Brochure - Inverde

Laat het gras maar groeien! Wie weet brengen we over enkele jaren allemaal
het gras van onze tuin naar een vergister in de buurt? En verwarmen we,
wassen, strijken en rijden we met schoon biogas gemaakt van gras.
Wil je meer weten over de fascinerende groene kracht van gras? Kijk op
www.graskracht.be om een studiedag bij te wonen of een cursus te volgen.
Met de financiële steun van
Verantwoordelijk uitgever.: Tom Embo, OC-ANB, Koning Albert II-laan 20 , 1000 Brussel
In samenwerking met
ContaCt
Willy Verbeke
Inverde
Duboislaan 1b
1560 Hoeilaart
willy.verbeke@lne.vlaanderen.be
www.graskracht.be

In grasmaaisel van weiden, natuurgebieden en bermen schuilt
heel wat kracht. Als je het maaisel vergist in een speciale installatie,
kan het vrijgekomen gas elektriciteit of warmte opwekken. Zo
kan het biogas uit 10 ton vergist gras een gezin een jaar lang
van groene stroom voorzien. Deze nieuwe manier om duurzame
energie op te wekken is uitdagend en veelbelovend. Als je op een
goede manier vergist, hou je ook nog een materiaal over dat als
meststof of voor bodemverbetering kan gebruikt worden.
* Als je 1m² gras gedurende 1 jaar maait en dan maaisel laat vergisten, kan je met de energie die dat oplevert 1 keer de was doen.
A
www.graskracht.be

Het project graskracht wil de omzetting van gras naar energie
in vlaanderen bevorderen. Dit project is vooral gericht op het
benutten van gras van bermen en natuurgebieden. De vraag is
vandaag: waar blijven we met dit grasmaaisel? Nu wordt het vaak
gezien als een vervelend afvalproduct, maar het is zeker mogelijk
om het veel efficiënter te gebruiken dan nu het geval is.
Wat is gras ?
Grassen zijn plantensoorten die behoren
tot de grassenfamilie. Ze hebben dunne
stengels en smalle bladeren, maar zijn desondanks
relatief stevig gebouwd. Hun
bloemen zijn zeer klein en gewoonlijk
groen. Er zijn ongeveer 8.000 soorten
grassen verspreid over alle werelddelen.
Tarwe, rijst en riet zijn bijvoorbeeld echte
grassen.
Daarnaast zijn er ook de zogenaamde
schijngrassen. Dit zijn planten uit andere
plantenfamilies. Ze zijn ook fijn gebouwd
en daarom lijken ze op de echte grassen.
Pitrus en Moeraszegge zijn dergelijke
schijngrassen.
Wat is een grasland ?
In een grasland domineren gewoonlijk de
echte grassen, maar er kunnen heel wat
kruiden tussen het gras staan zoals madeliefjes
en boterbloemen. Zodoende kunnen
graslanden zeer soortenrijk zijn, met tientallen
soorten per vierkante meter. Graslanden
2
zijn zeer divers, ze variëren van een paar
centimeter tot een paar meter hoog en zijn
te vinden op allerlei grondsoorten. We hebben
er allerlei namen aan gegeven zoals
weide, hooiland, gazon, enz.
Hoeveel gras is er in
vlaanderen ?
Vlaanderen is rijk aan gras en het groeit
stevig door: graslanden produceren 3 à 10
ton droge biomassa per hectare per jaar.
Het gewicht van het verse maaisel ligt minstens
drie keer zo hoog, omdat vers gras
veel water bevat. Regelmatig maaien is
aan de orde voor vele duizenden hectaren
grasland.

De inventarisatie in het project graskracht
heeft aan het licht gebracht dat er in Vlaanderen
uit natuurgebieden jaarlijks zo’n
21.000 ton droge stof aan maaisel wordt
gehaald. Van bermen werd dit zelfs bepaald
op 40.000 ton droge stof per jaar.
Het gras dat opgegeten wordt door runderen
en ander vee is hier niet bijgerekend.
Daarnaast wordt er heel wat groenafval uit
tuinen en plantsoenen naar gemeentelijke
containerparken gebracht. Het grasmaaisel
wordt hier vaak selectief verzameld,
maar een juiste schatting is op het niveau
van Vlaanderen niet beschikbaar.
Vergeten we verder ook niet dat er in
Vlaanderen ongeveer 210.000 ha grasland
voor landbouwdoeleinden beheerd wordt.
Natuurlijk wordt dit gebruikt voor de veeteelt,
maar een deel zou ook kunnen vergist
worden, bijvoorbeeld als er zich in een
goed jaar plaatselijk overschotten voordoen
of als men vreest dat er ergens teveel
giftige of onsmakelijke planten inzitten.
3
Waarom maaien We
graslanden ?
Er was natuurlijk al gras vooraleer mensen
het begonnen af te maaien, maar toch zijn
heel wat grassoorten en kruiden perfect
aangepast aan deze beheermaatregel, omdat
er gelijkenissen zijn met de begrazing
door bijvoorbeeld schapen of runderen.
Het blijkt zelfs zo dat graslanden die niet
meer begraasd noch gemaaid worden op
enkele jaren tijd het grootste deel van hun
biodiversiteit kwijtraken.
Goed beheerde graslanden bevatten tot
meer dan 50 plantensoorten op elk stukje
van enkele m2 , terwijl dat er in niet beheerde
graslanden slechts een tiental zijn.
Waarom dat zo is weten we niet precies en
valt moeilijk te begrijpen, maar we weten
met zekerheid dat je aan natuurbeheer
moet doen om bloemrijke en soortenrijke
graslanden te behouden. In natuurgebieden
en bermen maaien we dus het gras in
het kader van natuurbeheer, op bermen

komt daar nog de verkeersveiligheid bij.
Als we niet maaien komen er onder ons klimaat
immers bomen te groeien en dat kunnen
we vlak tegen de rijbaan bijvoorbeeld
niet hebben omdat er geen plaats voor is.
Ook in natuurgebieden kunnen we er be-
wust voor opteren om graslanden in stand
te houden en geen bossen, omdat de
meeste soorten die in graslanden leven
dat nu eenmaal in een bos niet kunnen.
Wat is biomassa ?
Bios is het Griekse woord voor leven. Met
biomassa bedoelen we de materie in levende
wezens of wat rechtstreeks daarvan
afkomstig is. Koeien, vogels, regenwormen,
bloemen, bomen en gras zijn
dus allemaal biomassa. Maar bij biomassa
worden ook zaken gerekend als grasmaaisel,
hout en mest.
Zorgt biomassa
mee voor groene
energie ?
Er zijn heel wat vormen van groene of her-
nieuwbare energie. Hierbij vallen windmo-
lens enorm op in het landschap en zien
we tal van daken met zonnepanelen. Deze
volstaan echter niet en zijn sterk afhankelijk
van de weersomstandigheden. Daarom
gaat biomassa een essentiële rol spelen in
4
ons hernieuwbare energieverhaal.
Tegen 2020 streven we in Europa naar 20%
groene energie en in België naar 13%. Globaal
genomen neemt de energie uit biomassa
ongeveer de helft van deze hernieuwbare
energieproductie op zich en dat
zal nog een aantal jaren zo blijven. Er komt
dus veel meer energie uit biomassa dan uit
zonnepanelen of windenergie.
Daar komt dan nog bij dat het gebruik van
deze biomassa veel minder weersafhankelijk
is en dat biomassa gemakkelijk kan
opgeslagen worden voor gebruik op een
later tijdstip. Hout kunnen we gerust ergens
een tijd laten liggen en ook gras kunnen
we vrij gemakkelijk bewaren.
Waarom gaan
We gras vergisten
en niet verbranden ?
Op het moment dat men het gras maait
bevat het vaak 2/3de water op gewichtsbasis,
bij hout is dat vaak minder dan de helft
op het moment van de velling. Om het te

verbranden moet het materiaal zo droog
mogelijk zijn, terwijl dit bij vergisting kletsnat
mag zijn. We steken het natte materiaal
bv. in een tank, waar het een vloeibare
massa vormt.
Bij de verbranding zelf geeft gras vaak
problemen omdat het meer chloor bevat
dan hout. Hierdoor kunnen de verwarmingsketels
aangetast worden. Gras heeft
ook een lager smeltpunt dan hout waardoor
het materiaal tijdens het branden
meer aan elkaar gaat koeken.
Na verbranding levert gras meer as op dan
hout en het verschil is groot: gemakkelijk
10% ten opzichte van tot minder dan 1% as
bij hout. Deze as is in de praktijk een afvalproduct,
waarvan men moeilijk afraakt. Als
we gras vergisten bekomen we geen as,
maar een materiaal dat we kunnen gebruiken
als bodemverbeteraar of bemesting.
Hierbij dient vermeld dat het best mogelijk
is om grasmateriaal of stro te verbranden
in aangepaste ketels. Bij ons wordt het echter
zelden gedaan.
Wie Zorgt voor de
vergisting ?
De productie van het energierijke biogas
dat vrijkomt bij vergisting van biomassa
wordt verzorgd door bacteriën. Dergelijke
bacteriën vinden we in de natuur op diverse
5
plaatsen zoals in de maag van koeien, in
moerassen, in zuurstofarme bodems en
in vuilnisbelten. Deze zogenaamde methaanbacteriën
behoren zelfs bij de eerste
levende wezens op aarde. Ze waren er al
3 à 4 miljard jaar geleden, toen de atmosfeer
nog geen zuurstof bevatte. Ze leven
dan ook in zuurstofloze omstandigheden.
We spreken van anaerobe bacteriën en
anaerobe vergisting.
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
BIOGASPOTENTIEEL m 3 /TON MATERIAAL
Varkensgier
Bietenloof
Aardappelpulp
Voederbieten
Restafval huisvuil
Maïssilage
Alleen met zeer sterke microscopen kunnen
we deze methaanbacteriën te zien krijgen,
omdat ze slechts ongeveer een duizendste
millimeter groot zijn. Toch zijn het levende
wezens die we moeten verzorgen en voeden
opdat ze ons ten dienste zouden zijn.
Exploitanten van vergistingsinstallaties zijn
in die zin dan ook een beetje als veetelers.
Bij de vergisting komt er biogas vrij, waar-
uit we energie kunnen halen. Dit biogas be-
staat namelijk voor 50 à 75% uit methaan,
dat ook het voornaamste bestanddeel van
Grassilage
TRoggesilage
Tarwe
Vet van slachthuizen
Oud brood
Glycerine
Gebruikt vet
bron: ODE

iogasproductie (Nm 3 /ton)
140
120
100
80
60
40
20
BEPALING VAN HET BIOGASPOTENTIEEL (vb.)
0
0 10
20 30 40 50
tijd (d)
aardgas is. Methaan wordt ook wel moe-
rasgas genoemd omdat de methaanpro-
ducerende bacteriën voorkomen in zuur-
stofloze moerasbodems.
Methaan is ook een broeikasgas, dat zelfs
23 keer zo sterk is als het beter bekende
broeikasgas kooldioxide. Bij de strijd tegen
de klimaatsopwarming is vergisting van
biomassa dus dubbel interessant. Enerzijds
verhinderen we dat er methaan de lucht ingaat
door dit in motoren om te zetten in
energie en anderzijds wordt de cyclus rond
gemaakt doordat de planten ongeveer
evenveel kooldioxide opnemen als er vrijkomt
bij de energieproductie.
Het is mogelijk om biogas op te werken tot
het de kwaliteit heeft van aardgas, zodat
het in het aardgasnet kan verspreid worden.
In Vlaanderen wordt dit nog niet gedaan
en voor heel wat toepassingen is het
ook niet nodig. In sommige landen rijden er
auto’s en zelfs treinen op biogas.
6
Wat steekt er best
niet tussen Het gras ?
De verschillende vergistingsinstallaties zijn
meer of minder gevoelig voor onzuiverheden:
• Hout is niet zo interessant omdat het nu
eenmaal heel slecht vergist
• Stenen kunnen de installatie blokkeren
• Zand kan plaatselijk ophopen en moet
vermeden worden
• Koorden (van de hooibalen) kunnen ook
zorgen voor blokkering
• Zwerfvuil zoals blikjes, plastic en flessen
is misschien nog het ergste
Heel wat onzuiverheden kunnen eruit gehaald
worden in een zogenaamde “voortrein”
met zeven, magneten of zelfs manuele
sortering. De stikstof eruit halen is veel
moeilijker. Sterk met stikstof bemest gras is
immers minder gewenst in een vergistingsinstallatie,
omdat het zorgt voor een grotere
hoeveelheid ammoniak, wat giftig kan
zijn voor de bacteriën. Hieraan kan verholpen
worden door stikstofrijke voedingsstromen
te mengen met stikstofarmere. In

natuurgebieden en op bermen wordt ech-
ter weinig of niet bemest, zodat dit pro-
bleem zich weinig stelt.
kunnen We Het
maaisel onmiddellijk
gebruiken ?
Eigenlijk geldt bij maaisel voor energie-
winning: hoe verser hoe beter. Als we gras
een paar dagen in een plastic zak bijhouden
of op een hoop laten liggen wordt het
warm. Men zegt dat het gaat “broeien”.
Deze warmte is eigenlijk al een energieverlies,
dat we hadden kunnen opvangen.
We kunnen gras dus helemaal vers van
het veld naar de vergistingsinstallatie voeren,
maar in de praktijk is dit niet realistisch
omdat de grasgroei met pieken verloopt
en niet alles tegelijk verwerkt kan
worden. De grootste productie gebeurt in
mei-juni met gewoonlijk een tweede, kleinere
piek in het najaar. In putje winter is er
zelfs helemaal geen aanvoer. Daarom
gaan we gras bewaren in silo’s, ook wel
kuilen genoemd. We gaan het inkuilen.
Voor sommige installaties moet het gras fijn
verhakseld zijn in stukjes tot bijvoorbeeld
maximaal 4 centimeter. Bij andere maakt dit
niets uit en kunnen zelfs grotere kruidachtige
planten volledig verwerkt worden.
7
kunnen We Het
grasmaaisel
beWaren ?
Het bewaren van grasmaaisel als veevoeder
wordt reeds lang gedaan in functie van
de veeteelt. Nu blijkt dat we dat even goed
kunnen doen om er energie uit te halen. Als
men op enkele dingen let kan het grasmaaisel
in een silo of kuil meer dan een jaar
bewaard worden. Men spreekt dan van ingekuild
of gesileerd gras. De silo bevindt
zich best naast de vergistingsinstallatie om
er doorheen het jaar beetje bij beetje van
te verwerken.
Het verse maaisel wordt zo snel mogelijk
naar de silo gebracht en daar vast aangereden,
om er zoveel mogelijk lucht uit te
krijgen. Zo stapelt men het gras in de silo
op naarmate het binnengebracht wordt en
uiteindelijk wordt het afgedekt van de
lucht, gewoonlijk met een laag plastic. Gezien
er geen zuurstof meer aan kan en de
aanwezige zuurstof snel opgebruikt is,
stopt het gewone rottingsproces en gaat
het ingekuilde gras bewaren. Dit inkuilen
dient met zorg te gebeuren.
Interessant om te vermelden is dat ook het
geproduceerde gas gedurende langere tijd
probleemloos kan opgeslagen worden.
Zonnecellen en windmolens bieden geen
dergelijk voordeel van energieopslag.

Wat is Co-vergisting ?
In het geval van co-vergisting worden ver-
schillende materialen of stromen samen
vergist. Gras levert hierbij ongeveer 200
m3 biogas op per ton vers materiaal, wat in
8
de buurt ligt van de veel gebruikte maïs.
Maar gras is veel meer variabel van kwaliteit
en zeker bermgras kan heel wat onzuiverheden
bevatten.
Bron: Oosterhof Holman bioEnergie

Vaak wordt er maïs samen vergist met
mest uit de veeteelt, met als eigenlijke
hoofddoel om de mest te verwerken.
Mest levert echter erg weinig biogas op.
Langs de andere kant bestaan er energierijke
afvalstromen zoals sommige vetten
die heel wat biogas opleveren. Een professionele
vergister kan hier handig op inspelen.
Hier moet bij vermeld worden dat de
bacteriëngemeenschap zich instelt op bepaalde
materialen of een mengsel ervan.
Men kan dus niet zomaar de voeding van
het systeem omgooien; er bestaat dan het
risico dat de gasproductie in gevaar komt.
Welke vergistings -
systemen bestaan er ?
Als het drogestofgehalte 15 à 20 % of minder
is, spreekt men van natte vergisting.
Gewoonlijk gebeurt dit type vergisting
met vloeibare mest en het materiaal is dan
ook vrij goed vloeibaar. Gras kan hierin
wel eens een vervelende drijflaag vormen.
Maar door een stevig roerwerk is het mogelijk
om de massa homogeen te houden.
Ook de buizen en de aanvoersystemen
zijn voor het verwerken van gras best wat
steviger en breder uitgevoerd dan voor
andere materialen. Bij een hoger drogestofgehalte
spreekt men van droge vergisting.
Het materiaal is hierbij ook nog steeds
behoorlijk nat, maar niet noodzakelijk
vloeibaar.
9
Bij droge vergisting bestaan systemen die
veel gemakkelijker kunnen omgaan met onzuiverheden
en zwerfvuil. Maar globaal genomen
kan gesteld worden dat een installatie
voor droge vergisting een hogere
investering vraagt.
Wat is WarmtekraCHtkoppeling
(Wkk) ?
Het totale energetische rendement van
vergistingsinstallaties met WKK is potentieel
hoog, ongeveer 85%, maar dit valt
uiteen in 35 à 40 % elektrisch rendement
en 40 à 50 % warmterendement. Het biogas
wordt immers verbrand in een aangepaste
motor: een generator voor elektriciteit
wordt aangedreven maar de motor
zelf wordt ook warm. Daaruit zien we dat
slechts 35 à 40% van de energie in de biomassa
kan omgezet worden in elektriciteit
en dat er gewoonlijk meer energie als
warmte vrijkomt dan als elektriciteit.
Het rendement van de hele installatie is
dus sterk gebonden aan het gebruik van
de vrijgekomen warmte.
Wanneer deze warmte bijvoorbeeld kan
gebruikt worden voor de verwarming van
bedrijfsgebouwen, huizen of serres in de
buurt via een warmtenet maakt dit een
enorm verschil.

Wat blijft er over
van Het gras na
de gasproduCtie :
Het digestaat ?
Na vergisting van biomassa blijft het zoge-
naamde digestaat achter. Alle makkelijk af-
breekbare molecules worden omgezet in
biogas en het resultaat is dat het eindproduct
meer vloeibaar is dan het uitgangsmateriaal.
Dit digestaat kan op landbouwgrond
uitgespreid worden of eerst nog
verwerkt tot compost als het voldoende
structuur of stevigheid heeft.
Voedingsstoffen als stikstof, fosfor, kalium,
calcium en magnesium blijven in het digestaat
en gaan niet in het biogas. Daarom kan
digestaat gebruikt worden als meststof of
bodemverbeteraar, indien het geen schadelijke
producten bevat.
Natuurlijk moet de samenstelling van het
digestaat opgevolgd worden om de bemesting
evenwichtig te krijgen, maar op
deze manier kan heel wat kunstmest ver-
10
vangen worden. En laat ons niet vergeten
dat kunstmest bijzonder veel energie
vraagt in de productie. Het digestaat
draagt in tegenstelling tot kunstmest ook
bij tot het humusgehalte en dus tot de
structuur van de bodem.
Als de beheerder van een vergistingsinstal-
latie het digestaat als secundaire grondstof
wil gebruiken dan heeft hij/zij een VLACOcertificaat
(Vlaamse Compostorganisatie)
nodig, of moet het product onderwerpen
worden aan een gelijkwaardige kwaliteitscontrole.
Er gebeuren ook veldproeven om de bemesting
met digestaat uit te testen.
is de geurHinder
aanvaardbaar ?
Het vergistingsproces zelf moet afgescheiden
worden van de luchtzuurstof en gaat
daarom door in luchtdicht afgesloten
tanks. Hier kan dus geen geurhinder voorkomen.
Aangezien de makkelijk afbreekbare
verbindingen zijn omgezet in biogas
kent ook het digestaat een minder uitgesproken
geur dan de verse mest.
Toch kan er geur vrijkomen bijvoorbeeld bij
de aanvoer van biomassa, de opslag en de
voorbehandeling. Hiervoor kunnen maatregelen
genomen worden zoals afdekken en
behandelingen in gesloten ruimtes. Grotere

vergistingsinstallaties horen echter niet thuis
temidden van woonwijken. Ze passen op
landbouwbedrijven of industrieterreinen.
is er geen
ontploffingsgevaar ?
Vanzelfsprekend is biogas brandbaar en
het wordt opgeslagen boven de vergistende
biomassa in een luchtdicht afgesloten
ruimte. Maar het gevaar is zeer beperkt
omdat de druk van dit gas laag is en de
hoeveelheid gas relatief beperkt.
Een biogasinstallatie moet voldoen aan
strenge veiligheidsnormen en is daarom
zeker niet gevaarlijker dan andere installaties
die gas gebruiken.
11
Zijn er Wettelijke
vergunningen
nodig om gras te
vergisten ?
De verplichting van een bouwvergunning ligt
voor de hand, er wordt immers doorgaans
heel wat beton gegoten om een vergistingsinstallatie
te laten werken. Maar afhankelijk
van het materiaal dat vergist
wordt zal de beheerder van een vergistingsinstallatie
ook de nodige milieuvergunningen
moeten aanvragen. Het kan
gaan om gemeentelijke, provinciale,
Vlaamse, Belgische (federale) en Europese
regels, wat dus een heel kluwen kan opleveren.
Het bekomen van de vergunning
voor een installatie neemt minstens anderhalf
jaar in beslag.
Vlarea of het Vlaams Reglement voor Af-
valvoorkoming en –beheer somt alle voor-
waarden op waaraan men dient te voldoen
om organisch-biologisch afval (OBA) te
vergisten. De gestelde eisen hebben betrekking
op de inzameling, het transport en
de verwerking. (sinds 2012: Vlarema) Een
andere Vlaamse bevoegdheid betreft het
meststoffendecreet en het mestactieplan
(MAP). In onze regio is immers vaak sprake
van een mestoverschot en hieromtrent kan
men terecht bij de Vlaamse Landmaatschappij
(VLM) die ook de Mestbank onder
haar hoede heeft.

De stedenbouwkundige en de milieuver-
gunning zijn aan mekaar gekoppeld. De
eerste wordt pas definitief als de milieuvergunning
ook toegekend wordt, en omgekeerd.
Vlarem is het Vlaams Reglement
voor Milieuvergunningen en hier valt een
vergistingsinstallatie onder Klasse 1, dus bij
de meest hinderlijke activiteiten. Klasse 3 is
de minst hinderlijke.
Vergistingsinstallaties kunnen gebouwd
worden in industriegebied, maar ook in
landbouwgebied. Voor deze laatste situatie
werd door de Vlaamse regering een
Omzendbrief (RO/2006/01) goedgekeurd.
Hierin staat dat vergistingsinstallaties met
een verwerkingscapaciteit tot maximaal
60.000ton per jaar kunnen ingeplant worden
in landbouwgebied, en dat er dan tot
40% materiaal niet afkomstig uit land- en
tuinbouw mee vergist kan worden. In deze
laatste hoeveelheid kunnen dan wel afvalstoffen
zitten die veel biogas opleveren. Dit
wil dus met andere woorden zeggen dat er
minimaal 60% materialen in verband met
landbouw moeten in verwerkt worden.
12
Mest en maïs vallen hier bijvoorbeeld onder,
maar ook andere landbouwproducten
van plantaardige oorsprong zoals gras geteeld
op het land- en tuinbouwbedrijf dat
niet als afval beschouwd wordt.
is Het vergisten van
gras eConomisCH
rendabel ?
Spijtig genoeg is het vergisten van gras om
er hernieuwbare energie mee te produceren
tot op heden op zichzelf niet economisch
rendabel. Maar er bestaan verschillende
steunmaatregelen om hieraan te
verhelpen en op die manier ondernemers
ertoe te brengen toch te investeren.
Groenestroomcertificaten (GSC) kunnen
door energieproducenten aangevraagd
worden bij de VREG (Vlaamse Regulator
voor de Elektriciteits- en Gasmarkt). Anderzijds
zijn de elektriciteitsleveranciers verplicht
een vast percentage groene stroom
te verdelen met de door hen aangekochte
GSC als bewijs hiervan. Zo is door vraag en
aanbod een handel in GSC ontstaan.
De minimumprijs voor een GSC bedraagt
nu 100 of 110 euro per 1000kWh. De elektriciteit
moet dan wel met anaerobe vergisting
opgewekt zijn uit biomassa voornamelijk
afkomstig uit landbouwstromen of
uit groenten-, fruit- en tuinafval (GFT).

Op 1 februari 2012 werd een mededeling
van de VREG gewijzigd waardoor natuuren
bermmaaisel duidelijk onder de land- en
tuinbouwgerelateerde stromen vallen. Het
project Graskracht heeft er dus voor gezorgd
dat natuur- en bermmaaisel mee telt
onder het aandeel dat in aanmerking komt
voor de verhoogde minimumsteun.
Tuinafval dat bestaat uit niet houtig, fijn
materiaal zoals gazonmaaisel behoort dan
weer tot het GFT. Naast de GSC bestaat er
ook een systeem voor warmtekrachtkoppeling
met verhandelbare WKK-certificaten.
Ook het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds
(VLIF) kan in uitzonderlijke
gevallen steun verlenen aan de bouw van
vergistingsinstallaties. Maar er zijn nog tal
van andere pistes om de installatie rendabeler
te krijgen. Bij verschillende partners
in het graskrachtproject kan men terecht
voor advies: ODE, Vlaco, FEBEM, Biogas-e,
OVAM en Inagro (zie verder).
Hoeveel mensen
kunnen We van
groene stroom
voorZien met
grasmaaisel uit
natuurgebieden en
bermen ?
In het project Graskracht is een gedetail-
leerde inventarisatie gebeurd van de
13
maaiselproductie uit Vlaamse natuurge-
bieden en bermen. Het blijkt dat bermen
een veelvoud produceren van de graslanden
in natuurgebieden. Dit komt door de
grotere totale oppervlakte: 23.500 ha grazige
bermen ten opzichte van ongeveer
6.400 ha gemaaid grasland in natuurgebieden.
Op basis van wat er echt gewogen
en doorgegeven is komt men tot een totaal
van 61.000 ton droge stof aan maaisel,
maar dat is zonder twijfel een onderschatting
van de echte en van de
potentiële productie.
In het project graskracht hebben we voor-
zichtig geschat dat er jaarlijks 93.000 ton
droge stof aan grasmaaisel wordt geproduceerd
of zeker kan geproduceerd worden
in Vlaamse natuurgebieden en bermen.
Om aan de hoeveelheid vers materiaal
te komen met ook water erin kunnen we dit
met 3 vermenigvuldigen: 279.000 ton. Per
ton kan dit ongeveer 151 m3 biogas produceren
zodat we in totaal 42.129.000 m3 biogas
bekomen.

Eén m 3 methaan levert 10 kWh energie op,
maar biogas bestaat slechts voor bv. 65%
uit methaan zodat 1 m3 biogas 6,5 kWh
energie oplevert: 273.838.500 kWh.
Maar het grootste deel van de geprodu-
ceerde energie bestaat uit warmte en bv.
34% bestaat uit elektriciteit: 93.105.090
kWh. Eén huisgezin verbruikt per jaar ongeveer
3500 kWh (een doorsnee gezin,
www.vreg.be) zodat we met de elektriciteitsproductie
uit natuurgebieden en
bermen ongeveer 26.600 gezinnen van
groene stroom kunnen voorzien. Dit is
ongeveer 1% van de Vlaamse bevolking.
Als we uitgaan van het totale elektriciteitsverbruik
van de Vlaamse huishoudens
(41,4 PJ in 2010, www.emis.vito.be)
komen we aan 0,8%. Deze twee berekeningswijzen
bevestigen dus elkaar wat de
grootteorde betreft.
Hiermee hebben we dan ook de grote be-
perking van graskracht ontmoet: het is niet
dé oplossing van het energieprobleem,
maar verwaarloosbaar is het ook niet. In de
toekomst zal de energie allicht uit veel
meer verschillende bronnen moeten komen.
In eerste instantie moeten we echter
energie besparen (gezien dit nog het
meest duurzame is) en vervolgens gaan
kijken naar verschillende bronnen van
duurzame energie, evenals organisatie en
distributie.
14
Dertien partners - elk met hun specifieke expertise
- richtten met de Europese steun van
efro, het Europees fonds voor Regionale
ontwikkeling, het project graskracht op:
• I n v e r d e : het Ondersteunend Centrum
van het Agentschap voor Natuur en Bos.
Het ANB is beheerder van Vlaamse natuurgebieden
voor de overheid en bijgevolg
een groot leverancier van grasmaaisel.
• Eneco International: leverancier van
elektriciteit, gas en duurzame energie,
en één van de top vijf spelers in België.
Eneco plaatst vergistingsinstallaties
voor biogas en verwezenlijkt wind- en
zonneprojecten bij ondernemingen.
• P H L : Provinciale Hogeschool Limburg:
onderwijs en onderzoek.
• Universiteit Hasselt: onderwijs en on-
derzoek.
• I N AG R O : onderzoek en advies in land-
en tuinbouw.
• Natuurpunt beheer: dit is veruit de
grootste private natuurbeheerorganisa-
tie in Vlaanderen, ze produceren gras-
maaisel op duizenden hectaren.
• OVA M : Openbare Vlaamse Afvalstof-
fenmaatschappij. Streeft naar minder af-
val en een propere bodem in Vlaanderen.
• Departement LNE AMIS: Departe-
ment Leefmilieu, Natuur en Energie, Af-
deling Milieu-integratie en subsidiërin-
gen: gerichte communicatie-acties en

natuurtechnische milieubouw.
• AWV: Agentschap Wegen en Ver-
keer: beheerder van de bermen van de
Vlaamse autosnel- en gewestwegen.
• B i o g a s - e : Vlaams platform voor infor-
meren over en stimuleren van anaerobe
vergisting
• FEBEM-FEGE: Federatie van bedrij-
ven voor milieubeheer
• O D E : de Organisatie voor Duurzame
Energie Vlaanderen, is de sectororgani-
satie voor duurzame energie in het
Vlaams Gewest, vertegenwoordigd door
zijn Bio-Energie platform
• Vlaco (Vlaamse Compostorganisa-
tie) stelt zich tot doel stelt om de uit-
voering van de opeenvolgende beleids-
15
plannen inzake groenafval, GFT-afval en
bedrijfsorganisch afval te ondersteunen
De dertien partners experimenteren volop
met graskracht en werken oplossingen uit
die in de nabije toekomst toepassingen op
grotere schaal mogelijk maken. Het aantal
vergistingsinstallaties in Vlaanderen zal
groeien in lijn met het Europese beleid omtrent
hernieuwbare energie.
Het project graskracht loopt van april
2010 tot eind september 2012 en kost
circa 992.000 euro. daarvan is 40%
efro subsidie (europees geld), de
rest van het budget is afkomstig van
de vlaamse partners.