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C
49-
J. van R
7°3-
* Een
oortjen.
4»4
ROMEIN SCHÉ
ben als een nieuw leeven aangenomen.
Om zich van fchulden te ontheffen, of
dezelvem te verminderen , heb ik ze op
tweederleije wijze in Haat gefield: de eene
is , dat 'er volftrekt geene onkosten in
mijn ganfche krijgsbewind gemaakt zijn, het
welk ik niet bij vergrooting zegge , want
ik herhaale het, mijn bewind heeft hun
zelfs geenen Teruncius * gekost. Onge-
gelooflijk is het , hoe dit middel alleen
de fteden heeft doen opkomen. Het an­
dere is dit: de dieverijen hunner eigene
Griekfche Overheden waren verbaazende*
Ik heb ze ter verandwoording geroepen
tot zinds tien jaaren herwaards : zij • be­
kenden rondborstig, en bragten zeiven het
oneerlijke gewin aan de onderfcheidene
Gemeenten terug,zonder eenige openbaare
fchande te ondergaan. De Gemeenten
brengen nu, zonder eenige klagt, den
pachters het verfchuldigde op , met de
agterftallen van het laatfte vijftal jaaren,
in 't welk zij niets hadden opgebragt. Ik
ben dus de oogappel der Pachters,
dankbaare luiden — zegt gij; — dit heb
ik ondervonden. Overigens is mijne land­
voogdij niet 'ongefchikt, maar zachtmoedig
en

GESCHIEDENISSEN. 415
en ongemeen genaakbaar. De toegang tot
mij is niet wingewestlijk. Men heeft niets
met eenen Kamerbewaarer te doen. Voor
het opgaan der zon wandel ik in mijne
gaanderij, als toen ik mededinger naar het
Confulfchap te Rome was: dit is hier
hoogst aangenaam en iet groots , terwijl
het mij , van ouds aan dezen dienst ge­
wend, maar weinig moeite kost (i)."
Dit voortreflijke gedrag van CICERO
verrukte de volkeren onder zijn bewind
zoo veel te fterker , als de regeering van
APPIUS zijnen voorganger bij hetzelve
ftootender aflïak. Deze APPIUS was de
broeder geweest van den vermoorden
CLODIUS , en had in dit krijgsgewest
LENTULUS spiNTHER opgevolgd, die
met POMPEJUS en MILO hoofdzaaklijk de
terugroeping van CICERO bewerkt had.
Schoon min fnood, dan zijnen broeder,
omdat hij min ftout was, ontzag echter
APPIUS geene wetten van eer of deugd.
Hij had zijn ganfche krijgsgewest uitge-
put.
CO Cic. ad ATTIC. L. VI. ep. 2. — PLU-
TARCHÜS bevestigt vólkomen, bet geen CICERO
hier zelf zegt. — In cic. p. 879.
VIL
BOEK
VUL
HOOFDST.
J. voor C
49.
f. van R.
7°3-
Gedrag
van zijnen
voorganger
VPPIUS.

416 R OMEIN SCHS
VII.
BOEK
VUL
HOOFDST.
J. voor C.
, 4 9 >
put. CICERO hoorde , bij zijne komst
niet anders fpreken , dan van buitenfpoorige
lasten , van verpandingen der inkom»
ften van de fteden , van klagten en be-
»
fchuldigingen en van wandaaden, eer aart
J. van R.
7«3- roofgedierte, dan aan eenen menseh voegende
, terwijl hij overal luiden aantrof,
wien het leeven zelve fchier een last was
geworden (i).
CICERO had nogthands eenige welvoeglijkheden
ten aanzien van APPIUS in
acht te nemen. Hij had zich reeds een"*
gen tijd geleeden met hem openlijk verzoend
, en moest zorgen, dat men de
welmeenendheid dier verzoening nu niet
in verdenking kon brengen ; daartoe drongen
hem ook deszelfs betrekkingen , zijnde
eene dogter van hem aan den oudften
zoon van POMPEJUS, eene andere aan
BRUTUS gehuwd. Zonder alzoo de belangen
der onderdrukte volkeren uit het
oog te verliezen, verzuimde hij niets,
om aan zijnen voorganger alle blijken
van beleefdheid en welwillendheid te
geven. Nogthands was het hem niet mo-
CO Cic. ad ATTIC L. V. ep. 16*
ge-

GESCHIEDENISSEN. 4*7
gelijk , alle misnoegen bij hem en de
zijnen te voorkomen. Al ten eerften nam
APPIUS het kwaalijk, dat CICERO, ter­
ftond bij zijne komst in het gewest, zich [. voor C.
r 49.
niet tot hem vervoegd had. Zoodra aan. r
. van B.
CICERO het Procanfulfchap van Cilicie rcS-
Oneen ig*
was te beurt gevallen, had hij APPIUS! leid tu
deswegens bericht gezonden , met betui- \
c
-
hhen AP-
ging van het genoegen , 't welk hij zich <
voorftelde, in dit bewind uit de handen
van eenen vriend overtenemen (i): AP­
PIUS had in zijn andwoord het verlangen
betuigd naar zijne ontmoeting, en CICE­
RO hem gereedlijk de keuze overgelaten
der gefchiktfte plaats daartoe (2). De
eerfte afkondigingen, welken CICERO had
gedaan als Proconful, hadden echter AP­
PIUS zeiven deze ontmoeting doen . uit-
ftellen en ontwijken , tot dat hij eindlijk
geheel onverwacht en met zoo veel fpoeds
CICERO ging ontmoeten, dat deze geene
gelegenheid had, om hem in perzoon
tegen te komen. Dit nu nam APPIUS,
trotsch op zijnen ouden adel , zeer euvel
(1) Cic. ad Fam. L. III. ep. 2.
(2) Cic. ad Fam. L. III. ep. 5.
XVI. DEEL. Dd
op,
VU
BCIK
VIII.
HOGFDiT*
'ÏUS en
IICERO.

41» StOMBINSCHS
V3L op, en deed hij als eene meesterachtigheid
BOEK
VIII. in CICERO voorkomen, waarvan deze
HOOFDST. zich in eenen wijdlopigen brief aan hem
J. voor C.
49. te vergeefsch trachtede te zuiveren (1).
J. van R. Eene bijzonderheid in de huislijke ge-
703.
fchiedenis van CICERO voegde eerlang
APPIUS
door CICE­ nieuwe onaangenaamheden aan de tegen­
RO bijgeftaan
in dei woordige betrekking tusfchen hem en APaanval
van PIUS, die door de hervorming, welke-
deszelfs
fchoonzoor meestal ten fchande zijner voorgangers
DOLABELi*.
ftrekken moest, telkens nieuwe verdriet*
lijkheden voordbragt. Zijne dogter TUL-
LI A was , waarfchijnlijk , gefcheiden van
haaren man CRASSIPES, en had zich,
in haares vaders afzijn,voor de derde maal
in het huwelijk begeven met p. CORTME-
LIUS DOLABELLA,eenen man van Raadsheerlijken
gedachte, losfe zeden, heftigen
aard, onrustigen geest, bedorven fortuin,
doch innemend voorkomen (2). Hij had
aan zijne eerfte vrouw eenen fcheidbrief
gegeven, om deze tweede verbindnis te
kun-
O) Cic. ad ATTIC. L. V. ep. 17. Id. ad
Famil. L. III. ep. 5, 6, 7.
(2) Cic «//ATTIC. L. VI, ep. 6. L. VII.
ep. 3. Id. ad Famil. L. II. ep. 15. L. VIII. ep. 13.

GESCHIEDENISSEN.
kunnen aangaan, en, ftaande deszelfs voltrekking
, deed hij eenen aanval op AP­
PIUS ctAUDlus , hem rechtftreeks van
ftaatsmisdaad in zijn wingewest, en fchand- J
lijk ftembejag ten tijde van zijn Conful- .
fchap befchuldigende. Deze roekelooze 703.
onderneming bragt CICERO in verlegenheid,
meenende, dat elk hem zou houden
voor den geheimen aanftooker van dit
werk. Hij öntfchuldigde zich deswegens
aan APPIUS, en toonde eerlang
met de daad, dat zulk een vermoeden
onrechtvaardig was. Hij zelf toch, als opvolger
van APPIUS , de man zijnde , die
fchier geheel alleen dezen aanval kort doen
affpringen of gelukken, voorkwam den
Wensch van POMPEJUS, die reeds bedacht
was, om zijnen eigen zoon naar
hem toe te zenden , tefi einde hem voor
de belangen zijnes Schoonvaders te winnen»
Hij verklaarde zich openlijk voor APPIUS,
en beloofde hem allen dienst en hulp,
welke hij uit zijn krijgsgewest kon verlangen.
Alle verdenking en alle misnoegen
van APPIUS tegen CICERO hield nu*
ook op ; die gaarne van alle betwistbaars
aanlpraak op eenen zegepraal afzag«,
Dd a ïen
VIL
BOEK
vin.
HOOFDST;
. voor d
U van Ri

VII.
BOEK
V1U.
420 ROMEINSCHR
ten einde het rechtsgeding fpoedig tot
zijne eer te doen aflopen , en zelf zich
HOOFDST.
aan zijne Rechters aanbood, alvoorens zijn
J. voor C
49. ' befchuldiger gereed was met den aandrang
J. van R • van zijnen eisch. Hij werd niet flechts
703.
vrijgefproken van beide de aanklagten,
maar tevens kort daarna tot het eerwaar-
digfle , doch meest verwaarloosde , ambt
van het Gemeenebest benoemd (1).
Cenfor- Deze APPIUS, die om knevelaarijen en
fchap van
onderdrukkingen
APPIJS.
in zijn wingewest bij
eenen min woesten aanvaller, dan DOLA-
BELLA, en eene min vermogende voor­
fpraak , dan van CICERO, de flrengheid der
wetten misfchien zou ondervonden heb­
ben , ten minften dezelve alzins verdiend
had, werd nu, benevens PISO, den.
fchoonvader van C«SAK., tot Cenfor
benoemd, zijnde zij de laatfte perzoonen,
die deze waardigheid in het veege Ge­
meenebest voerden. Haar aloude gezag,
door eene wet van CLODIUS befnoeid,
maar nu door de affchaffing dier wet
wederom herfteld, deed den onwaardigen
Cen-
(1) Cic. ad Famil. L. VIII. ep. 6. L. II. ep.
13. L,. III. ep. 12.

GESCHIEDENISSEN. 421
Cenfor APPIUS denken, dat deszelfs ftren-
ge gebruik de ongebondenheid en zeden­
loosheid van zijn eigen gedrag zou doen
vergeten , en aan zijn charakter dat eer­
waardige voorkomen geven, om het welk
zich veelen zijner voorouders in dien
zelfden rang hadden zien bewonderen en
eerbiedigen. „ Weet gij al, — fchreef
ctELius aan CICERO, dat de Cenfor
APPIUS wonderen onder ons verricht;
dat hij de ftrengfte tucht, ook over beel­
den en fchilderijen , ook over de maate
van den landeigendom en de betaaling der
fchulden voert? Hij denkt vast , dat het
Cenforfchap zeep of zoutfteen is. Ik
geloof, dat hij mis heeft, want, hij wil
het vuil afwasfchen, maar fcheurt zich
aderen en builen open. Haast u toch,
bij alle de Goden, en kom toch hierover
met ons lagchen. DRUSUS zit als rech­
ter over overfpel: APPIUS verbant fchil­
derijen en beelden (1)!"
Deze onvoeglijke en geheel ontijdige
hervorming fterkte intusfchen eeniglijk, om
's volks genegenheid af te trekken van
CO Cic. ad Famil. L. VIII. ep. 14.
Dd 3
p o M-
VII.
SOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
49.
}. van R.
703.

CJCERO
verlaat Ci-
42* ROMEINSCHÊ
vu. POMPEJUS , die ten naauwften met AP­
BOEK
VIII.
PIUS was verbonden: terwijl C^SAR'S
HOOFDST. fchoonvader zich vergenoegde met, ge­
J. voor C.
heel ftil zittende , enkel aantezien , hoe
49-
J. van R. zijn Ambtgenoot, geheel naar willekeur,
703,
Ridders en Raadsbeeren vernederde, waar
onder ook SALLUSTIUS de Gefchied-
fchrijver behoorde, dien hij op de lijst
der Raadsheeren wegliet, en zelfs CURIG
het uiterlte gevaar liep; welk alles den
aanhang van CAESAR, uit hoofde van deze
onthouding zijnes fchoonvaders , aanmerk-
lijk veld deed winnen (i).
Het ernstige verlangen van CICERO,
dat toch zijn hewind niet mogt verlengd
maar ten fpoedigften geëindigd worden,
werd inmiddels vervuld ; hij wacntede
echter zijnen opvolger niet af, maar hel­
de het bewind van zaaken in handen van
zijnen Penningmeester c. CCELIUS , en
verliet alzoo zijn krijgsgewest met eene
volkomene zelfsvoldoening over zijnen
eigen perzoon , maar met de fmanlijkfte
pnrust over den toeftand van het Gemee­
nebest.
O) PIQ CASS. L. XL), p. 150»
Op

GESCHIEDENISSE'N. 4 a
3
Op zijne terugreize ontving hij op het
eiland Rhodus de tijding van den dood
van H O R T E N S I U S , welke hem zeer fterk
aandeed. De tijd had alle voorige ver- J
VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
. voor C.
49-
deeldheden , uit hunnen wederzijdfchen f. van Ra
naarijver tot de eer der Romeinfche wel-
703-
Dood
fprekendheid gebooren, reeds lang doen yan den
Redenaar
vergeten , en de minzaame bijlegging van ÏOHTEN-
A T T I C U S had de laatfte wonden hunner ilUS.
vriendfehap, bij de ballingfchap van CI­
C E R O uit de ontrouw van H O R T E N S I U S
ontftaan , almede geheeld. De voorrede
voor een gefchrift over de vermaarde Re­
denaars , het welk C I C E R O drie jaaren
laater in het licht gaf, droeg openlijken
rouw over het verlies van dezen man,
„ Hij ftierf, fchreef hij toen wegens zij­
nen dood, in het genot van een beften-
dig geluk, ten rechten tijd voor zich,
fchoon niet voor zijne medeburgers ; hij
viel , toen hem het beweenen van het
Gemeenebest gemaklijker zou zijn gevallen,
dan het helpen, indien hij in het leeven was
gebleeven, en leefde zoo lang, als men in
hetzelve wel en genoeglijk leeven kon (i)."
CO Cic. in BRUT. C I.
Dd 4
El-

4°4 ROMEINSCHE
VII. Elders reeds over de welfprekendheid, den
BOEK
VIII. aard en zeden van HORTENSIUS ge-
HOOFDST.
fproken hebbende (1) , fchiet ons thands
J. voor C.
_ 40- niets overig van hem te zeggen, dan dat
J. van R.
hij een voortreflijk Redenaar was, die
703.
echter zijne welfprekendheid geenzins aan
de belangen der eerlijkheid en onfchuld
alleen verbond, maar zelfs zich tot laage
kunstenaarij ter krenking van het recht
liet vinden.
Terugrei •
fce van ci« Van Rhodus ftak CICERO op Epkefus
CERo. over, en kwam van daar in het midden
van Wijnmaand te Ather.en aan. Zijn
voorganger APPIUS had eene nieuwe gaan­
derij doen flichten op eigene kosten bij
3en tempel van de Eletifinifche CERES.
Dit bragt CICERO op het denkbeeld,om ook
eenig bijcieraad aan de Academie toe te
poegen , ten gedenkteeken van zijnen
naam. Hetzelve fchijnt echter niet tot
dradlijkheid gekomen te zijn, daar het
ïndwoord van zijnen ATTICUS, wiens
raad hij hierin had gevraagd , hem op
nieuw zoo ftellig verzekerde van den
aanftaanden burgerkrijg, waarin hij zelf
(O Zie D. XIV. bl. 65-71.
nood-

GESCHIEDENISSEN. 4 2
5
noodzaaklijk aandeel zou krijgen , dat hij
zich liever haastede, om te huis te zijn, ten
einde zijne maatregelen naar eigen voorko-
(i) Cic. ad ATTIC. L. VI. ep. i. L. VIL
ep. 3. Id. ad Famil. L XIV. ep. 5.
(a) CIC. ad ATTIC. L. VII. ep. 1.
Dd 5
VII.
BOEK
VUL
HOOFDST.
men van zaaken te kunnen nemen Ci- J . voor C.
49-
CERO voedde nogthands ftille hoop , om J . van R.
zelf den twist der twee mededingers bij
te leggen , op grond zijner vertrouwde
vriendfchap met beiden , die van hunne
zijden niet nalieten , hem met de vertrouwelijkfte
en hartlijkfte brieven voortekomen,
wijl de een zoo wel, als de ander,
hem geheel voor zich alleen trachtede te
winnen (a).
703.
Op de reize van Athenen naar Italië Verlies
verloor
'an TIRO.
CICERO zijnen vrijgelaten Haaf,
TIRO , die, ondanks de laagheid van zijnen
ftand , niet flechts van grooten dienst was
geweest voor zijnen meester , maar ook
bij ons nog eenig dankbaar aandenken verdient.
Aan zijne hand toch zijn wij het
affchrift veifchuldigd van alle die briefbundels,
welken wij van CICERO bezitten
, en waarin zoo wel de bijzondere
ge-

VII.
BOEK
VIII.
HOOFDST.
J. voor C.
J. van R.
Nieuwe
aanfpraak
van CICERO
op eenen
zegepraal.
426 ROMEINSCHE
gefchiedenis van CICERO'S leeven en
de algemeene gefchiedenis van zijnen
tijd de meest gewenschte bronnen, als de
ftijl in onderwerpen van den meest verfchillenden
aard de uitmuntendfte voorbeelden,
gevonden hebben. Een geheel
boek der gemeenzaame brieven van CI­
CERO is aan dezen TIRO gericht, die
krank was agter gebleeven te Patra , alwaar
hij echter, fchoon in eenen ftaat
van geduurige ongefteldheid, nog verfcheiiene
jaaren moet geleefd hebben (i).
Italië naderende kwam bij CICERO
weder het verlangen boven naar den
zegepraal wegens zijne verovering van
Pindanisfum , welk verlangen hij nu te
ninder kon wcderftaan , daar BIBULUS,die
;eenen voet buiten de poorten van Antiochie
had gezet, zoo lang de Parthers
in Syrië waren , naar deze eer geftaan
had; — om welke fchijnbaare ongerijmdheid
weg te nemen, wij ons echter te herinneren
lebben, dat de Parthers door CASSIUS ,
als eenen Onderbevelhebber van B I B U L U S ,
ver-
CO Cic. ad Famil. L. XVI. Id. ad ATTIC.
L VII. ep. 5.

GESCHIEDENISSEN. 427
yerdreeven waren, en de uiterlijke eer
daarvan gewoonlijk aan den Bevelhebber
werd beweezen , onder wiens hoog gezag
zulke «feiten waren gefchied.
CICERO landde in het laatst van Slachtmaand
te Brundufium, en trok Italië door
met gelauerde bijlbundels, tot kenmerk van
zijne aanfpraak op den vollen zegepraal.
Zijne vrouw TE RENT IA ontmoetede hem
terftond bij zijne landing; ook kwam hem
een aantal zijner vrienden uit beide de
partijen in den Staat te gemoet, en maakte
hem bekend met den rampzaligen toeftand
der zaaken, die nu tot het uiterfte der langgevreesde
uitbarsting waren gekomen, CI­
CERO zelf zorgde wel, van zig nog niet
te verklaaren , fchoon hij reeds de partij
van POMPEJUS voor zich zeiven had gekoozen
, en hoopte nog fteeds op eene
bemiddeling. Hij hield meer dan één
mondgefprek met POMPEJUS, en kwam
eindlijk den vierden van Louwmaand des
volgenden jaars voor Rome , van waar
hem eene zeer groote menigte van luiden
met allerleije blijken van achting en eere
verwelkomden. Zijne vrienden vroegen,
ondanks den verwarden ftaat van zaaken,
enen
VII.
BOEK.
VIII.
HOOFDST,
[. voor C,
49. ,
f. van R«_
7°3i
J. voor C.
48.
J. van R,
704,

4*8 ROM. GESCHIED:
VII. eenen zegepraal voor hem, en de geheele
BOEK
VIII. Raad toonde zich genegen , om het ver­
HOOFDST.
zoek in te willigen. De Conful LENTUï.
voor C
LUS alleen, wenschte, dat men hier aan
48.
J. van R, niet dacht, alvoorens de algemeene zaaken
704.
beter geregeld waren , tegen wanneer hij
zelf beloofde, 'er het voorftel toe te zul­
len doen: maar CESAR'S rechtftreekfche
optogt naar Rome dreef eerlang den gan­
fchen Raad uit een, en deed CICERO
zijnen zegepraal geheel vergeten (1).
Cl) Cic. ad ATTIC L. VII. ep. 1, 2, 3, 4,
ld. ad Famil. L. XVI. ep. 11, 12. — PLOT. in
cic. p. 879. Volgends dezen zou CICERO, toen
de Raad zelf hem eenen zegepraal toeflond, ge­
zegd 1
hebben: „ dat hij liever, na het herftei der
tendragt, den wagen van CES AR wilde volgen."
NE.

NEGENDE HOOFDSTUK.
DE DRIE LAATSTE VELDTOGTEN
VAN CffiSAR IN GALLIE.
D e Romeinfche overheerfching moge het Inleiding.
gewelddaadige bedwang van allen opftand
der eenmaal onderworpene volkeren eene
bevrediging der wingevvinsten noemen: dat
de oorfpronglijke vrijheid zich nimmer
bevredigt met allen vreemd geweld, deed
het krijgshaftige Gallie den Romeinfchen
veroveraar op nieuw gevoelen.
Naauwlijks had CAESAR, die den gan­
fchen ondergang der Eburoners eenen ge-
noegzaamen fchrik voor allen nieuwen op­
ftand der onderworpene volkeren in deze
gewesten achtede , dezelven verlaten, on­
der eene welverdeelde winterlegering van
tien keurbenden (1), om aan gene zijde
der Alpen de zaaken van zijn krijgsgewest
te verzorgen , en tevens van naderbij een
(i) Zie boven bl. 250.
waa-
J. voor C.
52.
J. van R.
700.

VIL
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
52-
J. van R.
700.
Nieuwe
opftand der
Galliërs.
43Ö ïiOMElNSCHS
waakend oog te houden op den loop der
iïaatkundige verwarringen te Rome (1) ,
of eensklaps barstede 'er een nieuwe opftand
uit, die veel geweldiger zelfs , dan
de voorigen, was (2).
Den moord van p. CLODIUS en het
Raadsbefluit tevens vernemende, in gévolge
waarvan alle jonge manfchap van ltd*
Ue den krijgseed aan POMPEJUS deed,
oordeelde het CSSAR van zijn belang,
voor zich zeiven eene ligting van manfchap
te houden door zijn ganfche krijgs*
gewest, Het gerugt Voerde dit nieuws
fpoedig de Alpen over,en voegde 'er bij,
het geen men in Gallie wenschte, dat
CAESAR door de oneenigheden te Rome
terug gehouden werd , en geduurende dezelven
niet bij het heir zou komen. Zij,
die te vooren reeds het meest geklaagd
hadden over de heerfchappij van het Romeinfche
volk, namen terftond deze gelegenheid
waar , om vrij ftout en openlijk
van eenen nieuwen opftand te fpreken.
De Gallifche Vorsten beftemden onderling
CO Dio CASS. L. XV. p. 13$.
(E) FLOR. L. III. c. 10.

GESCHIEDENISSEN. 43-
ling eenen landdag in eene afgelegene en
boschachtige ftreek. Op denzelven maakten
zij den dood van ACCO (I) tot hun­
ne gemeene zaak, als kunnende een gelijk'
lot hun allen treffen. Voords trokken zij.
zich den geheelen toedand van Gallie aan,
en daagden eikanderen door allerleije beloften
uit, om het eerst den krijg te hervatten,
en ten kosten van eigen lijfsgevaar de
Gallifche vrijheid te herdellen. Zij merkten
daarbij zeer wel op , dat men CAE­
SAR, moest trachten af te fnijden van
zijne keurbenden , eer dat deze hunne
raadflagen aan het licht kwamen ; en dit
fcheen hun gemaklijk , wijl toch de keurbenden
zonder 's Veldheers bevel de winterkwartieren
niet zouden durven verlaten,
en de Veldheer zelf niet zonder een talrijk
gevolg bij zijne keurbenden kunnen
komen. Dit , ten minden , leed bij niemand
hunner twijfel , dat het beter was,
op het veld te fneuvelen , dan den voorvaderlijken
roem van dapperheid en aloude
vrijheid ongewrooken te iaten (2).
(1) Zie boven bl. 250.
(2) C*s. de lell. Gall. L. VII. c. 1.
De
VII.
BOEK»
IX.
HOOFDST.
|. voor C«
5».
[. van R.
7ca.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
43& ROMEIN SCHE
De Carnuters * waren de eerften, die
'er voor uit kwamen , dat zij geen gevaar
ontzagen voor het algemeene welzijn. Zij
J. voor C.
52.
beloofden, de eerften te zullen zijn, om
J. van R. de vijandlijkheden aantevangen, en , wijl
700.
men voor het tegenwoordige aan geene
* Die var
Chartrain. wederzijdfche gijsfelaars kon denken , om
dat de zaak geen uitftel dulde , ftelden zij
voor, om aan eikanderen de onfchend-
baarfte trouw met duuren eede te bezweren
in tegenwoordigheid der onderfcheidene
veldteekenen, 't welk bij de Galliërs de
grootfte plegtigheid was. Hun voorftel werd
aangenomen , hun voorbeeld gevolgd, en
de nadere dag tot den aanvang der vijand­
lijkheden bepaald (1).
Romeinen Op dien dag trokken de Carnuters,
te Cenahumver­
aangevoerd door COTUATUS en CONEmoord.
TODUNUS , beiden van ftouten aard , te­
t Orleans gen Genabum f op , en bragten 'er alle
de Romeinen om hals , die zich in deze
ftad tot het drijven van handel hadden
nedergezet, onder welken c. FUSIUS
COTTA was, een Romeinsch Ridder,
wien casAR het opzicht over den graan»
(O Cffis. de belt. Gall, L. VII. c. 2.
han-

GESCHIEDENISSEN. 4.33
r&hdel had aanbevolen. Het gerucht van
den moord en van de plundering dier Ro-
meineti verfpreidde zich fchicrlijk onder de
overige Gallifclie Staaten , vooral daar
rhen zich, gelijk bij alle belangrijke voor­
vallen , hiertoe bediende vart roepers, die
Van ftreek tbt llfeek het niéuws overna­
men , en zoo agtervolgends in korten tijd
tot aan deh laatften mededeelden , hef
welk zoo fnel Werkte , dat het voorge­
vallene te Genabuin , 't welk met het
opgaan der zon gebeurd Was, Voor heÊ
éinde van de eerfte nacht-wacht, dat is des
avonds voof negen Uuren , reeds bekend
Was bij de Arverners, fchoon na genoeg
honderd en zestig duizend fchreden * Van
daar verwijderd (1).
Op gelijken gröhd riep alhier VÉRCIN VERCINGE-
GETORIX, de zoon van
roR'xver­ CÈLTILLUS,
zet 7ichte.
die Weleer hët hoogfte ge?ag iri het gan­ »en de ktneinen.fche
Cehifche Gallie had bekleed , doch van.
zijne medeburgers was ömgebragt, om dat
hij tevensnaar het Koningfchap had gedaan,
alle zijne afhangelingen Op en fpoördé
hun ten ftrijde aan. Zij toonden zich voor
(1) Cxs. de bill. Cdll. L. Vil. c. 3,
XVI. DE EI» E«
hem
VII.
8 0 E K
iX.
HOOFDST.
J. voor C.
52.
J. van R*
7Ö3.
'* Over de
48 uuren
gaans.

434 ROMEINSCHE
VIL hem gereed , doch hij vond tegenftand bij
BOEK
IX. zijnen oom cn andere voornaame luiden,
HOOFDST. die zich aan zulk een roekeloos beftaan
J. voor C
niet wilden waagen, maar hem zeiven uit
52.
J. van R Gergovia verdreeven. In plaats echter
700.
van nu aftezien van zijn ontwerp, fchaarde
hij rondom zich een heir behoeftige
en bedorvene luiden, en trok alzoo weder
tegen Gergovia op , wier burgers hij in
zijne gevoelens overhaalde,
Hij worc t De partij , welke hem tegenftand had
tot Bevelhebber
dei , gebooden , werd nu op haare beurt verzamenverdreeven,
en hij zelf tot Koning door de
bondene
Galliërs overigen aangefteld. Zijn eerfte werk was,
verkooser. ' afgevaardigden te zenden bij alle de nabuuren
, om hun te bezweren, van hem
t®ch getrouw te blijven. De Senoners,
Parifiè'rs, tictoners , Cadurcers , Turoners,
Aulercers, Lemovicers, Andes (1 )
en alle de overige kustbewooners namen
gereedlijk deel in den opftand , en verkoozen
hem eenpaarig tot hunnen Opperbevelhebber.
Met dit gezag bekleed, vorderde
hij van allen gijsfelaars en fchreef
aan
Senonefers, Parijfenaars, die van Poitou,
Qpercij, Touraine, Auvergne, Limofin en Anjou,

1 1 1 S S Ê M
G E S C H A D E -
aan elk hunner eene zekere leevering van
krijgsvolk voor. Vooral zorgde hij voor
eene aanzienlijke ruiterij, en voorzag, mee
de uicerfle oplettendheid, in alles, wat tot
de volkomene uitrusting gevorderd werd.
Zijne zorgvuldigheid ging gepaard met de
uiterfte geftrengheid, welke de minde aarzeling
in de voldoening aan zijne eisfehen
wederhield. Zwaar misdrijf werd bij hem
met vuur en ander foltertuig geftraft; om
geringer plichtverzuim zond hij het krijgsvolk
met afgefneedene ooren, of uitgeftooken
oog naar huis, om ten fchrik
voor de hunnen te verftrekken (i). Alzoo,
fpoedig een geducht heir op den
been gebragt hebbende , zond hij L u c-
TERIUS den Cadurcer met een gedeelte
zijner benden tegen de Rutemrs *, en
trok zelf met de overigen tegen de Bi- 1
turigers f te veld. Dezen namen de toevlucht
tot de Mduërs , onder wier be- 1
]. voor C.
5a.
\. van ft»
700.
Zyne
krijgstucht
;n beleid.
* Die van
'.ouërgue*
1 Die van
'erry.
fcherming zij ftonden, en verzogten fpoedigen
onderftand. Met voorkennis der
Onderbevelhebbers, dien c JE s A R bij het
ïeger had agtergelaten, zonden de Mdu'ér$
CO CrfKS. d« isll. Gall. L. VII. *,
Ee a
hun
VII»
BOEK
IX.
HOOFDST.

VII.
BOEK
IX. "
HOOFDST.
J. voor C.
, 52.
43°" ROMEINSCHÉ
hun ruiterij en voetvolk : maar hetzelve?
kwam niet verder , dan tot de rivier de
Ligeris, de grensfcheiding tusfchen de
/Ëduêrs en Biturigers, vertoefde aldaar
J. van R. eenige dagen, en keerde met de verzeke­
700.
ring terug, dat men geenen ftaat had dmv
ven maaken op de Biturigers, die eene
heimlijke zamenzwering met de Arverners
zouden aangegaan hebben. CAESAR zelf
achtede het twijfelachtig , of de Mduërs
hier meer re verdenken waren , dan de
Biturigers, fchoon dezen zich terftond
met de Arverners vereenigden, na dat de
anderen hunnen onderftand hadden terug getrokken
Ci).
Netelige De tijding van dezen nieuwen opftand
toedand
*an OESAR. deed CAESAR terftond Italië verlaten, e»
zich naar het Overalpifche Gallie begeven,
waar toe hem de herftelde orde in
Rome en de gemaakte fchikkingen onder het
Confulfchap van POMPEJUS volkomene
gelegenheid lieten. Hij bezwaarde zich,
bij zijne komst in dit gewest, alleen over
de 'wijze zijner terugkomst bij het leger»
Zijne keurbenden tot zich te roepen, waa
(O CJSS. de bell. Gall. L, VIL c. 5,
de-

GESCHIEDENISSEN. 437
dezelven bloot ftellen aan veelerlei gevecht
op hunnen togt, buiten zijne tegen­
woordigheid : zich zeiven naar hunne winterkwartieren
te begeven, was zich per-
zoonlijk bloot te geven aan alle de ge-,
vaaren van vijandlijke volkeren, op wier
onderwerping zelve geenen ftaat was te
maaken.
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
|. van R,
701.
Inmiddels had LUCTERIUS de Rute- Uitmun*
end beleid
Kers reeds tot het bondgenootfchap der, 'an CiËSARa
Arverners doen overgaan , gijsfelaars aangenomen
van de Nitiobrigers en Gabalers*,
en was met eene aanzienlijke krijgs­ * Die van
igenoh en
magt aangerukt op het Romeinfche winge- j
iivaudan,
west, gereed, öm op het zelve bij Narbo
eenen inval te doen. C M S A R , van dezen
toeleg verwittigd , meende dien volftrekt
te moeten verijdelen. Hij begaf
zich naar Narbo, bemoedigde deszelfs
bevreesde inwooners en legde bezettingen
in alle de fteden der Ruteners, voor zoo
ver zij tot het Overalpifche wingewest
behoorden , en in alle omliggende fterkten
der Volcers en Tolofaters f. LUCTE-^ t Die van
wg- en
RIUS oordeelde het nu raadzaamer, terug» •der-Lantedoe
en
&e trekken, dan zich tusfchen zoo veele % : Toulmt-
Ee 3 vij-/« rs.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
438 ROME!NSCHE
i/ijandlijke bezettingen te waagen, en dit
?af aan c iE s A R ruimte, om zijn krijgsont-
sverp in dezen neteligen toeftand te vol­
J. voor C,
voeren. Hij wilde in het land der Arver-
si,
J. van R. fiers doordringen , en had daartoe eene
701. verzamelplaats befcheiden bij de Helviërs *
* Die van
Fivarez. ' van een gedeelte der benden , die tot het
vingewest behoorden , en van alle de
üeuw geworvene krijgsluiden uit Italië.
De berg Cevenna, die de Helviërs van
ie Arverners fcheidde, was hem alleen
naar in den weg: doch het krijgsvolk,
1 loor zijn voorbeeld bemoedigd , baande
iich dien weg door de meeuw , die zes
\ 'oeten hoog deszelfs kruin bedekte. De
4 fryerners, gerust op dezen berg, als op
< enen muur, die hun, in dit jaargetijde,
r \ oor geenen enkelden perzoon, veel min
\ oor een gansch heir,overkomelijk fcheen,
\ verden overrompeld. C^SAR'S ruiters
\ rerfpreidden zich eensklaps , op zijn be-
1 'el, over hun ganfche land, en verme­
j nigvuldigden alzoo den fchrik, dien het
rerucht en bijzondere boden fnellijk overiragten
tot in het leger van VERCINGErpRix.
Alle de Arverners, die onder
zij-

GESCHIEDENISSEN. 439
zijne banicre dienden, fmeekten hem, dat
hij hun toch niet wilde overlaten aan de
woede van eenen vijand, die zich op
hunnen grond het allereerst wilde wreeken.
VER. c IN GE TOR ix liet zich door
hunne beden leiden: ca;SAR had dit
verwacht. Zijn ontwerp was , den vijand
aan deze zijde bezig te houden, terwijl hij zelf
zijne keurbenden elders deed zamentrekken.
Hij vertoefde dus flechts twee dagen, gaf
daarna het bevel over deze benden aan
den jongen BRUTUS, met last, om zijne
ruiterij flechts wijd en zijd te laten Itroopen
, en verliet hem , onder voorwendzel
van verflerking te haaien , met belofte
van binnen drie dagen terug te keeren.
Maar nu begaf CAESAR zich met groote
dagreizen naar Vienna ; Helde zich aldaar
aan het hoofd zijner nieuwe ruiterij, welke
hij 'er eenigen tijd te vooren had doen
zamentrekken ; rukte met dezelve dag
en nacht door over de grenzen der Mdu-
VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
ƒ. van R.
701.
ers tot op den grond der Lingoners *, al • * Die van
angreu
waar twee keurbenden overwinterden; riep
van daar alle zijne overige keurbenden uit
derzelver winterlegering bij een, en kwam
alzoo met zijn ganfche heir te veld, al-
Ee 4 voo-

Vfl.
BO F. K
IX.
HOOFDST.
J. voor G
5'
J, van R.
7DI. '
44® ROMEINSCHE
voorens de vijand iet vernam van zijne
komst in deze ftreeken (i).
Op het bericht hier van keerde VERCIN-
GETORIX naar bet land der Biturigers
terug, enfloeg zich voor Gergovia neder,
eene tweede ftad van dien naam, welke CJE--
SARnaden flag der Helvetï/rs aan deBojers
ter woonplaats gegeven, doch tevens aan
de Mdiïèrs onderworpen had (2). Deze
krijgswending bragt CAESAR in geene ge­
ringe verlegenheid. Zijne keurbenden voor
het overige van den winter werkloos hou­
dende, en den Alduërs derzelver cijnsbaa-
re onderdaanen latende ontnemen, vreesde
hij voor eenen algemeenen afval der GaU
liers , als kunnende zij zich van hem geene
befcherming belooven: te vroeg in tegen­
deel den veldcogt openende, dreigden hem,
fphaarsheid en gebrek aan toevoer. Hjj
verkoos ephter liever, alle ongemak te
dulden, dan aller gemoederen van zich te
verwijderen , beval alzoo den ALduërs ten
erpstigften , hem van toevoer te voorzien,
3eed de B jers verwittigen van zijnen aan-
Cl) C#s. de be.ll. Gall. L. Vfl c. 6, 7, 8,
(2) Zie r>. XV. nl. 4-2. Vide Cotament.
I ims. de bell. Gall. L, VII. c. 0.

«ESCHIEPENISSEN. 441
gpgt, liet twee keurbenden ter bewaaring
van de bagagie zijnes ganfchen heirs te
Agendicum * agter, en trok tot ontzet
van dit Gergovia op.
Den dag na zijnen optogt kwam hij,
voor Vellaunodunum f, eene ftad der,
Senoners, welke hij na een beleg van
twee dagen vermeesterde. Twee dagen 1
f. van R,
701.
' Sens.
\ Beaune
n Gatincis,
laater bereikte hij Genabum, alwaar de
Romeinfche inwooners onlangs door de
Carnuters om hals waren gebrpgt. Zijn
fpelle aantogt had de inwooners geenen
tijd gelaten tot behoorlijken tegenweer.
Zij wilden zich des nachts door eenen
ftiilen aftogt redden over de JLigeris §,
rnaar CAESAR, die dit bemerkte, liet
zijne keurbenden door de in
! De Loire.
brand
geftokene poorten ter ftad indringen,
overviel hun op dezen overtogt, maak­
te ze fchier allen krijgsgevangen , en gaf
de ftad ter plundering aan het krijgs­
volk over, hetwelk dezelve in den asch
legde.
C/ESAR zelf trok voords de Ligeris
over, rukte het land der Biturigers door,
en floeg zich voor. Noviodunum ** neder. <
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
[. voor G.
De ipwponers traden fpoedig in onder-
Ee ^ ha«-
* Nouath

VIL
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
sU
J. van R.
701.
<
44 2
ROMEINSCHE
handeling wegens de overgave , doch eer
de voorwaarden getroffen werden, vertoon­
de zich de ruiterij van VERCINGETORIX.
De tijding van C^ESAR'S aantogt had hem
het beleg van Gergovia doen opheffen en
tegen het Romeinfche heir aanrukken. De
Novioduncrs hervatteden den moed op het
gezicht van dit ontzet ;'fchoon zij al.
reeds gijsfelaars aan CAESAR gegeven en
ïenige Romeinfche hopluiden en foldaaten
n hunne ftad genomen hadden. Met een
uid gefchreeuw vatteden zij terftond de
vapenen weder op , flooten de poorten
in bezetteden de wallen; echter niet, al-
'oorens de enkelde Romeinen , die zulks
{ poedig bemerkten , zich met het zwaard
i i den vuist eene uitkomst bezorgd nad­
< ien. Spoedig verdreef CES AR de vijand-
1 ijke ruiterij, die door geen voetvolk werd
g
erugfteund, en — het gemeene volk in de
11 ad, hetwelk, op het gezicht daarvan, nu
v reder wanhoopte , maakte zich meester
V m allen , die de fchennis van het ver-
d rag hadden aangeraaden , leverde ze ge-
V ingen aan CAESAR over en ftelde de ge­
h hele ftad in zijne magt, van waar hij
zi jn goed geluk vervolgde tot voor Ava-
ri-

GESCHIEDENISSEN. 4+3
ricum, 't welk voor de fterkfte en belang,
rijkfte plaats der Biturigers werd gehouden
(i).
VERCINGETORIX, door zoo veele ag-^
tereenvolgende verliezen getroffen, riep ee- J
nen algemeenen Raad bijeen, en ftelde aan
denzelven voor : „ dat de krijg op eene k
geheel andere wijze , dan tot dus verre, c'
moest gevoerd worden ; dat men de Ro- R
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
. voor C
SI.
. van R.
701.
Vieuw
ijgsbeleid
in VES-
NGETO«
X.
meinen vooral van allen toevoer moest
affnijden; dat de talrijkheid zijner ruiterij
en de ongunftigheid van het jaargetijde
dit gemaklijk zou maaken ; dat de vijand
zich telkens moest verfpreiden , om voe­
der te haaien; dat men alle die afzonder­
lijke benden flechts had op te ligten, om
CAL SAR te noodzaaken tot den terugtogt,
of hem van gebrek te doen omkomen;
dat men voords, ten algemeenen welzijn
alle bijzondere belangen vergetende, alle
de dorpen en landhoeven behoorde in
brand te fteken , werwaards zich het Ro>
meinfche leger ook mogt wenden , ten
einde hun allen voorraad, dien zij 'er
zoeken mogten, te benemen; dat het hun
(I) Cxs.de bell. Gall. L. VII. c. 9-13.
zel-

VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R.
Tot.
444
ROMEINSCHE
zeiven aan geenen leeftogt kon ontbreken
in landen , dien zij van eene vreemde
overheerfching verlosten; dat de Romei­
nen door zulke maatregelen gedwongen
zouden worden, zich wijd en zijd te ver-
fpreiden , om niet van honger in hun le­
ger om te komen , het welk hun gele­
genheid zou geven tot eene gemaklijke
nederlaag der vijanden of verovering hun­
ner bagagie; dat men zelfs de onver­
werkte fteden , welke zich niet zouden
kunnen verdeedigen, moest in den asch
leggen, om hun buit en fchuilplaats te
onthouden; dat eindlijk deze voorflag hard
en grievende mcgt fchijnen, maar dat men
het veel harder en duldloozer moest
achten, kinderen en echtgenooten in flaa-
vcrnije te zien wegvoeren en zelve om
hals gebragt te worden, welk lot toch on-
vermijdlijk aan hunne overwinning was ver­
bonden." De ganfche vergadering hoorde
dezen voorfjag oplettend aan,, en verkeer­
de denzelven in een welberaaden befluit.
Uit meer dan twintig fteden der Bituri­
gers ging op éénen dag de vlam op; het
zelfde had plaats in alle de overige Staa­
ten; rondom zag men veelvuldigen brand,
en

GESCHIEDENISSEN. 445
en, fchoon zulks allen groote fmarten aan­
deed, troosrede zich elk met het uitzicht,
van het verloorene weldra, na de behaalde
overwinning, te zullen kunnen herftellen.
Over Avaricum hield men eenen bij­
zonderen raadflag : men ' ftond in twijfel ,
om het in den asch te leggen, of te ver-
deedigen. De Biturigers vielen den ove­
rigen Galliërs te voet met beden, om
hun toch de fchoonfle ftad van het gan­
fche land, die ten fteun en cieraad tevens
van hunnen Staat verftrekte ,. niet met ei­
gene handen te doen ontfteken. ,, Haare
ligging alleen , dit beweerden zij, kon
haar genoegzaam verdeedigen, wijl zij
aan de rivier en in moeras gelegen, flechts
eenen en zeer engen toegang had." VER-
CINGETORIX verzettede zich eerst te­
gen hunne beden , doch liet zich door
hun fmeeken en het medelijden der
menigte overhaalen: Avaricum werd be­
houden en terftond van eene fterke be
zetting voorzien (i).
Nu volgde VERCINGETORIX de Ro*
meinen op het fpoor met kleene mar-
fchen,
(i) CiES. de heü. Galt. L. VII. c. 14, 15.
VIL
B O BK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
51.
J. van
701.
R

vin
BOEK.
IX.
HOOFDST.
J. voor C,
Si-
J. van R,
701.
446 ROMEIN3CH3
fchen, en legerde zich midden tusfchen-'
bosfchen en moerasfen op. zestien dui­
zend fchreden afftands van Avaricum,
met hetwelk hij dagelijksch gemeenfchap
hield , zoo dat hem alles bekend was,
wat 'er omging, en de bezetting onder
zijne geduurige bevelen ftond. Zijn oog
floeg fteeds de voerageering der Romeinen
gade , en zijne benden deeden de hun-
nen , die zich daartoe dagelijksch verder
af moesten begeven , zeer veel kwaads,
fchoon de Romeinen voorzichtig genoeg
waren , om telkens eenen anderen weg in
te flaan en zich aan geene gezette uuren
te houden.
Beleg van CES AR floeg zijn leger aan die zijde
Avaricum van Avaricum neder , waar de rivier en
door de
Romeinen. het moeras eenen engen toegang openlie­
ten , en begon aldaar eenen dijk op te
werpen, dien hij van fchanstorens en
lormtuig deed voorzien. De toevoer van
leefmiddelen was door hem aanhoudend
aan de Mduèrs en Bojers aanbevolen,
maar gefchiedde van den eenen kant zeer
traag, wijl de geestdrift der Aiduêrs niec
groot voor Rome was, aan den anderen
zeer fchraal, wijl de Bojers hunne eigene
graa-

GESCHIEDENISSEN. 447
graanen tot eigen onderhoud van nooden
hadden. Dit veroorzaakte groot gebrek
in het Romeinfche leger, het welk de
bedoelde uitwerking der vijandlijke brand J
dichtingen fchierlijk ondervond. Verfchei-J
dene dagen was het krijgsvolk zonder
brood en moest den honger dillen aan
vee, het welk uit verafgelegene landerijen
werd opgedreeven: nogthands liet zich het
gemeen geen woord ontvallen , het welk
der majesteit van het Romeinfche volk ,
gelijk CE SAR. zelf het noemt, noch des
roems der voorige overwinningen onwaar­
dig was. CJESAR. zelf bezogt de onder-
fcheidene keurbenden in derzelver leger-
kwartieren, en gaf haar te kennen, dat
hij het beleg wilde opbreken , wanneer
haar het gebrek te zwaar viel; maar allen
baden zij hem, dit toch niet te doen, met
bijvoeging: „ dat hunne veeljaarige dienst
onder zijn bevel niet verdiend had eeni­
ge fchande te ondergaan , of ergens on­
verrichter zaake aftetrekken ; dat zij het
opbreken des beleg» eene fchande zoude
reekenen, er», lieve» alle leed wilden verduu-
ren, dan de fchimmen huaner medebur­
gers
vu.-
SOEK
XI.
HOOFDST.
. voor C.
5,:-
. van Ri
701.

va
BOEK
IX;
HOOFDST.
}. voor C
51.
J ( van 1L
701,
448 RÓMEINSCHS
wegens den moord te Genabum oftgé»
wrooken te laten (1)."
De Romeinfche ftormrorens naderden
den muur van Avaricum reeds, wanneer
CiESAR uit krijgsgevangenen vernam, dat
V E R C I N G E T O R I X , na dé ganfche lahd«
ftreek, waarin hij gelegen had , afgevoera-
geerd te hebben, nader op Avaricum was
aangetrokken , en in eigen perzoon met alle"
zijne ruiters en ligtgewapende voetknechten^
die gewoon waren tusfchen de ruiterij in
te vechten , eene hinderlaag . betrokken
had ter plaatze, waar hij verwachtede, dat
de Romeinen den volg-nden dag zouden
voerageeren. Op dit bericht trok C ^ S A R
des middernachts in diepe itilte uit, erl
kwam des morgens vroeg voor de vij-
andlijke legerplaats. De Galliërs ver­
namen zulks echter nog tijds genoeg, om
hunne karren en legertrein boschwaards irt
te brengen, en met alle hunne benden
in volle flagorde op eenen breeden heuvel
den aanval af te wachten, waartoe CJESAR
terftond bevel gaf.
De heuvel zelf, Waarop de Galliërs
CO CiBS. de belf. Gall. L.Vil. e. 16,17.
ftorl-

GESCHIEDENISSEN. 449
ftonden, rees glooijend op , en was omringd
van een moeras, 'c welk bezwaarlijk
en niet zonder gevaar doorwaadbaar was,
fchoon flechts vijftig voeten breed. Zich
op deszelfs fterkte gerust verlatende, hadden
zij alle de bruggen over dit moeras
afgebroken, en voords onderfcheidene benden
post doen vatten aan de plaatzen,
alwaar de overtogt het eerst zou mogen
ondernomen worden , gereed om de Romeinen
alsdan terftond op het lijf te vallen.
Dezen, geërgerd, dat de Galliërs hun
durfden ftaan , vorderden van hunnen Veld.
heer het teeken tot den flag: maar CE S AR.
deed hun zien; „ welk een verlies van dappere
luiden de overwinning van eenen zoo
voordeelig geplaatften vijand noodzaaklijk
zou kosten ; en hoe onvergevelijk het in
hem zijn zou, het leeven van luiden, die
geen gevaar voor roem ontzagen , niet
dierbaarer te achten, dan zijn eigen." Het
krijgsvolk liet zich alzoo gezeggen , en
trok den zelfden dag nog naar het beleg
van Avaricum terug , zich door de hoop
op die verovering wegens deze te. leurftelling
troostende (i).
VER-
(1) CES. de belk Gall. L. VII. c* 18, 10,
XVI. DE EU Ff
VFI*
BOEK.
IX.
HOOFDST.
|. voor Gt
51.
f. van R,
701.

VB.
SOEK
IX.
HOOFDST.
, J. voor C
5i-
J. van B,
701.
450
ROMEIN SCHE
VERCINGETORIx werd bij zijne te­
rugkomst door de Galliërs van verraaderi]
befchuldigd. Het nader brengen van het
leger bij den vijand , het verwijderen der
ganfche ruiterij, het agterlaten zijner ben­
den zonder opperbevel, het aanrukken der
Romeinen, om zich van deze gelegenheid
te bedienen, dit alles fcheen een overlegd
ontwerp, het welk in hun oog blijken
droeg , dat hij het oppergezag in Gallie
liever aan C^ESAR'S toelating, dan aan
hunne gunst wilde verplicht zijn. Hij be-
andwoordde deze verdenking met voldoen­
de redenen van zijn gedrag. „ Gebrek aan
voeder had hem het leger doen verleg­
gen ; de goede gelegenheid der plaatze
had hem de nabijheid van den vijand doen
verachten ; de ruiterij had hij elders wil­
len gebruiken, wijl dezelve op moerasfigen
grond van geenen dienst was; het bevel had
hij aan niemand willen opdragen , om
geen gevaar te lopen van een ontijdig
treffen ; der Romeinen aanval moest aan
toeval of aan het bericht van den eenen
of anderen worden toegefchreeven , maar
had hun tevens van hunnen heuvel der­
zelver geringheid en bloohartigheid doen
zien ; hij begeerde geen oppergezag van
CSE.-

GESCHIEDENISSEN. 4*fi
e M s A R door verraad , 't welk hem de
overwinning fchenken zou,' en wilde hun
BOEK
IX. ,
gaarne het opperbevel weder in handen HOOPDSTi
ftellen,
}. voor Ci
indien zij het min voordeelig voor
zich, dan vereerend voor hem, achteden," J. van Ri
?oié
Om eindelijk de zijnen volkomen van den
goeden uitflag te verzekeren , beriep hij
zich op het getuigenis, 't welk zij van
Romeinfche krijgsluiden zouden hooren:
en nü bragt hij eenige flaaven voor den
dag , dien hij voor eenige dagen bij hec
voerageeren had opgeligt. Dezen, verma­
gerd van den honger , dien hij hun op-
zetlijk had doen lijden , eh door bedrei­
gingen gedwongen tot een valsch bericht^
betuigden : „ Romeinfche keurlingen té
zijn , die , door gebrek gedreeven , oni
eenig koorn of vee te zoeken , heimlijk
het leger van C/ESAR verlaten haddenj
het welk een volflagen honger leed
en voornemens was , binnen drie dagen
Op te breken , indien zich Avaricum
niet binnen dien tijd overgaf." Dit be­
richt voltooide den Zegepraal van VERCIN-
GETORIX over de verdenking; al het
krijgsvolk juichte hem toe, en liet dé
wapenen , ten gewoonen teeken daarvan ?
Ff s Wk'

45*
ROMEINSCHE
VII.
BOEK
IX.
kletteren. Men befloot, tien duizend uirgelezene
mannen ten onderftand der be­
HOOFDST. legerden af te zenden, welken men uit
J. voor C.
alle de onderfcheidene benden verkoos,
5«-
J. van R. wijl men den Biturigers alleen de belang­
701.
rijke verdeediging niet wilde overlaten van
eene ftad, wier behoud beflisfchend voor
de ganfche vrijheid fcheen CO'
Verdee­ De verdeediging van Avaricum was
diging van
Avaricum. zoö wel fchrander als dapper. De Galliërs
waren weergadeloos vlug in het over­
nemen en naarvolgen van alles, wat zij
bij anderen nuttigs vonden. Geduurende
de zeven veldtogten van C

GESCHIEDENISSEN. '453
rens, dien zij met huiden dekten, en ont­
rusteden door geduurige uitvallen bij nacht
en dag het Romeinfche werkvolk; ook
wisten zij de vijandlijke loopgraven te
vinden, dien zij met deenen verdopten.
of met branddoffen vulden, of waaruit zij
de mijngravers en krijgsluiden met lange
brandende dokken verdreeven fj).
Uit eigen aanleg waren de Gallifche Maakzsl
Ier Galli-
muuren zeer gefchikt, om het toen ge-J chemim­ bruiklijke dormtuig te verduuren. Zwaare' en.
balken, van veertig voeten doorgaands lang,
werden twee voeten evenwijdig van eikan­
deren op den grond gelegd , en van bin­
nen door even zwaare dwarsbalken ver­
bonden ; de tusfchenruimten van twee voeten
breed werden van buiten door groote dee-
nen aangevuld , en voords met aarde vol-
geworpen. Op zulk eene laag volgde
terdond eene andere , maar zoodanig ge­
legd, dat de veertig voets balken niet op
eikanderen , maar óp de aangevulde tus­
fchenruimten rusteden, in welk verband
men voordging te werken , tot dat de
muur de vereischte hoogre had , die als­
(O CJBS. de bell. Gall. L. VII. c. 22.
Ff 3
dan
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
f* voor C.
Su
1. van R.
701.

454 ItOMEINSCUS
VII. dan den ftormram wederftond door het
BOEK
IX. verband der timmering van binnen, en
HOOFDST van het vuur weinig nadeels leed , door
J. voor C
' de afwisfeling van fteen en hout van bui-
5i-
J. van R •ten (1).
7°i-
Vrucht
Ondanks al dien tegenftand en in weêr-
looze uitwil van het jaargetijde, het welk den
yal der be
legerden. * krijgsman door geduurige natte koude het
werk zeer moeilijk maakte, kwamen de
belegeraars echter binnen vijf en twintig
dagen klaar met eenen ftormdijk van drie
honderd en dertig voeten breed en tagtig
voeten hoog. Dezelve bereikte nu fchier
den vijandlijken muur, wanneer men eens­
klaps des nachts het ganfche werk zag fmeu-
Jen. De vijanden hadden de loopgraven, met
brandftof opgevuld , nu aangeftoken , en
deeden tevens eenen uitval met brandende
toortzen, hout en pek , en alles wat ter
brandftichting diende. De Romeinen ver­
weerden zich zoo dapper, als zij aange­
vallen werden; het gevecht duurde lang;
telkens vielen 'er nieuwe benden uit de
vesting op de belegeraars aan ; de Galli-
CO C^s. de bell. Gal!. L. VII. c. 33. FM$
Comment. ad li. I.

GESCHIEDENISSEN. 455
tihs achteden het behoud van Avaricum
niet flechts, maar het gansch herftel van hun­
ne vrijheid , af hanglijk van dit beflisfchen-
HOOFDST.
de tijdftip. Een hunner ftond
J. voor C.
voor de
poort der ftad, en wierp geduurig ballen
van pek en joodenlijm in het ontftoken
vuur ; men kreeg hem bij de Romeinen
in het oog, en een pijl wierp hem ter
neder; een ander Galliër trad terftond
in zijne plaats en vond 'er ook den dood;
een derde en een vierde vervingen hun,
en geenen oogenblik bleef deze gevaarlij­
ke post onbezet, zoo lang het gevechi
duurde. Eindelijk gelukte het den Romei
nen, den brand te blusfchen en den vijanc I
terug te flaan CO»
Alle middelen ter verdeediging dus u Mislukte
vergeefsch beproefd hebbende,
pooging ten
beflooter Gillen afde
belegerden , met overleg en op raac Itogt der
verdeedivan
VERCINGETORIX, Avaricum 1 t< gers.
verlaten. Zij hoopten , dat een ftilli
aftogt in den nacht zonder veel nadeel
zou gefchieden, om dat het leger vai l
VERCINGETORIX nabij, en het moera 5
eene genoegzaame belemmering voor hun
(O C

vir.
IX.
HOOFDST.
J. voor C,
J. van R,
70ï,
1
t
45^ R O M E I N SC H E
vervolgers was. Maar, terwijl zij zich hier
toe gereed maakten , verlieten de vrou­
wen haare huizen, wierpen zich weenende
aan de voeten van haare vaders , mans en
zoonen, en baden, dat men noch haar
noch haare kleene kinderen , te zwak of
jong voor zulk eene vlucht, ter ftraf zou
overlaten aan de vijanden. Het uiterfte
lijfsgevaar laat zelden medelijden toe. De
vrouwen vonden de mans onverzetlijk in
hun befluit, en hieven een gefchreeuw
aan , het welk den Romeinen derzelver
toeleg verwittigde. De ftille aftogt
was verijdeld, en de Galliërs waagden
rich aan den wakker gemaakten vijand
liet (i>
Verove­
C / E S A R maakte den volgenden dag
ring van
Avaritum. :oeftel tot den ftorm: maar eene geweldige
) egenbui verhinderde hem, denzelven te
md^rnemen , het welk hem zoo veel te
maangenaamer was, daar hij minder waak-
:aamheid, dan te vooren, bij de beleger-
< len opmerkte. Om deze zorgloosheid te
1 >evorderen, ftelde hij den aanval eenigen
ijd uit, en liet denzelven daarna flechts
flaauw*
(1) C/ES. de ielï. Gall. L. VII, 0. aö,

GESCHIEDENISSEN. 45?
Saauwlijk beginnen; doch kort daarna gaf
hij eensklaps het teeken tot den vollen
ftorm , met toezegging van een bijzonder
loon voor hun , die het eerst den vijand­
f. voor C.
lijken muur beklommen. Weldra was dat
loon verdiend. De belegerden, hunne wal
in de magt der beftormers ziende, trok­
ken bij benden op de marktplaatzen en
pleinen te zamen, en fchaarden zich in
driehoekige dagorden, wachtende alzoo de
veroveraars af: maar, bemerkende, dat de
Romeinen zich enkel bemoeiden met de
geheele bezetting der wallen, en vreezen-
de alzoo rondom ingeflooten te zullen
worden , wierpen zij moedeloos de wape­
nen neder , en liepen in een woest ge­
drang naar het uiterfte einde der ftad,
waar zij zich gedeeltlijk in den uitgang
der poort verdrongen, gedeeltlijk door de
Romeinfche ruiterij vervolgd werden. Nie­
mand der veroveraars dacht aan plunde­
ring, voor dat de moord van Genabum,
gelijk het heetede, gewrookea was. Grijs­
aards , vrouwen en kinderen werden zoo
min gefpaard,als weerbaare mannen; alles
ging over den kling ; flechts agt honderd
mannen van de veertig duizend, die de
Ff 5 be-
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. van R.
701.

Vil.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J, voor C,
5'-
J. van R,
701.
Nieuw
beleid van
VERCINGE­
TORIX.
458
R0MEIN3CHE
bezetting hadden uitgemaakt, waren bij
het eerfte alarm gevlucht en behouden in
het leger van VERCINGETORIX gekomen.
Deze oplettende en fchrandere
Veldheer, al vroeg van hunne aankomst
verwittigd , had echter gezorgd, dat zij
op zekeren afftand door vertrouwde luiden
ontmoet , tot laat in den avond opgehouden
, en terftond afzonderlijk geleid
waren naar de onderfcheidene ftammen,
waartoe zij behoorden , op dat hunne
onverhoedfche en gezamenlijke komst, op
het midden van den dag, geene opfchudding
in zijn ganfche heir zou verwekken (1).
Den volgenden dag riep VERCINGE­
TORIX zijn heir bij een, en hield aan
hetzelve in eene redevoering voor: „ dat
men den moed niet behoorde op te geven
, noch zich door het geleeden verlies
te zeer laten nederflaan, wijl de
Romeinen hunne overwinning aan geene
dapperheid in het gevecht, maar aan
zekere kunst en ervarenis in. het beftormen
te danken hadden , waarin de Galliërs
onbedreeven waren ; dat men zich
in
CO CMS. Je bell. Calk L; VII. c. 27, s8.

GESCHIEDENISSEN. 459
•in den oorlog nooit enkel voordeel moest VIL
voorftellen; dat hem nimmer de verdee­
BOEK.
IX.
diging van Avaricum had aangedaan, ge­ HOOFDST.
lijk zij zelve wisten ,
. voor Ct
maar dat men aan'
de onvoorzichtigheid der Biturigers enj
de te groote tosgevendheid der overigen
dit nadeel had te wijten , het welk hij
echter Ipoedig door veel grooter voordeel
zou herftelien ; dat hij zou zorgen, om
de overige Staaten , die met hun niet za-
menfpanden, deel te doen nemen aan den
opftand, en eene eendragt in Gallie te
bewerken, welke de magt zelfs van 't heel­
al zou wederftaan ; grootendeels had hij
dit reeds herfteld; inmiddels was het hun­
ne zaak, het leger behoorlijk te verfchan-
zen, ten einde de onverhoedfche aanval­
len van den vijand te gemaklijker afte-
weeren CO*"
Deze taal was den vrijheidminnenden
Galliër te aangenaamer, om dat VERCIN­
GETORIX, na zulk eenen zwaaren flag,
nog moeds behield: men vormde zich nu
zelfs veel hoogere gedachten van het be­
leid en voorgevoel des Veldheers, die eerst
(?) CASS. de bell, Gall. L. VII. c. 39.
het
5 I
*«
. van R,
701.

VIL
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
51-
J. van R
?OI.
46b ROMEINSCHE
het Hechten, daarna het verlaten van
Avaricum had aangeraaden, toen alles nog
behouden was; en de tegenfpoed, die het
gezag van andere Veldheeren veel doet
lijden , vergrootede het algemeen vertrou­
wen op VERCINGETORIX ZOO zeer,
dat men zelfs, op zijne verzekering, de
vereeniging van gantsch Gallie verwachtede.
Voor het eerst verfchanste men nu
ook het leger, en, fchoon ongewoon aan
zulken arbeid, gehoorzaamde elk zonder
wederfpraak.
VERCINGETORIX bemoeide zich van
zijnen kant niet minder, dan hij had beloofd,
om de overige Staaten te winnen,
waartoe hij beloften noch gefchenken aan
derzelver Opperhoofden fpaarde. Hij koos
tot deze onderhandelingen de gefchiktfte
luiden, wier doorflepenheid of vriendfchapsbetrekking
hem den besten uitflag
beloofde. Hun , die Avaricum ontvlugt
waren, gaf hij kleederen en wapenen. Ter
aanvulling zijner verminderde benden,
fchreef hij aan eiken bondgenoot de levering
voor van zeker aantal krijgsluiden
tegen eenen bepaalden dag , en vorderde
van allen de opzending hunner boogfchutters,

GESCHIEDENISSEN.
46I
cers, waarvan Gallie over het geheel wel
voorzien was. De vaardige voldoening
hier aan herftelde fpoedig het geleeden
}. voor C.
verlies. Te gelijker tijd kwam THEUTO- 51'.
MARUS, de zoon van OLLOVICO en J. van R.
701.
Koning der Nitiobrigers, wiens vader met
den naam van vriend was vereerd door
den Romeinfchen Raad , met een groot
aantal ruiters, gedeeltelijk uit zijne eigene
Staaten, gedeeltlijk in Aquitanie door
hem geworven, tot VERCINGETORIX
over (1).
Inmiddels hield C/ESAR zich eenige daVerdeeld­ gen op, om zijn krijgsvolk, het welk groot
gebrek geleeden had, op den rijken voorraad
, dien hij in Avaricum vond, te
onthaalen en van deszelfs afmatting , geduurende
het ganfche beleg , een weinig te
doen uitrusten. De lente riep hem echter
fpoedig weder te veld , en zijn voornemen
was , den vijand uit zijne bosfchen
en moerasfen te lokken , of hem binnen
dezelven op te fluiten. Op dezen nieuwen
krijgstogt bedacht, vervoegde zich
tot hem een aanzienlijk Gezantfchap van
Mdu-
(1) CiJts. de heil. Gall. L. VII. c. 30, 31.
VIL
B O EK
IX.
HOOFDST.
heden bij rj»
jEduSrs.

40*2 ROMEINSCHE
VII.
SOEK
IX.
Mduirs, het welk hem bad , ten fpoedigftea
hunnen Staat te komen helpen, als in het
HOOFDST. uiterfte gevaar gebragt door de twee-
J. voor C,
fpalt van twee Regenten, die beiden be­
51.
J. van R, weerden recht te hebben tot de hooge
701.
Overheid, welke bij hun jaarlijksch flechts
aan éénen perzoon werd aanbevolen. Het
ganfche volk had deel genomen in dien
twist , de Raad zelfs was verdeeld, en
alles dreigde den burgerkrijg, waartegen
men nu om CVESAR'S voorziening fmeekte.
CiESAR Hoe veel nadeels CAESAR "er ook in
Öoet in de.
vond, 'zich van het vijandlijke leger te
• zeiven uitfpraak.
verwijderen, oordeelde hij het echter raad­
zaam , de heillooze gevolgen van deze
oneenigheden te voorkomen , op dat zulk
een magtig en met de Romeinen naauw
verbonden volk door den daadli)ken bur­
gerkrijg niet wierd van een gefcheurd, en
het zwakfte gedeelte daarbij de hulp van
VERCINGETORIX inriep. Daar nu 'slands
wetteii bij de Aïdiïèrs niet toelieten, dat
de hooge Overheid zich buiten de land-
paalen van den Staat begaf, befloot cZÉ-
SA R , geenen fchijn van inbreuk willende
geven op hunne rechten , zelf naar de
Mdu'èrs te trekken, en den ganfchen
Raad 4

GESCHIEDENISSEN. 40"g
Raad , benevens de twee mededingers,
Voor zich te Decetia te roepen. Schier het
ganfche volk kwam aldaar bij een; en wijl
het nu aan CISAR bleek, dat de een
der mededingers , COTUS genaamd , op
eene onbehoorlijke plaats en tijd , in tegenwoordigheid
van eenige weinige heimlijk
opgeroepene kiezers , door zijnen eigen
broeder tot Bewindsman was benoemd
, ftrijdig met de wetten , welke
niet flechts de regeering van twee perzoonen
uit één huis, zoo lang zij beiden
leefden, maar zelfs de zitting in den Raad
verbood , gelastede hij dezen, afftand te
doen van het hoogst gezag, waarin hij
CONVICTOLITANE s , die naar 's lands
gebruik door de Priesterfchap benoemd
was, bevestigde (i).
Met deze uitfpraak tusfchen beiden gekomen
zijnde , maande C^SAR de Mduers
aan, om, alle oneenigheden vergeten»
de, hem flechts hunne goede dienften te
bewijzen in den oorlog , waarvoor zij,
na de geheele onderwerping van Gallie,
billijke belooning mogten verwachten. Hij
vof*
(O C*s. de bell. Gall. L. VII. c. 3a, 33»
VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
f. voor C
sa.
f. van R»
701.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
, si-
}. van E
701.
464 ROMEINSCH»
vorderde hunne ganfche ruiterij en tien
duizend voetknechten , om dezelven ter
dekking van zijnen toevoer van leefmiddelen
te gebruiken. Voords verdeelde hij
• zijne krijgsmagt in twee heirlegers, elk
van zes keurbenden, het eene onder bevel
van LABIENUS tegen de Senoners
en Pariftërs gericht, het andere voerde
hij zelf tegen de Arverners aan, en trok
* De A i- terftond naar Gergovia aan den Elaver *.
lier.
VERCINGETORIX, van deze krijgs-
Optogt
van C/ESA Rwending onderricht, liet terftond alle de
tegen Ga
govia aan "bruggen over deze rivier afbreken, en
den Elaver.
trok zelf haaren anderen oever langs.
Beide de vijandlijke heiren waren nu in
elkanders gezicht , en floegen zich fchier
tegen over eikanderen neder. Overal
ftonden fchildwachten, om toe te zien,
dat de Romeinen nergens eene brug
iloegen. CAESAR begon te duchten, dat
de rivier hem den ganfchen zomer zou
belemmeren , wijl dezelve eerst tegen
het najaar doorwaadbaar werd. Om
dit te voorkomen floeg hij zich met zijn
heir in etne boschrijke ftreek neder, ter
plaatze, waar weleer eene brug had gelegen
, en bleef aldaar den volgenden dag
heira-

GESCHIEDENISSEN. 46$
heimlijk met twee keurbenden egter. Zijne
overige vier keurbenden trokken, naar
gewoonte en met alle de bagagie voord ,
doch verdeeld in zes krijgshoopen, ten
einde deze vermindering niet in het
oog te doen vallen , en hadden last,
om dien dag zoo veel wegs af te leggen,
als hun zou doenlijk zijn. CAESAR zelf
hield zig met de zijnen zoo lang ftil,
tot dat hij aan den tijd des dags kon be-
reekenen, dat men zich nu wederzijdsch
zou gelegerd hebben , en begon daar­
op de brug te herftellen op de oude paa­
ien , die in het water gebleeven waren.
Dit werk dus fchierlijk volvoerd en zijne
keurbenden veilig overgebragt hebbende,
koos hij eene gefchikte legerplaats en liet
nu zijne vier andere keurbenden tot zich
terug roepen. De tijding hier van was
voor VERCINGETORIX genoeg, om hem
met verdubbelde marfchen te doen voord­
rukken , ten einde niet tegen zijnen zin
tot een treffen gedwongen te worden (i).
CASAR kwam in vijf dagen voor Gef*
govia, geraakte terftond in eene fcher-
(O Css. de teil. Gall. L. VII. c. 34, 3f.
XVI. DEEL. Gg
mut*
vii.
SOEi
IX.
HOOFDST.
J. voor C
5'- -
ƒ• van R»
7©i.
1

466 ROMEINSCHE
VII. mutzeling , berende de ftad , doch wan­
BOEK.
IX. hoopte , uit hoofde van haare ligging op
HOOFDST. eenen hoogen en fteilen berg , om dezel­
}. voor C
ve ftormenderhand in te nemen , en wilde
èü
|. van R p aan het beleg niet denken , voor dat de
701. toevoer volkomen geregeld was. VER­
CINGETORIX lag niet ver van daar mede
op eenen berg , met de krijgsbenden
zijner onderfcheidene bondgenooten afzonderlijk
op eenen kleenen afftand rondom
zich. Dagelijksch voor zonneopgang kwamen
derzelver Opperhoofden eenen krijgsraad
met hem houden, en voords ging
'er geen dag voorbij, zonder dat hij den
moed en gezindheid der zijnen in fchermutzelingen
met de Romeinen beproefde.
Aan den voet van den berg, waarop Gergovia
lag, was een welverfchanfte heuvel,
wier bezit C/ESAR in ftaat kon fteilen,
om den vijand grootendeels van water en
voeragie aftefnijden; deszelfs bezetting was
niet zeer fterk. CAESAR bediende zich
echter van den nacht , om dezelve te
overrompelen , eer zij uit de ftad verfterkt
wierd, en legde 'er twee keurbenden
op, wier gemeenfchap met zijn leger

GESCHIEDENISSEN» 46"*
tegen allen onverhoedfchen aanval van den
vijand hij tevens verzorgde (i).
Inmiddels liet zich CONVICTOLITA-
NES door de Arverners omkopen tot vijandlijkheden.
Hij hield eene zamenkomst
van eenige jonge luiden , onder wien L I-
TAVICUS en deszelfs broeders in aanzien] oosheid
uitmunteden. Onder dezen deelde hij het! Ier JEdurs.
geld uit, het welk hem was gezonden,
en deed hun daarbij gedenken : „ dat zij,
als vrije luiden, gebooren waren, om zelve
bevel te voeren ; dat de Mduërs alleen
den zegepraal van het Galüfche bondgenootfchap
vertraagden ; dat hunne toetreding
het den Romeinen fpoedig te benaauwd
in Gallie zou maaken; en dat hij
zelf wel eenige verplichting aan c/ESAR
had , maar nog meer aan de vrijheid was
verfchuldigd." Deze jonge luiden lieten
zich weldra door het gezag van den
Bewindsman en de hoop op groote bevordering
overhaalen , en vroegen flechts, wat
hun te doen zou ftaan, om het volk tot
het opvatten der wapenen over te haaien.
CONVICTOLITANES ftelde LITAVICUS
(1) CES. de heil. Gall. L. VII. c. 36.
Gg *
aan
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
[. voor C*
|. van R.
701.
Trouw

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
J. van R
701.
4éS ROMEIN SCHE
aan het hoofd der tien duizend voetknechten,
die aan CSSAR moesten gezonden
worden , en beraadflaagde voords het ganfche
ontwerp, waar onder ook dit behoorde
, dat zijne broeders zich alvoorens
naar CAESAR zouden begeven. Omtrend
dertig duizend fchreden van Gergovia af
zijnde , fprak LITAVICUS dit heir met
deze woorden aan: „ werwaards begeven
wij ons, krijgsluiden? Onze ganfche ruiterij
en adel is niet meer: EPOREDORIX
en VIRDUMARUS, de voornaamfte luiden
van onzen Staat , zijn onverhoord, als
fchuldig aan hoog verraad tegen Rome,
omgebragc. Verneemt gij zelve dit van
hun, die den moord ontvlucht zijn;
wijl de dood van mijne broeders en alle
mijne bloedverwanten mij te zeer van
rouwe overftelpt, om u het voorgevallene
te vernaaien!" Dit in jammerenden toon
uitgeroepen hebbende, liet hij door eenige
afgerechte knaapen het zelfde herhaalen,
het welk hij had gezegd, met bijvoeging 1
„ dat de meeste ruisters om hals waren
gebragt, om dat men hun befchuldigde,
met de Arverners te hebben gefproken ;
dat zij zelve zich onder het Romeinfche
krijgs»

GESCHIEDENISSEN. 46*9
krijgsvolk verftoken en alzoo den dood
ontvlucht hadden." De Mduërs hieven
nu eene kreet aan, waarbij zij LITAVI-
[. voor C.
cus bezwoeren, voor hunne veiligheid te
Si.
zorgen. „ Als of 'er nog eenig beraad tej . van R.
701.
pas kwam , andwoordde hij hun , als of
het niet noodzaaklijk was, om rechtsreeks
op Gergovia aan te rukken, en ons met
de Arverners te vereenigen? Kunnen wij
wel twijfelen , of de Romeinen ons mede
zullen aanvallen ? Indien ons alzoo de minfte
moed bezielt, dat wij dan den dood
der rampzalig gefneuvelden wreeken , en
deze ftruikroovers voor hunne gruwelen
ftraften!" Terftond wees hij hun op eenige
Romeinfche burgers, die onder hun
geleide eenen aanzienlijken toevoer naar
c JE s A R bragten , doch nu woedend aangevallen
en wreed vermoord werden ;
voords zond hij boden terug, om door
het ganfche land der Mduërs denzelfden
leugen wegens den moord te verfpreiden,
en allen aan te moedigen, om, even als
zij, het gewaand geweld te wreeken (i).
EPO-
(I) C.ES. de heil. Gall. L. VII c. 37, 38.
Gg 3
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.

vn.
BOEK
IX.
HOOFDST.
4?o
ROMEINSCHE
EPOREDORIX, een jong edelman van
veel vermogen in den Staat, en VIRDU*
M A R U S , van gelijken ouderdom en in­
J. voor C vloed, maar van geringer afkomst, waren
51-
J. van R. beiden thands bij CJESAR, maar weder-
701.
zijdsch naarijverig en vijandig tevens
wegens de onlangs bijgelegde partijfchap.
EPOREDORIX, die mede kennis had
gekreegen van den toeleg van LITAVIcus,
begaf zich in den nacht naar cm-
SAR'S tent, ontdekte hem alles, en bad
hem zelfs: „ om toch te beletten, dat de
geheele Staat door den kwaaden raad van
eenige jonge luiden niet afvallig van Ro~
me wierd , het geen zeker te verwachten
ftond, wanneer deze duizenden zich met
den vijand vereenigden , aan wier behoud
alle hunne nabeftaanden zouden deel nemen
, en wier gemis de Staat zelfs niet
gering zou kunnen achten."
Deze ontdekking trof c m s A R geweldig
, om dat hij de Mduërs altijd bijzonder
had begunstigd: zonder eenig verwijl
trok hij met vier keurbenden en alle
zijne ruiters uit, zich zelfs den tijd niet
gunnende, om zijne legerplaats voor de twee
ove-

GESCHIEDENISSEN, '47I
overigen in te trekken, welken hij ter
bezetting van hetzelve , onder het bevel
van c. FABIUS, agterliet. Zijn bevel om
de broeders van LITAVICUS gevangen
te nemen kwam echter te laat, zijnde zij J
een weinig vroeger tot den vijand overgelopen.
CAJSAR, zijne benden aangemoedigd
hebbende, om zich toch door geene vermoeijenis
op dezen togt te laten vertraagen,
kreeg, na eene marsch van vijf en
twintig duizend fchreden , het heir der
JEduèrs in het oog, en zond terftond zijne
ruiters vooruit , om hetzelve te beletten
verder voord te trekken, met ftrengen
last, van niemand hunner om te brengen.
EPOREDORIX en VIRDUMARUS moesten
zich beiden, op zijn bevel, onder de
ruiters vertoonen en de hunnen toefpreken.
Dit gefchiedde : de Mduërs zagen
het bedrog van LITAVICUS, ftaken de
handen op, toonden zich ter overgave
genegen, wierpen de wapenen af, en
begonnen om lijfsgenaê te fmeeken , terwijl
LITAVICUS met zijne vafallen, wien
het nimmer vrij ftaat, naar de zeden der
Gallihs, hunne Befchermheeren, zelfs
Gg 4
n i e t
vu.
B O EK
IX.
HOOFDST.
. voor C.
si.
, van R.
701,

VII.
BOEK
IX.
niet in den meeriten nood, te verlaten,
naar Gergovia vluchtede (1).
HOOFDST.
Terftond werden 'er door CJESAR bo­
J. voor C
den aan de /Edu'èrs afgevaardigd met de
J. van R
701.
4?2 ROMEINSCHÈ
tijding van het voorgevallene en van zijne
genade voor hun, dien hij naar krijgsrecht
met den dood kon ftraffen. Slechts drie
uuren van den nacht liet hij het krijgsvolk
rusten; daarna keerde hij met hetzelve
naar Gergovia terug; midden op weg
kwamen hem echter reeds eenige ruiters
van FABiustegen, met de tijding: „ dat
het leger door den vijand met al zijne
magt was aangevallen; dat het voor de twee
keurbenden zeer bezwaarlijk was geweest,
deszelfs ganfche uitgeftrektheid te verdee-
digen tegen veel talrijker benden, die
telkens door verfche vervangen waren;
dat het aantal hunner gekwetften zeer
groot was, en FABIUS, bij hun vertrek,
alle de legerpoorten, flechts twee uitge­
zonderd , verfperd, de geheele wal met
ftormdaken beflagen, en alzoo zich toegerust
had tot eenen nieuwen aanval." Deze
tijding deed CASAR zijnen fpoed verdub-
be.
(I) CVES. de bel!. Gall. L. VII. c, 39, 40,

GESCHIEDENISSEN» 473
beien, zoodat hij voor het opgaan der VII.
zon reeds weder in het leger was(i).
BOEK
XL
De /Ediïërs hadden inmiddels eerst de rOOFDST.
I voor C
leugentijding van LITAVICUS ontvangen J
51.
en zich geenen tijd gegund, om derzelverJ I
van R;
waarheid te onderzoeken. Inhaaligheid,
701.
drift en roekloosheid, hun allen bijzon­
der eigen, deeden hun, hetgeen zij zonder
eenigen zamenhang hoorden, voor waarheid
houden. De Romeinfche burgers onder hun
werden terftond geplunderd en om hals
gebragt, of als flaaven verkocht. C o N-
VICTOLITANES zélf gaf den laatften
fchok aan deze omwenteling, en zettede het
gemeen tot de uiterfte woede aan , op
dat hetzelve zich door daadlijkheden den
weg tot inkeer mogt affnijden. Men deed
den Krijgstrihun A K. I S T I U S , die op weg
naar zijne keurbende was, en allen, die
eenigen handel te verrichten hadden , on­
der vrij geleide de ftad verlaten; maar
men viel hun weldra op weg aan , fchud-
dede hun uit, hield hun dag en nacht op,
en onthield zich niet van moord bij den
minften tegenftand.
(O Cffis. de belt. Gall L. VII. c. 41.
Gg 5
Ge-

VIL Geduurende deze oproerigheden vernam;
• OEIt
IX. men echter niet zodra, dat al het krijgevolk
HOOFDST. in C/ES A R'S magt was , of men nam tot
J.-voor C.
denzelfden A R I s T I U S toevlucht, verze­
Su
l- van R. keren de , dat 'er niets op openbaar gezag
701.
was bedreeven, maar dat men een rechts»
. 't
474\ ROMEINSCHE
onderzoek naar de plunderaars zou doen.
De goederen van LITAVICUS en zijne
broeders werden verbeurd verklaard, en
een Gezantfchap naar CAESAR afgevaardigd,
om het gehouden gedrag te verfchoonen',
het welk alles enkel gefchiedde, om de
tien duizenden in vrijheid te krijgen; wijl
men overigens, gedeeltlijk te ver gegaan
was, om daadlijk terug te keeren , ge»
1 leeltlijk uit Vrees voor ftraf en ook uit
:ucht, om het geroofde goed te houden,
1 tet welk reeds in veeier handen was,
1 [eimlijken toeleg tot vijandlijkheden fmeed-
c e, en zelfs de overige Staaten daartoe
( loor zendelingen verzogt.
Schoon CAESAR dit alles wel vernam,
f prak hij echter het Gezantfchap minzaam
£ ae , als of hij den ganfchen Staat geen-
2 ins wilde beoordeelen of veroordeelen
I aar en om de domheid en lichtvaardig-
i eid van het gemeen. Voor zich zeiven
een-

GESCHIEDENISSEN» 475
echter eenen nog algemeener opftand van
gansch Gallis te gemoet ziende , was hij
eeniglijk bedacht, hoe het bes: Gergovia
f. voor C
te verlaten en zijne krijgsmagt bij een te
51.
trekken , zonder dat zijn aftogt den fchijn [. van R,
701.
van eene vlucht aannam (i).
Hierop denkende, bood hem het geval
eene goede kans aan tot een treffen. In
het kleene leger, op den heuvel, komende,
om het oog over alles te laten gaan,
zeg hij , met bevreemding , de bergtop
, die te vooren met krijgsvolk als bedekt
was, nu geheel ontbloot. Overlopers
, die dagelijksch in menigte in zijn
leger kwamen , onderrichteden hem , ge •
lijk hij zelf dit reeds van zijne befpieders
wist, dat de vijand , uit vrees van afgefneeden
te worden van zijne gemeenfehap
met de ftad en tevens van allen toevoer,
door VERCINGETORIX aan het werk
was gezet, om den engen toegang van
daar tot Gergovia zorgvuldig te verfchanfen.
Op dit bericht zond C/ESAR in den
nacht verfcheidene ruiterdrommen derwaards
, met bevel, om veel geraas te
maa-
(l) CiES. de lell. Gall. L, VII. c. 42, 43.
VII;
BOEK
IX.
HOOFDST.
Gergovia
Deftormd.

VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
]. voor C.
51-
J. van R.
701.
476 ROMEINSCHE
maaken en geduurig heen en weder te
rijden. Met het aanbreken van den dag liet
hij voords eene menigte van muilezels en
paarden van derzelver tuigen ontdoen en
door karreknechts en muildrijvers , als
ruiters met helmen gedekt, berijden, en
met verren omweg, door eenige ruiters
begeleid, die, om de misleiding te
volmaaken, wijd en zijd voor hun heenen
zouden rennen, al mede als van
verre op die zelfde plaats aanrukken.
Men werd zulks fpoedig uit de hoog gelegene
ftad gewaar, zonder in ftaat te
zijn, wel te onderfcheiden, het geen men
ontdekte. Nog liet CES AR eene keurbende
naar dat zelfde gedeelte van den
vijandlijken heuvel uittrekken, welke echter
een weinig langer ftand hield , als
wilde zij zich in het hout verbergen, welk
alles de Galliërs zoo veel te meer eenen
aanval aan die zijde deed verwachten ,
naar welke zij dan ook hunne ganfche
magt zamentrokken. CE SAR dit ziende,
liet zijn krijgsvolk met bedekte veldteekenen
en verborgen gehoudene legervaan«n
, in kleene benden , om te beter onbemerkt
te blijven voor de ftedelingen,
naar

GESCHIEDENISSEN. '477
naar het kleene leger overgaan , en gaf
aldaar aan zijne Onderbevelhebbers kennis
van zijn ganfche ontwerp, met uitdruklijken
last, om toch te zorgen , dat het krijgs­
volk zich door drift om te vechten of te
plunderen niet te ver af begeven mogt,
wijl de Helling der vijanden allermoeilijkst
was, en alleen door verrasfcning kon ver-
meesterd worden, waartoe de gelegenheid
meer, dan het gevecht zelve, zou moeten
dienstbaar zijn. Na deze voorzorgen gaf
hij het teeken tot den aanval , en te ge­
lijker tijd zond hij de JEduërs af, om
aan eene andere zijde den ftorm te be­
ginnen.
De voet der ftad was twaalf honderd
fchreeden ver van den voet des bergs,
wanneer men denzelven regelrecht had
kunnen beklimmen , terwijl nu daartoe
veele flingerwegen gevorderd werden. Mid­
den in deszelfs fchuinte ftond een muui
van zes voeten hoog, en van daar tot aan
den top was de ganfche berg met rond­
gaande legers beflagen. Op het gegeven
teeken beklommen de Romeinen denzelven
terftond tot aan den muur, kwamen
dien fpoedig over , en maakten zich van
drie
VII.
BOCK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
Si'
J. van R.
701.

VIT.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
SI.
J. van R
47% ROMEIWSCHE
drie onderfcheidene legers meester, mes
zulk eene (helheid, dat THEUTOMARUS,
de Koning der Nitiobrigers, in zijne
tent overvallen werd, alwaar hij eene
> middagflaap nam, en zich ter naauwernood
ten halven lijve naakt uit hunne handen
reddede (1).
Hier mede zijn oogmerk bereikt hebbende,
liet c-ESAR den aftogt blazen.
De keurbende, welke toen bij hem was,
gehoorzaamde, maar de overigen hoorden;
uit hoofde van den afftand, de trompet
niet, en werden wel door de Krijgstribunen
en onderbevelhebbers , in gevolge
C^ESAR'S bevel, terug geroepen, doclr
waren te Hout op deze fpoedige overwinning
, en op de weerlooze vlucht der
vijanden , en op hunne eigene gelukkige
krijgsbedrijven, om iets te zwaar te achten
voor hunnen moed , en Haakten alzoo
de vervolging niet tot dan voor de poorten
der, ftad. In dezelve ging terftond uit alle
hoeken eene noodkreet op, welke de
verafwoonenden deed denken, dat de Romeinen
reeds doorgebroken waren; dezen
1
vluch-
(1) Ces. de bell. Ca/1. L. VII. c. 44—45.

GESCHIEDENISSEN.
vluchteden alzoo de naastgelegene poort uit,
terwijl de vrouwen haare klederen en zil­
ver over de wal wierpen, met gevouwene
handen, ter halver lijve over den muur
liggende , om de Romeinen te bidden,
van haar toch te fpaaren , en zich niet,
als te Arvaricum , aan vrouwen en zuige­
lingen te vergrijnen. Zommige vrouwen
lieren zich zelfs bij den nyjur neder,
en gaveny zich alzoo op genade aan het
krijgsvolk over. L. FABIUS , een Hop­
man , riep den zijnen toe : „ dat hij den
buit van Avaricum nog niet vergeten had,
en niet zou dulden, dat iemand eer, dan
hij, de wal beklom;" drie zijner foldaa-
ten beurden hem omhoog, en, alzoo de
eerfte op den muur zynde, hielp hij met de
hand zijne fpitsbroeders boven.
De Galliërs, die inmiddels aan den an­
deren kant der ftad te zamen waren ge­
trokken , hoorden echter niet zodra , dat
de Romeinen dezelve overrompeld hadden,
of terftond renden hunne ruiters ter her­
overing aan, weldra gevolgd door de
voetknechten, die allen zich , zoo als zij
kwamen, terftond in flagorde fchaarden,
en nu veranderde eensklaps het tooneel.
De
VII.
BOEK,
IX,
HOOFDST.
J. voor C.
51.
|. van R.
701.

VTI.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
Si.
f. van R
701.
4§o ROMFIN3CH2
De zelfde vrouwen, welke de handen hadden
uitgeltoken naar de Romeinen , bemoedigden
nu haare landgenooten, door
dezelve op haare hangende haairen en in
den arm gedragehe kinderen te wijzen;
en de Romeinen , wier aantal niet groot
genoeg en wier afgematheid niet beftand
was tegen de frisfche en talrijke benden
der Galliërs , zouden nu fpoedig hebben
moeten onderdoen. C/ESAR, die die
zag, liet ds bezetting, welke hij in
zijn kleene leger had agtergelaten, uitrukken
, om beneden den vijand aan deszelfs
rechter zijde post te vatten, ten
einde hem alzoo ten minften in het vervolgen
hunner wapenbroeders te verhinderen,
wanneer dezen den ongelijken ftrijd
opgaven. Hij zelf wachtede met zijne
keurbende een weinig verder den uitllag af.
Midden in dit gevecht , wanneer hetzelve
op het hevigst was, vertoonden zich
de Mdu'èrs , dien c& s AR aan den anderen
kant te vooren afgezonden had , om
eene afleiding te maaken. Derzelver gelijke
wapenrusting met de overige Galliërs
deed hun echter bij de Romeinen
voor nieuwe vijandlijke benden aanzien,
zon-

GESCHIEDENISSEN. 4S1
feonder dat zij zich durfden verlaten op
derzelver aanbod van de rechterhand ten
teeken van vrede. L. FABIUS werd met
de zijnen, die den muur beklommen had.
den, van boven nedergeworpen. M. PE-
TREIÜS, een ander Hopman van dezelfde
keurbende, die de poort had willen overweldigen
, was overrompeld door de me.
nigte, en riep den zijnen, zelf door wonden
bedekt en aan uitkomst wanhoopende,
toe i „ daar ik mij toch met u niet kan
redden , wil ik voor u zorgen, dien ik,
door te- verre gaande eerzucht, in gevaar
gebragt heb ; bedient u dus van de gelegenheid
en vlucht." Dit zeggende, wierp
hij zich midden in de vijanden , maakte
'er twee van af, en dróng de overigen
een weinig van de poort terug. De zijnen
wilden hem helpen : „ te vergeefsch wilt
gij mijn leeven redden; bloed en krachten
begeven mij; gaat heen, nu gij kunt, en
voegt u bij uwe keurbenden." Kort na
dat hij dit gezegd had, fneuvelde hij als
een edelmoedig flachtoffer voor het behoud
van zijne manfchap (i).
De
CO C/ES. de bell, Gall. L. VII. c. 47—50.
XVI. DEEL. Hh
VIL
BOEK
IX.
HOOFDST»
\. voor C.
si,
f. van Re
701.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
5ï-
J, van R.
701.
Strafrede
van c/ESAi
tegen het
krijgsvolk,
4&s KOMEINSCHÏ
De Romeinen moesten het opgeven,
na dat zij zes en veertig Hopluiden hadden
verloeren: de Galliërs vervolgden
hun eerst met Houten overmoed, maar
werden hier in gefluit , eerst door de
tiende keurbende en daarna door de uitgetrokkene
bezetting van het kleene leger.
De overige keurbenden hielden voords,
zodra zij de vlakte bereikt hadden , ftand:
maar VERCINGETORIX voerde zijne benden
weder binnen zijne verfchanzingen, en
liet de afgeflagene beflormers hun verlies
opmaaken, het welk echter niet boven de
zeven honderd mannen bedroeg.
Den volgenden dag hield CSSAR eene
ftrafrede voor zijn ganfche heir over de
roekloosheid en inhaaligheid des krijgsvolks,
het welk zich eigendunklijk gedragen en
den plicht van onderwerping aan de Bevelhebbers
overtreden had. „ Hij bragt hun
daarbij onder het oog, wat de ongelegenheid
van plaats niet al vermogt, en prees
hunnen moed niet meer, die hun bergen,
legers en muuren had doen overkomen,
dan hij hunne inbeelding laakte, welke
hun wijzer had gemaakt in hunne eigene
oogen, dan hunnen Veldheer, verkJaarende
daas

GESCHiEDËtilSSEi*. 4.83
4aar bij, dat men niet minder zedigheid en
ingetogenheid, dan moed en ftoutheid, in
den krijgsman vorderde." Op het laatst HOOFDSTê
. voor d
van zijne aanfpraak had hij hun echter'
5ivermaand,
om toch niet aan de meerder- ] . van R»
heid van den vijand toe te fchrijven, het
70IS
geen enkeld aan de ongelegenheid der
plaats te wijten was; en, nu nog het
zelfde over zijnen aftogt denkende , trok
hij met zijne keurbende uit de legerplaats
en richtede ze op eene gevoeglijke plaats
in volle flagorde. VERCINGETORIX be-
andwoordde deze uitdaaging niet ; er had
alzoo flechts eene fchermutzeling plaats,
die ten voordeele der Romeinen afliep.
Den daar aan volgenden dag had het zelf­
de plaats, en nu genoeg gedaan achten­
de , om den overmoed der Galliërs té
verminderen , en den moed der zijnen te
herftellen , flóeg hij naar de JEdulrs op
weg \ zonder dat de vijand hem vers
volgde , zoodat hij binnen drie dagen al
Weder den Elaver was overgetrokken (i).
Alhier vernam hij van VIRDUMARUS
en EPOREDORIX, dat LITAVICUS bezig
was 5
CO de betl. Gall. L. VII. c. 51—53.
Hh 3
VII,
BOEffc
IX.

VII.
BOE K
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
J. van R.
7oi.
>
Volflagen
afval der
jEduërs,
48 4
ROMEINSCHE
om, aan het hoofd der ganfche ruiterij,
overal de omwenteling bij de Mduërs te
bewerken, en het alzoo, ten behoud van
dezen ganfchen Staat, voor CES AR. van
het uiterfte belang was, hem bij de onderfcheidene
gemeenten voortekomen. Schoon
nu de trouwloosheid der Mduërs in veele
zaaken aan C/ESAR was gebleeken, en
hij wel bevroedde, dat door de verwijdering
van deze twee luiden de afval diens
volks moest vervroegd worden, meende
hij echter, hun niet in gijsfeling te moeten
houden, om even min eenigen fchija
van onrecht als van vrees te geven. Hij
vergenoegde zich, met hun, bij hun vertrek
, te herinneren, welke dienften hij
den Mduërs beweezen, hoe laag, veracht
en onderdrukt hij ze gevonden, en hoe
hoog hij ze nu boven andere Staaten verheven
had.
CES AR had alle zijne gijsfelaars, graa»
nen , krijskas en een groot deel van het
veldtuig zoo wel van zich, als van het
leger, te Noviodunum, eene ftad der
Mduërs, aan de Ligeris gelegen, agtes>
gelaten. Derwaards was ook een groot
aantal paarden gezonden . die in Italië en

GESCHIEDENISSEN. 4^5
'Spanje tot den krijg waren opgekocht.
EPOREDORIX en VIRDUMARUS,daar ter
plaatze vernemende: „dat LITAVICUS
te Bibra&e, eene voornaame ftad der
Mduërs, wel was ontvangen, dat de
Bewindsman CONVICTOLITANES en een
groot deel van den Raad hem aldaar wa
ren komen begroeten, en dat 'er voord:
Gelastigden waren afgevaardigd naar VER
c IN GE TOR IX, om een verdrag van vredi
en vriendfchap met hem te fluiten •," meen
den zij nu ook de gelegenheid , welk<
hun Noviodunum aanbood , niet te moe
ten verwaarloozen. Zij overvielen de be
zetting' en bragten haar om benevens alli
Romeinen die zich als reizigers of koop
luiden in de ftad bevonden , en deelde) 1
onderling de krijgskas en de paarden
voords zonden zij de gijsfelaars naar Bi
bra&e, wijl zij zich niet in ftaat bevonden >
om dezelven te bewaaren; leedigden d
voorraadfchuuren, vervoerden de graanei 1
en vernielden alles , wat zij moesten ag
terlaten; waarna zij zelve krijgsbenden ui
de nabuurige gewesten verzamelden, wach
ten en posten langs den oever der Ligeri
uitzetteden, en hunne ruiterij wijd en zijc l
Hh 3 ver
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
5 r
«
J. van R.
701.

VII.
BOEK
rx.
HOOFDST.
J. voor C.
si.
J, van R,
|86 ROMEÏNSCHE
vertoonden , om fchrik te verwekken ei|
den toevoer naar het Romeinfche leger
aftefnijden , in hoope van hun alzoo door
gebrek uit het land te kunnen drijven, in
welke hoop hun de ondoorwaadbaarheid
van den , door fneeuw gezwollen, Liger
verflerkte (i).
CAESAR, dit alles vernemende, oor­
deelde , den meesten fpoed te moeten maa­
ken , ten einde den overtogt door middel
van bruggen te bewerkftelligen , alvoorens
de vijandlijke magt grooter wierd : Want,
terug te keeren naar het Overalpifchs
krijgsgewest, was zoo bezwaarlijk, als ver?
nederend , wijl hem de berg Gevenna in
den weg lag ; ook was hij daar toe veel
te bezorgd voor LABIENUS en de keur­
benden , welken hij met hem afgezonden
had. Zijnen togt alzoo bij nacht en dag
met groote marfchen voordzettende, kwam
hij vóór aller verwachting aan den Liger.
Zijne ruiters vonden eene plaats, waar
men alleen de fchouders en armen kon
boven houden, om het wapentuig bij het
doorwaaden droog te doen blijven; zij zelve
(?) CMS, de teil. Ga}l. L. VII. c, 55,
ftel-

GESCHIEDENISSEN.
Helden zich met hunne paarden als eene krib
tegen den Aroom der rivier, om deszelfs gang
te breken, en het ganfche heir trok voor
de oogen van den verbijsterden vijand veilig •
den Liger over, vindende aan den gind-.
fchen oever overvloed van graan en vee
te veld, waarvan hetzelve zich voorzag, ea
voords het geleide van CES AR. naar het
land der Senoners volgde (i).
Krijgsbe­
Inmiddels had LABIENUS de nieuw drijven van
geworvene manfchap uit Italië te Agen- LABIENUS.
dicum agrergelaten, om bij de bagagie te
blijven, en met zijne vier keurbenden den
* Parijs*
weg opgeflagen naar Lutetia *, de hoofdftad
der Pari fiers, op een eiland in de Se>
quana f gelegen. Zijn aantogt had talrijke t De Seist.
krijgsbenden uit de nabuurige Staaten doen
zamentrekken, waarover het bevel was
opgedragen aan CA MULO GENUS, eener 1
fchier afgeleefden grijsaard, maar door
kneed in krijgskunde. Deze Veldheel
floeg zich agter een breed moeras neder,
het welk in de Seint uitwaterde , en be
zettede aan die zijde alle de toegangen
LABIENUS poogde eerst eenen weg doo t
he t
CO CMS.de, bell. Gall. L. VII. & 5*-
Hh 4
VIT.
BOEK
IX.
ÏOOFDST.
. voor C
SJ-
> van R.'
701.

ROMEINSCHE
VII.
moeras te leggen, maar vond dit werk te
«ORK
IX. moeilijk en verliet om middernacht zijne
HOOFDST.
legerplaats, van waar hij naar Melodunum*
J. voor C.
terug keerde, de hoofdftad der Senoners,
T
J. van R. mede op een eiland in de Seine gelegen.
701.
*Melun. Aldaar fpoedig vijftig vaartuigen magtig
geworden zijnde, bemande hij dezelven met
krijgsvolk, en verraschte alzoo deze ftad,
wier weerbaare manfchap meestal uitgetrokken
was. Hij liet de brug herftellen,
welke de ftedelingen hadden weggenomen,
m volgde andermaal den loop der rivier
| ot voor Lutetia. De Galliërs voor
r
j Mtetia nu zoo wel vreezende, als zij
i Melodunum in handen der Romeinen za-
ë en , namen het befluit, om de ftad in
h rand te fteken en derzelver bruggen af te
b reken , waarna zij zelve het moeras ver­
li eten, maar zich tegen over LABIENUS
h ngs den anderen oever der rivier neder-
ü aegen (i>
Het werd nu overal bekend, dac
h< ;t beleg van Gergovia was opgehe-
v< n, dat de Mduërs waren opgeftaan,
er 1 dat GESAR reeds gedwongen was, om
raar
CO C42S. de Ml. Gall. L.VII. c. 57,58,

GESCHIEDENISSEN.
naar zijn wingewest terug te trekken. Bij
alle deze geruchten zag LABIENUS daadlijk
de Bellovacers, op zich zeiven een
trouwloos volk, de wapenen opvatten en J
zich ten krijg toerusten , welk alles hem J
op geheel andere maatregelen deed denken
, dan hij zich te vooren ontworpen
had. Hij dacht thands niet , om eenig
voordeel te behaalen, maar enkeld om
zijn heir behouden naar Agendicum terug
te brengen ; aan den eenen kant door de
Bellovacers bedreigd , die den naam van
dappere luiden bij de Galliërs hadden;
van de andere zijde CAMULOGENUS met
een weluitgerust leger tegen zich hebbende;
terwijl zijne keurbenden van derzelver
bagagie en daarbij agtergelatene bezetting
door eene zeer groote rivier afgefneeden
waren. Onverfchrokkenheid alleen fcheen
hem thands te kunnen redden. Hij riep
alzoo zijn krijgsvolk tegen den avond op,
ftelde de vijftig vaartuigen van Melodunum
onder het bevel van even zoo veel Ridders,
en beval hun, met dezelven, na het
einde van de eerfte nachtwacht, zich in
ftilte vier duizend fchreden door den ftroom
te laten afdrijven , en hem aldaar opce-
Hh 5 wach-
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
. voor C«
. van R.
701.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor Ci
. 5ij.
van R,
701.
'49

GESCHIEDENISSEN. 49 1
SIENUS aan. Deze fchaarde zijn krijgsvolk
terftond bij zijne komst in flagorde,
en bemoedigde hetzelve tot den ftrijd.
Bij den eerften aanval verdrong zijn rechter
vleugel den vijandlijken linker, maar
aan zijnen linker vleugel kostede het veel
moeite, om zich tegen den vijandlijken
rechter ftaande te houden, die door CA-
MULOGENUS zeiven werd aangevoerd.
Lang aarzelde de overwinning, tot dat de
Romeinfche rechter, den vijandlijken linker
vleugel geheel op de vlucht gedreeven
hebbende, de overige vijanden in den rug
viel, die echter hardnekkig ftand hielden
tot dat zij allen met hunnen Veldheer op
de plaats, waar zij ftonden , fneuvelden
LABIENUS begaf zich na de'èe volkome,
pe overwinning naar Agendicum ,en kwam
van daar met al zijne bagagie en zijne
ganfche krijgsmagt behouden bij c ZES AH
pan (i).
, Nieuw ver-
De opftand der AZdiïirs had nogthand ' mogen van
nieuwen fteun gegeven aan het ganfchi ;het Gallifchebondbondgenootfchap.
Belang , geld, gezag > genootj
fchap.
alles werd gebezigd om hetzelve algemeei
t
CO c
& s
- Mt- Gall. L. VII. c. 59-6%.
VII,
BOEK.
IX.
HOOFDST.
|. voor C«"
51* „
|. van R*
701.

49 a
ROMEINSCHE
VIL te maaken onder alle de tot nog toe in
IOEK
IX. rust gebleevene Staaten. De gijsfelaars
HOOFDST.
inzonderheid , welke men te Noviodunum
J. voor C
5t. magtig was geworden, deeden hun, die
J- van R nog aarzelden, uit vreeze voor hun ramp-
701.
fpoedig lot, weldra toetreden. Het ging
echter niet gemaklijk, om de Mduërs het
opperbevel te doen overlaten aan VER­
CINGETORIX, die een Arverner was;
zij zelve vorderden het opperbeleid des
krijgs , en onderwierpen zich bezwaarlijk
aan de uitfpraak van eenen algemeenen
landdag, te Bibra&e zamengeroepen , alwaar
hij met eenpaarigheid van Hemmen
in het opperbevel bevestigd werd (1).
VERCINGETORIX liet zich door alle
de nu toegetredene Staaten gijsfelaars geven
voor derzelver goede trouw, en fchreef
aan dezelven eene levering voor van alle
derzelver ruiters, die een aantal van vijf-y
tien duizend uitmaakten. „ Aan voetvolk,
zeide hij, ontbrak het hem geenzins, niet
/oornemens zijnde, de beflisfching over te
aten aan het wisfelvallige lot van eenen
reldflag, maar eeniglijk , den toevoer
(O C/ES. de bell, Gall. L. VIL c. 63.
der

' GESCHIEDENISSEN. 493
der vijanden door eene talrijke ruiterij te
onderfcheppen , als zijnde dit het veiligfte
middel om hun te verdelgen ; daartoe
vil.
BOEK
IX.
HOOFDST.
. voor C.
echter moesten de bondgenooten zelvezich
de vernieling van hunne akkers en. 701.
landhoeven getroosten , zullende het herftel
der vrijheid dit tegenwoordige verlies
in het vervolg met duurzaame voordeden
rijklijk vergoeden." Aan de Mduërs en
Segufiërs *., als naast grenzende aan het
\eefcn.
Romeinfche wingewest , beval hij echter'
de wapening van tien duizend voetknechten,
waarbij hij agt honderd ruiters voegde,
aan wier hoofd hij eenen broeder van
EPOREDORIX ftelde , met last, om de
Allobrogers aan te tasten. Aan den anderen
kant wilde hij dat de Gabalers \ en
Givauda».
eenige Arverners eenen inval op het
land der Helviërs zouden doen, gelijk de
Ruteners en Cadurcers de grenzen der
Volcers en Arecomicers $ zouden plunderen.
Inmiddels verzuimde hij niet, om
zoo wel door openlijke onderhandelaars ,
als geheime zendelingen, de Allobrogers
tot het bondgenootfchap overtehaalen, bedienende
zich daartoe niet flechts van aanzienliike
geldfommen bij de voornaamfte
Op­
[. van R»
* DeLijon>
t Die van
5 Die van
neder- en
kgog-Lgtt*
%uedoc.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
494 ROMEINSCHÊ
Opperhoofden, maar tevens van de beloften
, dat aan hun het bewind over hes
heroverde Romeinfche wingewest zou wor«
J. voor C
51. 'den opgedragen f »
J. van R
Tegen alle deze aanvallen moesten de
701.
bezettingen zorgen , uit twee en twintig
Cohorten beftaande , allen in het wingewest
zelve geworven, en onder bevel
ftaande van L. CES AR. De Helviërs,
die op eigen gezag den aanval hunner
nabuuren wilden afweeren, werden met
aanmerklijk verlies binnen hunne fteden
terug gedreeven. De Allobrogers in tegendeel
waakten, door het uitzetten van
*DeRh6ne. veele posten langs den Rhodanus *, voor
de veiligheid hunner grenzen.
C^SAR, de overmagt der vijandlijke
ruiterij bemerkende, en uit zijn wingewest
of uit Italië, waarvan hij afgefnee-
3en was , geene verfterking kunnende
bekomen , nam toevlucht tot zijne Ger*
maanfche bondgenooten aan gene zijde
van den Rhijn, dien hij in den voorigen
veldtogt bevredigd had , en vorderde van
hun ruiters en ligtgewapend voetvolks
doch
CO C&s. de bell. Gall. L. VII. c. 64*

GESCHIEDENISSEN. 495
doch, bij derzelver aankomst hunne paarden
niet zeer gefchikt vindende , gaf hij
hun de paarden zijner Krijgstribunen en
J. voor C
Ridders.
51.
J. van E,
Bij den vijand waren intusfchen alle
701.
die verfterkingen, vooral in ruiterij, aangekomen,
welken hij op nieuw gevorderd
liad. VERCINGETORIX, vernomen heb­ Beleid vaa
bende, dat C/ESAR zich langs de gren­
zen der Lingoners naar de Sequaners,
begaf, om zoo veel te gemaklijker toevoer
uit zijn wingewest te erlangen, floeg
zich in drie onderfcheidene legerplaatzen
neder, omtrend twintig duizend fchreden
af van het Romeinfche heir , ten einde
hetzelve optewachten; voords riep hij zijne
ruiterbevelhebbers bij een, en toonde hun,
dat de tijd der overwinning was gekomen:
wijl de Romeinen naar hun wingewesi
vluchteden; „ maar, voegde hij 'er bij.
dit was wel genoeg tot herftel der vrijheic ! '
voor het tegenwoordige, maar niet tei
bevestiging van den vrede en de rust voo r
bet toekomende , wijl zij met nieuwe ei 1
talrijker benden ftonden terug te keere 1
en den krijg te hervatten. Men had hu 1
alzoo aantetasten op hunnen togt, das r
Ij!
VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
VERCINGE­
TORIX.

VT1.
SOEK
IX,
HOOFOST.
J. voor C.
51-
J. van R.
701.
• 1
4p6 ROMEINSCHË
zij met al hun bagagie belemmerd waren;
wilde hun voetvolk dezelve beveiligen,
dit zou hun den aftogt beletten ; en verkoos
de vijand liever goed, dan bloed,
in den loop te laten, dit zou hem zoo
wel van allen aanzien , als van zijne
noodwendigheden, berooven ; en wat de
vijandlijke ruiterij betrof, deswegens had
men niet te aarzelen, wijl geen Romeinsch
ruiter zich van het heir durfde verwijderen
; hij zelf wilde hun tot dezen aanval
bemoedigen, door alle zijne benden in
flagorde gefchaard te houden , en alzoo
ien vijand eenen fchrik aan te jagen."
Zijne aanfpraak werd met een luid geuich
beandwoord; alle de Ridders ver­
i bonden zich onderling met duuren eede,
ran niet naar huis te zullen gaan , noch
i mnne kinderen , ouders en vrouwen te
:ullen gaan zien, wanneer zij niet tweenaaien
door het Romeinfche heir zouden
] lebben doorgereeden (1).
VERCINGETORIX tasttede den volgenden
dag CESAR daadlijk op zijnen
iftogt aan; hij had zijne ruiters in drie
drom-
CO C*s. de btlk Gall. L. VII. c. 65, 66.

GESCHIEDENISSEN. 497
drommen verdeeld, om de Romeinen van VII.
Vooren en in de beide zijden tevens aan
BOEK
IX.
te vallen. CJESAR dit vernemende, ver­ HOOFDST*
. voor C.
deelde mede zijne ruiterij in drieën, en •
5i.
beval haar, tegen den vijand aan te ruk- - . van R.
701.
ken. Het gevecht was terftond algemeen;
Na de el ig
het heir hield ftand ; de bagagie werd r uiterge
tusfchen de keurbenden in genomen; waar* ecl t vooy
e Gal.
CES AR Zijne ruiters het te kwaad zag^ ïërs.
krijgen, derwaards zond hij terftond eenig
voetvolk, het welk den vijand het in­
dringen belettede, en de zijnen bemoe­
digde. Eindlijk vermeesterden de Ger-
manen eenen heuvel aan de rechterzijde,
van waar zij den vijand verdreeven en toe
aan de rivier vervolgden, alwaar VERCIN­
GETORIX met zijn voetvolk ftond; en
nu namen de overige vijandlijke ruiters,
uit vrees van ingeflooten te zullen wor­
den , de vlucht. Drie voornaame Edelen
der Mduërs werden krijgsgevangen ; C o-
TUS naamlijk , die de mededinger was
geweest van CONVICTOLITANES , en
CAVARILLUS, die na den afval van
LITAVICUS het bevel over het voetvolk
had gevoerd, als mede EPOREDORIX,
die, voor de komst van c JE SAR in Galr
XVI. DEEL. li lie %

49S ROMEIN SC HE
VII. lie, het opperbevel bij de Mduërs tegen
BOEK.
IX. de Sequaners had gevoerd (1).
HOOFDST. Het begin van dit ruitergevecht was
J. voor C.
den Romeinen nogthands, volgends PLÜ«
51.
J. van R. TARCHUS, zeer moeilijk geweest. De
701.
Arverners konden hun heiligdom verde­
ren met een zwaard, hetwelk zij aan
C/ESAR zeiven ontwrongen hadden: na*
derhand vond hij zijn zwaard dus op­
gehangen , en grimlachte ; zijne vrienden
wilden , dat hij hetzelve zou afnemen,
doch hij gaf voor, het als vervloekt
te befchouwen (2). Ook zou CAESAR,
volgends de aanteekening van eenen ouden
Letterkundigen, in zijn kleen dagboek
roem hebben gedragen op zijn geluk , als
zijnde daadlijk krijgsgevangen gemaakt in
dezen flag , doch weder losgelaten in ge­
volge de dubbelzinnige uitdrukking van
eenen anderen Galliër, die hem met een
fchimpwoord in gebroken Latijn begroe-
tede, het welk de ander, die CAESAR
geleidde, verilond, als ware het Gallisch
geweest, en het welk alsdan zou betee-
(O CAS, de belt Gall. L. VII. c. 67.
Ca) PLUT. in CES. D. 730.
kend

GESCHIEDENISSEN. 'AÖp
kend hebben * dat C^SAR moest losge»
laten worden (1).
Na dit onverwacht verlies trok VER­
CINGETORIX terftond zijne flagorde terug
, en begaf zich onmiddellijk op weg
naar Alefia, eene ftad der MandubUrs *.
C/ESAR vervolgde hem den ganfchen dag
door, hebbende twee keurbenden bij de
bagagie agtergelatert , en deed wel drie
duizend mannen van zijne agterhoede omkomen
; den volgenden dag floeg hij zelf
zich voor Alefia neder , en befloot, na
dat hij ' de ftad berend had , gebruik te
maaken van 's vijands verflagenheid , en
het beleg te ondernemen (2).
Alefia lag op eenen zeer hoogen heu­
vel , wiens voet door twee rivieren aan •
twee zijden befpoeld werd. Voor de ftad,
die, zonder beleg, onverwinlijk was, was
eene vlakte van drie duizend fchreden in
de lengte , overigens was zij rondom bezet
door heuvels , wier toppen fchier allen
even hoog waren. Onder haare wallen
aan de Oostzijde hadden zich alle d»
Gal-
(1) SERV. ad VIRGIL. JËneid. L. Xl. V. 743.
O) CJES. de bell. Gall. L. VII. c. 68.
Ii 2
Vt!.
BOEit
\X.
HOOFDST.
. voor C.
51.
[. van R,
701.
* ^ie van
duxoi% in
BourgofS-
He.
Beleg van
4lefia.

VIT.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R.
7oi.
0 0
5
R0MEINSCH1
Galliërs gelegerd agter eene graft en wal
van zes voeten hoog; de linie , door de
Romeinen aangelegd, had eene uitgeltrekt-
heid van elf duizend fchreden ; hunne le­
gers waren wel geplaatst (i), en werden
door drie en twintig fchanzen gedekt, die
bij dag door fchildwachten , des nachts
door flerke bezettingen en wachten, be­
waard werden.
Terwijl de Romeinen dit werk aanvin­
gen,waagde VERCINGETORIX een twee­
de ruitergevecht in die vlakte, welke zich)
tusfchen de heuvels drie duizend fchreden
verre uitftrekte. Wederzijdsch werd woe­
dende gevochten , en de Romeinen be­
gonnen reeds grond ie verliezen, wanneer
CES AR de Germaanfche ruiters tot hun­
nen onderftand zond, en tevens zijne keur­
benden in flagorde fchaarde, om gereed
te zijn tegen eenen algemeenen aanval
van
OO Zij zouden op zoo veele hetmels gelegen
hebben, volgends GUISCHARDT, Memoires Mi'
iitaires, T. I. p. 288; wiens ganfche noofdltuk
over dit beleg, waar in hij beweert, dat CJESAR
zich zeiven heeft overtroffen, verdient nagelezen
te worden.

0 1
GESCHIEDENISSEN. 5
tan de ganfche vijandlijke magt. Nu
wendde zich de kans; de Galliërs floegen
op de vlucht en verdrongen zich
fchier in hunne legerpoorten , het welk J
hun veel volks kostede , daar de Ger- J
manen hun tot onder hunne wal vervolgden.
Wel ziende , dat hem zijne ruiterij in
het beleg tot last zou zijn, befloot VER­
CINGETORIX dezelve terug te zenden
naar hunne eigene fteden, alvoorens de
linie der Romeinen voltrokken was. „ Hij
beval derzelver Bevelhebbers , aan hunne
medeburgers den nood te kennen te geven
, waarin hij zich bevond, hebbende
flechts leeftogt voor dertig dagen, fchoon
hij hetzelve door bezuiniging eenige dagen
langer hoopte te doen ftrekken; maar
dat men in dien tusfchentijd volftrekt
moest opkomen met eene aanzienlijke
krijgsmagt tot zijn ontzet, ten zij men
tagtig duizend dappere luiden , met derzelver
Legerhoofd, die alles gedaan had,
wat hem mogelijk was, om Gallie van
het Romeinfche juk te ontflaan , aan het
fchriklijkst lot wilde overlaten." Hier na
zond hij hun des nachts tusfchen de vijli
3 and-
vn.
BOEK
IX.
HOOFDST.
voor C
SI-
. van 8.
701.

vir.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
Si.
J. van R
701.
5° 2
ROMEINSCHE
andlijke kwartieren he'enen, zonder dat 'er
in dezelven iet werd bemerkt van dezen
aftogt voor dat het te laat was , om dien
te verhinderen. Om zich voords tegen
het beleg in ftaat te fteilen, liet VER­
CINGETORIX zich al het koorn brengen
op ftraffe des doods, maar deelde
daar tegen het vee, het welk de Mandubiêrs
alhier bij een gedreeven hadden,
onder al zijn krijgsvolk uit, en trok alle
zijne benden binnen de ftad (i),
C JE. s A R , door krijgsgevangenen en
overlopers van zijnes vijands ontwerp onderricht
, liet met alle magt werken aan
de blokkade , doch vond zich daar in
telkens ontrust door de uitvallen der Galliërs
, die wel telkens werden terug gedreeven
, maar echter zijn werk vertraagden.
Om zich daar tegen te verzetten en
zijne fterkte te vermeerderen , liet hij op
den afftand van vier honderd fchreden van
zijne linie ftadwaards eene fteile graft
graven van twintig voeten breed en diep,
ea in omtrek agtduizend vijfhonderd fchreden
lang. De aarde, welke hier uit ge-
gra-
(O C*s. de bell. Gall. L. VII. c. 6g, 71. -

GESCHIEDENISSEN. 5°3
graven werd, ftrekte tot eene borstweering,
waar agter de foldaat veilig was voor de
vijandlijke pijlen • en tevens beter beftand
tegen de geduurige uitvallen.
Na dit werk hervattede CSSAR den,
arbeid aan zijne linie , maar de Galliërs
bleeven onvermoeid ; zomtijds vielen zij
uit alle de poorten te gelijk, om de nieuwe
werken te befpringen , zoadat hij verplicht
was, een groot deel van zijn leger
bij dezelven de wacht te doen houden.
Daarbij moest c ZE SAR dagelijksch een
ander groot gedeelte van zijn volk misfen,
om te voerageeren en tevens op verren
afftand hout en andere bouwftoffen voor
zijne werken te haaien ; dit deed hem
vreezen voor de voltooijing der blokkade,
alvoorens de aankomst van het ontzet, en
zelfs voor de verdeediging van dezelve,
wanneer hij zich tegen de belegerden en
het nieuwe heir der Galliërs te gelijk te
verweeren had. Deze verlegenheid deed
hem op nieuwe middelen denken, om zijne
werken in dier voege aan te leggen,
dat zij minder verdeediging van manfchap
veieischten, en hij alzoo met meerder
volks zijn ontwerp kon volvoeren. Hij
li 4 Het
VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
f. voor C.
Si»
[. van R.
701,

5°4 ROME INS CME
VH. Het boomen hakken van eene middelbaate
BORE
IX. hoogte, of wel flechts zwaare armen, waar
HOOFDST.
aan hij alle de takken liet, enkel affnoei-
J. voor C
Si. jende dezulken, die te lang waren, maar
J. van R.
vooral dezelve aan de einden fpitzende.
Voords graafde hij digt onder de wal eene
graft van vijf voeten diep , waar in hij
deze ftammen zettede, van onderen aan
eikanderen verbonden , zoodat' zij niet
konden uitgetrokken worden, en van bo­
ven in verband ftaande met vier andere
heggen van dien aard, die gezamenlijk
den grond ongenaakbaar maakten. Voor
3eze heggen liet c JE SAR agt regels kui-
en graven , op drie voeten afftand van
I ilkanderen , onderling in verband ^ en al­
1 en drie voeten diep , doch naauw toelo-
1 >ende. In deze kuilen werden ftormpaa-
1 en gezet ter dikte van eene dije, van bo-
1 •en gebrand en (bits gemaakt, doch drie
\ oeten diep in den grond geflagen, en
oords maar vier duimen boven den ge-
( lempten kuil uitflekende, en met bladeren
t n ruigre voor het oog van den vijand
l edekt. Eindlijk liet hij op nog verderen
9 ffland voetangels leggen, zijnde ijzeren
ï eugels aan dikke Hokken van eenen voet
lang,

GESCHIEDENISSEN» 505
lang, die in den grond vast gezet waren.
Zijne linie van tegenborstweering * aldus
ongenaakbaar gemaakt hebbende , liet hij
zonder ophouden werken aan zijne andere J
linie van omwalling f , agter welke hij J
de zelfde kunstmiddelen aanlegde, om ze^
even ongenaakbaar voor den verwacht WOT-C dende vijand van buiten te maaken (i). *
Inmiddels hadden de teruggezondene Be c
relhebbers der Galliërs eenen landdag ge 1
VIL
BOEK
IX.
HOOFDST.
. voor C.
51.
• van R.
701.
Ligne de
ontreralition.
Ligr.e de
irconvalstioti.
houden, waartoe zij niet, gelijk VERCIN­
GETORIX gewild had, allen, die de wa­
penen konden voeren , hadden opgeroe­
pen , maar flechts een bepaald getal van
manfehap voor eiken Staat, met inzicht,
om door eene overbodige menigte de
fchaarsheid aan leefmiddelen niet te groot,
noch het bewaaren van de krijgstucht te
moeilijk te maaken. De Mduërs, met
derzelver afhanglijke Staaten moesten,
even als de Arverners met de hunnen ,
vijf en dertig duizend mannen leveren;
CO CES. de Ml. Gall. L. VII. c. 73 — 74.
Jn deze opgave hebben wij echter den krijgskun­
digen CH. GUISCHARDT liever gevolgd, dan de
Ophelderingen der Letterkundige Geleerden. —
H 5
de

vu.
BOE K.
ix.-
HOOFDST.
J. voor C.
5h
J. van R,
701.
506 ROMEINSCHE
de Senoners , Sequaners , Biturigers,
Santoners , Ruteners , Carnuters, elk
twaalf duizend; de Bellovacers en LeniO'
vicers elk tien duizend ; de PiBoners,
Turoners, Pari fiérs en Helviërs, elk agt
duizend ; de Suesfiomrs, Ambianers, ilfgdiomatricers
, Petrocoriërs , Nerviërs ,
Moriners en Nitiobrigers , elk vijf duizend
; de Atrebaten vier duizend ; de
Bellocasfers , Lexovi'èrs , Aulercers en
Eburoners, elk drie duizend; de Rauracers
en Bojers elk twee duizend; de overige
Staaten , die aan zee woonden
en Armoricers (1) genoemd werden ,
werden elk op zes duizend mannen gefield.
Van alle deze bondgenooten weigerden
de Bellovacers alleen de levering
hun-
CO Zij waren die van Autun en van Auvergnt,
de Senonefen , die van Franehe Comtè , Berrij t
Saint Tongue, Rouërgue, Chartrain; voords die
«n Beauvaix en Limofin ; dan die van Poiiou,
Touraine , Parijs, en Fivarez ; daarna die van
Soisfon , Amiens , Metz, Perigord, Haijnault,
Teronanne en Agenois; vervolgends die van ifa-
Lifieux, Evreux, Tongres ; eindlijk die van
J
B«se/ en Bmrbon , benevens de Staaten van i?r£-

GESCHIEDENISSEN. 507
hunner manfchap, beweeiende dat zij, op
eigene hand de Romeinen zouden bevech­
ten, en onder niemands bevelen wilden Haan;
echter zonden zij twee duizend mannen op
naderen aandrang van co MI us, derzelfden,
dien c JE s A R bij zijne landing in Britannie
had gebruikt, maar die, even als alle ande­
ren, om geene bijzondere verplichtingen oi
betrekkingen dacht, zodra het om het ge­
heel herftel der oude vrijheid en onafhan-
gelijkheid was te doen, waar toe de natuur­
lijke zucht thands eene algemeene geestdrifi
was geworden (j ).
Het land der Mduërs was de verzamel
plaats van dit nieuwe heir , het welk be­
vonden werd tweemaal honderd en veertig
duizend voetknechten en agt duizend rui
ters fterk te zijn. Tot Hoofdbevelhebber!
werden COMIUS de Atrebaat, VIRDU
MARUS en EPOREDORIX de Mduërs 1
en VERGASILLAUNUS de Arverner ei 1
neef van VERCINGETORIX, benoemd, 1
aan wien voords een krijgsraad werd toe
gevoegd van Gelastigden ten velde uit d<
onderfcheidene Staaten. Allen trokken zi i
vo
s
Cl) OOBS. de lell Gall. L. VII. c 75, 76.
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R.
701.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
Romeinen hun niet zouden durven onder
J. voor C. de oogen te zien, vooral wanneer zij te­
J. van R.
701.
508 ROMEINSCHI
vol moeds en vaardigheid tot ontzet van
Alefia, zich verzekerd houdende, dat de
vens door eenen algemeenen uitval der
belegerden bedreigd werden.
Dezen echter, die den dag, waarop zij
uiterlijk ontzet gewacht hadden , hulploos
hadden zien voorbijgaan , en nu reeds al­
le leevensmiddelen verteerd hadden, be-
raadflaagden in hunne onkunde van al,
wat 'er bij de Mduërs gebeurde, wat
hun nu in den uiterften nood te doen
ftond. De gevoelens verfchilden. Zommi.
gen wilden zich overgeven : anderen wa­
ren voor eenen uitval , terwijl hun de
krachten daartoe nog niet ontbraken. De
voorflag van CRITOGNATUS, eenen der
voornaamfte luiden onder de Arverners,
verdiende, in casAu's oogen , bijzon­
dere aanteekening van wegens deszelfs
zeldzame en verfoeilijke onmenschlijk-
heid. „ Ik zal niets zeggen — was zijne
taal — over het gevoelen van hun , die
de fchandlijkfte flaavernij bij den naam van
overgave noemen; wijl ik meene, dat de-
tulken noch als burgers aangemerkt
0 och

GESCHIEDENISSEN. 5©9
noch als leden in de raadsvergadering VTT.
toegelaten behoorden te worden. Dat ik
BOEK
IX.
met hun fpreke , die eenen uitval dienftig HOOFDST.
[. voor C.
oordeelen , en in wier voorflag gij allen
•
eene herinnering aan de voorvaderlijke ]
dapperheid fchijnt te vinden. Het is laf­
S
'- »
. van R,
701.
hartigheid van geest, geene dapperheid,
het gebrek niet voor korten tijd te kun­
nen dulden. Men vindt gemaklijker lui­
den, die zich vrijwillig in den dood be­
geven , dan die fmart verduuren. Ik zelf
zou dezen voorflag goedkeuren, want bij
mij vermag de eer zeer veel, indien ik
zag, dat 'er niets meer, dan ons leeven,te
verliezen was : maar geheel Gallie moet
ons bij dezen raadflag voor den geest
blijven, daar wij hetzelve tot ons ontzet
hebben opgewekt. Wat moeds meent gij,
dat onze vrienden en bloedverwanten zul­
len hebben , wanneer zij , na den moord
van tagtig duizend menfchen hier ter
plaatze , gedwongen zullen worden , op
onze eigene lijken bellisfchenden flag te
leveren? Berooft toch hun niet van uwe
hulo , die eigen gevaar voor uw behoud
veracht hebben , en laat toch geheel Gal­
lie uw onverftand en roekloosheid, of wel
flap-

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST
5 io
ROMEINSCHB
flaphartigheid, met geene algemeene ne­
derlaag en eeuwige flaavernije boeten.
Verdenkt gij hunne trouw en ftandvas-
J. voor (
* tigheid, om dat zij op den beftemden dag
53.
J. van E • niet zijn gekomen ? Wel hoe ? Meent gij
701.
dan, dat de Romeinen zich dagelijksch
enkel tot vermaak op hunne verst afge­
legene borst weering oefenen? Kunt gij van
hun geene tijding krijgen , wijl alle toe­
gang afgefneeden is: laat dit dan u ten
blijk verltrekken , dat zij in aantogt zijn,
dat gij den vijand , door angst en vrees
ontrust, dag en nacht hoort werken. Wat
dan mijn raad zou zijn ? Te doen, het geen
onze voorouders in den Cimbrifchen en
Teutonifchen krijg , die geenzins aan de­
zen gelijk was, gedaan hebben, wanneer
zij , in hunne fteden opgeflooten en door
gelijken nood gedrongen, het leeven hiel­
den bij de ligcbaamen der genen, die
door den ouderdom nutloos voor den
krijg geworden waren; en, al hadden wij
zulk een voorbeeld niet, zou ik het ech­
ter allerloflijkst achten, zulk een voorbeeld
om der vrijheid wille daarteftellen en voor
de nakomelingfchap agter te laten. Wat
was ooit aan dezen krijg gelijk? De Om­
bert

GESCHIEDENISSEN* S 11
kers liepen Gallie af mee plundering ën. VII;
BOEK
fchrikiijken ramp, maar verlieten eenmaal IX.
HOOFDST.
onze grenzen , om naar andere landen te
J. voor C
trekken , terwijl zij ons onze rechten,
5'.
wetten, landerijen en vrijheid agterlieten: J. van R,
701.
wat anders, daar en tegen , begeeren en
vorderen de Romeinen , dan , door blooten
nijd gedreeven , zich neder te zetten
op de landerijen en in de Staaten van
volkeren , die hun door het gerucht als
vermaard en ftrijdbaar in den krijg bekend
geworden zijn, en denzelven het juk
der flaavernij voor altijd op te leggen?
Dit toch was altijd het doel van hunne
oorlogen? Of, indien gij al onkundig
zijt, hoe het met verafgelegens volkeren
zij gegaan ; flaat dan het oog flechts op
het aangrenzende Gallie , het welk tol
een wingewest verkeerd , van rechten en
Wetten ontvreemd, aan bijlbundels onderworpen
en onder een eeuwigduurend juli
gekromd is (i)*"
Na het uiten dier onderfcheidene gevoelens
befloot men, alle oude en zw*akke
luiden de ftad te doen verlaten, en het
aI-
CO C&s. de btll. Gall. L. VII. c. 77.

l a
5
ROMEINSCHÉ
VII. alleruiterfle af te wachten , alvoorens tot
• O EK
IX. den raad van CRITOGNATUS over te
HOOFDST,
gaan ; maar tevens om denzelven , wan­
J. voor C
neer de nood drong, liever te volgen en
J. van R
het onzet af te wachten, dan eenige voor­
701.
waarde van overgave aan te nemen. De
inwooners zelve van Alefia werden ge­
drongen met vrouwen en kinderen uit te
trekken ; zij kwamen al weenende voor
de borstweering der Romeinen bidden, oai
als flaaven aangenomen te worden, ten
einde niet van honger te fterven : doch
c JE SAR zettede alom fchildwachten op de
wal en verbood, hun in te nemen (1).
Inmiddels kwamen COMIUS en de
overige Legerhoofden met hun ganfche
heir voor Alefia, en floegen zich op eene
hoogte neder, flechts vijf duizend fchre­
den van de Romeinfche linie. Op het
zien van dit ontzet, bragt VERCINGE­
TORIX zijne benden in haare oude leger­
plaats onder de muuren der flad ; maar
vulde de graft, nam de borstweeringen
weg, en maakte alles gereed tot eenen
algemeenen uitval.
CO CiEs. de btll. Gall. L. VII. c. 78.

G E S C H I E D E N I S S E N . §1$
CJESAR maakte mede alle toebereid­
zelen, wees eenen ieder zijner Bevelheb­
bers derzelver post aan in beide de liniën,
verdubbelde de wachten en hield zijne
benden op alle voorvallen gereed.
Den volgenden dag deed C O M I U S zij­
ne ruiterij in de vlakte rukken, welke
zich ten westen der ftad drie duizend
fchreeden ver uitftrekte. Onder zijne
ruiterdrommen had hij verfcheidene ben­
den boogfchutters en zijne beste ligt
gewapende luiden geftoken. Al zijn
voetvolk ftond tevens in flagorde gefchaard
op de hoogten , welke de.^e vla' te om­
ringden. C / E S A R , hier uit opmaakende ,
dat de vijand een ruitergevecht verlangde,
meende hetzelve te moeten aangaan ; in
geval van nadeel had hij toch eenen veili­
ger» terugtred, en, indien het geluk hem
diende, zou dit eerfte voordeel den moed
zijner benden aanvuuren en dien der vij­
anden verminderen.
De Romeinfche ruiterij kwam buiten
de linie, en leverde den Galliërs eenen
zeer hagchelijken ftrijd. De belegerden
in Alefia, de Romeinfche benden op de
hoogten gelegerd , en de Galliërs zelve
XVI. DEEL, Kk op
viï.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
5«.
J. van R,
701.

vn.
KOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
J. van R
701.
5I4 ROMEINSCHE
op het gebergte in flagorde gefchaard,
waren aanfchouwers van dit gevecht. Van
rondom ging 'er een geweldig gefchreeuw
'op, om de ftrijders te bemoedigen. De
Galliërs wederftonden den fchok der Romeinen
met zeer veel moeds. Tijdig
door hunne boogfchutters onderfteund,
die eene hagelbui van pijlen afzonden,
dreeven zij hunne aanvallers meer dan
eens terug. Van den middag tot den
ondergang der zon had reeds het gevecht
geduurd, wanneer het met nieuwe woede
werd vervolgd , daar nu wederzijdsch de
üiterfte krachten werden ingefpannen, om
dezen dag beflisfchend te doen aflopen.
De Romeinen , door de Galliërs terug
gedreeven , naderden reeds hunne linie,
wanneer C/ESAR , die tot nog toe zijne
dappere Germaanfche ruiterij had agtergehouden
, dezelve liet uitvallen op eene
plaats, alwaar de linie een weinig afweek
van het flachtveld; dezelve drong haare
drommen kort op een , viel met woede
op de Galliërs aan, daar dezelve haar niet
verwachteden, en dwong ze in eenen
oogenblik te wijken en in verwarring de
vlucht te nemen. De vijandlijke ligte
ben-

GESCHIEDENISSEN $1$
benden, nu door de ruiterij verlaten,
werden terftond omcingeld en in ftukken
gehouwen (i), terwijl de Romeinen de
Galliërs vervolgden tot aan hun leger
en daarna zegevierende binnen hunne linie
wederkeerden (2).
„ Het zou aan COMIÜS gemaklijk ge­
weest zijn , daar hij zulk een talrijk heir
onder zijn bevel had , — zegt o u i-
scHARDT, — zijne ruiterij door eene
aanzienlijke magt van voetvolk te doen
volgen en onderfteunen , het welk der*
zeiver aftogt en die der ligte benden zöö
geregeld, als veilig, zou gemaakt hebben,
in geval hij haar niet had willen herza^
melen, om haar op nieuw ten ftrijd të
Voeren: maar, voegt hij 'er bij, men moet
het beleid dier volkeren niet waardeereiï
naar de goede grondregels der krijgskun**
de. Vol moeds vochten zij als dappere
luiden , zonder andere maatregelen, dafi
die hun het eenvouwdige gezond verftand
voor*
(t) „ Het algemeene lot van het voetvolk f
Wanneer het in dier voege wordt gebruikt:'* zegt
OUtSCH ARDT.
CO Cffls. de beli. Gall. L. VII. c 79, 3a
Kk a
vii,
BOE É
IX.
HOOFDST'
f. voor öi
st. „
f. van m«
JOU

vn.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
51.
J. van R.
701.
Vrucht»
looze pooging
tot
ontzet.
5l6 ROMEINSCHE
voorfchreef. Hun voetvolk was daarbij
liegt gewapend; geen ander geweer voerende
, dan een lang zwaard van liegt
alooi, kon hetzelve onmogelijk den fchok
eener goede ruiterij uitftran, en, onmaatig
diep op een gepakt ftaande ,
moest hetzelve ten eerfte in verwarring
komen (1)."
COMIUS maakte zich nu tot eenen
algemeenen aanval gereed. Zijn ganfche
heir was bezig met het maaken van takkebosfchen
, ladder», zeisfen en haaken,
en bragt daar mede den eerften dag na
het ruitergevecht door. Hij verkoos den
nacht tot den ftorm, verliet tegen den middernacht
zijn leger , en voerde zijne benden
tegen de Romeinfche linie aan, waarvan
zij een groot gedeelte befloegen. Onder
dezen aantogt lieten zij een geweldig
gefchreeuw hooren , om ten teeken voor
VERCINGETORIX tot eenen gelijktijdigen
aanval tegen de andere linie te ftrekken.
Dit gefchreeuw waarfchuwde intusfchen de
Romeinen tevens, om hunne werktuigen
304.
te
Ci) GUISCHARDT. Mem.Milit. T. I. p. 303»

G E S C H I E D E N I S S E N . ^I?
te doen fpelen, welken zij langs de ge-
heele linie hadden opgericht. M A R C U S
A N T O N I U S en C A J U S T R E B O N I U S , de
Bevelhebbers van dien dag, hadden eene I
aanzienlijke krijgsmagt onder zich, om J
terftond verfterjung te zenden ter plaatze,
waar zij de Galliërs voordeel zagen be­
haalen. Zodra dezen onder de bieijen
waren doorgedrongen , deeden zij den Ra-
meinen in het eerst veel hinders door
hunne pijlen en fchichten ; de voetangels
en ftrikken , welken zij niet hadden ver­
wacht , bragten hun wel in verwarring,
maar beletteden hun echter niet , moedig
voord te rukken; ja zij waren reeds bezig
met het wegnemen der boomftammen en
takken , om alzoo aan de groote graft te
komen, wanneer de Romeinsn zu'k eene
groote menigte van fteenen , ballen en
pijlen op hun wierpen , terwijl zij tevens
met handboomen allen , die nader kwa­
men , afiloegen , dat het hun onmogelijk
was, dezelve over te komen. Ondanks al
dat bezwaar zagen de Galliërs van hunne
onderneming niet af. Den ganfchen
nacht door drongen zij aan ; met den dag
verfterkten de Romeinen hunne posten
Kk 3 over-
VII.
SOEK
IX.
HOOFDST.
. voor C.
5»«
. van R.
701.

VII.
ROEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
S 1,
J f van R
518 ROMEINSCHE
overal , waar zij de Galliërs te ver gevorderd
zagen. Maar COMIUS, nu voor
eenen uitval der Romeinen vreezende, en
de volvoering van zijn ontwerp ondoenlijk
achtende, gaf bevel tot den aftogt, en
keerde in zijn leger terug.
Op het oogenblik, wanneer hem de
kreet der Galliërs ter ooren kwam , had
VERCINGETORIX van zijne zijde eenen
uitval met zijn ganfche heir gedaan. Eenigen
tijd verlooren hebbende aan het dempen
van de eerfte graft, had hij echter
terftond het vuur zijner benden zien verflaauwen
tusfchen de voetangels en boomtakken
, waardoor hem de dag verrascht
had , bij het baanen van eenen weg door
alle deze hindernisfen ; en nu den aftogt
van COMIUS bemerkende , keerde hij
mede in zijn leger terug , zonder iet te
hebben uitgevoerd (1).
Het mislukken van dezen aanval deed
de Gallifche Bevelhebbers opmerken , dat
Zij de viiandlijke verfchanzingen op derzelver
fterkfte plaats hadden aangetast.
Men
Cl) CJES. de bell. Gall. L. VU. c. 81, 8a. J
OüncH, Mem. Miliu T. I. p. 305—305.

GESCHIEDENISSEN. S l
9
Men zond dus eenige luiden uit deze VII.
BOEK
landftreek met kundige Onderbevelhebbers IX.
HOOFDST.
uit , om de geheele linie der Romeinen
. voor C»
te verkennen, zich verzekerd houdende, si.
dat in eene borstweering van eene zoo] . van R.
groote uitgeftrektheid en op ongelijken
701*
grond , de eene plaats zwakker, dan de
andere, moest zijn.
'Er was ook daadlijk in den omtrek der
linie , aan de noordzijde , een heuvel van
aanmerklijke hoogte , welker helling zich
ver buiten dezelve tot in het vlakke veld
uitflxekte. C/ESAR had in deszelfs hel­
ling een leger doen nederflaan , uit vrees
voor overrompeling, fchoon anders op
zeer ongefchikten grond , wijl de top des
heuvels buiten zijne linie in de magt des
vijands kon komen. C. ANTISTIUS RE-
GINUS en C. CANINIUS RABILUS
hielden hier post met twee keurbenden.
De vijandlijke Bevelhebbers, van deze ge­
legenheid nu kennis gekreegen hebbende,
beflooten, zich van dezelve terftond te
bedienen. Zij koozen zestig duizend man­
nen uit hun ganfche heir hier toe bij­
zonder uit, en droegen over dezelven het
bevel op aan VERGAS ILLAUNUS , den
Kk 4 Ar-

VIL Arverner, wien zij voorfchreeven , om
BOEK
IX. den aanval op den middag te doen. VER-
HOOFDST.
GASILLAUNUS trok met het aanbreken
J. voor C
51. van den dag reeds uit , kwam in den
L van R. morgenftond agter den heuvel , hield 'er
70i.
zich fchuil , liet zijne benden zich
- -. . I ;ansch onverwacht zag zich de belegeraar
^
5 2
° ROMEIN SCHE
ververfchen , en rukte tegen den middag
op het gemelde le^er aan. Ten gelijken
tijde vertoonde zich de Gallifche ruiterij
andermaal in de vlakre, en fchaarden zich
de overige benden , als te vooren , in
flagorde.
VERCINGETORIX, deze bewegingen
opmerkende , liet terftond het krijgstuig,
't welk hij tot eenen tweeden uitval had
;ereed doen maaken, buiten brengen, en
'an alle zijden tevens aangetast. De Ro-
I neinen hadden moeite, om overal het
1 ïoofd te bieden ; en , hetgeen hun het
neest belemmerde, was het krijgsge-
i chreeuw , het weik zij , in de beide li-
I liën, agter den rug hoorden en hun weder-
I ijdsch deed gevoelen , dat elks behoud
t bands van eenes anderen dapperheid afhing.
Het hevigfte gevecht had echter bij de
i Gogte plaacs, waar VERGASILLAUNUS
den

2 1
GESCHIEDENISSEN. 5
den aanval deed. Hij had het voordeel
van den grond, en voerde telkens verfche
benden aan , die eindlijk de Romeinfche
keurbenden deeden bezwijken : c /E S A R •
dit van eene hoogte , welke hem in ftaat J
Helde, om alles gade te flaan , ziende,
zond LABIENUS met zes Cohorten ten
onderftand met last, om des noods eenen
uitval te doen , wanneer hij de fcharzen
niet langer kon verdeedigen. Hij zelf
begaf zich naar de overige ftrijders ; bemoedigde
hun tot dapperen wederftand
en herinnerde hun tevens, dat al de vrucht
van alle hunne voorige gevechten enkel
afhmg van dezen dag en uur.
De Galliërs , onder bevel van VER­
CINGETORIX, den moed opgevende,
om het veelvuldige fchanswerk rondom de
binnenlinie uit den weg te ruimen , trachteden
dezelve op zommige hoogten te beftormen,
waartoe zij al hun ftormtuig aanvoerden.
De menigte hunner pijlen verdreef
de Romeinen uit derzelver fchanstorens
; de graft werd door hun gedempt,
het paalwerk omver geflagen en de borstweering
omver gehaald.
CJESAR zond eerst den jongen BRUTUS
Kk 5 met
vil.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
. voor C.
51-
. van R.
701.

52* ROMEIN SCHE
VIL
met zes , en daar na zijnen Onderbevel­
BOEK.
IX. hebber FABIUS met nog zeven Cohorten
HOOFDST.
ter verfterking van deze post; hij zelf
J. voor C
51. voerde eindlijk , wijl het gevecht al he­
J. van R
viger werd, verfche benden ten onderftand
701.
aan. Nu werd de vijand terug geflagen,
en daarna begaf c JE SAR zich naar de
andere linie, waar LABIENUS thands aan
den gang was. Hij bragt vier Cohorten
van het naaste bolwerk mede, en liet
zich door een gedeelte der ruiterij vol­
gen, terwijl hij bevel gaf aan het overige
gedeelte , om binnen de linie om te rij­
den en den vijand in den rug te vallen.
Inmiddels had LABIENUS de verweering
der vesting daar ter plaatze op den duur
ondoenlijk gevonden , en alzoo negen en
dertig Cohorten uit de bijgelegene bol­
werken zamengetrokken, om daarmede
eenen uitval te doen , waarvan hij vooraf
C/ESAR verwittigde. Deze haastede zich,
om zelf dien flag bij te woonen. Zijne
komst viel terftond in het oog aan de
kleur van zijn Veldheersgewaad , het welk
hij altijd bijzonder in den ftrijd droeg;
en zijne tegenwoordigheid niet minder,
dan de verfterking van voetvolk en ruite­
rij»

GESCHIEDENISSEN. 523
rij, welke hem volgde, vermeerderden den
moed der overige Romeinen, die reeds
buiten de linie aan den flag waren. We-
derzijdsch ging een nieuw gefchreeuw op,
het welk door het geheele beleg vervan­ J. van R.
701.
gen en beandwoord werd : de Romeinen,
hunne pijlen verfchooten hebbende , vielen
den vijand met het zwaard op het
lijf; de overige ruiterij kwam denzelven
nu tevens in den rug; men zag nieuwe
Cohorten aanrukken ; de aanvallers keerden
den rug ; maar vielen nu vluchtende
den ruiters in handen; de flachting was
sroot. SEDULIUS, een Bevelhebber er 1
voornaam man der Lemovicers, fneuvelde:
VERGASILLAUNUS, de Arverner, werc
krijgsgevangen ; C/ESAR telde vier en ze
ventig veroverde veldteekenen , die hen I
aangebragt werden; Hechts een kleen aants 1
van zulk een ontzaglijk heir kwam behou
den in het vijandlijke leger terug, De be
legerden , die dezen rampzaligen ilag aan
fchouwd hadden, wanhoopten nu terfton i
aan allen ontzet, en trokken tevens all 5
hunne benden van voor de vijandlijke lini e
terug. Het overfchot des Gallifchen heil s
nam weldra de vlucht, en was deszeli s
vri i-
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
5i- zijne ruiters na, die hunne agterhoede in­
J. van K. haalden
701.
en met een groot aantal krijgsgevangenen
terug keerden ; veelen waren
Overtrave
van Ahfia.
;en, en hield hun voor: „ dat hij dezen
1 criig geer.zins uit eigene belangen , maar
t mdernomen had ; en dat hij, wijl men
1 iu toch voor den ramfpoed wijken moest,
1 ich ten offer aanbood voor hun behoud,
1 et zij ze door zijnen dood de Romeinen
v rilden bevredigen, het zij ze hem leeven-
d ig wilden overleveren. „ Men zond ge-
li istigden aan CAÏSAR, om zijne bevelen
t( Ï vernemen. Hij beval de overgave der
VI apenen en uitlevering der Bevelhebbers,
R rwijl hij zelf zich voor zijne linie plaat-
ft
5 2
4 ROMEIN Sc H U
vrijen aftogt eeniglijk verfchuldigd aan de
afmatting der Romeinfche benden; na den
middernacht echter zond C/ESAR hetzelve
'er ook nu omgekomen , de overigen
vluchteden naar derzelver onderfcheidene
landen.
De ongelukkige VERCINGETORIX riep
Jen volgenden dag zijne lotgenooten bij
illeen voor de algemeene zaak der vrijheid
2, om hun te ontvangen. VERCINGE-
T ORIX werd ove-geleverd , de wapenen
al gelegd. De Mduërs en Arverners
wer-

GESCHIEDENISSEN. 5 a
5
werden alleen gefpaard met oogmerk,
om de vriendfchap met derzelver Staaten
te herftellen : alle de overige krijgsgevan-
Arverners ontmoeteden hem zelve met
een oormoedig Gezmtfchap , beiden le­
verden zij hem een groot aantal gijsfe­
laars ; waartegen hij aan beide die volke­
ren omtrend twintig duizend krijgsgevan­
genen terug gaf. Ter befchikking voor
de winterkwartieren, zond hij LABIENUS
en M. SEMPRONIUS RUTILUS met twee
keurbenden en de ruiterij naar het land
der Sequaners; c. FABIUS en L. MINU*
CIUS BASILUS met twee anderen naar
dat der Remers , ten einde hetzelve te-
vens te befchermen tegen allen aanval der
Bellovacers. C. ANTISTIUS REGINUS
werd naar de Ambivar eters, T. SEXTIUS
naar de Biturigers, c. CANINIUS RA-
BILUS naar de Ruteners gezonden, elk
met ééne keurbende. Q. TULLIUS CI­
CERO en p. SULPICIUS werden te Cabilo
en
VIL
BOEK
IX.
HOOFD iT.
. voor C.
genen werden als buit onder het Romein­ 51-
. van R.
fche krijgsvolk verdeeld. * 701.
Dit alles verricht hebbende, trok cZE- Winterle-
SAR naar het land der Mduërs en nami ing van
JE SAR.
hetzelve weder in onderwerping aan : de

52Ö ROMEINSCHE
VII. en Matisco, twee fteden bij den zfrtfr
BOEK
IX. in het land der Mduërs geplaatst als op-
HOOFDST.
zichters over de leefmiddelen; terwijl
J. voor C.
CAESAR zelf te Bibracle zou overwin­
J. van R. teren (1).
7°l.
Dit voornemen, om te Bibracte te
blijven geduurende den winter, toonde
duidlijk, dat CJESAR, hoe zeer de meerderheid
der Romeinfche krijgskunde boven
den moed der Galliërs thands mogt gebleeken
zijn , het nog geenzins veilig
oordeelde , zich op hunne onderwerping
te verlaten , fchoon dezelve gevolgd was
ap nederlaagen, die anders de vooronder-
j telling van eenen nieuwen opftand onge­
I zond konden doen fchijnen. De Raad te
R.ome fchreef een dankfeest van twintig
< lagen uit voor de overwinningen van de­
3 en veldtogt (2): en zij, die door eigene
1 ;rijgsbekwaamheden ooit bevoegd mogten
i jeacht worden, om CASAR'S beleid en
1 noed rechtmaatig te waardeeren, oordeel­
< len fteeds, dat deze veldtogt inzonderheid
als
(l) Qsi.de bell. Gall. L. VII. c. 83—89. •**
GÜISCH. Mem. Milit. T. 1. p. 306—318.
(a) c&%. de bell. Gall. L. VII. c. 8g,

GESCHIEDENISSEN, $V?
als een volkomen loop van krijgskundige
lesfen verdiende beoefend te worden, wijl
zelfs C/ESAR in denzelven zich, hunnes
oordeels, overtroffen heeft (i). —
Gelijk wij ons niet vermeten, krijgsbekwaamheden
te beoordeelen , wier bloote
befchrijving ons zeer dikwijls moeilijk viel,
wederhouden wij ons te gereeder van allen
lof over C/ESAR'S krijgsbedrijven , wijl
dezelven enkel ftrekten, om het onrechtvaardigst
geweld te doen zegepraalen over
de vrijheid van volkeren, wier trouw,
dapperheid en opoffering het behoud van
dat dierbaar kieenood des burgerlijken
leevens alzins verdienden.
De voorzorg , door CAESAR bij de
winterlegering zijner keurbenden gebruikt,
was geenzins overbodig, daar men eerlang
op nieuw van muiterije en zamenzweeringen
tegen de Romeinfche overweldigers
vernam. Men zeide , dat het den GaU
li'èrs , in den jongden veldtogt, was ge-
blee-
(i) GuiSCHARDT. Mem. Milit. T. I. p. 287.
FOLARD. Traite de Vattaque et de la defenet
des places, T. II p. 160. LE DUC DE ROHAR.
ie parfait Capitaine, p. 54, edit. de 1744.
VII.
BOEK.
IX.
HOOFDST.
f. voor C.
51.
[. van R.
701.

5*8 ROMEINSCHE
Vit bleeken, dat zij zelvèn den Romeinen wel
BOEK
IX. niet konden regenftaan, wanneer zij zich
HOOFDST. tegen dezelven met een algemeen heir
J. voor C
' verzetteden, maar dat ook de Romeinfche
51-
J. van R • krijgsmagt niet groot genoeg zou zijn
701.
noch tiids genoeg zou hebben, om hun te
onderwerpen, wanneer zij met verfeheide-
ne Staaten te gelijk het juk op nieuw af*
wierpen, en elk voor zich zeiven llreed.
Zulk een krijgsbeleid zou nu wel den
eenen of anderen in het bijzonder aan
den vijand bloorftellen , maar geen Staat
behoorde zich daar aan te onttrekken,
wijl zulk eene opoffering het herftel der
algemeene vrijheid kon verzekeren (1).
Om
(i) C/ES. de bell. Gall. L. VIII. c. 1. Wij
blijven aldus aannaaien; fchoon CJESAR d't laatfte
boek niet gefchreeven heeft wegens den Gallifchtn
krijg. Wij hebban hetzelve te danken aan eenen
van zijne vrienden, HIRTIUS genaamd, die
dit boek als een aanhangzel op de zeven , door
CffiSAR zeiven gefchreeven, heeft opgefteld. In
eene korte opdragt van hetzelve aan zijnen vriend
BALBUS uit hij den werseb: „dat toch allen, die
immer zijn gefchrift zouden lezen, mogten weteq,
hoe ongaarne hij tot hetzelve ware overgegaan, wijl
de keurigheid vancssAR's eigene gedenkfcbriften
al-

GESCHIEDENISSEN. $2^
Om dit gevoelen onder de Galliërs geen vit*
veld te doen winnen, liet C^SAR aan
8 ( K
IX.
zijnen Penningmeester M. ANTONIUS he: aooFOS*.
j. voor
bevel over zijn winterkwartier , en begaf
G.
J.
Zich, geleid door eenige ruiters , op den
van BL.
703
laat (ten van Wintermaand naar de twaalfde Sneüa
keurbende , die niet ver van de grenzen kry^svveno'ngen
vaü
der Mauërs bij de Biturigers lag. Bij C/ES AR.
deze voegde hij de elfde, welke de naaste
aan haar was, liet uit elke twee Cohorten
ter bewaarirg der bagagie agter, en rukte
met dezelven het vruchtbaare land der
Biturigers door, die toch door ééne
keur-
alles overtrof, wat nog óóit door anderen met den
meesten vlijt bearbeid was, zoo dat zij, dia enkel
gefchreeven waren ten diende van hun, die een.
maal de gefchiedenis van dezen krijg zouden te
boek fteilen , zoo zeer doof aller oordeel toege-
juichd werden, dat zij veeleer d?h volgerd^n
Schrijveren de ftof ontnomen, dan verfchaft, fchee«
nen te hebben." HIRTIUS zelf wist echter nog
beter, dan iemand anders, welk eene bewondering
zij verdienden , daar hij tevens gezien had , met
welk eene gemaklijkbeid en vaardigheid dezelven
gefield waren door c&sh%, die,naar zijn getuigenis,
de grootfte vlugheid en keurigheid ih het fl- liet
vereenigde met het vermogen, om zijn eigen krijg*
beleid ten duidüjkften voortedragen.
XVI. DEïIn LI

VII.
BOF K
IX.
HOOFDST.
J. voor C
50
J. van R.
702.
Onder-
Werp^
der Bituri
gtrs.
53o
H.OMEINSCHE
1 :e berooven , verbood hij de gewoone
1
I
1
keurbende, uit hoofde van derzelver wijd-
uitgeftrekten grond en veele fteden, niet
konden in bedwang gehouden worden en
reeds toeftel tot den opftand maakten.
CAESAR, overviel hun , alvoorens zij
zich verzameld hadden of zelfs van het
land binnen hunne fteden konden vluch­
ten : om zulks te beter te doen, en, te-
/ens, om zich zeiven van geenen leeftogt
jrandftichting der landhoeven. Veele dui-
:enden werden door zijn krijgsvolk ge­
hangen gemaakt; de overigen zogten
Tuchtloos fchuilhoeken bij de nabuurige
Staaten , met wien zij op nieuw verbon-
len waren, of onder wien zij hunne gast-
tienden haddèn ; C«SAR voorkwam hun
iveral door de gadelooze fnelheid zijner
;rijgswendingen, en liet aan geenen Staat
len tijd, om voor eigene veiligheid behoorlijk
e zorgen, veel minder om aan den bijftand
'an anderen te denken. Hierdoor bemoe-
ligde hij zoo wel de genen, die hem
rouw wilden blijven, als hij de aarzelenden
'an den afval terug hield , en zich de af-
;evallenen onderwierp. De Biturigers, die
mnne nabuuren allen leed zagen ontko­
men,

GESCHIEDENISSEN. 53!
men, door het geven van gijsfelaars,waag­
den het mede, hunne toevlucht te hemen
tot C^ESAR'S barmhartigheid, en werden door
hem , nevens hunne nabuuren , op nieuw
in onderwerping aangenomen. Ter ver­
goeding en belooning voor de ongemak­
ken , welken de beide keurbenden, midden
in den winter, met zoo veel ijvers en ge-
dulds hadden uitgeftaan, legde CES AR aan
eiken man twee honderd, en aan eiken
hopman twee duizend Seflerti'én toe , on--J en
150-1-»*
der den naam van buit , waarna hij ze
weder liet keeren naar derzelver winter­
kwartieren , en zelf binnen veertig dagen
te Bibra&e in het zijne terug kwam (i).
Nog geen agt dagen was hij Weder te Vlucht
Bibra&e geweest, wanneer een Gezant-, er Carhu*
;r$.
fchap van Biturigers hem reeds bijftand
kwam verzoeken tegen de Carnuters
die hun den oorlog hadden aangedaan.
Op dit bericht riep C/ËSAR terftond de
veertiende en zesde keurbende van den
Arar op , en ftelde zich aan derzelver
hoofd. Het gerucht plleen van zijnen
aantogt deed de Carnuters, uit vreeze
(!) CAS. ie teil. Call. L. VIII. «,3,3,
Ll a
voof
VIL
E O HE
IX.
HOOFDST.
|. voor C.
50.
f. van R.
702.
* Die van
'hartrain*

Laatfte
veldtocht
tegen de
JSellovaeers.
* Die var
Rhcimt
t Btauvai/ers.
§ Die var
Stis/tn.
532 ROMEIN SCHE
VII. voor een gelijk lot, terftond hunne
10 EB
IX, gehuchten en fteden veriaten en wijd
HOOFDST
en zijd de vlucht nemen. Cs SAR,
J. voor C
50. zijn krijgsvolk niet willende bloocftellen
J. van R •aan alle de ongemakken van het ftrenge
702.
en toen zeer woeste jaargetijde, verge­
noegd" zich met hunne verftrooijing, en
liet deze twee keurbenden in het verlaten
Genabum overwinteren (1}.
Een nieuwe en moeilijker krijg ver-
fchafte aan C/ESAR meer werks in het
begin der lente. De Rhemers * zonden
hem veelvuldige Gezantfchappen ter waar-
fchuwing, dat de Bellovacers f, onder de
Galliërs en Belgen voor zeer dappere
luiden gehouden , vereenigd met zommi-
gen hunner nabuuren , een bondgenoot-
fchaplijk leger op den been bragten , on«
der bevel van coRREUS , eenen Bello'-
yacer* en COMIUS, den Atrebaat. Men
verzekerde , dat zij deze benden reeds te
zamen trokken, met oogtierk, om eenen
inval te doen bij de Suesfioners § , die
in afhanglijkheid der Remers ftonden.
Eer en belang vorderden beide, bondge*
CO Cas, dt bell. Gall. U VIII. c. 4, 5.
no©-

GESCHIEDENISSEN. 533
nooten te befchermen , die aan Rome den vu.
BOEK
besten dienst beweezen hadden. CAESAR IX.
HOOFDST.
trok dus terftond met vier keurbenden
[. voor C.
naar het land der Bellovacers, doch hij •
vond hetzelve reeds door de inwooners]
verlaten. De enkele krijgsgevangenen,
door zijne ruiters gekreegen , waren als 1
befpieders agtergelaten , en berichteden,
hem: „ dat allen, die de wapenen konden
5
°' „
• van H.
701.
Snelle
:rügsweniingen
van
:ASAK.
voeren, zich op ééne plaats verzameld
en met de Ambianers , Aulercers , Ca-
leters , Vellocasfers en Atrebaten (i)
vereenigd hadden; dat zij zich op eenen
rijzenden grond, omgeven door een moei­
lijk moeras, nedergeflagen en hunne ba-
gagie in bosfchen ag er hetzelve gebragt
hadden; dat de voornaamfte Opperhoofden
dier volkeren zelve te veld waren, doch dat
het opperbevel in handen van CORREUS
was , om dat men zijnen onverzoenlijken
haat kende, tegen al, wat Romein heete-
de; dat COMIUS, eenige dagen geleden,
het leger had verlaten , om bijftand bij
hunne nabuuren de Germanen te zoeken,
die
(i") Die van Amiens , Evreux , Caulx , en
Saijens in Ntrmandie, benevens die van Artois.
LI 3

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J, voor C
50.
J, van R.
702.
534 KOMEINSCHE
die overvloed van krijgsvolk hadden ; dat
de Bellovacers, met toeltemming van alle
de Opperhoofden , en op dringend aan­
houden des heirs , beflooten hadden , flag
aan CAESAR te leveren, in geval hij
flechts met drie keurbenden aanrukte, ten
einde niet door hem tot een treffen ge-
drorgen te worden , wanneer hij zich aan
het hoofd van zijn ganfche heir zou ge­
field hebben ; maar om in tegendeel,
wanneer hij terftond met grooter magt
aanrukte , zich binnen hun leger te hou­
den, zijnen toevoer te onderfcheppen, en
zijne foeragie te belemmeren, die dan
zelfs in dit jaargetijde zeer fchraal zou
zijn (i> M
De eenpaarigheid der onderfcheidene
krijgsgevangenen in dit bericht deed
C * S A R befluiten , om de vijanden, die
anders den besten raad gekoozen hadden,
ten fpoedigften tot den flag te brengen.
Hij had de zevende, agtfte en negende
keurbende bij zich, allen uit geoefende
krijgsluiden beftaande, benevens de elfde,
die wel denzelfden ouderdom niet had,
als
(Ï; C#S. de heil. Gall. L. VIII. c. 5—7.

GESCHIEDENISSEN. 535
als de overigen, maar wier manfchap ech­ VII.
ter nu reeds' den agtflen veldtogt bijwoon­
BOKS
IX.
de. Hij riep zijn ganfche heir bij een, HOOFDST.
gaf aan hetzelve
|. voor
kennis van zijne ont­
C
dekkingen , en bemoedigde hetzelve tot ƒ. van R.
70a.
een beflisfchend treffen. Daarna rukte hij
op het vijandlijke leger aan , maar opzet-
lijk met drie keurbenden in de voorhoede,
en de vierde agter de bagagie , om den
vijand geen moeilijker treffen aan te bie­
den, dan hij zelf verlangde. Deze echter,
de Romeinen zoo fpoedig en met zulken
vasten tred, als in flagorde,ziende aanruk­
ken , achtede het niet raadzaam , bij het
befluit te blijven , het welk aan C^SAR.
ontdekt was. Het zij uit vrees voor de
krijgskans , het zij door fchrik wegens
den fnellen aantogt, het zij met oogmerk,
om den toeleg der Romeinen vooraf te
vernemen, de Galliërs verlieten hunnen
rijzenden grond niet, maar fchaarden zich
flechts in. flagorde buiten hun leger.
Schoon CJESAR gehoopt had, tot. een
treffen te komen , vergenoegde hij zich
echter, daar hem de menigte der kort
op een gedrongene vijanden verbaasde,
zich tegen over hun leger neder te flaan.
LI 4 Hij

VII.
SOEK
IX.
HOOFDST.
J, voor C
50.
J. van R
702.
/
53t> ROMEIN SCHE
Hij liet het zijne nogthands verfchanzen met
eene wal van twaalf voeten , eene dub­
belde graft van vijftien voeten in de rech­
te kanten , en ftormtorens van drie ver­
diepingen , met onderlinge valbruggen
van vereeniging. Alle deze fchanswerken
moesten verdeedigd worden door dub­
belde rijen van krijgsluiden , die ge­
deeltlijk op de bruggen als op hooge
gaanderijen, gedeeltlijk beneden op de
wal ftreeden , en eikanderen alzoo onder-
fteunden en beveiligden. De legerpoor-
ten zelve waren met nog hooger fchans-
torens verflerkt (1).
Cs SAR had een dubbeld inzicht met
deze buitengewoone verfchanzingen. Aan
den eenen kant, wilde hij door de groot­
heid van zijn fchanswerk den vijand doen
denken, dat hij hem vreesde, en hem
alzoo tot roekloosheid brengen •, aan de
andere zijde , wilde hij zelf in ftaat zijn
het leger met zeer weinige manthap te
verdeedigen , wanneer hij genoodzaakt
wierd, zijne leefmiddelen op verren afftand
te gaan haaien. 'Er vielen verfcheidene fcher-
mut-
CO G
*S- & bell. GaU. L. VIII. c. 8,9,

GESCHIEDENISSEN. 537
mutzelingen voor , meestal met fchietge- VII.
IOEK
weer en op zekeren aflland , wijl de IX.
moerasfige grond het vechten in de na­
HOOFDST.
. voor C.
bijheid verbood. Zomtijds waadden de' 50.
Gallifche en Germaanfche hulpbenden |. van R.
702.
uit het Romeinfche leger het moeras
door om den vijand te vervolgen , zom­
tijds dreeven de Bellovacers hun door
hetzelve tot aan het leger terug. Van de
afzonderlijke benden , die dagelijksch ter
foerageering door CES AR moesten uitge­
zonden worden, werden 'er eenigen afge-
fneedeT en in de pan gehakt ; bij eene
van deze ontmoetingen verlooren de Re-
mers , die als hulpbenden bij C^SAR
dienden, een groot deel hunner ruiterij.
Ziende , dat de vijand zich hardnekkig
opgeflooten hield , en niet zonder grooi
gevaar in zijne legerplaats kon aangeval-
len , veel min binnen dezelve door eene
ldeene krijgsmagt ingeflooten worden.
fchreef CAESAR, aan c. TREBONIUS, ou 1
hem met nog drie keurbenden te kornet
verfterken. De Bellovacers , deze aan'
zienlijke verfterking bemerkende , en vooi
een beleg, als dat van Alefia, vreezende
zonden terftond alle weerlooze en voo
LI 5 dei 1

vii.
BOEK.
JX.
HOOFDST-
J. voor C.
50.
J. van R.
702
I rerplaats. Maar c AS SAR , die het niet
J aadzaam oordeelde , hun in deze houding
I cen buit niet wilde laten ontgaan, trok met
i ijne keurbenden wel het moeras door,
c och hield op eenen heuvel, nabij het
V ijandlijke leger, ftand , waarvan hem nu
fl
538 ROMEINSCHE
krijgsdienst ongefchikte luiden, beneven»
derzelver bagagie , in den nacht weg ; de
dageraad ontdekte echter dezen aftogt,
dien zij hadden willen verbergen, en, be­
vreesd voor eenen aanval van CASS AR in
Kt tijdftip, fchaarden zig de overige Gal-
'iërs moedig in flagorde buiten hunne Ie-
lan te tasten, en zich tevens zulk eenen rij-
echts eene kleene vallei affcheidde. De
C 'aliièrs, zich op hunnen voordeeligen
fl and verlatende , bevredigden zich , met
d ïn aanval af te wachten , die echter niet
g sfchiedde ; en nu het oogmerk van de
ü .omeinen doorziende, om zich in ftaat
te fteilen ter vervolging, bedienden de
E ellovacsrs zich van de volgende krijgs-
li: it, om hunnen ganfchen aftogt te dek-
k< n. Zij bragten alle de takkebosfchen
ui t hun leger bij een, legden dezelven
V( >or hunne linie langs, ftaken ze in den
bi and, verlieten agter dezen rook en vlam
hun

GESCHIEDENISSEN. 539
hun leger, en Ploegen zich, met gadeloo-
zen fpoed , tien duizend fchreden verder
op eene zeer gefchikte plaats neder. C &-
SAR vermoedde wel in dezen brand eene
kunstgreep , om den aftogt te verbergen,
maar vreesde te zeer voor eene hinder­
lage , of wel dat de vijand op dezelfde
plaats, ondanks die vertooning, ftand mogt
houden , om hem vaardig te vervolgen;
hij deed dit omzichtig, en de vijand ont­
kwam (i).
De Bellovacers voerden denzelfden ver-
weerenden krijg uit hunne nieuwe leger­
plaats , en bleeven den Romeinen veel
nadaels doen door het onderfcheppen van
toevoer en het nffrüjden der fceragie.
Eindiijk werd CSSAR door eenen krijgs­
gevangen onderricht, dat CORREUS ,
de Bevelhebber der Bellovacers, zes dui­
zend uitgelezene voetknechten en duizend
ruiters in eene hinderlage wilde gebrui­
ken ter plaatze , alwaar hij verwachrede,
dat de overvloed van koorn en van gras
de Romeinen fpoedig zouden doen foera-
geeren. Op dit bericht zond CAESAR
zij-
(!) CASS. dt bell. Gall. L. VIII. c. 10—16.
VIL
BOEK
IX.
HOOFDST.
f. voor Ca
50.
|. van R.
702.

VU.
BOEK
IX.
HOOFDST.
J. voor C
50.
J; van R.
702
Beleg van
Uxelladu*
num.
54
ROMEIN SCHE
zijne ruiterij, welke anders gewoonlijk ter
dekking der foeragiers verftrekte, vooruit
met eenige benden van ligtgewapend
volk, en volgde zelf met eenige keurbenden
van nabij. De Galliërs hadden
de vlakte rondom bezet , waarin de
Romeinen zouden komen , en welke
door digt hout en eene diepe rivier omgeven
was. De Romeinfche ruiterij rukte
deze vlakte troepsgewijze in, zich moedig
verlatende op de keurbenden , die ten
bijftand gereed waren. CORREUS vertoonde
zich terftond, echter maar met
weinig volks, en viel op den naasten ruierdrom
aan. De Romeinen , hierop wel
verdacht, renden niet bij een, gelijk zulks
inders in onverhoedfchen aanval gebruik-
i ijk was, maar hielden hunnen afftand,
lechts zorgende van niet afgefneeden te
worden. Da overige Gallifche ruiters
swamen nu uit het hout ten voorfchijn,
;n 'er ontftond een ernstig gevecht. Het-
:elve werd hardnekkig gevoerd van beide
rijden , tot dat de ganfche verfchoolene
1 mgt van voetvolk mede uitviel aan den
1 tant der Galliërs, die nu de Romeinfche
i uiters terug dreeven , zonder dezelven
ech«

GESCHIEDENISSEN. $4 l
echter op de vlucht te jagen ; de ligtgewapende
benden herftelden hun in tegendeel,
en het gevecht werd moedig hervat.
Nu vernam men zoo wel aan den J
VIL
BOEK.
IX.
HOOFDST.
. voor C
50.
eenen, als aan den anderen kant, datj - vsn R,
703.
C/ESAR gereed Itond, hetzelve te beflis-
fchen ; dit deed de Romeinfche ruiters
hunne p.-ogir.g verdubbelen , om de eer
der overwinning vóór de keurbenden weg-
tedragen, en den vijand zich haasten, om
langs alle kanten de vlucht te nemen;
maar nu, door de zelfde ongelegenheid
belemmerd, waarin zij hunnen vijand had­
den willen lokken, fneuvelde het grootfte
gedeelte. CORREUS, wiens moed door
geenen ramp bezweek, wilde noch het
flachtveld verlaten noch eenig kwartiei
aannemen , maar dwong zijne beftrijders,
hem , terwijl hij tot den laatften adem
woedend ftreed , met hunne pij'len te
doorbooren CO-
De Bellovacers en hunne overige bond-
genooten, fpo dig uit eenige vluchtelinger 1
den flag vernomen hebbende , en zich.
na het verlies van hun beste voetvolk er
uit-
(l) CJ&%> btll. Gall. L. Vlij. c. 17-ij). .

vn.
SOEK*
IX.
«OOFDST.
AMBIORIX
door CM
SAR ver-
Yolgd.
54- ROMEINSCHE
die Germanen, van wien hij hulptroei
3en had ontvangen.
<
uitgelezenfte ruiters, met CORREUS aan
derzelver hoofd, buicen ftaat achtende,
om hetzelve te boven te komen , en den
J. voor C
SO. vijand langer het hoofd te bieden , riepen
J. van R
•weldra het heir ten algemeenen landdaa
702. ... " O
CORREUS i bij een, en beflooten, met eenpaarige
de Atre-
^toeftemming, om Afgevaardigden met gijshaat,
bliji
onverzoen felaars aan es SAR te zenden. COMIUS,
lijk repen
de Romei­
de Atrebaat, verzettede zich alleen tenen.gen
dit befluit, uit wantrouwen op de
Romeinen , die hem in het voorige jaar,
op bevel van LABIENUS, verraaderlijk
hadden willen ombrengen bij een mond-
gefprek, het welk hij met VOLUSENUS
QUADRATUS had gehouden, en waarbij
hij , door eenen Romeinfchen Hopman,
zwaar gewond was. Hij vluchtede naar
C^SAR ftond den Bellovacers en hun-
tien bondgenooten den vrede toe, en alzoo
ie krijgshaftigfte Gallifche volkeren te
mder gebragt hebbende , verdeelde hij
tijne krijgsmagt in verfcheidene benden,
i lelde dezelven onder het bevel zijner
I
Dnderbevelhebbers , en zond ze in ver­
I schillende deelen des lands, ten einde
het-

GESCHIEDENISSEN. 543
hetzelve in volkomen bedwang te houden.
Hij zelf rukte naar het land der Eburo­
ners voord, roet oogmerk, om AMBIO­
RIX in zijne magt te krijgen: maar die
Galliër vluchtede fteeds voor hem , het J
welk hem nu dat ganfche land te vuur en
te zwaard deed verwoesten, ten einde
AMBIORIX overal gehaat te maaken, en
eiken Staat te doen beeven, om dien vervolgden
balling eenig verblijf te vergunnen.
Inmiddels zond hij LABIENUS met
twee keurbenden af, om de Trevirers,
die, in geduurigen krijg met hunne nabuuren
de Germanen , van geene onderwerping
zonder b ellendig bedwang wisten
, door krijgsgeweld te beteugelen.
In het land der Bellovacers werd M. AN-
TONIUS met vijfden Cohorten agtergelaten
, terwijl C^SAR zelf zich uit het
verwoeste land der Eburoners naar dat
der Carnuters begaf. Zij waren reeds
door c. FABIUS , die DUMNACUS den
Gallifchen Veldheer in deze ftreeken ge-
Hagen en verjaagd had , volkomen onderworpen
, en hadden alzoo van C/ESAR'S
komst niet anders dan hunne ftraf te
duchten, maar het beginnen van den laat-
ften
VIL
BOEK
IX.
HOOFDST.
'. voor C.
50.
• van Ri
70a.

544 ROMEINSCKE
VII. ften opftand en de moord van Genabum
êOEK*.
IX. beide werden hun vergeven , op voor­
HOOFDST.
waarde, dat zij GUTRUATUS, den eer­
J. voor C.
50. ften aanftooker van beiden, uitleverden.
J. van R. Hij had zich voor de Carnuters zeiven
702.
verborgen , maar , naauwkeurig door hun
BHee van
Uxelloduau/f2,
* Die van
Quercij.
gezogt, en ten fpoedigften, uit vrees voor
's overwinnaars misnoegen, in handen der
Romeinen gefteld, werd hij doodgegees-
feld en onthoofd (2).
CANINIUS, een van CSSAR'S Onder­
bevelhebbers, had den Cadurcers* de ne­
derlaag gegeven in een treffen onder het
bevel van DRAPES en LUTERIUS, hun­
ne Bevelhebbers , en had nu het beleg
gellagen voor Uxellodunum , eene fterke
vesting in die landftreek. CSSAR vond,
bij zijne komst aldaar, de blokkade vol­
tooid en had meer dan eene reden, om
het beleg voord te zetten. Hij kon het-
zelve zonder fchande niet opheffm ; de
hardnekkigheid der geringe bez tting van
flechts twee duizend mannen verdiende,
in zijn oog, voorbeeldlijke ftraf; en, in»
dien men dezelve niet onderworpen had,
zou-
C O Cas.de bell. Gall. L.VIU. c 20—38.

GESCHIEDENISSEN. $45
zouden de Galliërs zich hebben kunnen
inbeelden , dat men geene groote magt,
maar enkel vol Handigheid behoefd had,
om de Romeinfche wapenen te Weder
ftaan , welk denkbeeld andere volkeren,
die nog veele fterkten in hunne landen
overig hadden, nieuwe proeven tot herftel
der onafhanglijkheid had kunnen doen nemen,
en welke bedenking zoo veel te meer
gold, daar het algemeen bekend was, dat
zijn krijgsbewind met een jaar ten einde
Was. Cs SAR. vernam van eenige overlopers
, dat de belegerden wel voorzien
waren van leeftogt, en had dus geen
ander middel van bedwang, dan hun, indien
het zijn kon, van water te beroovem
Uxellodunum lag op een fteilen berg,
aan den voet omgeven door eene rivier«
waaruit de ftedelingen water haalden. Haare
nabijheid onder den ber Ü verijdelde
alle pooging , om haaf door afleiding
eenen anderen loop te geven; maar de
fteilte van den berg zelve ftelde van
den anderen kant de ftedelingen bij dit
waterhaalen geheel bloot voor de vijandlij
kheden der belegeraars. CAESAR,-dit
opmerkende, plaatfte niet flechts boogfchut-
XVI. DBEL. Mm ters
VJI..
BOEK
IX.
HOOFDST.
f. voor C
50.
|. van Rt
702 i

VII.
BOS K
IX.
HOOFDST.
J. voor C
50
J. van R
7©2.
ROMÈINSCHÈ
ters en flingeraars, maar zelfs fchutgevaarten
aan de overzijde , en noodzaakte alzoo
de inwooners, water te gaan haaien
' aan de andere zijde der ftad , welke niet
befpoeld werd door de rivier , maar alwaar,
fchier onder de wallen , eene bron
was. Tegen over dezelve liet CAESAR.
nu eene borstweering opwerpen, met eenen
ftormtoren van tien verdiepingen , niet
zonder veelvuldig nadeel , wijl de belegerden
onophoudlijk de fchansgravers ontrusteden
zoo wel door uitvallen, als door
eene beftendige hagelbui van pijlen. Deze
borstweering en toren bereikten ook nog
op verre na niet de hoogte der wal , het
wei v ondoenlijk was , maar fpeelden beftendig
met alle fchutgevaarten, welken de
krijgskunde uitgevonden had, op alle toegangen
tot de bron, het welk telkens veel
melkvee en lastvee , en een groot aantal
menfehen deed omkomen.
De belegerden lieten zich ook hierdoor
niet dwingen tot de overgave, maar vulden
veele kuipen met talk, pek en droog
hout, welken zij in brand ftaken en alzoo
naar het vijandlijk ftormgevaarte lieten
afrollen , terwijl zij ten gelijken tijde de
be-

GESCHIEDENISSEN» 547
belegeraars hevig beftreedeti. Het Po- vtl
meinfche fchanswerk ftond weldra in volle SOEK.
IX.
vlam , doch om den zijnen tijd te geven HOOFDST.
tot het blusfchen van den brand , gaf
C S S A R bevel, om den berg van alle
kanten te gelijk te beklimmen ; en het
voor. den dag brengen der ftormladders
had de uitwerking , welke hij bedoelde.
De belegerden vergaten hunne ongenaak­
baarheid, hielden zich enkel met de ver­
deediging der vesting be

548
ROMEINSCHE
VIL aangetijgd , maar vreezende , dat 'er geen
BOEK
IX. einde aan den krijg zou komen, indien
HOOFDST. meer dan eene fterkte op verfchillen-
J. voor C,
50. de plaatzen tevens zich zoo hardnekkig
J. van R wilden verweeren, befloot, door een voor­
701.
beeld van ftrenge ftraf, allen lust daartoe
aan anderen te benemen. Hij liet dus allen,
die de wapenen hadden gevoerd , de
handen afkappen , maar fchonk hun het
leeven , op dat hun lot te fchrikverwekkender
zon blijven. DRAPES, die door
CANINIUS krijgsgevangen was gemaakt,
had zich reeds, het zij uit ongeduld zij*
ner gevangenis, het zij uit vrees voor'
erger lot, door onthouding van allen
voedzel omgebragt. LUTERIUS, die den
flag ontkomen was, waarin DRAPES krijgsgevangen
werd, viel in handen van eenen
Arverner, die hem geboeid aan es SAR
overleverde (i).
Inmiddels zond LABIENUS bericht, dat
hij de ruiterij der Trevirers met voordeel
aangetast, een groot deel derzelve verflagen
, daar onder veele Germanen gevonden,
en meest alle de Opperbevelheb*
CO CJES. de. bell. Gall. L. VIII. c +4.
ber*

GESCHIEDENISSEN. 549
fcers gevangen gemaakt had, onder welken
suRUS was, een Mdiïêr van aanz-'enlijke
geboorte en vermaarden• moed , de eenige
van dat volk , die de wapenen tegen de •
Romeinen in handen had gehouden. j
In dit ganfche land alzoo het bedwang
voltooid ziende, trok es SAR met tweet,, ïfchikking
keurbenden naar Aquitanie , het welk' ver zijne
ïroveringroo-endeels
door p. CRASSUS aan hetg :n.
Romeinfche gezag onderworpen was, zon­
der dat es SAR zelf zich aldaar had doen
kennen : doch de Staaten van dat gewest
zonden hem terftond afgevaardigden en
gijsfelaars tegen. Nu begaf hij zich on­
der het geleide zijner ruiterij naar Narbo
en maakte aldaar de befchikking over de
winterlegering van zijn ganfche heir. M
ANTONIUS, C. TREBONIUS, P. VATI-
NIUS en de broeder van CICERO be­
trokken de winterkwartieren in België
met vier keurbenden ; twee trokken 'er
naar het land der Mduërs , twee anderen
naar dat der Turoners aan de grenzen der
Carnuters , om een waakend oog over de
kustbewooners te houden ; de twee ove­
rigen bleeven bij de Lemovicers, in de
buurt der Arverners. Cs SAR zelf bleef
Mm 3 je
VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
. voor C.
50
. van R.
702.
C/Ef-AU'S

VII.
B02K
IX.
HOOFDST.
J. voor C.
50.
J. van R.
550 ROMEINSGHE
te Narbo, hield aldaar de gewoone rechts-
pleegingen en vergaderingen voor het win­
gewest , deed uitfpraak in de onderlinge
verfchillen der Staaten , beloonde de bij­
zondere trouw van zommigen, en ver-
fcheen , na het verrichten dezer zaaken,
zelf aan het hoofd der Belgifche keur­
benden , nemende zijn verblijf te Neme-
* Arras. tocenna * (1).
Vervol­ Van alle de Opperhoofden des laatften
ging en
opftands was COMIUS alleen nog in vrij­
ontkomit %
var. co- heid gebleeven. Zijne landsluiden hadden
MIVS.
hem allen verlaten en zich aan de Ro­
meinen overgegeven; hij had eeniglijk
zijne lijfeigene Ridders bij zich, met wien
hij van ftrooperijen leefde , en zomtijds
den toevoer naar de Romeinfche winter­
legers in deze flreeken onderfchepte.
ANTONIUS, daar ter plaatze het bevel
voerende, doch het beneden zich achten-
de, eenen rondzwervenden ftrooper te ver­
volgen, dad dit aan denzelfden VOLUSE-
N v s opgedragen, die eenmaal eenen misluk­
ten aanflag op deszelfs leeven gedaan, en
hem eene gevaarlijke wonde had toege-
bragt.
(O C*«. * btll. Gall. L. VIII. c. 45-48-

agt (1). Na -
GESCHIEDENISSEN. 55»
genoeg gelukte het dezen,
hem in handen te krijgen , doch een zeer
vernuftige inval redde den Atrebaat. Hij
. voor C.
had eenige vaartuigen voor zich gereed J
5°liggen
, om in den uiterften nood naar ! . van R.
702.
Britanr.ie over te fteken, en nam nu tot
dezelve zijne toevlucht, maar in eenen
oogenblik, waarin de wind hem wel zeer
gunstig was, maar waarin de eb zijne fche-
pen droog op ftrar.d had agtergelaten Wan­
neer dus zijne vervolgers waren gekomen
tot aan Itrand, zou hij zeker zijn verlooren
geweest. Om hun hier van af te houden,
haalde hij de zeilen in top. VOLUSENUS
zag dezelven van verre, en, meenende, dat
hij reeds voor den wind in zee was gelo»
pen, keerde hij met de zijnen terug (2).
Het kwam, na deze list , nog meer
dan eens tot een gevecht tusfchen CO­
MIUS en VOLUSENUS ; de laatfte liet
(1) C/ES. de bell. Gall. L. VIII. c. 49.
zich
(2j FRONT IN, Strateg. L. II. c 13, ex. uit.
Conf CMS. de bell. Gall. L. VUL c. 47, uit wel­
ke vergelijking blijkt, dat niet CBSAR ze:f. ge­
lijk FRONTINUS fchijnt te kennen te wi'Iei: ge­
ven, zich aldas liet misleiden, maar VOLUSENUS.
Mm 4
VII.
BOEK
IX.
400FDST.

55* ROMEINSCHB
VII. zich eenmaal door te groote drift zoo ver
BOEK
IX. bloot komen, dat COMIUS, dit bemer­
HOOFDST.
kende , eensklaps de teugels wendde, en
J. voor C
5o. hem met zijne lans het dijbeen aan ftuk-
J. van g • ken floeg; de Romeinfche ruiters fnelden
7D3.
echter te fpoedig aan , om hem zijnen
vijand geheel te doen afmaaken; zijne
eigene Ridders geraakten verftrooid, en hij
zelf, veelen hunner verlooren en zich ge­
noeg aan zijnen vervolger gewrooken heb­
bende, liet ANTONIUS'verzekeren , dat
hij bereid was , om zich te onderwerpen
aan zijne bevelen , en zich ter plaatze
te begeven , welke hij hem voorfchreef,
met dit beding alleen, dat hij van hem
niet zou vorderen, onder de oogen van
eenigen Romein te komen , het welk hij
eenmaal bij den verraaderlijken aanval van
VOLUSENUS gezwooren had, niet weder
te zullen doen. ANTONIUS willigde dit
beding in , nam zijne gijsfelaars aan , en
vergaf hem edelmoedig de ontrouw, wel­
ke hij 3 na zoo veele vroegere gunsten
van es SAR, aan de Romeinen gepleegd
had (1),
CM-
( O CJES, 4e teil, Geil. L. VIII. e. 4$.

GESCHIEDENISSEN 553
Cs SAR vernam dit bij zijne komst in VII.
België, en nam daarmede gaarne ge­
BOEK
IX.
noegen , wijl nu de ganfche Gallifche HOOFDST.
krijg tot in
J. voor C.
deszelfs minfte vonken ge­
heel uitgedoofd fcheen , en zijn ganfche J. van Rt
toeleg voor den nog overigen negenden
703.
OESAR'S
veldtogt eeniglijk was, te zorgen , dat laatfte veld­
dezelve niet ergens nieuw vuur
togt 'mGai
vattede;
He,
eensdeels, om dat zijne ganfche oplet­
tendheid thands getrokken werd naar
Rome , alwaar men voor en tegen zijne
belangen ftreed met eenen ijver , dien hij
niet langer zonder perzoonlijke deelne­
ming wilde aanzien; ten anderen, om dat
hij oordeelde, dat 'er flechts eenige tijd van
rust voor de Galliërs vereischt wierd, om
zich te fchikken naar het juk der over-
heerfching van Rome, het welk voor hun min
knellend, dan vernederend, zou zijn. Hij
bevlijtigde zich dus , om den afkeer en
den haat der volkeren te verwinnen
door zachtmoedigheid ; hij behandelde ze
daartoe met achting, en onderfcheidde daar­
bij de aanzienlijkften onder dezelven ; hij
bezwaarde ze met geene nieuwe lasten,
en liet ze waarlijk , na zoo veele jaaren
Mm 5 ftrijds,

VII.
BOEK
IX.
HOOFDST.
554 ROMEINSCK2
ftrijds, eenigen adem haaien (1). Hij
legde ze wel eene jaarlijkfche fchatcing
op, maar dezelve was zoo maatig, dat de
J. voor C
'veertig millioenen Ssflertiën *, welken
J. van R
zij over geheel Gallie bedroeg, veel eer
703.
*3 Millioe eene bioote erkendnis van de meerderheid
tien guldens.
van Rome, dan eene drukkende belasting,
mogt heeten (2).
In het voorjaar deed CSSAR wiens
oogmerk was , het Confulfchap voor
het volgende jaar te vragen eene
reize door het Cisalpifche Gallie , om
de genegenheid, welke hem de bevoorrechte
fteden en de volkplantingen aldaar
fteeds betoond hadden , nu bijzonder te
verleevendigen ter onderfteuning zijner
belangen te Rome, waarop zij geenen
geringen invloed hadden. Overal werd hij
ontvangen met ongelooflijke liefde en eer;
de poorten der fteden waren voor hem
CO Cms. Je bell Gall. L. VUT. c. 40.
met
Ca) SÜETON. in c&s. c. 15 LIPSIUS meent,
dat 'er in de affchrlften dezer plaats een tiental-
merk zij overgeflagen, maar fchijnt daarbij niet
gelet te hebben op het bijzonder oogmerk van
ejESAR's zachtmoedigheid. Fide Comment. ad h. I.

GESCHIEDENISSEN. 555
met eereboogen vercierd , de wegen met VII.
bloemen beftrooid ; niets was gefpaard,
BOEK.
IX.
om hem alom met verlustiging en ver­
HOOFDST.
eering te ontmoeten ; ganfche
f. voor
volkeren •
49.
C
kwamen hem te gemoet, de rijken met fchit- , [. van B*
terende pracht, de armen met innemende
703.
hartlijkheid ; men flachtede hem overal
off, rdieren en richtede tafels aan op de
markten en in de tempels; ja zijn ganfche
togt was als een doorgaande zegepraal ,
dien Rome zelf aan den veroveraar van
gansch Gallie tot aan de ftranden van het
Noorden niet kostbaarer fcheen te kun­
nen geven (i).
Alle de deelen van het Cisalpifche
wingewest dus doorgetrokken zijnde,
keerde CAESAR fpoedig naar zijne winter-
legering te Nemetocenna terug, verzamel­
de zijn heir in het land der Trevirers, er 1
bragt nu den laatften veldtogt door met zijne
keurbenden door gefchikte marfchen op. >
den been te houden, en alzoo voor der
zeiver gezondheid en tegen de nadeelig<
gevolgen van den lediggang te zorgen
Tegen het volgende najaar , liet hij vie
vai l
(i) CES, de bell. Gall. L. VIII. c. 50, ff.
/

VII.
BOEK
IV.
HOOFDST.
J. voor d
40.
J. van R.
556 ROMEINSCHE
1 :enkomt (4), vond hij vier miilioenen vijan-
i
van zijne keurbenden op nieuw bij de
Belgen overwinteren, en de vier overigen
bij de Mduërs, de eerften van den groot-
ften krijgsroem , de laaiften , op den
duur , van het grootfte aanzien onder
de Galliërs. Hij zelf begaf zich naar
Italië (1).
Geduurende zijne negen agtereenvolgen-
de veldtogten in Gallie zou C/ESAR,
naar de bereekening -van p L I N I U S (2),
ell honderd en twee en negentig duizend
menfehen hebben doen fneuvelen; naar de
opgave van APPIANUS van Alexandrie (3),
met wien PLUTARCHUS na genoeg over-
ien te beftrijden, waarvan 'er een millioen
( loor hem gevangen gemaakt , en een an-
< !er millioen verflagen werd ; VELLEJUS
I ATERCUEUS alleen verkleent dit aantal
t ot viermaal honderd duizend gefneuvelden,
( n een weinig grooter getal gevangenen,
< loch zijne lezing of bedoeling is ver-
da. ht
C/Ks. de bell Gall L. VIII. c. 52, 54.
(2) PLIN. Hifi. Nat. L. VII. c. 25.
(3) APPIAN. ALEX. de bell. Gall. p. 755.
(4) PLUT. in POMP. p. 655.

GESCHIEDENISSEN. 55?
dacht (i). Agt honderd fteden waren be-
zweeken voor het daadlijk geweld of voor
den blooten fchrik van zijne wapenen;
HOOFOST.
Vier honderd onderfcheidene
[. voor Ca
volkeren , 40.
niet min beroemd dóór dapperheid , dan j. van R»
vrijheidmin, hadden zich onder zijnen vuist
onderworpen aan de Romeinfche heer-
fchappij (2). Een valsch begrip van eer
noemde dit krijgsbedrijf loflijk ; laage
vleijerij en blind vooroordeel preezen het
voorbeeld des veroveraars als roemrijk
ter raarvolging aan: PLINIUS echter
had te veel mcnschlijk gevoel , om een
zoo groot geweld , aan de menschheid
aangedaan, tot CffisAR'S roem te fteilen, en
merkte juist ter fnede op, dat cm SAR zelf,
door het getal te verzwijgen der genen,die
in den volgenden burgerkrijg fneuvelden,
erkend had, dat zijn roem geenzins in het
menfchenmoorden was gelegen (3).
(1) VKJLL PATBIC. L. II. c. 47. Vide LIPS.
et voss. ad h. I
(O APP. ALEX. de bell. Gall. p. 755. PLUT.
in P o M P. p- 655-
(3) PLIN. Hifi. Nat. L. VII. c. 25.
EINDE VAN HET ZESTIENDE DEEL.
VER-
VII.
BOER:
IX.
7°i»

V E R B E T E R I N G
VOOR HET VIJFTIENDE DEEL.
Op bladz. 279. reg. *7 en de volgende tot aan
het einde,-leze men aldus. „ HORTENSIUS in»
„ zonderheid was het, fchoon bij tevens zijne al-
„ lernaauwfle en allergemeenzaamfte vrienden van
„ fchroom voor hun zeiven, of wangunst jegens
„ zich verdacht hield (2), dien hij uitdruklijk aan
„ zijnen broeder Q u I N T U s belchreef als eenen man:
„ „ die hem met enz."
(a) Cic. ai «JUINT. Fratr. L. L ep. 4.

B E R I C H T
VOOR. DEN
B I N D E R .
DEEL XVI.
Plaat LVIII. (CRASSUS door ATEIUS
CAPITO vervloekt.*) tegen
over bladz. 38.
Plaat LIX. (De landing van CES AR
op Britannie.) tegen over 164.
Plaat LX. (CRASSUS door eenen Afgezant
der Parthers befpot)
tegen over 262.
Plaat LXI. (De dood van CRASSUS.)
tegen over 298.