download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

220 Hollands spoor
te toegankelijk. Nu al is een groot aantal fragmenten
schooltelevisie en schoolradio via de website te
bekijken en beluisteren.
Schoolplaten
Naar verwachting zal eind 2005 de eerste schoolplaat
digitaal op het Web gepubliceerd worden.
Op de website zullen dan na verloop van tijd enkele
duizenden schoolplaten te bestuderen zijn. Voor
de 40-plusser is daar wat van de oude schooltijd in
terug te vinden: platen waar je als kind bij kon
wegdromen terwijl de juf of meester vertelde wat
er toen allemaal gebeurd was. Veel mensen uit die
leeftijdsgroep hebben herinneringen aan een
schoolplaat: de ‘Aanhouding bij de Goejanverwellesluis’,
of misschien ‘het Behouden Huys op Nova
Zembla’.
Geen slechte timing van het Nationaal Onderwijsmuseum
om dit jaar de collectie schoolplaten
op het web te zetten. Recent verscheen een aantal
boeken over het onderwerp, wat doet vermoeden
dat er voldoende belangstelling voor is. Dit jaar
verscheen ‘Het vooroudergevoel, De vaderlandse
geschiedenis’, door Jan Blokker en zijn zonen Jan
jr. en Bas. Aan de hand van ruim veertig schoolplaten
beschrijven zij de geschiedenis van Nederland.
De eerste zin uit het boek ‘Het vooroudergevoel’,
van Blokker is: ‘Dit boek is geschreven omdat de illustraties
er waren’. Een groot compliment eigenlijk
aan het adres van Isings, de tekenaar van de
platen. Illustrator Johan Herman Isings (1884-
1977) was de stertekenaar van Wolters. In totaal
maakte hij 44 grote aquarellen waar hij zich degelijk
op voorbereidde. Hij bezocht musea, ging praten
met historici en tekende waar mogelijk op lo-
catie. Hij zocht naar eigen zeggen altijd de mens in
zijn werk en probeerde zich in te leven in het karakter
van degenen die hij moest uitbeelden.
Een ander voorbeeld is het boek ‘Bij de les.
Schoolplaten van Nederlands-Indië’ van Hella
Haasse. Zij bespreekt hierin een aantal schoolplaten
ten behoeve van het Aardrijkskundig Onderwijs
in Nederlands-Indië uit de jaren tussen 1913
en 1940. Haasse kan zich van haar eigen schooltijd
die zij daar doorbracht niet herinneren ze ooit te
hebben gezien. Wel herinnert zij zich schoolplaten
met taferelen uit de Vaderlandse Geschiedenis
zoals die in Nederland in de klaslokalen hingen.
Aanschouwelijk onderwijs
In 1857 werd het geschiedenisonderwijs in Nederland
op alle lagere scholen verplicht gesteld. Het
vaderland en het vorstenhuis waren de belangrijkste
onderwerpen in de geschiedenislessen. De lesmethode
was betrekkelijk simpel. Het was vooral
de onderwijzer die veel aan het woord was, terwijl
de leerling luisterde en schreef.
In dezelfde periode, met name tegen het eind
van de 19e eeuw, rezen er vragen over deze vorm
van geschiedenisonderwijs. Hoe moeten de historische
feiten worden gepresenteerd aan de leerlingen?
Is het aandeel krijgsgeschiedenis in de lesstof
niet te groot? De vragen kwamen voort uit het
nieuwe pedagogische inzicht dat de aangeboden
lesstof moest aansluiten bij de belevingswereld
van het kind. In Duitsland ontstonden nieuwe
onderwijstheorieën waarbij voor het eerst de term
‘Anschauungs-unterricht’ opduikt. Wanneer de
leerling de lesstof niet alleen hoort en leest, maar
daarnaast ook ziet, voelt en ervaart wat er verteld
Afb. 4. Schoolplaat door J.H.
Isings ‘Stadsleven tegen het
midden der 19e eeuw’. Foto:
Het Nationaal Onderwijsmuseum,
Rotterdam.