download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

194 Onderwijshervorming in de Franse Tijd
met een compleet gemoderniseerd curriculum schreef. 15 Tot realisatie was het echter niet gekomen.
Het bleef bij losse, lokale en gewoonlijk private initiatieven voor actualisering van het
curriculum of een min of meer nauwe koppeling van klassieke en moderne vakken. Als efficiënt
en competent ambtenaar op de juiste plaats wist Van den Ende nu een realistischer hervormingsplan
te formuleren, mede vanuit zijn Haarlemse ervaring en de praktische kennis
van de werking van het systeem die hij als hoge ambtenaar had opgedaan. 16
Hervormingsvoorstellen voor het middelbaar onderwijs
De wetgevers van het Bataafse Gemenebest hadden verschillende malen zonder veel succes
geprobeerd het hoger onderwijs te hervormen. Onder dat begrip werden toen zowel de universiteiten
als de Latijnse scholen begrepen. In 1808-09 had een koninklijke commissie onder
voorzitterschap van directeur-generaal Meerman, waarin de natuurkundige J.H. van
Swinden (1746-1823) en de jurist Johan Valckenaer (1759-1821) de eerste viool speelden, een
poging gedaan om het systeem op een geheel nieuwe leest te schoeien. 17 In haar rapport aan
de koning van 22 april 1809 uitte de commissie stevige kritiek op met name het middelbaar
onderwijs, dat ze te elitair en hopeloos verouderd vond. Ook moest het privé-onderwijs door
leraren in de klassieke talen aan banden worden gelegd. De commissie stelde twee opties
voor. Er moest ofwel een algemene eerstefaseschool komen die twee of drie jaar lang aan
iedereen een moderne vorm van onderwijs zou bieden waarna degenen die dat wensten nog
vier of vijf jaar klassieke talen konden leren. Ofwel een unieke school voor allen waarin alle
vakken zouden worden onderwezen die voor een goede opleiding nodig werden geacht, dus
de moderne talen, geschiedenis, aardrijkskunde, enzovoorts, met inbegrip van de klassieke
talen, maar die laatste alleen voor die leerlingen die daar zin in hadden of hun studie aan de
universiteit wilden voortzetten. In beide opties zou het niet langer mogelijk zijn Latijn te leren
zonder de moderne vakken, maar het moment waarop de klassieke talen konden worden
geleerd was verschillend: na afloop van dan wel tijdens het algemene deel van het curriculum.
Ook deze hervormingspoging bleef zonder gevolg. De heersende klasse zag elke
verandering van het middelbaar en hoger schoolsysteem als een aanval op haar cultuur, de
gewesten wilden hun culturele autonomie niet kwijt, en de steden verzetten zich heftig tegen
elke van boven opgelegde verandering in het lokale aanbod van voortgezet en hoger
onderwijs. Eerst de Franse bezetter zou een grondige modernisering door kunnen drijven.
Op 18 oktober 1810, bijna onmiddellijk na de annexatie van de departementen van het koninkrijk
Holland bij het Franse keizerrijk, gaf de minister van Binnenlandse Zaken aan twee
ambtenaren die enigszins vertrouwd waren met de Nederlandse en Duitse cultuur, de befaamde
dierkundige Georges Cuvier (1769-1832), conseiller de l’Université, en inspecteurgeneraal
François-Joseph-Michel Noël (1755-1841), de opdracht een rapport over de staat
15 W. Frijhoff, ‘Valeurs militaires, élites civiles, sciences exactes: projets de réforme de l’éducation secondaire en Hollande
à l’époque révolutionnaire’, in: J.-P. Bertaud et al. (red.), Sur la Révolution: approches plurielles. Mélanges Michel Vovelle (Parijs
1997) 405-414.
16 Zie bijvoorbeeld het rapport van zijn reis door Oost-Friesland, uitgegeven door Boekholt, Een onderwijsrapport uit 1808, 31-
141. Zijn reiskostendeclaratie (april-december 1812) laat zien dat hij inderdaad bijna alle Latijnse scholen persoonlijk
heeft bezocht: Archives Nationales de France (=ANF), F17 1576.
17 ANF, AF-IV 1816, pièce 13: Mémoire sur les Universités, en rapport avec tout le système de l’instruction publique et tous les établissements
qui y tiennent directement ou indirectement (Amsterdam, le 21 avril 1809). Nederlandse tekst: NA, Staatssecretarie van koning
Lodewijk, inv. nr. 249, exh. 26 juli 1809. Zie G. Bolkestein, De voorgeschiedenis van het Middelbaar Onderwijs 1796-1863
(Amersfoort z.j. [1914]) 55-77; W. Frijhoff, La société néerlandaise et ses gradués, 1575-1814: une recherche sérielle sur le statut des
intellectuels (Amsterdam 1981) 21-23.