download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
204 On<strong>de</strong>rwijshervorming in <strong>de</strong> Franse Tijd<br />
<strong>de</strong> prefect ontbrak nog. Helaas moesten <strong>de</strong> Fransen min<strong>de</strong>r dan drie maan<strong>de</strong>n later <strong>de</strong> <strong>Holland</strong>se<br />
<strong>de</strong>partementen ontruimen. Daarmee kwam tegelijk een abrupt ein<strong>de</strong> aan <strong>de</strong> pogingen<br />
om het Ne<strong>de</strong>rlandse on<strong>de</strong>rwijs met het Franse in overeenstemming te brengen. Van <strong>de</strong>n<br />
En<strong>de</strong>s rapport verdween in het archief. Hij heeft het er ook in het nieuwe koninkrijk niet<br />
meer uitgehaald, ondanks <strong>de</strong> gestaag toenemen<strong>de</strong> crisis van het mid<strong>de</strong>lbaar on<strong>de</strong>rwijs.<br />
Zelfs in zijn memoires spreekt hij er niet over. Daar heeft hij alleen aandacht voor zijn oogappel,<br />
<strong>de</strong> lager on<strong>de</strong>rwijshervorming van 1806, die zijn naam had gevestigd.<br />
Besluit<br />
Alles bij elkaar verdienen Van <strong>de</strong>n En<strong>de</strong>s bestuurlijke kwaliteiten beslist onze bewon<strong>de</strong>ring.<br />
Hij slaag<strong>de</strong> er handig in te schipperen tussen <strong>de</strong> vaak volstrekt tegenstrijdige eisen van <strong>de</strong><br />
bei<strong>de</strong> partijen. Enerzijds het rigi<strong>de</strong> plancentralisme van <strong>de</strong> regering in Parijs, die, nog afgezien<br />
van <strong>de</strong> achterliggen<strong>de</strong> maakbaarheidsi<strong>de</strong>ologie, op een zo groot mogelijke bezuiniging<br />
uit was en daarom zoveel mogelijk instellingen wil<strong>de</strong> opheffen of in rang verlagen. An<strong>de</strong>rzijds<br />
het verlangen van <strong>de</strong> lokale en soms ook <strong>de</strong> gewestelijke overhe<strong>de</strong>n om het bestaan<strong>de</strong><br />
schoolsysteem in al zijn breedte te behou<strong>de</strong>n en <strong>de</strong> toegankelijkheid ervan zo ruim mogelijk<br />
te waarborgen. Bij dat alles wist Van <strong>de</strong>n En<strong>de</strong> bovendien zijn eigen stempel op het voorstel<br />
te drukken, namelijk <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ring van het publieke on<strong>de</strong>rwijs met respect voor en in harmonie<br />
met die private initiatieven die in zijn ogen werkelijk <strong>de</strong> moeite waard waren. Hij<br />
meen<strong>de</strong> dan ook ‘alle belangen te kunnen verzoenen en alle ongemakken te kunnen wegnemen’<br />
door kleine schooltjes on<strong>de</strong>r een an<strong>de</strong>re naam te behou<strong>de</strong>n en van niet meer dan een<br />
of twee leraren te voorzien. Voor een altijd krap bij kas zitten<strong>de</strong> overheid tel<strong>de</strong> natuurlijk ook<br />
dat meer scholen tevens meer leerlingen beteken<strong>de</strong>, en dus meer inkomsten uit <strong>de</strong> rétribution<br />
universitaire. Met <strong>de</strong> nodige praktische zin conclu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> Van <strong>de</strong>n En<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> scholen die niet<br />
levensvatbaar waren dan vanzelf zou<strong>de</strong>n verdwijnen.<br />
Afgezien van het gebrek aan tijd bij <strong>de</strong> realisatie van het plan en <strong>de</strong> inertie van het bestaan<strong>de</strong><br />
binaire on<strong>de</strong>rscheid tussen klassieke en mo<strong>de</strong>rne scholen, kunnen we een vijftal<br />
factoren on<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> mo<strong>de</strong>rnisering hebben gehin<strong>de</strong>rd: het politieke verzet tegen<br />
het nieuwe regime, 47 het wantrouwen tegenover een van boven opgeleg<strong>de</strong> centralisatie en hiërarchisering<br />
van het schoolstelsel, <strong>de</strong> wens om een bre<strong>de</strong> spreiding van het aanbod te behou<strong>de</strong>n,<br />
<strong>de</strong> angst dat <strong>de</strong> Fransen <strong>de</strong> moeizaam verworven confessionele neutraliteit van het<br />
openbaar on<strong>de</strong>rwijs zou<strong>de</strong>n openbreken, en tenslotte het gebrek aan enthousiasme voor <strong>de</strong><br />
kostschoolformule bij <strong>de</strong> bre<strong>de</strong> burgerij. Per saldo was <strong>de</strong> Franse invloed op on<strong>de</strong>rwijsgebied<br />
toch wel gering. Het lager on<strong>de</strong>rwijs had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Bataven zelf al veel grondiger op <strong>de</strong><br />
schop genomen, en behalve <strong>de</strong> grote schoonmaak in het hoger on<strong>de</strong>rwijs veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> daarbuiten<br />
niet veel. Het is ook maar <strong>de</strong> vraag of alle Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>rs even goed hebben begrepen<br />
waar <strong>de</strong> Fransen op uit waren. Voorzover ze het begrepen, wil<strong>de</strong>n ze er zeker niet aan. Of ze<br />
daar uitein<strong>de</strong>lijk gelijk in had<strong>de</strong>n?<br />
47 Weigeringen te Arnhem en Leeuwar<strong>de</strong>n om <strong>de</strong> rétribution universitaire te betalen in ANF, F17 1576.