download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
On<strong>de</strong>rwijsvernieuwing in <strong>Holland</strong> 133<br />
<strong>de</strong> aspecten van <strong>de</strong> hier geschetste ontwikkeling. Jan Bloemendal focust op <strong>de</strong> vernieuwing<br />
die <strong>de</strong> humanisten in <strong>de</strong> vroege zestien<strong>de</strong> eeuw brachten, en met name op <strong>de</strong> wezenlijk vormen<strong>de</strong><br />
rol van het schooltoneel, dat zowel levendig en levensnabij als moreel verantwoord<br />
moest zijn. On<strong>de</strong>rwijs werd door hen dus vooral als een vorm van opvoeding beschouwd, en<br />
dat was beslist een nieuwe verworvenheid. In een prettig <strong>de</strong>bunkend artikel relativeert Dirk<br />
van Miert vervolgens <strong>de</strong> vernieuwingspretenties die <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> athenaeumformule van <strong>de</strong> zeventien<strong>de</strong><br />
eeuw vaak wor<strong>de</strong>n toegeschreven. Hij wijst erop dat nieuwe on<strong>de</strong>rwijsvormen<br />
soms niet meer dan ou<strong>de</strong> wijn in nieuwe zakken waren en dat omgevingsfactoren daarbij<br />
een belangrijker rol kon<strong>de</strong>n spelen dan <strong>de</strong> wens tot inhou<strong>de</strong>lijke vernieuwing. De reeds veelbejubel<strong>de</strong><br />
Fundaties van <strong>de</strong> Vrijvrouwe van Renswou<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>n door Carin Gaemers opnieuw<br />
on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> loep gelegd. De nadruk die <strong>de</strong> vooruitzien<strong>de</strong> Maria Duijst vanaf het begin<br />
aan het on<strong>de</strong>rwijs in <strong>de</strong> mathesis (dus <strong>de</strong> theorie) gaf, en vooral <strong>de</strong> wisselwerking daarvan<br />
met <strong>de</strong> praktijkopleiding, vorm<strong>de</strong> een echt inhou<strong>de</strong>lijke vernieuwing. Samen met het huiskamermo<strong>de</strong>l<br />
van <strong>de</strong> opvoeding in <strong>de</strong> Fundaties, en <strong>de</strong> min of meer impliciete aanzet tot een<br />
meritocratische vernieuwing van <strong>de</strong> elites, maakte dat die stichting tot het speerpunt van <strong>de</strong><br />
on<strong>de</strong>rwijsvernieuwing in <strong>de</strong> cruciale <strong>de</strong>cennia rond <strong>de</strong> Revolutietijd werd.<br />
De inhou<strong>de</strong>lijke aspecten van <strong>de</strong> nieuwe pedagogiek van <strong>de</strong> filantropijnen wor<strong>de</strong>n voortreffelijk<br />
naar voren gebracht in <strong>de</strong> bijdrage van Arianne Baggerman en Rudolf Dekker.<br />
On<strong>de</strong>rwijs en opvoeding blijken er geheel in functie van zelfkennis en zelfbeheersing te<br />
staan, maar ook hier weer zien we een terugkeer naar levensnabije on<strong>de</strong>rwijspraktijken en<br />
maatschappelijk relevante vakken. De Revolutie<strong>de</strong>cennia bie<strong>de</strong>n mogelijkhe<strong>de</strong>n om al die<br />
nieuwe i<strong>de</strong>alen, i<strong>de</strong>eën en behoeften om te zetten in een nieuw on<strong>de</strong>rwijsstelsel. Willem<br />
Frijhoff on<strong>de</strong>rzoekt in zijn bijdrage in hoeverre dat ook lukte voor het lager en vooral voor<br />
het voortgezet on<strong>de</strong>rwijs. Uiteraard wer<strong>de</strong>n daarmee lang niet alle spanningen opgelost.<br />
Thimo <strong>de</strong> Nijs laat zien dat <strong>de</strong> zich vernieuwen<strong>de</strong> grote burgerij na <strong>de</strong> Franse tijd nieuwe vormen<br />
van elite-on<strong>de</strong>rwijs zocht op <strong>de</strong> kostscholen. Maar <strong>de</strong>ze ston<strong>de</strong>n in een dui<strong>de</strong>lijke spanningsverhouding<br />
tot het i<strong>de</strong>aal van huiselijkheid dat tegelijkertijd in het leven van alledag<br />
doorbrak. Een enkele begaaf<strong>de</strong> kostschoolhou<strong>de</strong>r, zoals Petrus <strong>de</strong> Raadt in Voorschoten,<br />
on<strong>de</strong>rken<strong>de</strong> dit en probeer<strong>de</strong> zijn kostschool daarnaar in te richten. Maar op <strong>de</strong> lange duur<br />
leed die formule toch schipbreuk, in elk geval on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> protestanten. Daarna werd <strong>de</strong> school<br />
zelf, als gebouw, een beschavingsmedium, zoals we in het artikel van Yteke Spoelstra zien.<br />
Er is dus beslist sprake van een golfbeweging in <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsvernieuwing, maar we mogen<br />
<strong>de</strong>sondanks ook stellen dat het streven naar hervorming structureel in het on<strong>de</strong>rwijs zit ingebakken,<br />
en wel om drie re<strong>de</strong>nen. Het on<strong>de</strong>rwijs wil leerlingen immers voorberei<strong>de</strong>n op een rol<br />
in <strong>de</strong> samenleving, maar die rol veran<strong>de</strong>rt tegelijk met <strong>de</strong> samenleving, waarin steeds nieuwe<br />
groepen om steeds an<strong>de</strong>re kennis, waar<strong>de</strong>n en vormen van opvoeding en inzet roepen.<br />
Op <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> plaats maken <strong>de</strong> didactiek, <strong>de</strong> kennis en <strong>de</strong> wetenschap zelf een inhou<strong>de</strong>lijke<br />
ontwikkeling door, die tot voortdurend nieuwe programma’s en vormen van toe-eigening<br />
of presentatie noopt. Tenslotte veran<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> i<strong>de</strong>eën en i<strong>de</strong>alen over <strong>de</strong> ontwikkeling<br />
van het kind, ja veran<strong>de</strong>ren <strong>de</strong> levensfasen zelf. De tiener uit 1500 heeft qua rijpheid, kennis,<br />
ontwikkeling en autonomie maar heel weinig gemeen met <strong>de</strong> puber uit het jaar 2000. Ook<br />
daarom blijft het belangrijk on<strong>de</strong>rwijs en opvoeding steeds nauwkeurig terug te plaatsen in<br />
<strong>de</strong> context van ruimte en tijd.