download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Eton in Holland 213
past op de school; dienstbaarheid van het geheele gezin, van het geheele Huis aan een enkel
denkbeeld: opvoeding, of met andere woorden, de verwezenlijking van dit denkbeeld; opvoeding
werkzaam op alle toestanden des kinds, doorloopend en onafgebroken werkzaam
op den leerling, hem geheel en altijd met zorg bewakende.’ 35
Het afschermen tegen kwade invloeden en het bevorderen van goede invloeden was volgens
De Raat het wezen van de opvoeding. In veel huisgezinnen is dit vanwege de omstandigheden
niet goed mogelijk, maar een Huis der Opvoeding ‘treedt in de plaats van het ouderlijke,
en beantwoordt aan den eisch der opvoeding, wanneer het den huiselijken zin
opwekt. Het neemt den gang aan van het huisgezin, en heeft er, indien al niet volkomen, dan
toch eenigermate het karakter van; er is geheel en al een huiselijk leven; er is geen strijd met
hetgeen daar buiten is om het bezit van den jongeling; deze wordt niet van uur tot uut als
verdeeld tusschen het huiselijk en het niet huiselijke. [....] Hij heeft een t’huis, dat wel niet
zijn ouderlijk t’huis, maar toch de vertegenwoordiger er van is; en dat zelfs, uit een dubbel
oogpunt beschouwd, ’s vaders dak meer doet beminnen, dan soms bij eigene inwoning het
geval is.’ 36
De spanning tussen het ideaal van het huiselijke gezinsleven en het sturen van kinderen
naar een kostschool werd onderkend door De Raadt. Net als de meeste andere burgers beschouwde
hij het huiselijke gezinsleven als de enige bron van het ware geluk en de sociale
stabiliteit. Om deze reden beschouwde hij het ouderlijk huis ook als de natuurlijke plaats
waar het kind zijn opvoeding diende te krijgen. Het Huis van Opvoeding en Onderwijs was echter
een goed alternatief. Het stimuleerde de huiselijke zin omdat een verblijf het karakter had
van een huiselijk leven. De onderwijzers gaven niet alleen les, maar tevens hielden zij ’s
avonds en ’s nachts toezicht. De maaltijden vonden plaats in ‘familieverband’ en de Rotterdamse
ondernemer in ruste Johannes Theodorus Wilkens stelde bij zijn bezoek met duidelijke
tevredenheid vast ‘dat ook het vrouwelijke gedeelte door Mevr. De Raadt met moederlijke
zorg wierd bestuurt’. 37 Bovendien, zo stelde De Raadt, zou het gemis van de
familieomgeving de liefde voor het ouderlijk huis alleen maar stimuleren. Juist de grote afstand
van de geliefde gezinsleden zou de kostschoolganger leren om het gezinsleven ten
volle te appreciëren. 38
Volgens De Raadt was het huis de uitdrukkingsvorm van een nieuw theoretisch uitgangspunt
van de pedagogie zoals deze zich bij Niemeijer had ontwikkeld, namelijk dat de
verschillende vormen der ontwikkeling niet van elkaar gescheiden mochten worden: karaktervorming,
kennisvergroting, waarneming, zedelijke ontwikkeling hielden met elkaar verband.
39 De opvoedkundige doelen zouden het beste bereikt kunnen worden via samenwerking
tussen het hoofd van een huis van opvoeding en de leraren: ‘Hij [de bestuurder]
verlangt niet, dat ze als bedienden, als werktuigen, slaafs zijnen wil volgen; hij duldt ook
niet, dat zij dezen geheel uit het oog verliezen.’ Het streven naar eenheid van opvoeding en
onderwijs stelde hoge eisen aan de bestuurder van het huis, maar was essentieel voor het
welslagen van het opvoedingsplan. In zijn gedrag, kleding en houding heeft de bestuurder
een voorbeeldfunctie. Daarnaast moest de bestuurder streven naar vertrouwelijkheid met
35 De Raadt, Noorthey in 1849, 12-13.
36 Ibidem, 9-10.
37 CBG, Familie Wilkens 79, aantekening van 10 augustus 1841.
38 De Raadt, Noortheij in 1849.
39 Ibidem, 13-18.