download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Eton in Holland 207
schiedenis en wiskunde op basisniveau. Kooplieden en andere ondernemers beschouwden
dit niet als een goede voorbereiding op de toekomstige carrière van hun kinderen in het bedrijfsleven.
10
Sommige Latijnse scholen probeerden in te spelen op de nieuwe tijden door de instelling
van zogenaamde Tweede Afdelingen. De Latijnse school van Den Haag splitste zich in 1838
in twee afdelingen, waarvan de eerste bleef voorbereiden op de universiteit en de tweede een
korter, maar moderner, algemeen vormend curriculum kreeg. 11 Andere steden volgden het
Haagse voorbeeld. In 1842 deed het Rotterdamse stadsbestuur bijvoorbeeld een poging om
de Latijnse school een grote sprong voorwaarts te laten maken door de benoeming van een
nieuwe hoofdonderwijzer, betere faciliteiten en huisvesting en een moderner curriculum.
De scholieren leerden nu ook Duits, Engels en Frans en het wiskundeonderwijs werd sterk
verbeterd. Ook ging een nieuwe afdeling van start die zich meer richtte op praktischer zaken
als handelskennis en boekhouden. 12 Deze laatste innovatie was expliciet bedoeld om de
talrijke ondernemers ter wille te zijn. Toch zonden slechts weinig gegoede burgers hun kinderen
naar wat nu het Erasmiaansch Gymnasium heette. Het bleef een school waar slechts
een vijftigtal scholieren zich vooral op de universiteit voorbereidde. 13
De meeste zonen van de Hollandse elite bleven aangewezen op de Franse scholen, waarvan
er in Holland verschillende vormen bestonden. In de meeste Hollandse steden bestonden
een of meer dagscholen, daarnaast konden rijkere Hollanders hun kinderen naar kostscholen
sturen. Over de Franse scholen weten we relatief weinig, hoewel het schooltype in
kwantitatief opzicht veel belangrijker was dan de Latijnse school. In 1811 kende Noord-Holland
zeventien leerlingen aan Franse scholen per 1.000 inwoners en in Zuid-Holland twaalf,
ruim tien keer zo veel als het aantal leerlingen per 1.000 inwoners dat de Latijnse school bezocht.
14 In de 19 de eeuw maakten ondernemers, vrije beroepsbeoefenaren, hoge en lage ambtenaren,
gegoede ambachtslieden en winkeliers gebruik van dit type onderwijs. De meer
welgestelden maakten gebruik van huisonderwijzers of stuurden hun kinderen naar een
kostschool of een van de betere onderwijsinstituten die in de grote steden te vinden waren.
Net voor de oprichting van de H.B.S. maakt het ‘Beredeneerd verslag van den toestand
van het onderwijs in de Gemeente Rotterdam over het jaar 1864, ingeleeverd door de Plaatselijke
Schoolcommissie bij den Gemeenteraad’ melding van vier onderwijsinstituten. Instituut
Stadwijk van W.G. van Krieken aan de Oost-Singel nr. 486 telde 140 leerlingen waarvoor
jaarlijks 100 tot 300 gulden school per jaar moest worden betaald. In het instituut
werkten in totaal vijftien onderwijzers. J. van Krieken had een school aan de Goudsche Singel
813. Hier werd het onderwijs verzorgd door vier onderwijzers aan vijftien leerlingen,
waarvan de ouders ƒ55 per drie maanden moesten betalen. Aan het onderwijsinstituut van
F.C. Delfos aan de Scheepsmakershaven 502, had vier onderwijzers in dienst die aan 43 leer-
10 N.L. Dodde,... tot der kinderen selffs proffijt ... Een geschiedenis van het onderwijs te Rotterdam (’s-Gravenhage 1991) 214.
11 Boekholt en De Booy, Geschiedenis van de school in Nederland, 126.
12 L.J. Rogier, Rotterdam tegen het midden van de negentiende eeuw (Rotterdam 1948) 28-30.
13 In 1820 kregen 32 leerlingen onderwijs aan de Latijnse school, in 1823 64 en in 1838 56. Na 1842 trokken de klassieke A-afdeling
en de praktijkgerichte B-afdeling samen 56 leerlingen in 1847, 79 in 1850, 67 in 1855 en slechts 49 in 1860. De oprichting
van de HBS leidde in 1865 tot de sluiting van de B-afdeling. Het aantal leerlingen daalde tot een mager aantal van
31 in 1870, waarna een stijging plaatsvond tot 55 in 1875, 121 in 1880 en 145 in 1885. Zie Dodde, .... tot der kinderen selffs
proffijt, 217.
14 Willem Frijhoff, ‘Crisis of Modernisering? Hypothesen over de ontwikkeling van het voortgezet en hoger onderwijs in
Holland in de 18 e eeuw’, Holland, regionaal-historisch tijdschrift 17 (1985) 37-56, aldaar 51.