download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

212 Eton in Holland
De kostschoolleerlingen waren nagenoeg continu aan een streng toezicht onderworpen
door de kostschoolhouder en de overige onderwijzers. Jan Mees schreef aan zijn broer Willem
dat Mijnheer Scholten zeer goed was voor hem en zijn broer Goris (Gregorius), ‘maar
tog nog streng, maar dat moet ook’. 30 Als we mogen afgaan op de ervaringen van Alexander
Ver Huell (1822-1897), de kunstenaar en illustrator van Klikspaans Studententypen, die enkele
jaren doorbracht op de kostschool van J. de Gelder te Leiden, vormde het gezin van de
kostschoolhouder een soort Ersatzfamilie. Diens vrouw fungeerde als een huismoeder voor
alle kinderen en ook de andere leden van het gezin waren bij de maaltijden aanwezig. De
leerlingen van De Gelder waren alle verliefd op het knappe dienstmeisje, van wie Ver Huell
’s nachts een kusje wist te roven. 31 De zondagen werden vaak benut voor uitstapjes en lange
wandelingen, zoals Jos. Jacobson zich later zou herinneren. Gregorius en Jan Mees maakten
in de brieven aan hun broers regelmatig gewag van uitstapjes, dansavonden en wandelingen.
De Haarlemse kostschoolhouder Willem van den Hull (1778-1854) beschreef in zijn
autobiografie hoe hij tochten naar Amsterdam organiseerde, waar de stoet van koetsen en
paarden dan veel opzien baarden. 32
Onderwijsvernieuwing op Noorthey, huis van opvoeding en onderwijs
In 1821 ontving Petrus de Raadt (1796-1862) de eerste leerling op zijn instituut Noorthey. De
Raadt was een van de eerste Nederlanders die zich op wetenschappelijke wijze had voorbereid
op het beroep van onderwijzer en schoolhouder. Hij was de zoon van Philippus de
Raadt, een onderwijzer die eerst gewerkt had op de Franse diaconieschool te Rotterdam, in
1807 het onderwijzersdiploma ‘van den eersten rang’ had behaald en daarna met succes een
particuliere school voor kinderen van welgestelde families had geopend. Philippus volgde
de ontwikkelingen in de onderwijskunde op de voet, een interesse die zijn zoon ook al aan
de dag legde tijdens een verblijf in Engeland (juni 1815-juni 1816). Spoedig daarna volgde
een academische opleiding te Halle, waarbij De Raadt onder meer colleges volgde van de bekende
pedagoog August Hermann Niemeyer, bij wie hij tijdens zijn Duits verblijf ook in huis
woonde. 33 Na zijn promotie op 7 maart 1819 begon De Raadt aan een rondreis langs verschillende
onderwijsinstellingen, waarbij hij onder meer het onderwijsinstituut van Johann
Daniel Falk te Weimar, het door Salzmann opgerichte Filantropinum te Schepfental en het
Zwitserse opvoedingsinstituut Hofwil van Philipp Emanuel von Fellenberg aandeed. 34 Met
name het laatste voorbeeld kon hem inspireren en na zijn thuiskomst in het najaar van 1819
ging hij overwijld aan de slag met het stichten van een ‘huis van opvoeding en onderwijs’. Al
op 24 juni 1820 wist hij het bij Voorschoten gelegen landgoed Noorthey te verwerven en op
12 augustus verkreeg hij het diploma van ‘onderwijzer van den eersten of hoogsten rang’,
een graad die hem toekwam uit hoofde van zijn dissertatie en zijn studiereis naar de bekendste
onderwijsinstituten.
Toen De Raadt in 1821 zijn kostschool opende op Noorthey bij Voorburg stond hem een
duidelijk doel voor ogen: ‘Eenheid van bestuur over al de leerlingen; eenheid van behandeling
en leiding; eenheid van leerwijze; de concentratie van het ouderlijk huisgezien toege-
30 GAR, Familie Mees, inv.nr. 353, brief van Jan Mees aan Willem Mees, 18 januari 1836.
31 Bervoets, ‘Kostschooljaren’, 111-112.
32 Van den Hull, Autobiografie, 518-520.
33 De Clerck, ‘Petrus de Raadt’, 48-50.
34 Ibidem, 51-52.