download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

school voor meisjes een nog verfijndere decoratie
heeft gekregen dan de Jacob van Campenschool.
De schrijver Piet Bakker (1897-1960) verwoordde
hoe sterk de kinderen indertijd het standsverschil
voelden. Als ‘Pijper’ bezocht hij een armenschool,
waar de klassenstrijd, of beter ‘klassenhaat’ heerste,
vooral tegen de jongens van deze ‘edele’ Jacob
van Campenschool:
School vocht tegen school, luizen versus kale
neten. (...) Wij voelden, dat die kale neten ons
minachtten, omdat wij geen Fransch op
school hadden, omdat eenigen onzer vaders
met panharing ventten, omdat er bij ons jongens
waren van schoolvoeding en jongens,
die op klompen liepen. (...) Vooral dat
Fransch maakte ons valsch. Niet omdat we
het zoo graag wilden leeren, maar omdat we
het niet leeren móchten. Hun betere kleeren,
rijkere ouders en nettere scheidingen deden
de rest. 6
Naast de neoclassicistische gevelontwerpen,
kwam een andere ontwerptrant in zwang. In de
19de-eeuwse zoektocht naar een eigentijdse en vaderlandse
bouwstijl waren vooral veel (protestantse)
architecten van mening dat de inspiratiebron
hiervoor de Hollandse renaissance diende te zijn,
omdat deze de bouwstijl was van de Hollandse glorietijd,
de Gouden Eeuw. De waardering hiervoor
werd gevoed door een toename van kunsthistorische
kennis, die ook leidde tot het oprichten van
monumentenzorg. 7 De gevels zijn geïnspireerd op
gebouwen zoals de Westertoren (1620) van Hendrick
de Keyser met rode gevels, onderbroken
door ‘speklagen’, horizontale banden van gele natuur-
of bakstenen. Eerst werd deze fraaie bouwstijl
vooral toegepast voor voorname scholen. De
voormalige Sweelinckschool voor Gewoon Lager
Onderwijs (GLO) voor meisjes, derde klasse, aan
de Gerard Doustraat 220 is daarvan een mooi voorbeeld.
Deze chique school, opgemetseld in rode
baksteen met gele speklagen en getrapte trapgevels,
heeft een open hof aan de voorzijde van het
gebouw waardoor een schilderachtig silhouet ontstaat.
Het schilderachtige betekende dat de architect
zijn ontwerp als een harmonische compositie
na had gestreefd door het variëren van kleur en textuur
van de bouwmaterialen, met licht en donker
effecten en ijlheid tegenover zwaarte.
In de jaren negentig leverden ook de armenscholen
hun bijdrage aan de verfraaiing van het
stadsbeeld van de nieuwe woonwijken buiten de
Ware schoolpaleizen 225
Afb. 3. 3 e klasse school voor meisjes, Van
Oldenbarneveldtstraat 40-42 (1884) Foto: Henk
Laloli.
Singelgracht. Aan het Van Oldenbarneveldtplein
16, op de hoek van de Frederik Hendrikstraat, staat
een armenschool (der eerste klasse) uit 1891 die
niet meer sober gebouwd is, maar een rijke, schilderachtige,
op de Hollandse neorenaissance geïnspireerde
gevel heeft gekregen en ontworpen is
met een grote verfijning en gevoel voor artistieke
kunstzin. De schoonheid van het gebouw bleef
niet onopgemerkt: Jacob Olie fotografeerde de
school in die tijd toen het plein nog een gracht
was. Bij de vormgeving van deze armenschool
heeft ook het beschavingsconcept een rol gespeeld:
de kunst moest schoonheid produceren en
bijdragen aan de beschaving van de bevolking, aan
‘’s menschen zedelijke volmaking’. 8 Het klassenverschil
bij de lagere scholen begon rond de eeuwwisseling
langzamerhand te vervagen.
De interieurs van deze scholen kenmerkten
zich door hoge plafonds, wit gepleisterde muren,
vloeren met geblokte tegelpatronen en stenen
traptreden. Het waren met name hygiënische overwegingen
die voor deze vormgeving, kleur en materialen
deden kiezen. In de nieuw gebouwde woningen
waren de wasmogelijkheden zeer beperkt.
In veel armenscholen werden eind negentiende
eeuw zelfs schoolbaden gebouwd.