De fluisterrevolutie op het platteland - Provincie Limburg

Tien jaar na het Pact van Brakkestein
De fluisterrevolutie
op het platteland
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht

Inhoud
Inleiding: Brakkestein schreef stukje historie ................................................................................. 5
Varkenpest: dood en verderf op het platteland ............................................................................. 7
De regeling: urenlang overleg en hoogspanning ......................................................................... 11
De Reconstructiewet: een vitaal platteland in zicht ....................................................................15
De hoofdrolspelers toen
Pieter van Geel: ‘Kritiek? Dan trekken we de regeling toch in’. ................................................ 19
Hans Boxem: ‘Ik werd op het matje geroepen’............................................................................. 23
Ger Driessen: ‘Winst, winst en nog eens winst’. ..........................................................................27
Herman Kemperman: ‘Er had meer ingezeten’. ............................................................................31
Roel Robbertsen: ‘Teveel nadruk gelegd op de verschillen’. ...................................................... 33
Gerard Daandels: ‘Rampspoed is afgewend’. ............................................................................... 35
Gerard Doornbos: ‘Het was een trendbreuk’. ...............................................................................39
Laurens Jan Brinkhorst: ‘Ik ben me lam geschrokken’. ............................................................... 41
De hoofdrolspelers nu
Harry Keereweer: ‘Dit is echt gigantisch’. ......................................................................................45
Jean Bronckers: ‘Oppassen voor teveel drukte op het platteland’. ........................................ 49
Piet Jansen: ‘Bij ons heeft het gewoon langer geduurd’. ............................................................51
Paul Rüpp: ‘Gewoon doorgaan met bouwen’. .............................................................................. 53
Bart Krol: ‘Het gaat om de kwaliteit’. ............................................................................................. 57
André van der Zande: ‘Vernieuwing gaat nooit zonder slag of stoot’. ..................................59
Chris Kuijpers: ‘Boeren worden niet onevenredig geplaagd’. ...................................................63
Omvang varkensstapel ......................................................................................................................67
De veehouders
Mien en Noud van Deursen: ‘De rek is eruit’................................................................................69
Martin Jochemsen: ‘Boeren worden ondergewaardeerd’ ..........................................................71
Lies en Jo Coenen: ‘Er is natuur genoeg’. ........................................................................................ 73
De zielenherder
Mathieu Jenniskens: ‘Het ging mij om de mensen’. .................................................................... 75
De minister
Gerda Verburg: ‘Uitvoering reconstructie mag sneller’. ............................................................79
De resultaten .........................................................................................................................................82
Woensdag 15 maart 2000 werd er op het landgoed
Brakkestein in Nijmegen een stukje historie geschreven.
Bestuurders van de provincies Limburg, Noord-
Brabant, Gelderland, Utrecht, Overijssel en de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten ondertekenden na
urenlang overleg een contract met de ministeries van
LNV en VROM: Het Pact van Brakkestein.
Na drie jaar vol emotionele discussies over maatregelen
voor sanering van de intensieve veehouderij,
betekende het Pact van Brakkestein dat Rijk, provincies
en gemeenten voor de eerste keer schouder
aan schouder optrokken om het buitengebied in het
zuiden en oosten van Nederland nieuwe impulsen
te geven. Dat platteland was lamgeslagen door het
uitbreken van de varkenspest in 1997.
Het Pact van Brakkestein betekende in veel opzichten
een doorbraak. Veehouders kregen een steuntje in
de rug om te stoppen met hun bedrijf. Het mestoverschot
kon voor een groot deel weggewerkt worden.
In het buitengebied verdwenen duizenden oude stallen,
die vaak lelijke puisten in het landschap vormden.
Maar het Pact van Brakkestein leverde ook nieuwe
planologische inzichten op. De feitelijke start van het
fenomeen gebiedsontwikkeling. In ruil voor de financiering
van die massale stallensloop konden de vijf
provincies maximaal 6500 woningen aan de randen
Inleiding
van dorpskernen bouwen. En het Pact leverde nieuwe
verhoudingen tussen Rijk, provincies en gemeenten op.
Dit boek gaat over het belang van het Pact van
Brakkestein. Tien jaar na de ondertekening blikken
de hoofdrolspelers van toen terug. En geven bestuurders
van nu en topambtenaren van LNV en VROM
hun visie. Maar ook veehouders, de boerenorganisatie
LTO en (oud)ministers komen aan het woord.
Kritische, positieve, maar vooral openhartige getuigenissen.
Natuurlijk zijn er ook de harde feiten: de
aanleiding, de resultaten en het vervolg. Slechts één
bestuurder weigerde aan het boek mee te werken.
Oud-minister Jan Pronk (PvdA, VROM) verklaarde
‘niet in de gelegenheid’ te zijn om geïnterviewd te
worden.
Het oordeel over het belang van het Pact varieert
van ‘nieuwe wegen en een ommekeer’ tot ‘een regelrechte
revolutie’. Voor het boek is de term ‘fluisterrevolutie’
bedacht. Daarvoor zijn twee redenen. Het
Pact van Brakkestein zorgde daadwerkelijk voor een
doorbraak, een trendbreuk op het platteland. Zonder
veel tamtam. En jammer genoeg onopgemerkt bij
het grote publiek.
Gezien de resultaten, had het Pact van Brakkestein
meer verdiend.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
5

De varkenspest
Dood en verderf op het platteland
De macabere beelden staan nog steeds op het net-
vlies gegrift. Elke dag opnieuw zoemden de camera’s
van nieuwsrubrieken in op die taferelen. Dode varkens
die met bulldozers worden gedumpt in vrachtauto’s.
Legereenheden in actie op landbouwbedrijven. Wanhopige
boeren. Tot in de ziel geraakt. Zonder uitweg.
Boerendorpen in rouw. Einde van levenswerken. Soms
bood zelfmoord de enige oplossing.
De varkenspest in 1997 bracht ruim een jaar lang dood
en verderf op het platteland. De epidemie groeide uit
tot een ramp van ongekende omvang en een schade
van zo’n 2,5 miljard euro. Alleen de watersnood in 1953
leverde een grotere schadepost op. Meer dan elf miljoen
varkens werden geruimd op 1775 veehouderijen.
De varkenspest, die op 4 februari 1997 uitbrak in het
Boekelse kerkdorp Venhorst, leidde tot grote paniek.
Voor de afkondiging van vervoersverboden, werden var-
De varkenspest
kens nog massaal getransporteerd. Mede daardoor kon
de ziekte zich van de ene naar de andere plek slepen.
De varkensregistratie was niet optimaal. De controle
niet waterdicht. Toenmalig minister Jozias van Aartsen
(VVD) verkondigde al na enkele dagen dat de epidemie
onder controle was. Hij kreeg snel het verwijt de ramp
te laconiek te hebben opgevat. De pest breidde zich
maandenlang als een inktvlek uit.
De Europese Commissie legde Nederland kort na het
uitbreken van de varkenspest een exportverbod op
voor levende dieren. Er bestond een vaccin tegen varkenspest.
Maar er lagen internationale afspraken dat
het vaccin niet gebruikt mocht worden. Nadeel van
het vaccin was dat het onderscheid tussen zieke en gevaccineerde
varkens nauwelijks nog mogelijk was. Het
middel was in feite een afgezwakt pestvirus, dat antistoffen
moest aanmaken.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
7

De varkenspest De varkenspest
De enige keus voor Van Aartsen was massale ruiming.
Twee maanden na de uitbraak verklaarde de minister
dat hij bezig was met een oorlog tegen het virus, dat
zich inmiddels ook verspreidde via het varkenssperma.
Een fenomeen waar niemand rekening mee had gehouden.
De minister kondigde toen al aan dat de intensieve
veehouderij zou moeten afslanken.
In juli 1997 presenteerde Van Aartsen zijn plan om de
varkensstapel in te krimpen met vier miljoen dieren.
Dat zou betekenen dat elke veehouder een kwart van
z’n varkens zou moeten inleveren. Daarmee zou een
eind moeten komen aan overvolle stallen, het gigantische
mestoverschot en de magere diergezondheid.
De agrarische sector was laaiend. De maatregel zou bijna
de helft van de 50.000 arbeidsplaatsen in de sector
kosten, zo luidden de voorspellingen. De boeren wijzen
op hun elementaire recht om zelf te beslissen hoeveel
varkens ze willen houden. Van Aartsen moet zijn plannen
afzwakken. Maar het principe van gedwongen
inkrimping blijft overeind in de Wet Herstructurering
Varkenshouderij.
Twee jaar lang woedt er een politieke discussie over
de positie van de intensieve veehouderij. In de zomer
van 1999 geeft de rechter de boeren gelijk: de overheid
mag boeren niet dwingen varkensrechten af te staan.
Ondertussen worden wel de kaders opgesteld voor nadere
regelgeving over het ruimtebeslag van intensieve
veehouderijen in de provincies met de meeste varkensbedrijven:
Limburg, Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel
en Utrecht.
Minister Hajo Apotheker (D66), de opvolger van Van
Aartsen, maakt die gerechtelijke uitspraak al niet meer
mee. Hij stapt op, nadat hij in het kabinet Kok te weinig
steun vindt voor zijn plan om de veehouders te compenseren
voor het afstaan van hun varkensrechten. Te
duur, oordelen zijn collega’s in de ministerraad.
Laurens Jan Brinkhorst (D66) wordt de nieuwe minister
van Landbouw. Onder zijn leiding krijgt de
Reconstructiewet in 2002 definitief gestalte. Het Pact
van Brakkestein neemt feitelijk een voorschot op die
Reconstructiewet door een eerste forse ingreep in het
buitengebied.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
9

De regeling
De ovale tafel van de witte zaal van Chalet Brak-
kestein in Nijmegen. Daar worden op 15 maart 2000
na urenlang overleg en onder hoogspanning de hand-
tekeningen gezet onder het Pact van Brakkestein. De
ondertekenaars zijn minister Brinkhorst van LNV, een
topambtenaar van VROM die namens minister Jan
Pronk tekent en de gedeputeerden Pieter Van Geel,
Hans Boxem, Roel Robbertsen, Ger Driessen en Herman
Kemperman. Namens de Vereniging van Nederlandse
Gemeenten tekent wijlen burgemeester Henri Suttorp
van Nederweert.
De overeenkomst is bijzonder. Ze baant nieuwe wegen
voor de planologie op het platteland. De regeling
Beëindiging Veehouderijtakken en de regeling Ruimte
voor Ruimte leveren een nieuwe aanpak voor het
buitengebied op in de vijf provincies met grote concentraties
intensieve veehouderijen: Limburg, Noord-
Brabant, Gelderland, Overijssel en Utrecht.
Directe aanleiding voor het overleg: minister Brinkhorst
(D66, Landbouw) zit vreselijk omhoog met het
mestoverschot, dat ver boven de normen van de Europese
Unie ligt. Een fors milieuprobleem, want de mest
is niet meer afzetbaar. Boeren kunnen de mest binnen
de wettelijke kaders niet meer kwijt. Illegaal dumpen is
de enige uitweg die resteert.
De regeling
Het Rijk is er dan ook vooral op gespitst om de hoeveelheid
mest terug te dringen. Minstens 21,5 miljoen kilo
mest moet uit de markt gehaald worden. Daarvoor is
ook geld beschikbaar. Zo’n 670 miljoen gulden.
Het is echter de vraag of veel veehouders bereid zijn
hun mestrechten zomaar af te staan. Ze blijven immers
achter met leegstaande stallen, die geen rendement
meer opleveren. In de maanden die aan de bijeenkomst
in Brakkestein vooraf gaan, zijn allerlei ideeën en plannen
op tafel gekomen tijdens ambtelijk en bestuurlijk
overleg.
Het is met name Brabants gedeputeerde Pieter van
Geel die het voortouw neemt voor een aanvullende
regeling om veehouders extra te motiveren te stoppen
met hun bedrijf. Ze krijgen een vergoeding voor
de sloop en de waarde van hun stallen. Dat zou twee
vliegen in één klap opleveren. Vermindering van het
mestoverschot en een opschoning van het platteland.
“Zo wordt een combinatie van milieu-, sociale- en ruimtelijke
doelen gerealiseerd”, is een van de conclusies in
de overeenkomst.
De boer die in aanmerking wil komen voor de sloopvergoeding,
moet minstens 200 vierkante meter stal
kunnen aanbieden. De vergoeding bedraagt 50 gulden
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
11

De regeling
per vierkante meter stal, plus een vergoeding voor de
getaxeerde waarde van de gebouwen. Die vergoeding
is maximaal 40 procent van de vervangingswaarde.
Rijk en provincie proberen nog Europese subsidiepotten
aan te spreken voor de sloopregeling.
Voor de vergoeding van de sloop van de stallen wordt
een bedrag van 1,1 miljard gulden geraamd. Een bedrag
dat geen enkele partij zomaar op tafel wil liggen. Het
Rijk legt de bal bij de provincies. Hamvraag is hoe de
provincies die investering kunnen terugverdienen? Het
sleutelwoord? Extra woningbouw. Door de strenge
contingentering zit de woningbouw in Nederland op
slot. De verwachting is dan ook dat gemeenten graag
zullen meewerken aan de regeling Ruimte voor Ruimte
om te kunnen voldoen aan de grote vraag naar huizen
in het duurdere segment.
De partijen gaan er dan nog vanuit dat 6000 veehouders
de regeling aangrijpen om te stoppen met hun
bedrijf. De 1,1 miljard gulden moeten de provincies en
gemeenten voorschieten, maar dat geld kunnen ze terugverdienen
door de bouw van 6500 extra woningen.
Als de reductie van 21,5 miljoen kilo mest gehaald wordt
met minder dan 6000 veehouders die ermee stoppen,
mogen de vijf provincies toch het totale aantal woningen
bouwen om het financieel risico te verkleinen.
De verdeling van de woningen?
• Noord-Brabant: 3000 woningen
• Gelderland: 1500 woningen
• Limburg: 900 woningen
• Overijssel: 900 woningen
• Utrecht: 200 woningen
De regeling
De uitvoering van de regeling komt in handen van het
bureau Laser/Dienst Regelingen. De uitvoering gebeurt
in twee tranches. De eerste opent 22 maart 2000 en
sluit 20 april 2000. Voor die eerste tranche moeten de
vijf provincies 167 miljoen euro overboeken naar Laser.
Over die woningbouw worden ook aanvullende afspraken
gemaakt. Die woningen moeten zoveel mogelijk
aansluiten op bestaande bebouwing, of kunnen op de
kavel worden gebouwd waar de stallen worden gesloopt.
De provincies kunnen daar zelf over oordelen.
Aan het bouwen op kavels wordt een limiet gesteld
van maximaal 20 procent. Bouwen in de nabijheid
van natuurgebieden, die vallen binnen de Ecologische
Hoofdstructuur, is verboden.
Overigens worden in het Pact ook afspraken gemaakt
over de uitstoot van ammoniak en de zonering van intensieve
veehouderijen. Bovendien wordt er nieuw onderzoek
aangekondigd naar stankcirkels rond veebedrijven.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
13

De Reconstructiewet
Op weg naar een nieuw, vitaal platteland
Zo’n zeven miljard euro is er in totaal beschikbaar
voor de uitvoering van de reconstructie in de concentratiegebieden.
Dat zijn de regio’s met veel intensieve
veehouderij in Limburg, Noord-Brabant, Gelderland,
Overijssel en Utrecht.
De nadruk ligt daarbij niet meer op varkensvrije zones.
In 2004, twee jaar nadat de Reconstructiewet door
het parlement was goedgekeurd, verdween het Europees
verbod op varkensvaccinatie.
De doelstellingen zijn nu veel breder. Meer balans
tussen de agrarische sector, natuur, milieu, en recreatie
en een beter waterbeheer, zo luidt tegenwoordig
het motto. De Reconstructiewet heeft een
looptijd van twaalf jaar. Limburg was in april 2004
de eerste provincie die met haar reconstructieplan
aan de slag kon gaan. Het Rijk gaf Limburg daarvoor
300 miljoen euro.
De uitvoering van de reconstructie is een operatie
die ‘van onderop’ gestalte moet krijgen. De regie is in
handen van de provincies. Reconstructiecommissies,
met vertegenwoordigers van alle organisaties die
belangen hebben in het buitengebied, zorgen voor
de uitvoering.
De Reconstructiewet
Voor de intensieve veehouderij is het landelijk gebied
in de Reconstructiewet opgedeeld in drie zones. Uitgangspunt
is een ruimtelijke herstructurering.
• De extensiveringsgebieden. Dat zijn gebieden met
kwetsbare natuur, waar de intensieve veehouderij
geen uitbreidingsmogelijkheden meer heeft. Het
reconstructiebeleid is erop gericht om die bedrijven
te beëindigen, of te verplaatsen. In de vijf provincies
zijn ongeveer 260 bedrijven ‘genomineerd’ voor een
verplaatsing. Met name door de hoge kosten, enkele
miljoenen euro’s per bedrijf, verloopt dat proces
moeizaam.
• De verwevingsgebieden. In deze gebieden kan de
intensieve veehouderij verder aan de slag. Wonen,
werken en recreatie gaan daarbij samen met het
houden van kippen- en varkensbedrijven.
• De Landbouwontwikkelingsgebieden (LOG’s). In
deze gebieden zou de intensieve veehouderij zich
nadrukkelijk moeten concentreren. In de praktijk
blijven de vestigingen van agrarische bedrijven ver
achter bij de verwachtingen. Langdurige procedures,
gebrek aan draagvlak bij de inwoners en de
kosten zijn de belangrijkste oorzaken.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
15

De Reconstructiewet
Nieuwe technieken lijken de noodzaak van een strik-
te gebiedsindeling voor de intensieve veehouderij de
komende jaren verder af te zwakken. Luchtwassers
reduceren de schadelijke uitstoot van varkensbedrijven
bijvoorbeeld tot nul. Allerlei andere duurzame
en innovatieve stalsystemen zijn in ontwikkeling.
Kernwoorden: diervriendelijk, onschadelijk voor
het milieu en energieneutraal. In 2013 moeten intensieve
veehouderijen al aan veel strengere eisen
voldoen als het gaat om de inrichting van de stallen.
Veehouders kunnen op dit moment forse subsidies
krijgen voor de integraal duurzame inrichting van
stallen. Het ministerie van LNV heeft daarvoor geld
vrijgemaakt. In 2011 moet minstens vijf procent van
de Nederlandse stallen diervriendelijk en veilig voor
mens en milieu zijn.
De Reconstructiewet is ook van belang voor de verdere
versterking van natuur en landschap. Het netwerk van
natuurgebieden, die samen de Ecologische Hoofdstructuur
(EHS) vormen, moet gestalte krijgen door een
massale herverkaveling van gronden in de komende
acht jaar.
De Reconstructiewet
Het economisch belang van een aantrekkelijk landschap
wordt steeds groter. Niet alleen met het oog op
recreatie en toerisme maar ook voor de bevolking die
graag wil wonen en leven in een mooie omgeving. Bescherming
en herstel van waardevolle landschappen
en de ontwikkeling van nieuwe parels in het landschap
zijn ook belangrijke onderdelen van de reconstructieplannen
in de vijf provincies. Dat geldt ook voor het
nieuwe waterbeheer. Onderdelen daarvan zijn beekherstel,
de aanleg van waterbergingen en de strijd tegen
verdroging van natuurgebieden.
Maar bij de uitvoering van de reconstructieplannen gaat
het toch vooral ook om de mensen. Niet alleen om veehouders,
maar ook om de bewoners van de dorpen in
de buitengebieden. Ze zien steeds meer voorzieningen
wegvallen. Winkels, zorg en scholen verdwijnen. De
agrarische sector biedt steeds minder werkgelegenheid.
En woningbouw, om nieuwe bewoners te trekken,
is nog maar mondjesmaat mogelijk. Ook voor die problemen
moet tijdens de uitvoering van de reconstructie
aandacht zijn. Want een buitengebied zonder dorpen en
zonder mensen is niet meer dan een openluchtmuseum.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
17

Noord-Brabant
Hij is niet zo’n type dat zichzelf luidruchtig
op de borst slaat. Toch is hij de
architect van het Pact van Brakkestein
en met name de regeling Ruimte voor
Ruimte. Pieter van Geel, in 2000 gedeputeerde
Ruimtelijke Ordening en
Landbouw in Noord-Brabant, later
staatssecretaris milieu bij VROM en
tegenwoordig CDA-fractievoorzitter
in de Tweede Kamer.
Pieter van Geel,
de architect van het Pact
‘We moesten
de combinatie zoeken’
“Ik wist dat er nooit geld zou komen om de veehouderij
te saneren. Dat was ondenkbaar. Alleen al voor
Noord-Brabant sprak je over zo’n 350 miljoen gulden.
We moesten de combinatie zoeken. En dat werd het
opkopen van mestrechten in combinatie met stallensloop
en woningbouw. In een lang weekeinde heb
ik in Noord-Brabant ook nog een stukje publiek-private
samenwerking op de rails gezet door de uitvoering in
handen te leggen van een ontwikkelingsmaatschappij.
Dat heeft me in een promotie-onderzoek nog de titel
beleidsentrepeneur opgeleverd. Voor de redelijk ondernemende
manier waarop we deze publieke zaak hebben
aangepakt.
Minister Jan Pronk was tegen de bouw van 6500 woningen.
Groen moest groen en rood moest rood blijven. Hij
wilde geen woningen in de dorpen, maar strak vasthouden
aan de contouren. Teveel woningen? Waar
hebben we het over? In de hele provincie Noord-Brabant
over 300 woningen per jaar. Pronk kwam uiteindelijk
nog met het voorstel om die woningen dan maar
op de kavels van de boeren zelf te bouwen. Dan was
het buitengebied ermee bezaaid geweest. Uiteindelijk
hebben we hem kunnen overtuigen dat de woningen
het beste konden aansluiten op de dorpsranden. Dat
is goed geslaagd. Want dat was zo’n voorwaarde voor
Noord-Brabant
mij: die woningen moeten niet tot in lengte van jaren
herkenbaar blijven als Ruimte voor Ruimte huizen.
Uiteraard is er achteraf wel eens kritiek gekomen. Ook
vanuit het ministerie van VROM. Mijn reactie was dan
steevast: oké, we trekken de regeling morgen in. Maar
wie gaat dan de rekening betalen? De provincies en de
gemeenten hebben in die tijd echt hun nek uitgestoken
om het risico te dragen voor de verkoop van de bouwkavels.
Ach en dat die verkoop nu wat langer duurt, is
echt niet rampzalig. Er worden beslist geen verliezen
geleden. De gemeenten hebben links en rechts wat
terugtrekkende bewegingen gemaakt. En de tijd is eenvoudigweg
minder gunstig. Bovendien: waar ambtelijk
een looptijd van vijf jaar wordt voorspeld, duurt het
bestuurlijk meestal tien jaar. En onderschat ook de
resultaten niet. In Noord-Brabant alleen hebben we een
gigantisch areaal stallen kunnen weghalen. Te vergelijken
met een oppervlakte van 500 voetbalvelden.
Bovendien is Ruimte voor Ruimte het begin geweest
van allerlei andere combinaties voor gebiedsontwikkeling.
In de glastuinbouw bijvoorbeeld.
Het grote probleem tijdens het overleg in Brakkestein
was dat we als gedeputeerden geen mandaat hadden
en zonder de instemming van Provinciale Staten niet
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
19

Noord-Brabant
akkoord konden gaan. We konden geen rechtsgeldig
besluit nemen. Minister Brinkhorst heeft gedreigd en
gefoeterd. Hij dreigde zelfs hoogst persoonlijk naar de
Staten in de reconstructieprovincies te gaan, als er niet
ondertekend werd.
In de aanloop naar de ondertekening van het Pact was
er al veelvuldig overleg over de Reconstructiewet. Ik
was daarbij met name ook als vice-voorzitter van het
Interprovinciaal Overleg (IPO) betrokken. Overal hoorde
je dat vooral de veestapel moest krimpen. Maar er
speelde veel meer in het landelijk gebied. De dorpen
zaten op slot, de landbouw kon niet meer vooruit en
de natuur kon zich maar beperkt ontwikkelen. Verlies,
verlies en nog eens verlies dus op het platteland. De
Reconstructiewet betekende in feite een geforceerde
landinrichting. Normaal duurt dat zo’n 25 jaar. Daarvoor
trokken we twaalf jaar uit. Dat was in feite de eerste
doorbraak. Het Pact zou je als de eerste vertaalslag
daarvan kunnen zien.
Het aantal varkens in Nederland is door alle maatregelen
niet echt verminderd. Maar het gaat niet om
de aantallen. Het gaat om de randvoorwaarden die je
stelt. Het dierenwelzijn, de ruimte per dier, de stank,
fijn stof en de hoeveelheid ammoniak. Je kunt het ver-
Noord-Brabant
gelijken met de autobranche. Als overheid stel je ook
geen maximum aan het aantal auto’s. Je stelt wel voorwaarden
aan de uitstoot van schadelijke stoffen.
Het aantal bedrijven zal blijven dalen. Dat is al honderd
jaar lang aan de gang. De vraag is alleen hoe je de vooren
nadelen van de schaalvergroting moet wegen. De
milieuaspecten kun je wellicht beter in de hand houden
door de concentratie van dieren op grote bedrijven.
Aan de andere kant doemt de vraag op hoeveel risico
je op infecties loopt als je teveel dieren op een te beperkte
oppervlakte huist. En wat zijn de effecten voor
de mens?
De oorsprong van het Pact van Brakkestein lag bij de
varkenspest. Ik werd gealarmeerd tijdens een vergadering
van het College van Gedeputeerde Staten. Ik weet
het nog goed. Het was op een dinsdag om 11 uur. Het
was zo’n moment dat je de rest van je leven nooit meer
vergeet. Het kwam volstrekt onverwacht. En de schaal
van de uitbraak was ongekend. Je werd geconfronteerd
met heel veel emotie in de contacten met veehouders.
De sentimenten van toen, zijn tot op zekere hoogte vergelijkbaar
met de effecten van de Q-koorts van nu. En
het kan altijd weer gebeuren”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
21

Gelderland
Hij was VVD-gedeputeerde in Gelderland
van 1995 tot 2003 en daarna wethouder
van de gemeente Berkelland
die 45.000 zielen telt. Tegenwoordig
is Hans Boxem adviseur en bemiddelaar.
Het Pact van Brakkestein? Het
leverde Boxem een enorme schrobbering,
maar uiteindelijk vooral genoegdoening
op.
Hans Boxem (VVD) triomfeerde
met Ruimte voor Ruimte
‘De beste
milieumaatregel ooit’
“Ruimte voor Ruimte? Het is de beste milieumaatregel
die we ooit als provincie hebben genomen. Het
heeft moeite en lef gekost. Maar ik zag meteen de
grote voordelen. Ik was de enige VVD-er aan tafel
bij het Pact. Tussen allemaal CDA-ers. Zonder tekenbevoegdheid.
Want het toenmalig college van GS in
Gelderland was kopschuw.
Er zaten grote financiële risico’s aan de regeling
Ruimte voor Ruimte. Ik heb toch getekend. Onder
voorwaarde van instemming van het college en Provinciale
Staten. De volgende dag waren de rapen
gaar. Was de stemming om te snijden. Ik werd op
het matje geroepen door het college. Daar kreeg ik
te horen: “Hans je hebt 200 miljoen gulden van de
provincie weggegeven. Hoe durf je?”
Ik kreeg het flink voor mijn kiezen. En er werd een
strafmaatregel aangekondigd. Als de regeling verlies
zou opleveren voor Gelderland zou dat gekort
worden op mijn portefeuille. Uiteindelijk hebben we
11,6 miljoen euro overgehouden. En dat vloeit, heel
terecht, terug in de kas van de gemeenten. Als wethouder
van Berkelland heb ik daar uiteraard op de
achtergrond ook een rol in gespeeld.
Gelderland
De ondertekening van het Pact was erg spannend. De
provincies weifelden. Het financieel risico was groot.
Daar tegenover stond minister Brinkhorst. Hij voelde
de druk van Brussel tot in Brakkestein. Nederland
produceerde volgens Europese richtlijnen teveel fosfaat.
Er was geld om die rechten op te kopen, maar
wat doe je dan met die leegstaande stallen? Vanuit
de provincies kwamen stukje bij beetje de plannen op
tafel om die stallen te slopen en voor de financiering
de gemeenten extra woningcontingenten toe te wijzen.
Gemeenten wilden graag bouwen, maar door de
strenge contingentering zat de woningbouw op slot.
Minister Pronk gaf ruim 6500 woningen extra voor
de uitvoering van de regeling. Zonder al te veel heisa.
Korte tijd later kwam de Nota Ruimte. Die betekende
het einde van de strikte woningcontingentering.
Achteraf heb ik wel eens gedacht dat het allemaal
bewust zo geregisseerd is. Om de provincie en gemeenten
het risico te laten dragen. Maar ach, de hele
operatie heeft schwung op het platteland gebracht.
Daar ging het toch om? En uiteindelijk is er toch altijd
iemand die de rekening moet betalen. Bij de regeling
Ruimte voor Ruimte is dat de koper van de woningen
geweest. De bevolking heeft het geld opgebracht.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
23

Gelderland
Maar daar staat wel heel veel moois tegenover. Een
warme sanering van landbouwers, waarvan ik altijd
een groot voorstander ben geweest. Grote milieuwinst
door de verkoop van fosfaatrechten. Een mooier
platteland, door het opruimen van veel stallen. De
regio Ede-Barneveld is er bijvoorbeeld zichtbaar op
vooruit gegaan. Heeft veel meer lucht gekregen. Door
de woningbouw is de leefbaarheid in kleine kernen
toegenomen. En ruimte voor ruimte is nu een instrument
voor gebiedsontwikkeling in heel Nederland.
Als provincie hebben we toen ook de juiste keus gemaakt
door niet eens de wet voor te schrijven, maar
alleen kaders te scheppen en de gemeenten te laten
uitvoeren. Die gemeenten wilden dolgraag. En we
hebben de regeling eenvoudig en helder gehouden.
Met duidelijke afspraken.
Gelderland
Met Ruimte voor Ruimte hebben we aan een vorm
van streekverbetering gedaan, waar ik geweldig
trots op ben. Maar we zijn er nog niet. In 2013 is er
voor de landbouwsector een nieuw moment van
stoppen of doorgaan. Dan komen er regels over de
inrichting van de stallen. Als provincie en gemeenten
zou je nu al over een nieuw pact moeten nadenken,
waar de boeren en het buitengebied weer voordeel
van hebben. Want de les die ik toch ook van het Pact
van Brakkestein heb geleerd, is dat je in je leven als
bestuurder lef moet tonen en af en toe risico’s moet
nemen. Gewoon durven doen dus”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
25

Limburg
Resultaatgericht. Onconventioneel.
Een CDA-bestuurder die de bloemen
het liefst aan de rand van het ravijn
plukt. Daar staan immers de mooiste.
De enige gedeputeerde die tien
jaar geleden het Pact mede ondertekende
en nog steeds in functie is. En
als enige een extra financiële garantie
van zeven miljoen lospeuterde van het
Rijk. In te wisselen als de resultaten
van Ruimte voor Ruimte alsnog tegenvallen.
Was getekend: gedeputeerde
Ger Driessen.
Gedeputeerde Ger Driessen
over de systeeminnovatie
‘Er zijn
alleen maar
winnaars’
“Na de varkenspest in 1997 laaiden de emoties op.
De sector zou 25 procent moeten inleveren. Zonder
enige vergoeding. In Ysselsteyn sloopten de boeren een
wiel van de auto van de minister. Om aan te geven dat
de veehouderij niet op drie wielen verder zou kunnen.
Ik werd in 1999 gedeputeerde. Allerlei ideeën borrelden
op over de toekomst van de intensieve veehouderij.
Meer gesloten bedrijven, minder fosfaatdruk, betere
diergezondheid. De Reconstructiewet werd aangekondigd.
Veel overleg tussen provincie en LNV. Er was teveel
fosfaat. Hoe kopen we die rechten op? Wat doen
we met de stallen? En hoe zorgen we dat de vele uitwisselingen
van vee tussen bedrijven onderling drastisch
worden teruggebracht? Dat is vooral belangrijk
omdat we dan kunnen werken met ‘gesloten’ bedrijven
in plaats van de aanwezige spaghettistructuur.
Als kersverse gedeputeerde volgde ik met bewondering
hoe collega Pieter van Geel uit Noord-Brabant als
inspirator en innovator de leiding nam in het overleg
tussen de provincies en de minister. Hij voegde het element
van ruimtelijke kwaliteit aan de discussie toe. Te
betalen door woningbouw. Ik was toen nog een onorthodoxe
denker. Maar de plannen spraken me geweldig
aan. Omdat het een kwestie van win, win en nog
eens win was. Een gouden greep. Met alleen maar winnaars:
boeren die steun kregen, het platteland waar de
Limburg
verrommeling werd aangepakt en gemeenten waar
een einde kwam aan de heksenjacht, als er eens een
woninkje meer werd gebouwd dan was afgesproken.
Fantastisch toch?
In Midden- en Noord-Limburg deden vrijwel alle gemeenten
mee. In onze provincie was de relatie tussen
boeren en gemeenten goed. De eerste tranche
financierden de gemeenten de sloop. Voor de tweede
tranche hebben we een private partner gezocht in een
PPS-constructie. Er waren meerdere kandidaten. Het
werd uiteindelijk de Rabobank. Voor de uitvoering van
die tweede tranche zijn we ingehaald door de crisis.
De verkoop van (duurdere) woningen ligt vrijwel stil.
Maar ook de procedures rond wijzigingen van bestemmingsplannen
en de ontwikkeling van gemeentelijke
woningbouwplannen hebben een rol gespeeld bij die
vertraging. Ik denk dat we nog vijf jaar nodig hebben
om de zaak af te ronden.
Limburg had ook een volstrekt andere positie dan de
overige provincies. We hadden de minste vraag naar
duurdere woningen. Met weinig stedelijke gebieden en
relatief dun bevolkt. Dat had gevolgen voor de prijsvorming.
Onze grondprijzen waren lager dan in de andere
concentratiegebieden en het risico daarom groter. Het
onderzoeksinstituut OTB bevestigde dat beeld. Ik ben
met die uitkomsten naar minister Brinkhorst gestapt.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
27

Limburg
En heb uiteindelijk nog een financiële garantstelling
van zeven miljoen euro gekregen als er bij de eindafrekening
een verlies resteert voor de provincie Limburg.
Terugblikkend kun je niet anders concluderen dan dat
de reconstructieprovincies geweldig hun nek hebben
uitgestoken om het Rijk de helpende hand te bieden
met het oplossen van allerlei problemen op het platteland.
En het uiteindelijk resultaat is dat we de schatkist
van het Rijk ook nog fors vullen. Als je alleen al de BTW
telt over de bouw van 6500 woningen van gemiddeld
vijf ton, spreek je over honderden miljoenen opbrengst
voor het Rijk. Dan spreek ik nog niet eens over de werkgelegenheid
die we hebben gecreëerd. Met het Pact
van Brakkestein hebben we voor een totale investering
van ruim drie miljard euro gezorgd. Ongekend. Het was
ook een doorbraak voor de provincies als het gaat om
gebiedsontwikkeling.
Ruimte voor Ruimte was een schitterende vondst die
meer waardering verdient. Het is het begin van het
anders denken over planologie. Gebiedsontwikkeling
waarbij het principe ‘voor wat hoort wat’ uitgangspunt
is. In Limburg hebben we dat heel ver ontwikkeld. Met
instrumenten als BOM+ (Bouwkavel op Maat plus) en
VORm (Verhandelbare Ontwikkelingsrechten-methode).
Bij BOM+ moeten boeren die willen uitbreiden, of een
nieuw bedrijf starten een tegenprestatie leveren. Gericht
op verbetering van de kwaliteit van de omgeving
(wandelroutes, natuur). VORm gaat nog een stap ver-
Limburg
der. Bedrijven in het buitengebied (ook niet-agrarische)
kunnen eventueel ter plekke uitbreiden. Maar de verhuiskosten
die ze besparen, moeten ze investeren in
de omgeving. In nieuwe natuur bijvoorbeeld. Een vorm
van systeeminnovatie die het hele buitengebied ten
goede komt.
Ruimte voor Ruimte heeft de intensieve veehouderij
zeker geholpen. Het heeft geleid tot meer concentratie
en schaalvergroting. De grote bedrijven zijn er sterker
uitgekomen. Maar ook de natuur is winnaar. De
sector wordt in 2013 geconfronteerd met een nieuwe
sanering. De aangescherpte eisen voor de techniek in
de stallen betekent dat nog eens vijftig procent van de
veehouderijen verdwijnt. Het aantal dieren blijft gelijk.
Van een spaghettistructuur op het platteland naar
goed geordende bedrijven met veel kwaliteit.
De kritiek van partijen als de SP en GroenLinks dat we
met Ruimte voor Ruimte alleen voor de rijken in het buitengebied
gebouwd hebben, deel ik absoluut niet. Die
woningbouw heeft er voor gezorgd dat er veel doorstroming
is ontstaan en goedkopere huizen zijn vrijgekomen.
Door die verhuisbewegingen is er ook de nodige
woonruimte voor mensen met modale inkomens ontstaan.
Ruimte voor Ruimte? Winnaars, winnaars en nog
eens winnaars. Maar dan is het wel van belang dat we in
de komende jaren de economische crisis overwinnen”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
29

Overijssel
De ondertekenaars van het Pact van
Brakkestein werden niet overal als
helden ontvangen. CDA-gedeputeerde
Herman Kemperman uit Overijssel
kreeg de wind van voren in Provinciale
Staten.
Herman Kemperman
over de schok van de regeling
‘Er had meer
ingezeten
voor Overijssel’
“Na de varkenspest hadden we een gezamenlijk probleem.
Hoe voorkomen we opnieuw zo’n uitbraak
van een epidemie onder dieren? De discussies laaiden
hoog op. Aanvankelijk kwamen er zelfs plannen op tafel
voor varkensvrije zones in Nederland. Plannen waar
je nooit meer iets over hebt gehoord. Wat uiteindelijk
overeind bleef, was een grote opknapbeurt voor het
platteland. Ik vond het een prima idee. Met name in de
provincies met de grote veeconcentraties. In Overijssel
is dat voornamelijk de regio Twente.
De regeling Ruimte voor Ruimte kwam bij ons hard
aan. Zorgde voor een schok in Overijssel. Oké, iedereen
besefte dat het aantal intensieve veehouderijen zou
moeten krimpen. Maar om voor de financiering daarvan
woningen te bouwen in het buitengebied was een
regelrechte breuk met het verleden. Overijssel kreeg in
principe 900 woningen toebedeeld. In de verwachting
dat ook 900 veehouders zouden stoppen.
Als gedeputeerde kreeg ik veel kritiek op de afspraken
uit het Pact. Ik heb de afspraken verdedigd, maar we
moesten toch bijstellen. Onder politieke druk moesten
we de woningen in de eerste tranche bouwen in
de steden. Als onderdeel van het Grote Stedenbeleid
in Overijssel. De traditionelen wonnen. Ik weet niet
hoeveel woningen er uiteindelijk gerealiseerd zijn. Aan
de tweede tranche heeft Overijssel zelfs helemaal niet
meer meegedaan.
Achteraf vind ik het toch een gemiste kans. Er had meer
ingezeten. Ook voor Overijssel was Ruimte voor Ruimte
een mogelijkheid geweest om de rafelige randen van
kleine kernen mooi af te werken met woningbouw van
hoge kwaliteit. Dat had het buitengebied absoluut
Overijssel
niet geschaad. Maar ja, zo werkte het in de politieke
situatie van toen. In 2000 was het met name de PVDA
die zich fel verzette tegen de woningbouw in het buitengebied.
De woordvoerder van toen, is nu gemeentebestuurder.
En roept dat er vooral overal gebouwd
moet worden. Zelf ben ik in 2004, na elf jaar, gestopt
als gedeputeerde. Ik ben daarna nog tot burgemeester
benoemd.
Toch heeft het Pact nog een aardig effect gehad. Het
principe van ruimte voor ruimte is uitgegroeid tot een
belangrijk instrument voor gebiedsontwikkeling. Ook
buiten het Pact van Brakkestein om. En terecht. Want
het is een slim middel om win-win situaties te creëren.
Ook lokaal en regionaal. We gebruiken het principe nu
ook bij de landinrichting in Losser, waarbij ik als voorzitter
betrokken ben. Dan gaat het toch om een gebied
van 9000 hectare.
De opknapbeurt van het platteland, waar het tien jaar
geleden allemaal om draaide, had van mij wel wat intenser
en voortvarender gemogen. Met een kordatere
overheid. Door aarzelingen en te geringe vergoedingen
van de overheid, hebben nogal wat boeren besloten
toch door te gaan en nieuwe stallen te bouwen. En met
de komst van megastallen ontstaan er geheid nieuwe
problemen.
Maar de reconstructie heeft toch voor wat meer balans
gezorgd op dat platteland. Cultureel en maatschappelijk,
maar ook sociaal en historisch. Jammer alleen dat
het proces van alsmaar meer boeren die stoppen gewoon
doorgaat. De landbouw blijft een van de pijlers
van ons landschap. En waar de boer verdwijnt, zie je de
kwaliteit achteruit gaan”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
31

Utrecht
Roel Robbertsen is sinds juni 2007 commissaris
van de koningin in Utrecht.
Creativiteit en durf zijn volgens hem de
kenmerken van goed bestuur. In 2000
ondertekende hij als Utrechts gedeputeerde
het Pact van Brakkestein. Over
verbinden in plaats van het verschil
opzoeken.
Roel Robbertsen en
de betekenis van Brakkestein
‘Een beweging
in gang gezet’
“Als ondertekenaar van het Pact van Brakkestein
was het voor mij direct duidelijk dat de regeling
Ruimte voor Ruimte de beste oplossing bood voor
de problematiek in het landelijk gebied. Er werd
ammoniak uit de lucht gehaald, het mestoverschot
teruggedrongen en de verdere verrommeling tegengegaan.
In die stallen en schuren speelden zich al allerlei
activiteiten af, die er eigenlijk niet thuishoorden. Kortom:
met de regeling konden we aan de slag voor een
duurzamere leefomgeving.
In Utrecht heeft de oorspronkelijke regeling zich vooral
toegespitst op de gemeente Renswoude. Daar is alleen
al 12.000 vierkante meter aan stallen gesloopt.
Utrecht heeft de regeling in december 2004 verbreed.
Niet meer alleen voor het Valleigebied, maar voor de
hele provincie en voor alle vormen van bedrijvigheid.
In ruil voor de sloop van minimaal duizend vierkante
meter bedrijfsbebouwing mag nu één woning worden
gebouwd op dat perceel. Tientallen bedrijven hebben
inmiddels meegedaan aan die nieuwe regeling.
De afspraken in Brakkestein zijn onderdeel van de reconstructie
in de vijf provincies. In de Reconstructiewet
is het landelijk gebied feitelijk in drieën gedeeld. In
het extensiveringsgebied krijgen natuur en landschap
de ruimte. Het landbouwontwikkelingsgebied is gereserveerd
voor intensieve vormen van landbouw en de
verwevingsgebieden bieden een mengeling van landbouw,
natuur en recreatie. Met de wetenschap van nu,
hadden we eigenlijk meer oog moeten hebben voor
wat die gebieden verbindt. Er is te zeer nadruk gelegd
op de verschillen; de conflicten tussen natuur en inten-
Utrecht
sieve veehouderij. Daarmee wordt een verschil in gebiedskwaliteit
gesuggereerd die je in het veld niet snel
ervaart. In de landbouwontwikkelingsgebieden zijn er
in de praktijk toch nog veel belemmeringen voor de
groei van bedrijven. En in verwevingsgebieden zijn er
misschien best extra groeimogelijkheden voor boeren,
zonder dat landschap of milieu daar erg onder lijden.
Het Pact van Brakkestein een stille revolutie? We hebben
in elk geval een beweging op gang gebracht die intensieve
veehouderijen de mogelijkheid heeft geboden
te stoppen. En er is ruimte gekomen voor andere functies.
Meer burgers hebben een plek in het landelijk gebied
verworven. En het landelijk gebied in de provincie
Utrecht is er in kwalitatief opzicht op vooruit gegaan.
In de oorspronkelijke regeling Ruimte voor Ruimte kon
het voorkomen dat een veehouder gewoon verder ging
met zijn bedrijf. Maar dan wel met landgebonden activiteiten.
Dat is hooguit incidenteel gebeurd.
Ik heb zelf ook gebruik gemaakt van regeling Ruimte
voor Ruimte. Mijn kinderen hadden geen belangstelling
om ons boerenbedrijf in Renswoude over te nemen.
Daarop hebben wij ons aangemeld. In de praktijk merk
je dat woningbouw in het landelijk gebied extra aandacht
vergt. Vooral om woningen groen in te passen in
de groene omgeving. Als dat slaagt, levert de operatie
ook weer mooie natuurwinst op. Bovendien betekent
die woningbouw, dat allerlei activiteiten die primair op
industrieterreinen thuis horen, geen kans meer krijgen.
Ook dat is een winsituatie”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
33

Vereniging van Nederlandse gemeenten
Gerard Daandels is burgemeester
van Deurne. Als woordvoerder van de
VNG bij het landelijk overleg tussen
gemeenten, de ministeries van LNV
en VROM, was hij nauw betrokken bij
het Pact van Brakkestein.
Gerard Daandels en de strijd
om een sociale aanpak
‘Het was een
grote puinhoop
geworden
op het platteland’
“Burgemeester er is iets gaande op het platteland”.
Dat waren 4 februari 1997 de woorden die voor mij de
varkenspest inluidden. Ik was toen burgemeester van
Mill en Sint Hubert. Bij een veehouder in de gemeente
Boekel was de ziekte geconstateerd. Het begin van een
donkere periode en soms snoeihard overleg met het
Rijk en met name minister van Landbouw Jozias van
Aartsen. Van Aartsen was wel heel rechtlijnig. Wilde de
veehouders keihard aanpakken. Concentreren binnen
varkensvrije zones en een kwart van de rechten afnemen.
Ik heb hem daar als woordvoerder van de VNG op
aangesproken. Hem er nadrukkelijk op gewezen, dat
er een veel groter probleem dreigde dan de varkens en
de mest. De sociale gevolgen van zijn ingrepen. Dorpskernen
die volstrekt onleefbaar zouden worden en de
verloedering van het platteland. De reactie van Van
Aartsen? Vier woorden: ‘Dat is uw probleem’.
Twee jaar later manifesteerde Laurens Brinkhorst zich
een stuk gematigder als landbouwminister. De Regeling
Beëindiging Veehouderijen betekende immers dat
de boeren konden rekenen op een stukje compensatie.
Een lauw/warme sanering. Grote probleem? Wat gaan
we met al die stallen doen als veehouders massaal hun
mestrechten verkopen? Brinkhorst legde dat probleem
op het bordje van de reconstructieprovincies en de gemeenten.
In de provincie Noord-Brabant kenden we in 1998 al
een beleidsregel die het gemeenten mogelijk maakte
boeren een bouwkavel aan te bieden als ze hun stallen
Vereniging van Nederlandse gemeenten
zouden slopen. Gedeputeerde Pieter van Geel lanceerde
dat idee. Het Brabantse platteland werd ontsierd
door allerlei bouwsels. Met een tegenprestatie voor de
boer zouden we daarvan verlost kunnen worden. Dat
platteland was hard op weg om een grote puinhoop te
worden. Ik weet nog goed dat in een boerderij een taxien
busbedrijf was gevestigd. Elke dag reden daar zo’n
veertig bussen af en aan.
In de aanloop naar het Pact van Brakkestein werkte Van
Geel de Brabantse beleidsregel voor stallensloop nader
uit. Het werd de Ruimte voor Ruimte-regeling die voor
honderd procent uit de koker van Van Geel is gekomen.
De bijeenkomst in Brakkestein was hectisch. Buiten op
de stoep stond de halve Nederlandse pers. Bijna zeven
uur lang werd er gepraat. De materie was complex.
De risico’s groot. En er waren veel vragen. Zouden wel
voldoende veehouders mee doen? Konden we bestemmingsplannen
snel genoeg wijzigen? Hoe zouden
gemeenten reageren die eerst niet mochten en nu
moesten bouwen? De delegatie uit Overijssel moest
telkens overleg plegen met het thuisfront. De gedeputeerde
had geen tekenbevoegdheid. Minister Jan Pronk
van VROM was faliekant tegen de combinatie van stallensloop
en woningbouw aan de randen van de dorpen
op het platteland. Dat strookte niet met zijn planologische
principes. Hij werd overruled en liet zich niet meer
zien in Brakkestein. Een topambtenaar zette uiteindelijk
de handtekeningen.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
35

Vereniging van Nederlandse gemeenten
Nog opmaken
Inhoudelijk bleef de opkoopregeling een soort staats-
geheim. Ondanks aandringen kregen we die niet te
zien. Een week later zijn we halsoverkop naar het ministerie
moeten gaan om allerlei oneffenheden in de
regeling te repareren. De oorspronkelijke spelregels
hadden bijvoorbeeld betekend dat we langgevelboerderijen
deels hadden moeten slopen, omdat de stallen
daar ingebouwd zijn. En varkenshouders die stopten,
konden als kippenboer verder gaan. Ach, uiteindelijk
hebben we een heleboel recht kunnen breien.
De effecten van het Pact van Brakkestein zijn belangrijk.
Je kunt best spreken van een ommekeer. Er is veel
meer aandacht voor het platteland gekomen. En de
overeenkomst heeft in Noord-Brabant geleid tot nieuwe
verhoudingen tussen de gemeenten en de provincie.
Als gemeentebestuurders keken we altijd op naar
de provincie. Dat waren de echte heren in die hoge toren.
Na Brakkestein gingen we schouder aan schouder.
Als partners die samen een probleem oplossen.
Vereniging van Nederlandse gemeenten
Inmiddels is er veel gebeurd. De rampspoed voor het
platteland is afgewend. Met de uitvoering van de regeling
zitten we ongeveer op de helft. Het is vooral zaak
om het ambitieniveau overeind te houden en gemeenten
te blijven enthousiasmeren. Vooral omdat het nu
tot 2016 duurt, voordat de klus geklaard is.
En de boeren? Ooit hebben onderzoekers voorspeld
dat zo’n 8000 landbouwbedrijven in Nederland failliet
zouden gaan. Dat is niet uitgekomen. Boeren zijn
inventieve ondernemers. Ik denk wel dat de komende
drie jaar nog zo’n 70 procent van de intensieve veehouderij
stopt. Boeren die niet meer willen investeren in
milieuvriendelijkere stallen stoppen, concentreren zich
op grondgebonden activiteiten, of verkopen hun rechten.
En dat betekent twee dingen: verdere schaalvergroting
en geen varken of kip minder in Nederland”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
37

Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO)
Gerard Doornbos was van 1995 tot
2005 voorzitter van de LTO. Roerige
jaren, waarin hij geen blad voor de
mond nam. En hij doet dat nog steeds
niet. Voor minister Van Aartsen heeft
hij geen goed woord over. Brinkhorst
was een fijne sparringpartner en de
intensieve veehouderij draaft volgens
hem nog steeds wat te zeer door.
Doornbos is tegenwoordig dijkgraaf
van het Hoogheemraadschap Rijnland.
Gerard Doornbos:
‘Sector moet
meer zoeken
naar draagvlak’
“Na het uitbreken van de varkenspest was de sfeer
grimmig. Minister Van Aartsen deed geweldig z’n best
om de sector van alle ellende de schuld te geven en in
discrediet te brengen. Natuurlijk waren er veehouders
die als cowboys opereerden. Maar je kunt dan niet de
hele sector over één kam scheren. De parallel met vandaag
is dat je ook nooit kunt staven dat alle moslims
slecht zijn. Dat is net zo’n onzinnige uitspraak.
Met Brinkhorst was het tien keer constructiever en positiever
zaken doen. Alleen communiceerde hij onhandig
en stroef en zei hij de verkeerde dingen op de verkeerde
momenten. De boeren hadden een grote hekel
aan hem. Ik zat tijdens veehoudersvergaderingen altijd
met het dilemma dat er vanuit de zaal op hem werd
afgegeven, terwijl ik persoonlijk een prima werkrelatie
met hem had. Hij hield zich altijd aan de afspraken. Ook
al was hij een voorstander van de harde lijn richting intensieve
veehouderij.
De regeling Ruimte voor Ruimte leverde voor de boeren
de eerste keer weer wat perspectief op. Geen dwang,
maar de mogelijkheid om met financiële steun te reorganiseren
door stallensloop en woningbouw of helemaal
te stoppen. Dat was in die tijd toch min of meer
een trendbreuk, die ook ruimte bood voor nieuwe ontwikkelingen
op het platteland.
Over de reconstructieplannen ben ik van meet af aan
sceptisch geweest. Op papier zag het er allemaal mooi
Land- en Tuinbouw Organisatie Nederland (LTO)
uit, die herschikking van het land, van extensiveringsgebieden
tot landbouwontwikkelingsgebieden. Maar
papier is geduldig. Het duurt allemaal te lang. De bedrijfsverplaatsingen
stagneren. Zonder nieuwe ontwikkelingen
zie je ook geen beëindiging van bedrijven. En
met name in Noord-Brabant is de sector blind gebleven
voor die nieuwe ontwikkelingen. Zijn veehouders gewoon
blijven doordraven en is er gewoon ongebreideld
naar verdere groei toegewerkt. Uiteraard spelen industriële
belangen daarin ook een rol, maar de sector moet
ook aan een stukje zelfreflectie durven doen.
Het verwijt dat de varkenspest terug te voeren is op
de omvang van bedrijven, is flauwekul. Toch moet je je
afvragen of het wenselijk is dat we in Nederland naar
die hele grote bedrijven toegaan. Dat levert altijd extra
risico’s en schade op als er ooit weer een nieuwe dierenziekte
uitbreekt. En die ziektes zijn van alle tijden.
De veehouderij zou naar wat meer maatschappelijk
draagvlak moeten zoeken. Niet door bulkproductie,
maar door hoogwaardige specialisatie. Dat levert toegevoegde
waarde op en betekent dat er ook voor bedrijven
met kleinere omvang perspectief blijft.
Ik volg de ontwikkelingen nu alleen nog op afstand. Als
dijkgraaf heb ik ook veel te maken met gebiedsontwikkeling.
Alleen gaat het in het werkgebied van Rijnland
dan vooral om bollen- en boomteelt, glastuinbouw en
natuurlijk de melkveehouderij in een zeer verstedelijkt
gebied. Heel anders, maar minstens zo dynamisch”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
39

Ministerie van LNV
De dag na de gemeenteraadsverkiezingen
geniet hij nog na van de wederopstanding
van D66. En is hij ook
openhartig. Ja, hij heeft toendertijd
collega Jan Pronk over de streep moeten
trekken voor een extra contingent
van 6500 woningen. En ja: hij vond en
vindt dat de veehouderij in Nederland
veel te ver is doorgeschoten. Is getekend:
Laurens Jan Brinkhorst, minister
van LNV van 1999 tot en met 2002.
Brinkhorst is tegenwoordig hoogleraar
aan de Universiteit Leiden.
Oud-minister Brinkhorst
schrok zich lam bij aantreden
‘We moesten
daden tonen’
“Ik zal waarschijnlijk nooit meer minister van LNV
worden. Ik kan het dus niet meer herstellen. Maar
ik zou niet meer als humoristisch bedoelde uitspraken
doen, die niet begrepen werden en voor veel wrevel
hebben gezorgd. Daardoor heb ik soms het verwijt gekregen
dat ik de spot dreef met de boeren.
Ik weet nog goed dat ik een gesloten varkensbedrijf
bezocht en me moest wassen, uitkleden en in een wit
pak werd gehesen. Na afloop vertelde ik de media, dat
het leek alsof ik in een chemische fabriek was geweest.
Het enige verschil was dat ik me niet zelf hoefde te beschermen,
maar de varkens beschermd moesten worden.
Boeren vonden dat beledigend, maar ik vond het
een beschrijving van de werkelijkheid.
Tweede voorbeeld? Ik had een onderzoek laten doen
naar de hoeveelheid mestoverschot. De onderzoekers
kwamen uiterst beeldend met de conclusie dat het
mestoverschot heel Utrecht kon bedekken met een
laag van een meter mest. Het bleek echter niet om de
provincie, maar om de stad Utrecht te gaan. Waarop ik
verkondigde: maar Utrecht is wel een héél grote stad.
En ja hoor, dan had ik de boeren weer bespot.
Ik volgde in juni 1999 minister Hajo Apotheker op. Die
stapte op, omdat hij te weinig steun kreeg voor zijn alternatief
varkensplan, dat veel te duur was. Hij struikelde
mede over de gerechtelijke procedures die Wien
van den Brink van de varkenshoudersbond NVV had
aangespannen tegen de verplichte reductie van de varkensstapel.
Ministerie van LNV
Mijn insteek als minister? Zestien miljoen varkens was
onacceptabel. De sector was doorgeschoten. In een
dichtbevolkt land met beperkte ruimte. Ik ben me lam
geschrokken. Twintig jaar eerder waren er nog maar
twee miljoen varkens. Het milieubeheer was slecht.
Er zaten nogal wat cowboys onder de veehouders die
zich nergens iets van aantrokken. Die sjoemelden met
de regels. Die het verpestten voor de boeren die wel te
goeder trouw waren.
Er waren ingrijpende maatregelen nodig. Ik heb toen
leiderschap proberen te tonen door heldere lijnen uit
te zetten. Ik heb de veehouderij nooit publiekelijk de
oorlog verklaard. Dat ligt niet in mijn aard en dat was
ook niet aan de orde. Met de LTO ben ik bijvoorbeeld
altijd in goed overleg gebleven. Aan LTO-leider Gerard
Doornbos heb ik de allerbeste herinneringen. Maar ik
was ook geen polderman. Ik besefte dat ik toch de confrontatie
aan moest. Met de machtige industrie achter
de veehouderij. Met de politieke lobby. Zonder confrontatie
zou er helemaal niets veranderen.
In de aanloop naar het Pact van het Brakkestein heb ik
veelvuldig gesprekken gevoerd met gedeputeerden als
Pieter van Geel uit Brabant en Ger Driessen uit Limburg.
We zochten gezamenlijk naar een nieuwe aanpak. We
waren al veel geld kwijt aan de sector. De varkenspest
had ons honderden miljoenen gekost. Hamvragen in
dat overleg met de provincies? Hoe kunnen we bedrijfsbeëindigingen
stimuleren? En hoe lossen we het
nitraatprobleem op? Het vindersloon gaat naar Van
Geel. Hij kwam met de combinatie van stallensloop en
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
41

Ministerie van LNV
woningbouw. Gebiedsontwikkeling op het platteland
die zichzelf terugverdiende.
Jan Pronk had aanvankelijk moeite met de regeling.
Die druiste in tegen zijn planologische opvattingen van
die tijd. Bouwen moest je vooral in de stad. En het was
voor hem bijna een vloek om het buitengebied voor
een deel in handen te geven van projectontwikkelaars.
Voor woningen in het duurdere segment. Want zo zag
hij het. We hebben Pronk moeten overtuigen. Want
ook de volksgezondheid was in het geding. Ik vergeet
nooit dat ik een dorp als Ysselsteyn bezocht. De lucht
was zo bezwangerd van de stank van ammoniak dat
je niet zonder zakdoek voor je ogen de straat op kon.
We moesten de bron van het kwaad wegnemen: minder
mest, minder bedrijven. Het was niet alleen een
milieuprobleem. De sector was uitgegroeid tot een
maatschappelijk probleem. Daar waren Pronk en ik
het over eens en daarom ging hij uiteindelijk akkoord,
al was het niet van harte.
Die 15e maart 2000 in Brakkestein heb ik nog veel
druk moeten uitoefenen om de zaak rond te breien.
Enkele provincies weifelden. Maar er was geen keus
meer. We moesten daden tonen. Mijn oordeel over het
Pact? Ruimte voor ruimte was een heel vernieuwende
regeling. En we hebben er een eerste slag mee weten
te maken. Het mestoverschot is gereduceerd en veel
bedrijven zijn gestopt. Rijk en provincie traden als partners
op.
Ministerie van LNV
De Reconstructiewet, die ik in 2002 nog door de
Tweede Kamer loodste, had al snel niets meer met de
oorspronkelijk doelstelling te maken. Met het opheffen
van het vaccinatieverbod, verdween het acute risico
van een nieuwe epidemie van varkenspest.
En daarna heeft bestuurlijk Nederland de kerk ook
weer een beetje in het midden gelaten. Handjeklap gedaan
met de sector. De noodzaak om de varkensstapel
flink te reduceren, is niet meer echt een issue. Er wordt
weer over schaalvergroting gesproken. Megastallen.
Mijn opvolgers en ook provinciale bestuurders hadden
andere prioriteiten, of toonden eenvoudig minder
daadkracht. Dat is jammer. De gang van zaken rond de
Q-koorts is daarvan een sprekend voorbeeld.
Het vinden van de juiste balans op het platteland tussen
natuur, landbouw en recreatie staat nu voorop. Er
moeten nog honderden veehouderijen naar landbouwontwikkelingsgebieden
verplaatst worden.
Ik volg de ontwikkelingen in de landbouwsector alleen
nog op afstand. In de details verdiep ik me niet meer. Ik
denk wel dat er na al die jaren nog steeds heel weinig
boeren zijn die de naam Brinkhorst niet meer kennen”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
43

Gelderland
In zijn kantoor in het provinciehuis
loodst Harry Keereweer bezoekers
steevast naar een stoel waar ze geconfronteerd
worden met de ingelijste
Loesje-kreet: “Je moet de waarheid
niet verwarren met de mening van de
meerderheid”. Waarheid én mening:
in Gelderland leverde het Pact van
Brakkestein goud op.
Gedeputeerde Harry Keereweer (PvdA)
‘Succes door
operatie
in eigen handen
te houden’
“We hebben in Gelderland een oppervlakte stallen
gesloopt die gelijk staat aan 325 voetbalvelden.
Dat is echt gigantisch. Er hebben 1370 boeren meegedaan
aan de regeling en afstand gedaan van hun
mestrechten. En het allermooiste is nog dat we 11,6
miljoen euro hebben overgehouden. Je kunt dus wel
van een succesvolle operatie spreken. Die beoordeling
is gewoon op z’n plaats.
Het geheim van het succes? We hebben het allemaal
in eigen hand gehouden. Low profile. In goede, open
samenwerking met de gemeenten. Met heldere afspraken.
En een gedeeld risico. We zijn er altijd heel
dicht op blijven zitten. Daarvoor hebben we een
ambtenaar vrijgemaakt. Wij zorgden voor de sloop.
De gemeenten zorgden voor de woningverkoop. En
wij zorgden weer voor de juiste en snelle ondersteuning.
Bij de afwikkeling van bestemmingsplannen
bijvoorbeeld. Over en weer hebben we ons daarbij
aan de afspraken gehouden. En het heeft gewerkt.
De regeling Ruimte voor Ruimte heeft Gelderland
niet alleen een mooier platteland, maar ook 825 extra
woningen opgeleverd, waarvan 125 op de kavels.
In overleg met gemeenten hebben we die woningen
ook vaak nog eens kunnen onderbrengen in grotere
Gelderland
nieuwbouwwijken, zodat je niet overal plukjes duurdere
woningen krijgt, maar de ideale mix.
Uiteraard hebben we een financieel risico gelopen.
Als de woningverkoop was tegengevallen, hadden
we met een miljoenenstrop gezeten. Mijn partij was
destijds ook kritisch over de regeling. Achteraf hebben
we de hoofdprijs binnengehaald. Maar achteraf
is altijd makkelijk. Dan win je ook de Staatsloterij,
want je weet het nummer van het winnende lot. De
politieke discussie is snel verstomd. Het ging van
meet af aan fantastisch. En het principe van Ruimte
voor Ruimte is verbreed. We hebben nu de zogenaamde
VAB: Vrijkomende Agrarische Bebouwing.
Daarbij wordt stallensloop ook weer gelinkt aan woningbouw.
Een nieuwe regeling Ruimte voor Ruimte voorzie ik
niet meer. Natura 2000 komt er aan. De landbouwsector
in Gelderland krijgt nu nog 150 miljoen euro
steun uit Brussel. In 2015 vervalt die steun en gaat
dat geld voor een groot deel naar natuurontwikkeling.
Bij waardevolle natuur kunnen landbouwers al
niet meer uitbreiden. De boeren zullen daarom het
vizier moeten verbreden. Zoeken naar combinaties
met natuurbeheer, recreatie en/of de zorg. Afzet-
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
45

Gelderland
markten creëren voor streekproducten. Goede kwa-
liteit natuur brengt ook veel geld op. Het toerisme
in Gelderland is gebaat bij die natuur. En daarbij zie
ik best een rol weggelegd voor de landbouwsector.
Met name voor de grondgebonden veehouderij. Voor
de intensieve veehouderij is het alternatief schaalvergroting
en verplaatsing naar Landbouw Ontwikkelings
Gebieden (LOG’s), waar natuurlijk ook ruimte
is voor de grondgebonden melkveehouderij. Maar
ook aan die schaalvergroting zijn grenzen. Inpassing
in het landschap is daarbij een belangrijker criterium
dan aantallen varkens, of kippen.
Als overheid is je rol beperkt. Heb je geen invloed
op de vlees- melk-, of graanprijzen in de wereld. Uiteindelijk
komt het er toch op neer dat de boer zich
Gelderland
zelf in de markt staande moet houden en niet dankzij
subsidies moet zien te overleven. Aan de andere
kant kan de overheid ook niet zelf het landschap in
de hand blijven houden, zonder steun van de boer.
Daarom is die bredere oriëntatie van de sector zo belangrijk.
Waarbij duurzaamheid ook een steeds grotere
rol gaat spelen.
De regeling Ruimte voor Ruimte heeft geen revolutie
op het platteland teweeg gebracht. Maar wel voor
belangrijke veranderingen gezorgd. We hebben meer
oog voor de kwaliteit van het platteland gekregen.
En kwaliteit wint het uiteindelijk altijd van de bulk”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
47

Limburg
Jean Bronckers (CDA) was in 2000
gedeputeerde financiën in Limburg.
Degelijk en betrouwbaar, zo schetsten
vriend en vijand zijn beleid. Hij
waarschuwde toen al dat de planning
van de uitvoering van Ruimte voor
Ruimte wellicht iets te optimistisch
was. Bronckers is nu waarnemend
burgemeester van Margraten en directeur
van Ruimte voor Ruimte Limburg
Beheer bv, waarin provincie en Rabo
aandeelhouders zijn.
Jean Bronckers,
directeur Ruimte voor Ruimte
‘We blijven
in de zwarte cijfers’
“We zijn achterhaald door de recessie. En de ruimtelijke
procedures hebben lang geduurd. Er is nauwelijks
een plek in Nederland te bedenken waar geen bezwaren
worden ingediend tegen nieuwe ontwikkelingen.
De duur van die procedures is onderschat in de prognoses
over de uitvoer.
In die eerste jaren waren de beschikbare kavels in no
time weg. Moesten we ze zelfs verloten, zoveel belangstelling
was er. De recessie heeft mensen huiverig gemaakt.
Ze raken hun eigen woning niet meer kwijt. En
dan stokt de doorstroming. We moeten uiterlijk in 2011
onze 747 kavels hebben verkocht. Dat was ook gelukt
als de procedures snel waren verlopen. Nu krijg je een
cumulatief effect door de crisis.
In de oorspronkelijke prognoses startten we met een
verlies. Na de eerste jaren zaten we op een rendement
van ongeveer veertien miljoen euro. Dat halen we niet
meer. Vorig jaar zaten we op negen miljoen. We gaan er
nu vanuit dat we vijf jaar extra nodig hebben voor de
verkoop. Dat betekent extra rente- en personeelskosten,
maar we blijven in de zwarte cijfers en zullen zeker
met een positief resultaat afsluiten.
Ik ben nog steeds van mening dat we er goed aan gedaan
hebben om mee te doen met de stallensloop. We
moesten het wel proberen. Er dreigde in 2000 veel
menselijk leed op het platteland. De naweeën van de
Limburg
varkenspest. Een koude sanering van de intensieve veehouderij
had veel sociale ellende veroorzaakt. Bovendien
bleef je opgezadeld met een enorme hoeveelheid
stallen.
De eerste tranche hebben we samen met de gemeenten
uitgevoerd. Zij zorgden voor de sloopfinanciering
van 19,25 miljoen euro. Daarvoor zijn 238 woningen gerealiseerd.
De tweede tranche vonden de gemeenten
wat teveel van het goede. Daarom zijn we met de Rabo
Vastgoed in zee gegaan. We hebben een bedrag van 40
miljoen euro voorgefinancierd. Daarvoor moeten 747
kavels worden verkocht. Het uiteindelijke rendement
wordt gezamenlijk gedeeld. We hebben nu 363 kavels
verkocht. Nog eens 107 kavels zijn in de verkoop en in
totaal zijn 560 percelen planologisch afgerond.
De Rekenkamer Zuid-Nederland is op verzoek van
Provinciale Staten met een onderzoek bezig naar de
uitvoering van de regeling. We zijn altijd heel transparant
geweest. De uitkomsten wachten we met vertrouwen
af.
Hat Pact van Brakkestein heeft voor nieuw elan op het
platteland gezorgd. Maar we moeten er wel voor waken
dat het wat al te zeer dringen wordt met allerlei nieuwe
instrumenten voor gebiedsontwikkeling op dat platteland.
Eerst deze regeling uitvoeren en dan verder kijken.
Anders verbleekt het effect van alle inspanningen”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
49

Overijssel
Hij is gedeputeerde vanaf 2002. Terugblikkend
vindt hij het jammer dat
de politieke constellatie in Overijssel
het in 2000 onmogelijk maakte om vol
gas te geven voor de uitvoering van de
regeling Ruimte voor Ruimte. Maar de
andere visie op de ontwikkeling van
het Overijsselse platteland is er toch
gekomen. En daar is Piet Jansen heel
tevreden over.
Gedeputeerde Piet Jansen
(CDA, Landelijk Gebied,
Landbouw en Water)
‘We hebben
een inhaalslag
gemaakt’
“Moeizaam. Heel moeizaam. Anders kan de typering
niet luiden voor de uitvoering van de regeling Ruimte
voor Ruimte in Overijssel. We stonden voor 900
woningen aan de lat. We zijn er uiteindelijk 800
met de gemeente overeen gekomen. In totaal zijn in
Overijssel 166 stallen gesloopt.
Ten tijde van het Pact van Brakkestein voerde Overijssel
een heel restrictief beleid. Woningbouw hoorde
in de steden thuis en absoluut niet op het platteland,
zo oordeelden PvdA en VVD in de coalitie.
Ik weet nog goed dat een van de VVD-Statenleden
de historische woorden sprak: “Ruimte voor ruimte?
Dat is planologische prostitutie”. Gelukkig zijn we er
door overeenkomsten met de vijf grote steden en de
twee subregionale kernen in onze provincie uitgekomen.
Maar het heeft lang geduurd. De laatste overeenkomst
is pas eind 2009 getekend.
De ommekeer in Overijssel is in 2003 ingezet. Voor
het CDA was ruimte voor ruimte een van de belangrijke
punten bij de coalitievorming. Bij ons heeft het
dus gewoon wat langer geduurd. Maar we zijn er wel
flink verder mee gekomen. Uiteindelijk wordt het
platteland er gewoon mooier op. Is er ook meer balans.
En die planologische opvatting dat de compen-
Overijssel
satiewoningen alleen gebouwd mogen worden in de
steden hebben we gelukkig verlaten.
Inmiddels is de omslag compleet. We hebben een eigen
regeling gemaakt: Rood voor Rood met gesloten
beurs. Gemeenten en de landbouwsector zijn tevreden
over die regeling. Het levert in alle opzichten een
meerwaarde op voor het platteland. De verrommeling
was bij ons ook op veel plekken zichtbaar.
Bij Rood en Rood krijgen boeren in ruil voor stallensloop
een of meerdere bouwkavels voor woningen.
Maatwerk, ruimtelijke kwaliteit en flexibiliteit staan
voorop. Wij zorgen voor de kaders. Gemeenten voeren
uit. Stallensloop, bedrijfsbeëindiging en/of herbestemming
van landbouwbedrijven vormen de inzet.
Tot 1 september 2009 hebben we 522 aanmeldingen
van boeren gehad voor Rood voor Rood. Daarmee kan
weer 437.000 vierkante meter aan stallen worden gesloopt.
De gemeenten bepalen waar die woningen
kunnen komen: de ene keer op de plek van de stal, in
andere gevallen aansluitend op bestaande bebouwing.
Rood voor Rood heeft in Overijssel gezorgd voor extra
vitaliteit op het platteland. En de extra woningen in de
dorpen dragen bij aan de leefbaarheid in de kernen”.
In Overijssel is sprake is van een behoorlijk spanningsveld tussen natuur en landbouw. Natura 2000 maakt het
er allemaal niet eenvoudiger op. In de provincie hebben we zo’n 25 gebieden die binnen Natura 2000 vallen. De
ruimteclaim van de natuur is groot. Aan de andere kant zie je de roep om schaalvergroting in de landbouwsector
weer luider worden. Voor mij is het heel simpel: als wij in ons land kiezen voor intensieve veehouderij (en dat
doen we) verdient die sector ook gewoon de ruimte. Maar niet alles kan overal. Er moet ook draagvlak zijn. In
Overijssel is maatschappelike onrust over dit thema ontstaan door aanvragen van een Brabantse onderneming
voor enorm grote stallen met zo’n 20.000 varkens per locatie. De gemeenten moeten de afweging maken. Eerlijk
gezegd zit ik persoonlijk niet te wachten op dergelijke grote stallen. Ik ga liever voor normale gezinsbedrijven.
Maar dat is ook een verantwoordelijkheid van de sector zelf.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
51

Noord-Brabant
‘Bouwen, bouwen, bouwen’. Dat was
het credo van Paul Rüpp, die van 2003
tot en met 2009 CDA-gedeputeerde
Ruimtelijke Ontwikkeling in Noord-
Brabant was. Rüpp is tegenwoordig
voorzitter van de Raad van Bestuur
van Avans Hogeschool. Met vestigingen
in Tilburg, Breda en Den Bosch
biedt Avans opleidingen voor 23.000
studenten. Zijn naam blijft echter
rondzingen op momenten dat er weer
kabinetsposten te vergeven zijn.
Paul Rüpp, uitvoerder van
ruimte voor ruimte in Noord-Brabant
‘Ik geloof niets
van die
bevolkingskrimp’
“Achteraf denk ik dat we de regeling Ruimte voor
Ruimte toch anders hadden moeten opzetten. Door
een overeenkomst tussen Rijk, provincies en VNG
hadden we de gemeenten moeten verplichten allemaal
minstens dertig woningen te bouwen. Per
woning hadden de gemeenten dan de kosten van de
stallensloop moeten afdragen. De regeling had zo
veel sneller en minder stroperiger uitgevoerd kunnen
worden.
De opstelling van de gemeenten heb ik regelmatig
als vreselijk ervaren. Wethouders kwamen en gingen.
Er zit nu vrijwel geen enkele wethouder meer,
die in 2000 ook in functie was. De emotionele binding
met de ramp die zich met de varkenspest heeft
afgespeeld, is steeds minder. Gemeenten, de goede
niet te na gesproken, willen liever zelf verdienen aan
bouwplannen. Ze hebben de uitvoering vertraagd.
Door bijvoorbeeld onmogelijke bouwlocaties aan te
dragen die we eerder als provincie al hadden afgewezen.
In 2007 hebben we als provincie de regie meer in
handen genomen. We dragen zelf locaties aan. Voeren
de druk op. Er ligt nu een totaallijstje. Dat moet voor
versnelling zorgen.
Met de regeling hebben we ook niet zozeer de boeren
geholpen, als wel een maatschappelijk probleem aan-
Noord-Brabant
gepakt. Zonder de stallensloop was het platteland
verloederd. Hadden we nu hennepplantages en allerlei
andere illegale activiteiten in het buitengebied. De
boeren hadden geen perspectief en geen vermogen.
Je kunt je afvragen waarom we specifiek de boeren
ondersteund hebben en geen andere bedrijfstakken
die failliet dreigen te gaan? Dat had alles te maken
met het mestoverschot en vooral met die gigantische
hoeveelheid gebouwen op het platteland.
Het Pact van Brakkestein maakte eigenlijk ook officieel
een eind aan de rare situatie dat we nog maar
mondjesmaat mochten bouwen. Dat had al tot een
enorme achterstand geleid in Noord-Brabant. In 2003
bouwden we 5400 woningen, terwijl de markt behoefte
had aan 10.000 woningen. Als gedeputeerde
heb ik me weinig aangetrokken van alle beperkingen
die het Rijk oplegde. Ik ben blijven roepen dat we
moesten bouwen, bouwen en nog eens bouwen. Bevolkingskrimp?
Leegloop op het platteland? Ik geloof
er niets van. Als de economie echt weer uit het dal
is, hebben we veel mensen uit het buitenland nodig
om het werk in Nederland af te krijgen. En die hebben
allemaal een woning nodig. De komende tien jaar
moeten we zeker nog 100.000 woningen in Brabant
bouwen. Op basis van de nog steeds aanwezige kleine
groei. En natuurlijk de huishoudensverdunning
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
53

Noord-Brabant
die alsmaar verder door gaat. Bovendien moeten we
vooral investeren in kwaliteit van het buitengebied
in plaats van geld blijven steken in Vogelaarwijken.
In Noord-Brabant hebben we Ruimte voor Ruimte
uitgevoerd met private partijen in de ontwikkelingsmaatschappij
Ruimte voor Ruimte CV. De regeling is
inmiddels verbreed. Voor de glastuinbouw, de ecologische
hoofdstructuur en sanering van militaire terreinen.
Van de 2100 kavels die nodig zijn om alle kosten
terug te verdienen, zijn er ongeveer 900 verkocht.
We hebben in Noord-Brabant ook nog wel een jaar
of vijf te gaan, voordat we met de regeling klaar zijn.
Ruimte voor Ruimte levert in de praktijk ook het risico
op dat je als provincie met dubbele petten moet opereren.
Aan de ene kant het gebod om in het buitengebied
geen burgerwoningen toe te staan en aan de
andere kant de noodzaak om door woningbouw geld
binnen te halen. Dat betekende telkens weer behoedzaam
opereren en jezelf beperkingen opleggen.
Noord-Brabant
De vrees in de dorpen dat de woningen die voortvloeiden
uit de regeling Ruimte voor Ruimte allemaal
zouden worden weggekaapt door mensen uit
de stad, is onterecht gebleken. Negentig procent van
de kavelkopers komt uit het eigen dorp. Daaronder
zowel de loodgieter als de professor en ook de zelfbouwer
die enkele tonnen weet te sparen door zelf
de handen uit de mouwen te steken.
Ondanks alle minpunten kun je toch wel spreken van
een ommekeer. Niet alleen als het gaat om de planologie
en de omgevingskwaliteit op het platteland.
Het was ook het begin van een andere provincie. Van
afwachtende en louter toetsende overheden, werden
de provincies proactieve en ondernemende partners.
Het tijdperk van alleen maar ‘ja’, of ‘nee’ oordelen
, is met het Pact van Brakkestein afgesloten”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
55

Utrecht
Het belang van de regeling Ruimte
voor Ruimte in de woonprovincie
Utrecht? Vooral de kwaliteit van het
landelijk gebied. Voor de juiste balans
met de stedelijke drukte, zo benadrukt
Bart Krol, sinds 2007 gedeputeerde.
Gedeputeerde Bart Krol
(CDA, RO, Stedelijke Vernieuwing
en Landelijk gebied)
‘Landelijk gebied
moet echt niet
uitgroeien tot
openluchtmuseum’
“We willen van het landelijk gebied in Utrecht beslist
geen openluchtmuseum maken. Er moet dynamiek
blijven. Landbouwers kunnen er gewoon aan de
slag blijven. Maar in de kleinste provincie met anderhalf
miljoen inwoners is lucht en ruimte in het landelijk
gebied uiterst belangrijk. Zeker met het oog op de
enorme druk van de woningmarkt, maar ook de natuur,
op de resterende grond. Voor mij is het belangrijkste
effect van ruimte voor ruimte: de kwaliteit die
je creëert in het landelijk gebied en niet de milieuwinst
of de extra woningen.
Het karakter van de agrarische sector is in Utrecht volledig
anders dan in Brabant, of Limburg. Kleinschaliger,
beperkter. Geconcentreerd in het zuidoosten van
de provincie. Aan de ene kant zie je de tendens van
verdere schaalvergroting. Aan de andere kant functieverbredingen.
Landbouwbedrijven die aan kinderopvang
en zorg gaan doen. Die doen het goed.
Utrecht heeft in 2004 in het nieuwe streekplan de
regeling Ruimte voor Ruimte verbreed, maar ook
aangescherpt. Het principe dat er voor elke duizend
vierkante meter stallen één woning op de bedrijfskavel
gebouw mocht worden, is wat uit de hand gelopen.
Met name grotere bedrijven hebben doodleuk
drie, vier woningen op hun kavel kunnen bouwen.
Dat is eigenlijk wat teveel van het goede. Nu is het
uitgangspunt maximaal één woning. En voor een
tweede moet je al een extra prestatie leveren. Iets
aan de natuur toevoegen bijvoorbeeld. Van de ongeveer
honderd woningen die we inmiddels hebben
gerealiseerd zijn er ook gebouwd aan de randen van
dorpskernen. Onder meer in Renswoude. We zitten
nu op de helft. Hebben nog ruimte voor ongeveer
honderd woningen.
Utrecht
De verbreding betekent dat in Utrecht nu ook akkerbouwers
en niet-agrarische bedrijven kunnen meedoen
aan de nieuwe regeling. We richten ons nu veel
meer minder op beperking van de mestproductie,
het milieu en de intensieve veehouderij, maar concentreren
ons op de verfraaiing van het platteland.
En we gebruiken daarbij het principe van ruimte voor
ruimte als een mooi instrument voor de ruimtelijke
ordening.
Maar het blijft natuurlijk dringen in het landelijk gebied.
Natuur claimt steeds meer ruimte. Ik sluit niet
uit dat de volksgezondheid op korte termijn wel eens
het criterium wordt voor een nieuwe beëindigersregeling
in de landbouwsector. Want ook in Utrecht
zijn we geconfronteerd met Q-koorts. Zijn bedrijven
geruimd en mensen ziek geworden. Ik hoef er niet
omheen te draaien. De intensieve veehouderij in
Utrecht krijgt het heel moeilijk. Maar nogmaals: creatieve
en innovatieve boeren met een bredere horizon
zullen het altijd redden. En dat verdient respect.
Als gedeputeerde heb ik de hele ruimtelijke ordening
in mijn portefeuille. De stadsvernieuwing en de kwaliteitsverbetering
van het landelijk gebied bijten zich
niet. Natuurlijk heeft de stad altijd de neiging naar het
buitengebied op te schuiven. Ook daar moet je balans
zien te vinden. De stad en het buitengebied kunnen
niet zonder elkaar. In onze volle provincie moeten de
mensen snel en makkelijk de natuur in kunnen.
Utrecht doet uiteraard ook aan gebiedsontwikkeling.
Rood voor groen bijvoorbeeld. Dat is de basis voor de
nieuwe bestemming van de voormalige vliegbasis
Soesterberg. Natuur, maar ook woningen en bedrijvigheid.
En zo blijft er heel veel moois te doen in het
landelijk gebied. Ook in Utrecht”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
57

Ministerie LNV
André van der Zande trad in 2002 aan
als directeur-generaal bij het ministerie
van LNV. Hij trof een sector aan
die compleet in verwarring was en
onder grote druk stond. Hij spreekt in
superlatieven over het Pact van Brakkestein:
‘revolutionair, een kanteling
in denken, doorbraak van een taboe’.
Maar de huidige secretaris-generaal
en hoogste ambtelijke baas van LNV
is ook nuchter: “Nu zouden we er niet
meer aan beginnen”.
Secretaris-generaal
André van der Zande
‘Platteland
moet bruisen’
“In de aanloop naar het Pact van Brakkestein werkte
ik nog in Wageningen. Voor het adviesbureau Alterra.
Ik schreef kleine memo’s over de plannen. Ruimte voor
Ruimte heette toen nog Steen voor Steen. We moesten
vooral Jan Pronk overtuigen. Die aarzelde. Hij was
bang dat het buitengebied een prooi van projectontwikkelaars
zou worden.
Ik had toen geen spoor van twijfel. Bouwruimte verkopen
voor landschapswinst was een geweldig ontwikkelingsplan.
Maar voor traditionele planologen
was het zoiets als de duivel uitdrijven met Beëlzebub;
het buitengebied zou er alleen maar verder op achteruit
gaan met al die woningbouw. En we waren toch
allemaal opgegroeid met het idee van ééns bebouwd,
altijd bebouwd? Slopen voor nieuwe ruimtelijke zoneringen
kenden we niet. Maar vernieuwing gaat nooit
zonder slag of stoot. Neem de nieuwe landgoederen.
Tegenstanders hebben het over megalomane gebouwen
in het buitengebied. Maar ze brengen wél veel
nieuwe natuur met zich mee. En landgoederen staan
er toch al vanaf de 17e eeuw. Ik vind het een kwestie
van kansen grijpen.
Tijden zijn veranderd. Nu zou ik niet meer aan Ruimte
voor Ruimte beginnen. In 2000 was er vraag naar
Ministerie LNV
zeker 100.000 woningen in de hogere prijsklasse.
Projectontwikkelaars bezwoeren dat we geen enkel
risico liepen. En met de koopkracht zat het wel snor.
De eerste jaren liep de kavelverkoop ook als een trein.
Maar vraag kun je niet creëren. Daar komt bij dat elke
wethouder op een gegeven moment ook weer met
eigen bouwplannen wil scoren. En crises komen en
gaan. Dat heb je niet in de hand. De uitvoering van
de regeling duurt nu gewoon een paar jaar langer.
Dat is absoluut geen ramp. Elke economische dip gaat
voorbij. De autoverkopen stijgen weer, om maar een
voorbeeld te noemen. Een van de belangrijkste karaktertrekken
van ruimtelijke ontwikkelingen is dat ze
vooral tijd vragen.
Ik vind trouwens absoluut niet dat de provincies met
de kavelverkopen de hete ijzers uit het vuur hebben
moeten halen voor het Rijk. We zijn als partners opgetreden.
Onze opdracht lag bij het opkopen van de
mestrechten. De provincies hebben zich juist kunnen
profileren met de stallensloop en de woningbouw. De
taakverdeling was van meet af aan helder.
De Reconstructiewet komt er feitelijk op neer dat we
brandgangen hebben gecreëerd in een brandhaard die
door het opheffen van het vaccinatieverbod een an-
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
59

Ministerie LNV
Nog opmaken
der karakter heeft gekregen. Nieuwe technieken zor-
gen er nu opnieuw voor dat zonering geen doel meer
op zich is. Luchtwassers reduceren de aantasting van
natuur en milieu door ammoniak in theorie tot nul.
Centrale vraag is of de sector die nieuwe investeringsronde
gaat maken. Ik ben daar niet zo somber over.
Nog interne onderzoeken van het Landbouw Economisch
Instituut duiden erop dat het aantal stoppers
echt niet de pan uit gaat rijzen. Het wordt wel stevig.
De invulling van landbouwontwikkelingsgebieden
(LOG) loopt stroef. De bevolking schrikt zich nu rot
van die zogenaamde megastallen. Massale gebouwen
die ze niet willen. En de boeren die willen verplaatsen
worden geconfronteerd met vergunning na vergunning.
Het draagvlak voor de LOG’s is overschat. Minister
Cees Veerman waarschuwde de provincies al voor
de juiste maatvoering in de plannen voor bedrijfsverplaatsingen
als onderdeel van de reconstructie.
Meestal zijn de ogen groter dan de maag. En voor geld
is alles te koop, maar dat geld raakt eens op.
Vitaal platteland is voor mij nog steeds de mooiste
naam voor het buitengebied nieuwe stijl. Het platteland
moet bruisen en leven. Zeker met oog op de ouder
wordende bevolking, die tijd heeft om te genieten
van rust en ruimte. Maar er moet ook plaats zijn voor
Ministerie LNV
horeca en toerisme. En natuurlijk ook de landbouw.
Die wel op een milieuvriendelijke en efficiënte manier
produceert. Maar ook LOG’s kunnen een aanwinst zijn
voor het nieuwe buitengebied. Mensen zijn gefascineerd
door nieuwe, schone en zuinige technieken en
willen die graag bekijken.
Als Nederland zijn we koploper in het temmen van
virussen en dierziekten. Die kennis exporteren we
inmiddels over de hele wereld. Het karakter van het
Nederlandse buitengebied is in sommige regio’s zo
bijzonder dat je het kunt vergelijken met Toscane. En
de hele wereld mag dat komen bekijken.
Maar je moet wel eerlijk en nuchter blijven. Er zijn
ook lessen te trekken uit de afgelopen tien jaar. De
inpassing van woningen in het buitengebied had op
onderdelen beter gekund. En de reconstructieplannen
waren soms te massaal en te grootschalig. We hadden
ook beter moeten kijken naar de inpassing van
de LOG’s. Vooral als het gaat om schaal en locatie.
Daar staat wel die schitterende doorbraak van Ruimte
voor Ruimte tegenover. Een soort moederregeling die
mooie kindjes heeft gekregen. Zoals de sanering van
verspreid glas. Want de gebiedsontwikkeling op het
platteland heeft lokaal en regionaal allerlei verfijnde
uitwerkingen gekregen. En dat is geweldige winst”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
61

Ministerie van VROM
Toen het Pact van Brakkestein werd
ondertekend, was Chris Kuijpers nog
hoofd van de afdeling stedelijk gebied
bij het ministerie van VROM. In juli
2007 werd hij benoemd tot directeurgeneraal
Ruimte van VROM. Over
trendbreuken, schrikreacties, tandenknarsen
en Mooi Nederland.
Chris Kuijpers, directeur-generaal
Ruimte van het ministerie van VROM
‘We schrokken van aantal
woningen voor financiering
van de operatie’
“Vooral Brussel drong na de varkenspest aan op actie
in Nederland. Een mestprobleem was er al veel
langer en meerdere keren werd de nitraatrichtlijn in
Nederland overtreden. Zwaar ingrijpen in de omvang
van de varkensstapel was onvermijdelijk. Daarbij werd
het snel duidelijk dat het Rijk die saneringskosten niet
volledig voor z’n rekening kon nemen.
Het initiatief van toenmalig gedeputeerde Pieter van
Geel om stallen van te beëindigen bedrijven in Brabant
te slopen in ruil voor beperkte woningbouw, had bij
ons al een goede voedingsbodem. Al enige tijd zagen
we bij VROM dat er best wat meer ruimte zou mogen
komen voor woningbouw in het landelijk gebied. Bijvoorbeeld
in ruil voor sloop van gebouwen die hun
functie verloren.
Mét de provincies was het voor het ministerie van
VROM duidelijk dat stallensloop zonder enige vergoeding
weinig veehouders zou aanspreken om te
stoppen. Van Geel heeft in de aanloop naar het Pact
van Brakkestein de uiteindelijke regeling Ruimte voor
Ruimte uitgewerkt. Stallensloop gefinancierd door
extra woningbouw. We schrokken wel wat van de
6500 woningen die nodig zouden zijn om de operatie
financieel mogelijk te maken. Maar het ging dan ook
om enkele miljoenen vierkante meter aan stallen die
zouden verdwijnen.
Ministerie van VROM
De grootschalige toepassing van de regeling in landelijk
gebied, onder provinciale regie, was een trendbreuk.
Zeker omdat extra woningbouw in die tijd een
kwestie van passen en meten van gemeenten was. Bij
benutting van stedelijke ruimte was het wel al langer
gebruik om woningbouw in te zetten om extra geld
te verwerven.
Het Pact van Brakkestein betekende een doorbreking
van de verkokering. Complex door de onderlinge
verbinding van thema’s: het milieuvraagstuk, de
reconstructie, de landschapskwaliteit en bouwen in
het buitengebied. Maar die beleidsthema’s speelden
zich niet persé in één gebied af. De sloop van stallen
in dorp A in Brabant, kon extra woningen opleveren
in dorp B. Het Pact zorgde vooral voor de financiële
samenhang en niet zozeer voor de samenkomst van
sloop en woningbouw in een bepaald gebied.
Met het Pact van Brakkestein was veel geld gemoeid.
Honderden miljoenen euro’s. Niet alleen overheidsgeld,
maar er werd ook gerekend en een beetje gespeculeerd
op veel privaat geld. De provincies hebben ook
flink hun nek uitgestoken door dat financieel risico te
nemen.
Over het algemeen levert gebiedsontwikkeling projecten
op, waarvoor de provincie de uitgelezen bestuurslaag
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
63

Ministerie van VROM
vormt. Bij nationale projecten, zoals de bescherming
tegen hoogwater, moet het Rijk de regie voeren. Bij
ruimte voor ruimte hebben de provincies een cruciale
rol gespeeld, die Rijk en gemeenten niet hadden kunnen
spelen. Maar vooraf zijn wel gezamenlijke kaders
opgesteld voor die gebiedsontwikkeling. Dat leverde
een prima verdeling van de verantwoordelijkheden op.
De kwaliteitsverbetering van het buitengebied was
de belangrijkste reden waarom het Rijk mee kon gaan
met ruimte voor ruimte. Er kon een flinke vergroening
in het buitengebied worden bereikt. Stallen verdwenen
en de nieuwe woningen werden vooral aan de
rand van bestaande kernen gebouwd. De geurhinder
werd minder en dat heeft nieuwe kansen geboden
voor toerisme en recreatie. Dit soort concepten kunnen
rekenen op mijn steun en zijn later ook breder
toegepast via de Nota Ruimte.
De Reconstructiewet is vooral gebaseerd op de gedachte
dat agrarische bedrijven gemakkelijk verplaatsbaar
zijn. Dat idee is ook bij de provincies en vertegenwoordigers
van LTO lange tijd gemeengoed geweest. Maar
uit proefberekeningen die al in 2000 zijn gemaakt,
bleek dat elke verplaatsing in de miljoenen loopt.
Het gaat niet alleen om nieuwbouw, maar ook om
kapitaalverlies op de plek van vertrek. Verder speelt
ook nog zoiets als de binding die veeboeren hebben
met hun bedrijf. Bovendien is het gemakkelijker om
wat extra te investeren in een beperkte uitbreiding
in plaats van een integrale vernieuwing. Die aspecten
Ministerie van VROM
zijn onderschat en zijn ook de oorzaken waarom de
landbouwontwikkelingsgebieden niet gemakkelijk vol
lopen. In de praktijk doen zich sinds 2002 vooral spannende
ontwikkelingen voor in de verwevingsgebieden,
waar beperkte uitbreidingen van agrarische bedrijven
onder voorwaarden nog mogelijk zijn. In extensiveringsgebieden
vind je de meeste stoppers.
Het ideale buitengebied? Ik ben erg gelukkig met het
programma Mooi Nederland, waarin oud-minister
Cramer de kwaliteit van het landelijk gebied zo’n
voorname plaats gaf. De kwaliteiten van water, groen
en bebouwing moeten met elkaar in evenwicht zijn.
Natuurlijk variërend van plek tot plek. Met rust, openheid
en stilte als bepalend karakter. De kenmerken
van stedelijke ruimte behoren juist dichtheid, dynamiek
en hoogte van bebouwing te zijn.
Ik geloof overigens niet dat boeren onevenredig worden
geplaagd door claims van natuurorganisaties. Het
ene gebruik houdt beperkingen in voor het andere.
Natuurbeschermers vinden de uitbreiding van stedelijke
bebouwing soms ook een gruwel.
Ik heb nooit gemerkt dat minister Jan Pronk alleen
tandenknarsend aan het Pact heeft meegewerkt. Hij
was ook milieuminister en zag de noodzaak voor het
terugdringen van de varkensstapel als geen ander. En
vergeet niet dat tegenover die woningbouw ook die
vergroening van het buitengebied stond. Dat knarsen
heb ik nooit gehoord”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
65

Omvang varkensstapel
De effecten van het Pact van Brakkestein
Het Pact van Brakkestein heeft ook effect gehad op de
omvang van de varkensstapel in Nederland.
De opkoopregeling van varkensrechten en de stallensloop
zorgt na 2000 mede voor een scherp dalende
curve in de statistieken van het aantal varkens.
Het aantal varkens daalt in de jaren van de uitvoering
van de Regeling Beëindiging Veehouderijen en de
stallensloop met ongeveer 2 miljoen dieren.
De varkensstapel groeide de afgelopen vijf jaar weer
naar meer dan twaalf miljoen dieren. Die varkens zijn
terug te vinden op steeds minder, maar wel veel grotere
bedrijven. Het aantal varkenshouderijen is sinds
1995 gehalveerd. Op dit moment zijn er in Nederland
nog zo’n 7500 varkensbedrijven. Dat aantal bedrijven
slinkt de komende jaren verder.
Omvang varkensstapel
Het gemiddeld aantal varkens per bedrijf schommelt
nu rond de 1500. Over tien jaar is dat meer dan verdubbeld.
De verwachting is dat de resterende varkensbedrijven
in 2020 gemiddeld 3200 varkens tellen.
Aantal varkens in Nederland (Bron CBS)
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
Jaar
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
aantallen
12 . 820.000
11 . 515.000
11 . 153.000
10 . 766.000
11 . 140.000
11 .000.000
11 . 220.000
11 . 710.000
11 . 735.000
12 . 108.000
67

De veehouders
Ze zijn gelukkig. Mien (59) en Noud
van Deursen (62), op de rand van het
Brabantse Bakel en Deurne. Ze verkochten
in 2000 hun mestrechten en
lieten 1900 vierkante meter stal slopen.
“Ik zou niet meer terug willen,
maar het heeft wel veel pijn gedaan”.
Mien en Noud van Deursen
tevreden over regeling stallensloop
‘Je gaat door een hel’
“We zijn in 1997 gevrijwaard gebleven van varkens-
pest. Toch heeft die periode diepen wonden gesla-
gen. Je hele leven lang heb je van ’s ochtends vroeg tot
’s avonds laat goed voor je dieren gezorgd. En dan word
je toch de dupe van een fok- en vervoersverbod en
moet je de jonge biggen een spuitje geven. Ze mochten
immers niet meer naar het slachthuis. Je gaat echt door
een hel. Want zelf kun je er helemaal niets aan doen.
In die tijd ben ik redelijk depressief geraakt. Je ziet je
droom in duigen vallen.
We hadden 900 vleesvarkens en 175 fokzeugen. Na de
varkenspest heb ik het vertrouwen in de politiek verloren.
Regels zijn goed. Moeten er zijn. Maar waarom
moeten die in Nederland strenger zijn dan in de rest
van Europa? Dierenwelzijn? Geen boer is slecht voor z’n
dieren. Milieu? Ammoniak, luchtwassers, mest, stank,
het houdt niet op. Maar het platteland is wél gevormd
door de boer. De sector heeft wel degelijk oog voor de
samenleving. Die opeenstapeling van regels betekent
dat de boeren steeds maar weer extra investeringen
moet doen. En gedwongen zijn explosief te groeien
om voldoende rendement te halen. Maar dat houdt
natuurlijk een keer op. Ik voorspel dat minstens 70 procent
van mijn oud-collega’s nog verdwijnt. De rek is
eruit. Het is kommer en kwel. En de sector zelf kan er
niets aan doen.
Ik heb na 1997 een tijdlang meegelopen in de vakbond
voor varkenshouders. Hoorde de verhalen over de consequenties
van de varkenspest. En ik vond dat er in
Nederland geen toekomst meer is voor de intensieve
veehouderij. Ons land is te klein. We hebben te weinig
ruimte. De varkenspest leidde er ook toe dat ik mijn
opvolger kwijtraakte. Mijn zoon zag het niet meer zit-
De veehouders
ten. Hij heeft een landbouwopleiding gedaan. Maar hij
werkt nu bij een keukenbedrijf.
Toen de regeling Ruimte voor Ruimte werd afgekondigd,
hebben Mien en ik de knoop doorgehakt. We hebben
er niet over getwijfeld. Ook niet lang over hoeven
na te denken. Voor ons was het gewoon een goede oplossing.
Het vertrek van het laatste varken en de sloop
van de stallen blijft wel in je geheugen gegrift. Dat was
je leven. Daar hadden we 33 jaar voor gewerkt.
Over de vergoeding waren we tevreden. Er was ook
een alternatief. Even is er dan het vakantiegevoel. Niet
meer vroeg op. Rust. Na veertien dagen begint het echter
te knagen. Ik was 55. Wilde aanvankelijk nog eens
voor mezelf beginnen. Sierhekwerk maken. Leek me
wel leuk. Maar daar kwam weer zoveel bij kijken. Ik
werk nu bij een hoveniersbedrijf. En we genieten weer
van het leven. Zonder die zware druk. Vangen de kleinkinderen
op en kunnen op vakantie.
Het platteland is er toch wel op vooruit gegaan. Onze
stallen hebben plaatsgemaakt voor een geweldig groot
gazon. We hebben nu een fantastisch uitzicht. Ik had
echt niet geweten wat ik met die stallen aan moest. Er
is nu veel open ruimte gecreëerd. Maar ik maak me wel
zorgen wat er met die ruimte gebeurd op de langere
termijn? De boeren die er nu wonen, worden ouder en
er komt een moment dat ze vertrekken. Wie gaat dat
beheer doen?
Na tien jaar knaagt het niet meer. Gelukkig zijn we samen
uit het dal gekropen. We zijn er nu overheen. Maar
wat was het een zwarte periode”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
69

De veehouders
In de keuken van zijn boerenwoning in
Renswoude wijst Martin Jochemsen op
een ingelijste foto aan de muur. Waar
zich nu een fantastisch weids landschap
ontvouwt, staan op de foto nog ruim
8000 vierkante meter aan varkens-
en kalverenstallen en kippenloodsen.
Jochemsen mist ze niet. Ruimte voor
ruimte was voor hem een uitkomst.
Martin Jochemsen had
doorgeboerd als hij een zoon had
‘De banken zijn
nu de baas’
“We worden ondergewaardeerd. Terwijl we het
landschap toch altijd goed beheerd hebben. En de
sector heeft het altijd gedaan. Wij waren schuldig
aan de zure regen. Daar hoor je toch niemand meer
over? Want eigenlijk was er niets aan de hand.
Het houden van vee moet je liggen. Maar één ding
staat buiten kijf. Als je niet goed voor je vee zorgt, is
het zo gedaan met je bedrijf. Tegenwoordig moet het
alsmaar groter zijn. Ik ben er eigenlijk geen voorstander
van. Maar kleinschalig kan niet meer. Dan heb je te
weinig omzet. De praktijk is nu dus dat je meteen naar
de bank moet. Daar krijg je geen financiering meer voor
een stal van 500 varkens, maar wel voor een van 2000
varkens. Als boer heb je geen inspraak meer. De banken
en de financieel deskundigen maken de dienst uit. En
die zijn ook de baas. Je bent eigenlijk geen boer meer.
Je bent zetboer. Van de bank.
Ik heb vier dochters. En geen opvolger. Dat was voor
mij een belangrijke reden om te stoppen. Met een zoon
had ik doorgeboerd. Had ik me verder gespecialiseerd
in de kippen. En was ik de hoogte ingegaan met nieuwe
legbatterijen. Ik was al bezig met de plannen. Zes etages.
Maar er speelden meer zaken. Zoveel regelgeving
en de beperkte uitbreidingsmogelijkheden. Op een gegeven
ogenblik heb je er gewoon geen zin meer in. Heb
je het idee dat je vastloopt. De markt staat geweldig
onder druk. Nee, je moet tegenwoordig een speciale
kick hebben om nog boer te blijven.
De veehouders
Vijfentwintig jaar geleden was het nog een mooie tijd
om te boeren. Was er niets aan de hand. Je had je eigen
verantwoordelijkheid. Zelfstandig was nog écht zelfstandig.
En je kon onbelemmerd de natuur in. Nu houdt
de boswachter je aan, omdat je de hond los laat lopen.
Maar dat landschap is toch van ons allemaal? Regels?
Nederland gaat eraan onderdoor.
In dit deel van Renswoude waren vroeger alleen maar
boerenbedrijven. Nu houdt alleen mijn buurman nog
varkens en koeien. De rest is gestopt. In de woningen
wonen nu ondernemers. Ze komen voor de rust en het
natuurschoon. En ik heb al vaker de vraag gekregen of
ik mijn resterende grond van zo’n vier hectare niet ook
nog wil verkopen. Maar ik ga mijn tuin niet ook nog
wegdoen.
Ik heb drie grote woningen op de kavel kunnen bouwen
in ruil voor de bedrijfsbeëindiging. De provincie
Utrecht had die regeling. Ik ben er blij mee. Ik help nu
links en rechts bij loonbedrijven. Ik assisteer mijn dochters
met verbouwingen en ben druk met mijn oldtimer
tractors.
Emoties heb ik eigenlijk niet echt gehad, toen de stallen
verdwenen. Ik was de tweede generatie boer op
deze plek. Mijn vader is het bedrijf begonnen. Hij was
ook al uitgekocht. Hij moest weg uit Ede. Ja en zo herhaalt
de geschiedenis zich. Alleen zal ik niet meer opnieuw
beginnen”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
71

De veehouders
Ze missen hun 72.000 kippen niet. Lies
(65) en Jo Coenen (68) uit Ospel besloten
aan de stallensloop mee te doen
bij gebrek aan een opvolger. En omdat
ze nog van het leven wilden genieten.
Ruim 5500 vierkante meter stal ging
tegen de vlakte. Ook een reeks andere
naburige stallen verdwenen. Het
buitengebied in Ospel kreeg daarvoor
veel extra lucht.
Lies en Jo Coenen uit Ospel
hadden maar even hartzeer
‘De romantiek
is er vanaf’
“Het heeft maar heel even hartzeer opgeleverd.
Tijdens de sloop. Daarna was het over. De romantiek
is er vanaf. In het boerenleven moet het tegenwoordig
meteen groot en nog groter zijn. Geleidelijke
groei kan niet meer, mag niet meer, of is niet meer in
tel. Maar de lasten zijn in een groot bedrijf ook groot
en dat is vaak de oorzaak van veel problemen.
De grootvader van Lies is hier beginnen te boeren.
Aanvankelijk waren er ook nog koeien en varkens.
Uiteindelijk hebben we ons geconcentreerd op de
kippen. Dat levert toch het meeste rendement op en
de bedrijfsvoering is niet te moeilijk. We hebben het
altijd zonder personeel gedaan. Last van dierenziektes
hebben we nooit gehad. Een kwestie van goede
zorg. En hokken tijdelijk leeg laten staan, zodat het
klimaat weer optimaal kan worden. Bij het uitbreken
van de vogelpest, kwam nog een heel leger aanzetten
om ons bedrijf te ruimen. Maar we stonden al
leeg. Er viel niets te ruimen. De vergoeding voor de
stallensloop was trouwens goed geregeld. Die vergoeding
was alleszins redelijk.
Al die regels voor de veehouderij waren niet prettig.
Maar de sector was op een gegeven ogenblik de
schuldige voor alles wat verkeerd ging in het milieu.
Toch wil elke boer het beste met z’n bedrijf. Anders
verdien je niets. Ga je snel kapot. We hebben toch
het idee dat veel van die regels bedacht worden
door mensen vanachter hun bureau. Die weinig kennis
hebben van de boerenmentaliteit. Ook de consument
weet nauwelijks wat er zich afspeelt in de
sector. Dat is jammer. We hebben hier wel eens mensen
gehad, die ons vroegen waar die batterijen nou
hangen. Ze meenden dat legbatterijen ook iets met
stroom te maken hadden.
De veehouders
Nederland is toch een beetje dolgedraaid. Al die
geforceerde natuurontwikkeling. Ik plaats er mijn
vraagtekens bij. Als we er met de camper op uitgaan,
ontdekt je snel dat er natuur zat is. En mooie akkergrond
is ook natuur. Die combinatie zouden bestuurders
en politici veel meer moeten leggen. Geef de
boer nadrukkelijker een natuurtaak.
We zijn bijna veertig jaar samen. Lies was enige dochter.
Toen ik kwam kennismaken, riep haar vader dat
ik eerst naar de kippen moest komen kijken. Hij wilde
natuurlijk kijken wat voor vlees hij in de kuip had. Ik
ben blij dat we samen het bedrijf hebben overgenomen.
Je bent een vrij man met een eigen bedrijf. En
we hebben de ouders van Lies absoluut niet teleurgesteld.
En na al die jaren zijn we beslist niet uitgepraat.
We kunnen uren in de keuken babbelen. We
doen veel samen in huis. Nee, we hebben absoluut
niet het idee dat het bestaan leeg is geworden na
de kippen.
We zijn niet de enige zonder opvolger. In onze omgeving
zijn diverse boeren die op termijn gewoon moeten
stoppen. Er is niemand meer. En bedrijven die te
dicht bij de bebouwing zitten, stoppen op een gegeven
ogenblik vanzelf. Veel problemen op het platteland
lossen zich zo vanzelf op.
We hebben een zoon en een dochter. Onze zoon studeert
psychologie. Hij had echt niets met kippen.
Onze dochter zit wat meer in ons vaarwater. Ze heeft
nog niet zo lang geleden een boerderij in Slowakije
gekocht. Nee, nee, geen kippen. Voor toeristen….”
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
73

De zielenherder
De dag dat hij als nieuwe pastoor kwam
kennismaken met het kerkbestuur van
Ysselsteyn, verkondigde minister Jozias
van Aartsen in het dorp, dat de Nederlandse
veehouders een kwart van hun
varkens verplicht moesten inleveren.
Het kostte Van Aartsen een van de wielen
van z’n auto. Pastoor Jenniskens
ontpopte zich tijdens de varkenspest
in alle opzichten als zielenherder voor
de boeren. Vanuit Rome blikt hij terug
op dat drama en op de regeling Ruimte
voor Ruimte.
Mathieu Jenniskens,
boerenpastoor in Ysselsteyn
‘Boer heeft meer liefde
voor zijn dieren dan alle
activisten bij elkaar’
“Mijn eerste begrafenis in Ysselsteyn was ook de eerste
verjaardag van de uitbraak van de varkenspest.
Het was een boer die het niet meer zag zitten.
De emoties laaiden in die dagen hoog op. Een ontmoeting
met minister Brinkhorst moest bijvoorbeeld afgelast
worden. Vanuit Noord-Brabant waren er signalen
gekomen, dat er een levensbedreigende situatie voor
de minister zou kunnen ontstaan.
In Ysselsteyn waren de mensen voor bijna honderd procent
afhankelijk van de landbouw. Dat hield niet alleen
mij, maar ook alle inwoners bezig. Het kabinet stelde
zo’n radicale wetgeving voor, dat er van de boeren niet
veel meer zou overblijven.
Voordat ik naar Ysselsteyn kwam, had ik 23 jaar in
Afrika gewerkt. Ik behoor tot de congregatie van De
Montfortanen. Na Afrika werkte ik bijna zes jaar bij de
Bond Zonder Naam, een organisatie die de wereld wilde
verbeteren door bij zichzelf te beginnen en aandacht
te hebben voor mensen in nood. Ik had dus geleerd om
naar mensen in nood te luisteren. Die eigenschap kan
heel veel goeds doen.
Het pastorale werk gebeurt als je midden tussen de
mensen staat. De media wisten me opeens te vinden.
Het begon met NRC Handelsblad. Ik werd gebeld en
zei dat de gedwongen afbouw van de varkensstapel
De zielenherder
desastreus zou zijn voor ons dorp. Naar aanleiding van
die uitspraak heeft minister Brinkhorst contact met me
opgenomen. En hij is me komen bezoeken. We hebben
een uur gepraat. Hij bekeek de zaak vooral van de
technische kant. De hoeveelheid mest die de grond in
ging, moest verminderen. Ik heb hem proberen te verduidelijken
dat het mij om de mensen ging. Dat je niet
zomaar wetten kunt veranderen, die het veehouders
onmogelijk maken om verder te boeren. Vooral omdat
die boeren eigenlijk alles hadden geïnvesteerd in hun
bedrijven. Ik heb Brinkhorst weten te overtuigen dat hij
nog eens terug moest komen om met de veehouders
zelf te praten.
De schuld van de varkenspest? De overheden hadden
jarenlang zelf gepropageerd, dat er meer geproduceerd
moest worden. Schaalvergroting was het toverwoord.
Denk maar eens aan onze Europese Commissaris Sicco
Mansholt. De overheid gaf toen ook zoveel subsidie dat
je als boer voor gek verklaard werd, als je daar geen gebruik
van maakte. Er was trouwens een verschil in de
opstelling van de verschillende overheden tijdens de
varkenspest. Het Rijk toonde het minste begrip voor de
situatie. Het provinciebestuur en ook de regio Venray
hadden meer begrip voor de situatie van de boeren.
De beelden in die tijd, dat de veehouderij een sector
was die het milieu naar de mallemoer hielp en zich niet
bekommerde om dierengezondheid, werden door de
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
75

De zielenherder
groene partijen gecreëerd. Maar een boer heeft meer
liefde voor z’n dieren dan al die dierenactivisten bij
elkaar die roekeloos met dieren én mensen omgaan.
In die tijd heb ik als pastoor geprobeerd er altijd bij te
zijn als er iets gebeurde met onze boeren. En vooral
morele steun te geven als het weer eens echt moeilijk
werd. Een jaar lang heb ik wekelijks met onze mensen
en deskundigen van het ministerie vergaderd om een
eigen plan op te stellen dat aan de minister zou worden
voorgelegd. Ik heb toen vaker gezegd, dat groter
en meer niet centraal zou moeten staan, maar dat het
vooral zou moeten gaan om betere kwaliteit. Met
kwaliteit kun je ook winst behalen.
Ik heb er ook voor gepleit om boeren de mogelijkheid te
bieden eervol en met opgeheven hoofd te laten stoppen
en mensen niet met een grote schuld te laten zitten.
Ik ben ervan overtuigd dat de opkoopregeling van
mestrechten en de Regeling Ruimte voor Ruimte een
vrucht is van dat overleg. Geef mensen een kans. Bied
ze de ruimte om op waardige wijze een ander beroep
te kiezen.
Toch zijn er ook mooie elementen uit die tijd. De saamhorigheid.
Boeren, burgers en buitenlui groeiden samen.
Hadden aandacht voor elkaar. Ysselsteyn stond toen echt
De zielenherder
in de belangstelling. Boeren uit heel Noord-Limburg
hielden nauwlettend in de gaten wat er bij ons gebeurde.
In ons dorp waren meer dan 200 veehouderijen.
Ik zou graag in Ysselsteyn zijn gebleven. In 2005 hielden
de Montfortanen een kapittel. Dat doen ze elke zes jaar
om zich te bezinnen op de toestand om de hoek, maar
ook wereldwijd. Ik werd door de Nederlandse Provincie
afgevaardigd naar het Generaal Kapittel in Rome. De
H. Geest heeft daar naar mijn gevoel een klein foutje
gemaakt: ik ben gekozen als assistent van de Generale
Overste.
Hebben de boeren tijdens de varkenspest steun gevonden
in het geloof? Ach, mensen met een gezond boerenverstand
lopen niet te koop met wat er in hun hart
omgaat. Maar ik ben er zeker van dat ze zich gesteund
voelden door wat de kerk voor hen deed en door wat er
in onze kerk gebeurde. Dat heb ik vaker mogen horen.
Mijn functie in Rome betekent dat ik nu ook veel reis
door Europa. Ik ben altijd belangstellend, hoe er in andere
landen wordt geboerd. Dat is niet erg verschillend
van Nederland. Of het zou moeten zijn dat in Frankrijk,
Duitsland en Italië veel meer ruimte is. In Nederland zit
je met alles heel dicht op elkaar”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
77

Ministerie van LNV
Ze is vier dagen demissionair. Het
vierde kabinet Balkende is exit. Het
crisisgevoel is alweer deels voorbij.
Jammer, maar het werk gaat gewoon
door, zo redeneert ze. Gerda Verburg is
enthousiast over de resultaten van de
Regeling Beëindiging Veehouderijen
en Ruimte voor Ruimte. Maar ze waarschuwt
tegelijkertijd: Er is nog veel te
doen in de reconstructiegebieden.
Minister Gerda Verburg van LNV
‘Geen boekhouder
van de boer maken’
“De boer is geen boekhouder. Dat moeten we ook
niet van hem willen maken. Ik ben het niet eens met
geluiden uit de sector dat onze regelgeving het ondernemen
onmogelijk maakt. We zijn juist volop in de
weer om die regeldruk te verminderen. De boer moet
er wel voor zorgen dat hij midden in de samenleving
staat. Dat er verbindingen worden gelegd met die samenleving.
Duurzaamheid is daarbij het toverwoord.
Aandacht voor mens, dier en milieu. Meer productkwaliteit.
Maar daarbij is wellicht de grootste rol weggelegd
voor de consument.
De bevolking moet kiezen voor duurzamer voedsel. En
de mensen moeten bereid zijn er ook voor te betalen.
De supermarkt, het restaurant, de bedrijfskantine, de
hele catering moet de consument daar ook van bewust
maken. Al die partijen hebben we verzameld in het
Platform Verduurzaming Voedsel. Daarin moeten zodanige
afspraken worden gemaakt dat we over vijftien
jaar internationaal koploper zijn met duurzame voedselproductie.
Het ministerie steekt daar tot en met
2012 tien miljoen euro in.
Het Pact van Brakkestein is een hele belangrijke stap
geweest in de reconstructie die uiteindelijk toch voor
een betere balans in het gebruik van de ruimte op het
platteland moet zorgen. Intelligent en oplossingsge-
Ministerie van LNV
richt zijn de sleutelwoorden van die afspraken in maart
2000. Ik was toen Tweede Kamerlid. Kan me herinneren
dat de problematiek ernstig was en de emoties erg
hoog opliepen: ammoniak, stank, mest, varkenspest,
plannen voor varkenszones en een mogelijke koude sanering
met veel sociale onrust.
Eigenlijk had het Pact voor alle partijen iets moois in
petto. Voor de boer, het milieu, de gemeenten en de
kwaliteit van het platteland. Op alle fronten moest
iets gebeuren. En op alle fronten werd de verantwoordelijkheid
genomen. Alle partijen betaalden een deel
van de rekening. Werkelijk briljant bedacht. Ruimte
voor Ruimte mag je beschouwen als de voorloper en
grondlegger van de gebiedsgerichte aanpak via het Investeringsbudget
Landelijk Gebied (ILG). Alle partijen
hebben daarin de handen in elkaar geslagen op weg
naar een vitaal platteland.
Ik ben erg trots op het resultaat van het Pact. Wij hebben
ruim 15 miljoen kilo fosfaat uit de markt kunnen
halen. Dat is tweederde van de oorspronkelijke doelstelling
van 23,5 miljoen kilo mest. Een prima resultaat.
Er zijn honderden hectaren stalruimte gesloopt en de
gemeenten in de vijf reconstructieprovincies hebben
de woningbouw een forse, extra injectie kunnen geven.
Maar eerlijk is eerlijk. We zijn er nog lang niet. We pro-
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
79

Ministerie van LNV
duceren volgens Europese richtlijnen nog steeds te veel
fosfaat. Nieuwe actieprogramma’s moeten leiden tot
een maximering van het mestgebruik per hectare.
De uitvoering van de reconstructieplannen zou van mij
ook wat sneller mogen. De invulling van de landbouwontwikkelingsgebieden
gaat moeizaam. De aanpak
van de Q-koorts vergt nu veel energie. Niemand heeft
stilgestaan bij de risico’s van de geitenhouderijen die
alsmaar zijn gegroeid. Ook in de buurt van dorpscentra.
We hopen dat de huidige vaccinatiestrategie afdoende
is. Dan hebben we al een wereld gewonnen. Aan zonering
van de geitensector denk ik nog niet.
De spanning over het ruimtegebruik op het platteland
neemt toe. Tegenstellingen worden scherper. Welke
functie moet het worden? Rood, zwart, of groen? Dat
is terug te voeren op de hoge ambities. Nederland is
ambitieus. De landbouwsector wil ruimte, de natuurorganisaties
roepen dat ook. Natura 2000 is daar maar
één, grensoverschrijdend, voorbeeld van. Ik ben bezig
met stappen om partijen nader tot elkaar te brengen.
Ik ben ervan overtuigd dat we kansen laten liggen.
Door slimme combinaties te maken. We moeten af van
het idee van óf landbouwgrond, óf natuurgebieden.
Natuurmonumenten en LTO moeten zich nadrukke-
Ministerie van LNV
lijker als partners manifesteren. Met minder uitstoot,
alternatieve voeding en energiezuinige stallen kan de
landbouwsector een hand reiken richting natuur. En
waarom zouden koeien de gronden van Natuurmonumenten
niet kunnen begrazen? Dat is agrarisch onderhoud
van de natuur.
Mijn beleid voor de veehouderij reikt verder. Uiteraard
moet je oog houden voor de verdere verduurzaming
van de sectoren, de schaalvergroting en innovatie,
maar daarnaast moet er ook ruimte gecreëerd worden
voor de multifunctionele boer. Die zich deels ook richt
op zorg, recreatie en de verkoop van streekproducten.
Met zo’n diversiteit blijft er een goede toekomst voor
boeren.
Het is goed dat er in zo’n langlopend proces als de
reconstructie van het platteland periodiek wordt teruggeblikt
en vooruit gekeken. Zodat het weer helder
wordt waar we precies staan. Mogelijk doen we dat
iets te weinig. Want door vaker te laten zien, dat er
echt vooruitgang is, kun je voor nog wat meer draagvlak
zorgen”.
Brabant Gelderland Limburg Overijssel Utrecht
81

De resultaten
Minder fosfaat, een groener platteland en enkele duizenden nieuwe woningen aan de rand van dorpskernen. Dat zijn de resultaten van
het Pact van Brakkestein. In het staatje hieronder staan de resultaten per provincie op een rijtje. De kavelverkoop is nog niet afgerond.
Provincie Mestrechten Stallensloop Aantal veehouders Beschikbare woningen Gerealiseerde woningen
in kilogrammen in vierkante aantal RBV-deelnemers* op basis van het Pact van
fosfaat* meters* Brakkestein (en later daarop
aangepast in IPO overleg)
Limburg 2.864.100 kg 595.400 m
Noord-Brabant 7.408.800 kg
Gelderland 3.408.000 kg
Overijssel 1.167.600 kg
Utrecht
396.200 kg
15.244.700 kg
Peildatum 01.01.2010
2
1.751.900 m2 515.500 m2 131.400 m2 22.400 m2 3.016.600 m2 451
900 (1200)
600
1557
3000 (2296)
1010
1369
1500 (690)
630
625
900
**
1 7 1
200
1 1 4
417 3
6500
* bron: Ministerie LNV, Directie Kennis , nr. DK006, Oggink en van Vliet, “Regeling Beëindiging Veehouderijtakken (RBV), Eindevaluatie”, april 2005
** Provinciale Staten van Overijssel hebben in 2000 een regeling vastgesteld die afwijkt van de regeling in de andere reconstructieprovin-
cies. De hoofdlijn van de Overijsselse regeling is dat Ruimte voor Ruimte-locaties moeten passen in het Streekplan Overijssel 2000+ en
slechts mogen worden ontwikkeld in of aan de vijf steden, Kampen en de regionale centra Steenwijk en Hardenberg. PS hebben niet willen
toestaan dat een RvR-woning wordt gebouwd op de plaats van een gesloopte stal of in de nabij gelegen kleine kern, wat in andere
reconstructieprovincies wel tot de mogelijkheden behoort. De onderhandelingen van GS van Overijssel met bovengenoemde gemeenten
zijn nog niet afgerond. Daardoor is het niet mogelijk om gedetailleerd inzicht te geven in de uiteindelijke resultaten en in het aantal RvR
woningen dat boven op het reguliere woningbouwprogramma wordt gerealiseerd. Bovendien zal niet met alle gemeenten een exact aantal
te bouwen RvR woningen worden afgesproken. Soms zijn raamovereenkomsten overeengekomen, soms worden andere planologische
ontwikkelingen door de provincie ondersteund via het RvR dossier.