download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

224 Hollands spoor
karakter van het gebouw goed getroffen was, betekende
dat het door zijn vorm, versiering en locatie
zijn functie en status op een duidelijke wijze tot uitdrukking
bracht. 4 De inmiddels gesloopte Frederiksschool
aan het Frederiksplein, werd in 1867 gebouwd
door De Greef als openbare burgerschool der
tweede klasse voor meisjes (na 1882 geclassificeerd
als meisjesschool der vierde klasse). Die school had
een wit gepleisterde, classicistische gevel en bovendien
had het een prominente stedenbouwkundige
plaats aan het Frederiksplein, schuin tegenover
het Paleis voor Volksvlijt.
Aan de lagere school werd lang niet zoveel aandacht
en geld besteed als aan het voortgezet onderwijs.
Het Barlaeusgymnasium aan de Weteringschans
29, in 1884 ontworpen door architecten van Publieke
Werken (PW) w. en J.B. Springer, heeft vanzelfsprekend
gezien het onderwijs in klassieke talen, een
gevel met een classicistische vormgeving. De gevel
is voorzien van halfzuilen en andere klassieke elementen
terwijl de hoekvolumes door frontons bekroond
zijn. Beelden en reliëfs verrijken de natuurstenen
geveldelen. Het portaal oogt als een
triomfpoort. De klassieken waren voor de hogere sociale
klassen een inspiratiebron en dat kwam ook tot
uiting in de vormgeving van de schoolgebouwen waar
het hoge onderwijs werd gegeven. Thorbecke verwoordde
de overtuiging dat de bestudering van de
klassieke cultuur ‘al het menschelijke in den mensch
tot een harmonische ontwikkeling’ zou brengen. 5
Begin jaren tachtig vond er een omslag plaats in
de architectuur van de lagere scholen. De indeling
van het schoolgebouw veranderde en de gevel
kreeg grote lokaalramen met lagere borstwerin-
Afb. 2. Barlaeus
Gymnasium,
Weteringschans 29 (1885).
Foto: Henk Laloli.
gen. De sociale standen van de schoolgaande
jeugd waren vooral in de laatste decennia van de
eeuw nog van doorslaggevend belang voor de
vormgeving. Het classificatiesysteem veranderde.
Vanaf die tijd werd de armenschool ‘de eerste klasse’
genoemd terwijl de hoogste sociale klasse de
vierde klasse was. De eerste klasse-scholen, de
armenscholen dus, waren gemengd, terwijl de hogere
klasse-scholen voor jongens of voor meisjes
bestemd waren. Van deze chique, vierde klassescholen
bestonden er niet veel, in 1886 waren er
slechts tien en van de derde klasse-scholen 22.
Een bijzonder fraai voorbeeld van een derde
klasse-school voor meisjes staat in het indertijd in
aanbouw zijnde stadsdeel Westerpark, in de Van
Oldenbarneveldtstraat 40 (1883). Ook deze wit gepleisterde
gevel is gebaseerd op het classicisme en
heeft een Ionische orde op de eerste verdieping, de
orde die symbool staat voor de kunsten en de wetenschappen.
Op een lagere school werden geen
beelden geplaatst zoals aan het gymnasium, maar
wel leeuwenkopjes.
De voormalige Jacob van Campenschool, een
derde klasse-school voor jongens, staat in De Pijp,
op de hoek van de Eerste Jacob van Campenstraat
en de Ferdinand Bolstraat en dateert uit 1882. Deze
school heeft een evenbeeld gekregen, een tweelinggebouw,
de Agatha Dekenschool, een vierde
klasse-school voor meisjes, aan het Molenpad op
de hoek van de Prinsengracht. De gevels van deze
voorname scholen lijken op de architectuur van Jacob
van Campen en Pieter Post (het Mauritshuis).
Een vergelijking tussen de beide tweelingscholen
toont aan dat deze chique vierde klasse lagere