download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

200 Onderwijshervorming in de Franse Tijd
Naast dit veertigtal collèges communaux mocht nog een aantal kleinere Latijnse scholen en
openbare of particuliere Franse (kost)scholen blijven voortbestaan waar moderne vakken
werden onderwezen. Van den Ende stelde voor ‘er zo weinig mogelijk op te heffen’. Daartoe
hanteerde hij een argument waar de Franse overheid wel in mee moest gaan: zo kon namelijk
in alle steden en dorpen de kennis van de Franse taal worden bevorderd. Er moesten dus
instellingen voor Frans onderwijs worden opgericht die ‘los staan van de lagere scholen;
daar kunnen dan zonder veel extra kosten bepaalde onderdelen van het middelbaar onderwijs
aan worden toegevoegd, tot vorming en beschaving van de jeugd’.
Van den Endes belangrijkste argument voor het behoud van al die kleine scholen was dat
ze goed waren voor een brede spreiding van het onderwijs. De leraren waren er immers al,
en zulke scholen konden ter plekke een ander, minder welgesteld publiek aantrekken dan
de grote collèges communaux en lycées, waarvan het kostgeld voor veel ouders niet op te brengen
zou zijn. Precies de argumenten die vroeger tegenover de universiteiten werden gehanteerd
om de oprichting van een stedelijke illustre school te rechtvaardigen! In plaats van alle
kleine Latijnse en Franse scholen af te schaffen zou men er goed aan doen, aldus Van den
Ende, ze onder de nieuwe naam van petits établissements d’instruction secondaire in handen van
de overheid te brengen zodat hun materiële situatie minder precair zou worden. Ter wille
van de rationaliseringsdrift van zijn superieuren voegde Van den Ende er de belofte aan toe
dat desondanks een ‘fors aantal’ kleine instellingen zou verdwijnen.
De definitieve lijst werd op 27 februari 1813 vastgesteld. 39 Naast de collèges communaux van
de eerste en tweede klasse had Van den Ende er ook de openbare petits établissements d’instruction
secondaire op aangegeven waar de ouders onderworpen zouden zijn aan betaling van de
rétribution universitaire. Veelal ging het daarbij om voormalige Latijnse scholen in kleine stadjes,
of om bekende kostscholen zoals die van Beverwijk, Zwammerdam (het gerenommeerde
instituut van J.U. Pittoni), Noordwijk, Aarlanderveen, Almelo (in feite een gemoderniseerde
Latijnse school waarvan reeds Cuvier en Noël hoog hadden opgegeven) of Veendam.
Bestaande stichtingen konden daarbij aansluiten. Zo zou het oud-katholieke seminarie van
Amersfoort opgaan in het plaatselijke collège, terwijl het Instituut Van Kinsbergen en het
Schipluidenfonds tezamen dat van Elburg veilig moesten stellen. 40
Uitvoeringsperikelen
Toen Van den Ende bij circulaire van 6 februari 1813 de maires om instemming met zijn voorstel
vroeg, bleek zijn optimisme echter niet door allen te worden gedeeld. Zo had hij een petit
établissement d’instruction secondaire op het eiland Texel gepland omdat daar voor de zeelieden
reeds algebra, meetkunde en stuurmanskunst werd onderwezen. De municipalité van Texel
vreesde echter dat de concentratie van het betere onderwijs op één plaats tekort zou doen aan
de kwaliteit van de andere scholen; de ouders waren te arm om kostgeld te betalen en zeelieden
hadden niet zo’n hoog niveau nodig. Ook de onderprefect vond dat aantal en aard van de
inwoners een collège allerminst rechtvaardigden, waarna de prefect op 11 september besliste
dat ‘de studie van oude talen en moderne letteren zinloos voor hen zou zijn’ – een beslissing
van het gezond verstand die de zeevarende bevolking van een geduchte last bevrijdde. 41
39 ANF, F17 1579, cahier A: ‘Collèges proposés pour la Hollande’.
40 Vgl. G. Westerink, Instituut van Kinsbergen. Instituut van Opvoeding in Elburg (Zutphen 1976).
41 Alle correspondentie hierover bevindt zich in ANF, F17 1579, en NA, BiZa 1796-1813, inv. nr. 1201.