download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

216 Eton in Holland
Op het einde van zijn betoog merkte Schneither op dat de hoge kosten voor een huis van
opvoeding als Noorthey, het onmogelijk maakte dat huizen van opvoeding algemene ingang
zouden vinden. Immers, besparingen waren nauwelijks denkbaar zonder op de kwaliteit
te beknibbelen. Openbaar onderwijs in de eigen woonplaats was volgens Schneither
duidelijk te verkiezen boven kostschoolonderwijs. 54 In enkele decennia zou Schneither zijn
gelijk halen. De verbetering van de stedelijke gymnasia, de invoering van de HBS en de kleinere
gezinsgrootte zorgden er voor dat de populariteit van de kostschool ook onder de Hollandse
elite afnam.
Conclusie
Kostscholen waren voor de Hollandse elite een belangrijke onderwijsvorm. Door het slechte
onderwijs, de gebrekkige materiële staat van de vroegere Latijnse en Franse scholen en het
vaak slecht bij hun behoeften aansluitende curriculum, stuurden nogal wat ouders hun kinderen
naar een kostschool die met name in de bosrijke omgevingen van de oude strandwallen
te vinden waren. Bijkomend voordeel was dat de zorg voor het gezin enigszins werd verlicht,
hoewel sommige ouders de afwezigheid van hun kinderen sterk betreurden. Het
onderwijs op de meeste kostscholen was doorgaans praktisch georiënteerd. De nadruk lag
op moderne talen, handelsrekenen, wiskunde, aardrijkskunde en geschiedenis. Klassieke
talen – voor de meeste elitekinderen die niet naar de universiteit gingen sowieso irrelevant –
konden zij er meestal niet leren. Niet elke kostschool had een even hoog niveau. De vrij eenvoudig
ingerichte, kleinere scholen hadden vaak niet voor elk schoolvak een aparte onderwijzer,
hetgeen het gemiddelde niveau niet ten goede kwam.
Het houden van een kostschool was een manier om een zekere welstand en sociale status
te verwerven. Tegelijkertijd was het echter niet eenvoudig om een blijvend succes van een
kostschool te maken. Behalve dat grote investeringen nodig waren voor leslokalen en slaapruimtes,
moest gekwalificeerd onderwijzend personeel worden ingehuurd en gold een
vrouw die voor de vereiste huiselijke omgeving kon zorgen, bijna als een noodzakelijke
voorwaarde. Het was voor kostschoolhouders noodzakelijk om een onberispelijke reputatie
te verkrijgen en te behouden. Uit de rapporten van Wijnbeek blijkt duidelijk dat nogal wat
kostscholen kwijnende waren.
De kwaliteit van het onderwijs aan de Hollandse kostscholen liep sterk uiteen. Naast dorpsscholen
waar ook enkele kostschoolleerlingen te vinden waren en het onderwijs vaak op ouderwetse
leest plaatsvond, bevonden sommige kostscholen zich in de didactische voorhoede. Dit
gold zeker voor het Instituut Noortheij waar de bekende onderwijskundige zijn in Duitsland
opgedane ideeën in de praktijk bracht. Het ideaal van een school waar niet alleen onderwijs
werd gegeven, maar tevens een geheel van opvoeding en onderwijs werd aangeboden, was echter
niet geheel onomstreden. Noortheij verloor tijdens de laatste decennia van de negentiende
eeuw zijn glans, net zoals het verschijnsel kostschool door de komst van de HBS en de afnemende
gezinsgrootte aan betekenis verloor. Slechts een kleine katholieke elite zou haar
kinderen tijdens de twintigste eeuw naar kostscholen als Rolduc, Petrus Canisius en Hageveld
sturen. Voor de protestantse Hollandse elite had Eton afgedaan.
54 Ibidem, 453.