download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

196 Onderwijshervorming in de Franse Tijd
Het onderzoek waarmee Van den Ende op dat moment bezig was liet trouwens zien dat
een per provincie verschillend, maar steeds belangrijk deel van de potentiële leerlingen zich
intussen van de Latijnse school had afgekeerd om in de Franse scholen een modern, nietklassiek
curriculum te volgen. In tegenstelling tot de Latijnse scholen, die een monopoliepositie
in de publieke sector hadden, waren deze moderne scholen meestal in particuliere
handen, al waren er, vooral buiten de Randstad, ook wel steden die zelf een Franse school
financierden. Het leeuwendeel van de Franse scholen werd echter door particulieren gehouden,
zonder overheidssteun. Het rapport over het onderwijsstelsel dat Van den Ende in
1811 opstelde, maakt het mogelijk de numerieke verhouding tussen de Latijnse en de Franse
scholen en de spreiding van beide te preciseren. 23 De Latijnse scholen trokken toen ongeveer
1,0% van het mannelijk leeftijdscohort van 12-17 jaar aan, en tot 1,2% als we daar de zogenaamde
‘instituten’ aan toevoegen, dat wil zeggen een klein aantal dure, particuliere
kostscholen voor de gefortuneerde elite waar onderwijs in zowel de klassieke als de moderne
talen werd gegeven. 24 Het Franse onderwijs voor gevorderden, van ‘middelbaar’ niveau,
trok 2,6% van de leeftijdsgroep.Voegen we daar nog 2,8% leerlingen aan toe die Frans leerden
bij een meester in het lager onderwijs, op de Nederduits-Franse school, dan blijkt dat
ongeveer vijf procent van de jongens in schoolgaande leeftijd schoolkennis van het Frans
had, dus nauwelijks meer dan één op de twintig. Midden in de Franse bezettingstijd, na vele
jaren van opzichtige Franse presentie in de Nederlandse samenleving, in een context waarin
Franse modellen, literatuur, kunst en mode nog steeds de toon aangaven voor de beschaving
en levensstijl van de Europese elite en de Franse taal internationaal op haar hoogtepunt
was, kan dat niet bepaald als een groot succes worden aangemerkt. 25
Cuvier en Noël zochten de oplossing voor de problemen van het Nederlandse onderwijs
niet in de alternatieven die de commissie-Meerman in 1809 had voorgesteld maar stelden resoluut
en over de gehele linie het Franse onderwijsstelsel tot voorbeeld. Lycées, dat wil zeggen
hoogwaardige, moderne scholen voor voortgezet onderwijs met verplicht internaat,
dienden de plaats in te nemen van de Latijnse en Franse scholen van middelbaar niveau.
Toch hadden de twee zendelingen wel iets van hun rondreis door Nederland geleerd. Ze rekenden
bij voorbaat met massaal verzet van de Nederlandse ouders die aan hun keuzevrijheid
verknocht heetten. Vanouds stond de stedelijke burgerij trouwens wantrouwig tegenover
de kostschoolformule en gaf ze er de voorkeur aan de kinderen thuis te houden. 26
Het keizerlijke decreet van 22 oktober 1811
Het rapport van Cuvier en Noël gaf aanleiding tot de publicatie van het keizerlijke decreet van
22 oktober 1811 dat het onderwijs in het ex-koninkrijk Holland op de leest van de keizerlijke
universiteit schoeide. 27 In een brochure had de jonge Groningse schoolopziener Th. van Swinderen
(1784-1851) het Franse systeem al tot in de details bekend gemaakt. 28 Net als in Frankrijk
ging het er nu om zowel het onderwijssysteem als de verdeling van de instellingen over het
23 NA, BiZa 1796-1813, inv. nr. 999 (rapport van mei 1811).
24 Namelijk te Amsterdam, Beverwijk, Naarden, Purmerend, Voorburg en Elburg.
25 Frijhoff, ‘Van onderwijs naar opvoedend onderwijs’, 23-27; zie ook W. Frijhoff, ‘Verfransing? Franse taal en Nederlandse
cultuur tot in de Revolutietijd’, in: Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden, 104 (1989) 592-609.
26 Aldus in Eenige hoofdstukken uit het ‘Aperçu sur la Hollande’, 131-132.
27 Minuut van het decreet, correspondentie e.a. in de doos ANF, F17 1576. Nederlandse tekst in P.C. Molhuysen, Bronnen voor
de geschiedenis van de Leidsche universiteit, VII (’s-Gravenhage 1924) 97*-99*, nr. 1187.
28 Th. van Swinderen, Beknopte beschrijving der inrigtingen van het openbaar onderwijs in Frankrijk (Groningen 1811).