download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

wordt, blijven de feiten beter in het geheugen hangen
en is bovendien de hele waarneming waarheidsgetrouwer.
Een methode om dat te bereiken
is om zoveel mogelijk aanschouwelijk te maken
wat er bedoeld wordt, en niet allen bij de geschiedenisles.
Het aanschouwelijk onderwijs kwam
voort uit een reactie op dit schoolmodel waarin abstracte
lesmethodes gehanteerd werden.
Er was in die tijd nog maar weinig beeldmateriaal
beschikbaar van de wereld van vroeger of die
nou dichtbij was of ver weg. De vergankelijkheid
van het leven was toen nog een grotere realiteit dan
nu. Het was niet vanzelfsprekend dat alle grote en
kleine gebeurtenissen om ons heen werden vastgelegd
en bewaard: daar waren de middelen nog
niet voor aanwezig. Er waren wel schilderijen,
prenten en tekeningen van gebeurtenissen uit het
verleden, maar die hoefden niet historisch juist te
zijn. Deze kunstwerken waren niet op grote schaal
voor iedereen toegankelijk, en zeker niet voor hele
schoolklassen. Schoolplaten werden gemaakt met
het doel een historische gebeurtenis weer te geven.
Ze werden in grote oplages uitgeven zodat schoolkinderen
zich een beeld konden vormen van bijvoorbeeld
Valkenburg toen het nog een Romeinse
legerplaats was.
Schoolplaten kunnen laten zien wat er niet meer
is, bijvoorbeeld een historische gebeurtenis, of wat
je niet kunt voordoen in de klas, bijvoorbeeld het
ontleden van een koe. Aanschouwelijk onderwijs is
gebaseerd op het didactische principe dat een kind
zich de theorie beter eigen kan maken wanneer er
zoveel mogelijk zintuigen tegelijk dezelfde waarne-
Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam 221
Afb. 5. Schoolplaat ‘In de Minahasa,
Celebes’, de plek waar
Multatuli naar eigen zeggen de
gelukkigste jaren van zijn leven
doorbracht. Foto: Het
Nationaal Onderwijsmuseum,
Rotterdam.
ming kunnen doen. Vanaf 1900 worden in Nederland
steeds vaker schoolplaten opgehangen in het
klaslokaal in aanvulling op de lessen. Ykema
brengt dan al enige jaren een reeks platen op de
markt naar ontwerp van de schilder Charles Rochussen
(1814-1894), ‘Nederlandsche Historieplaten’
genoemd. Veenstra brengt de reeks ‘Onze Beschavingsgeschiedenis
in Beeld’ uit.
Wolters Groningen start in 1910 met het uitbrengen
van een serie schoolplaten voor de Vaderlandsche
Geschiedenis, die hun weg vinden naar ontelbare
klaslokalen. De eerste jaren komen er
voornamelijk schoolplaten uit met een bekend jaartal,
bijvoorbeeld ‘Leiden’s ontzet, 3 oktober 1574’,
of ‘de landing van Prins Willem III bij Brixham,
1688’. Van alle schoolplaten die tot ca. 1970 gemaakt
zijn heeft de helft een onderwerp uit de 16e of
17e eeuw. Na 1926 krijgt ook de beschavingsgeschiedenis
meer aandacht, bijvoorbeeld ‘Uit de tijd
van trekschuit en diligence’, en ‘Stadsleven tegen
het midden der 19 e eeuw’. Wolters wordt de belangrijkste
leverancier van schoolplaten in Nederland.
Met de komst van audiovisuele leermiddelen in
de jaren ’60 verdwijnen steeds meer schoolplaten
uit het klaslokaal. De schoolradio en een beetje later
ook de schooltelevisie nemen geleidelijk de rol
van de schoolplaat over. Verhalen vertellen over
vorst en vaderland bij een schoolplaat raakt als
onderwijsmethode vanaf het begin van de jaren ’70
helemaal uit de mode. Het concept past niet meer
in de ideeën van onderwijskundigen die dan juist
proberen de leraar minder een monoloog voor de
klas te laten houden.