download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

192 Onderwijshervorming in de Franse Tijd tie van de handboeken en onderwijsmethoden voor, en voerde het beginsel van de leerplicht in. 9 Bovendien werd de opleiding van onderwijzers ter hand genomen, werd hun salaris geregeld en werd een efficiënte schoolinspectie ingesteld. De belangrijkste vernieuwing was wel dat het leerstellig (in feite gereformeerd) onderwijs aan de openbare scholen definitief vervangen werd door opvoeding tot de ‘maatschappelijke en christelijke deugden’ zoals die in de bijbel werden onderwezen, zonder leerstellige interpretatie daarvan. Het succes van de schoolwet van 1806, die in het keizerlijk hervormingsdecreet van 22 oktober 1811 uitdrukkelijk werd gehandhaafd, contrasteerde scherp met de mislukking van de reeks schoolhervormingen door het revolutionair bewind in Frankrijk zelf. Dat succes was uiteraard mede te danken aan het belang dat de overheden in de Republiek, in tegenstelling tot die van Frankrijk, al eeuwen lang aan het beginsel van goed basisonderwijs hechtten, hoe verschillend men intussen ook over de inhoud en opzet daarvan mocht zijn gaan denken. Het lijkt wat paradoxaal dat juist het lager onderwijs Nederlands reputatie als onderwijsland ging vestigen. In de oude Republiek waren het immers de universiteiten die internationaal aan de top stonden. De naijling van hun roem horen we nog in het gevleugelde woord van Diderot die de intussen al wat versukkelde Leidse universiteit in zijn Encyclopédie nog ‘de beste van Europa’ noemde. 10 Hoe anders stond het middelbaar onderwijs er intussen voor! Het hoge peil, het open curriculum en de brede spreiding van de Latijnse scholen, de officiële instellingen van voortgezet onderwijs in de steden, hadden in de zeventiende eeuw de basis gelegd voor de bloei van de universiteiten en illustre scholen. Maar de maatschappelijke ontwikkeling had niet stil gestaan. In de achttiende eeuw bleek een uitsluitend klassieke opleiding, bestemd voor een krimpende culturele elite, te smal voor de behoeften van de samenleving. 11 Moderne talen, geschiedenis en aardrijkskunde van na de Oudheid, natuurwetenschappen en andere praktische vakken kwamen de Latijnse school niet binnen. Daarvoor moest men op de (gewoonlijk particuliere) Franse school zijn, waar echter weer geen Latijn en Grieks mocht worden gedoceerd. Hoogstens verdienden Latijnse leraren een centje bij door hun (kost)leerlingen na schooltijd wat moderne vakken bij te spijkeren. De enige functie van de Latijnse scholen was eigenlijk nog die van een vooropleiding voor de universiteit, en zelfs die vervulden ze slecht, getuige de vele professorale klachten over het niveau van het Latijn onder hun studenten. Het Aperçu sur la Hollande, de statistieke beschrijving van de Nederlandse gewesten die in 1811-1813 door de intendant François-Jean-Baptiste baron d’Alphonse (1756-1821) voor de Franse minister van Binnenlandse Zaken werd opgemaakt, kwam in het hoofdstuk over het onderwijs, ongetwijfeld door Van den Ende ge- 9 Teksten in: I. van Hoorn, De Nederlandse schoolwetgeving voor het lager onderwijs, 1796-1907 (Groningen 1907). Voorts A.M. van der Giezen, De eerste fase van de schoolstrijd in Nederland (1795-1806) (Assen 1937), vooral 93-99, vol lof over Van den Ende; P.Th.F.M. Boekholt, Het lager onderwijs in Gelderland 1795-1858 (Zutphen 1978) 80-118; S. Schama, Patriots and liberators. Revolution in the Netherlands 1780-1813 (New York 1977) 530-541; J. Lenders, De burger en de volksschool. Culturele en mentale achtergronden van een onderwijshervorming (Nijmegen 1988); N.L. Dodde en J.H.G. Lenders, ‘Reform, Reorganisation und Stagnation. Der Schulunterricht in den Niederlanden und Belgien 1750-1825’, in: W. Schmale en N.L. Dodde (hrsg.), Revolution des Wissens? Europa und seine Schulen im Zeitalter der Aufklärung (1750-1825) (Bochum 1991) 137-178; alsmede de bijdragen in P. Boekholt (red.), ‘Tweehonderd jaar onderwijs en de zorg van de Staat’, in: Jaarboek voor de geschiedenis van opvoeding en onderwijs (Assen 2002). 10 W. Frijhoff, ‘Pesanteur ou renouveau? Les universités des Provinces-Unies et leur recrutement au XVIIIe siècle’, in: F. Cadilhon et al. (red.), Universités et institutions universitaires européennes au XVIIIe siècle. Entre modernisation et tradition (Talence 1999) 211-231. Zie verder W. Otterspeer, Groepsportret met Dame. II: De vesting van de macht. De Leidse universiteit 1673-1775 (Amsterdam 2002). 11 W. Frijhoff en M. Spies, 1650: Bevochten eendracht (Den Haag 1999) 244-247. Uitvoeriger over de situatie van het Latijns onderwijs in de achttiende eeuw: Frijhoff, ‘Crisis of modernisering?’
Onderwijshervorming in de Franse Tijd 193 Afb. 2. Prijsuitreiking van de Latijnse school te ’s-Gravenhage, in de Engelse kerk aan het Noordeinde, 1792. Ingekleurde ets door Maria Margaretha La Fargue, 21x31 cm. Haags Gemeentearchief. redigeerd, dan ook tot een vernietigend oordeel: ‘Bijna overal ontbreekt het de Latijnse scholen aan nut, aan goede naam en aan levensvatbaarheid’. 12 Dat strenge oordeel was zeker niet onrechtvaardig. Al decennia lang werd geklaagd over het loze formalisme van de Latijnse scholen. De Verlichtingshervormers hadden er hun stokpaardje van gemaakt. 13 Zowel in zijn kritiek als in zijn hervormingsijver had Van den Ende dan ook zijn voorgangers. Tiberius Hemsterhuis (1685-1766), van 1704 tot 1765 hoogleraar Grieks achtereenvolgens in Amsterdam, Franeker en Leiden, had bijvoorbeeld gepleit voor een ruimere visie op de klassieke talen, vanuit de antieke beschaving gedacht en met meer oog voor de vorming van de leerling tot het burgerschap. 14 Vervolgens waren verschillende hervormingsplannen opgesteld, soms onder impuls van de geleerde genootschappen. De meest interessante waren dat van kolonel Jan Willem Schomaker (1727-1789) die in 1786 voorstelde om militair en burgerlijk onderwijs in één grote school voor de morele en politieke vorming van de burger samen te brengen, en het plan van de Goudse rector Gerrit Vatebender (1759-1822), die in 1792 een zeer gedetailleerd voorstel voor een nationaal instituut 12 Oorspronkelijke tekst: Nationaal Archief (=NA), Binnenlandse Zaken 1796-1813 (=BiZa 1796-1813), inv. nr. 1229: blz. 358-398 over het openbaar onderwijs. Citaat in Eenige hoofdstukken uit het ‘Aperçu sur la Hollande présenté à S.E. le Ministre de l’Intérieur, comte de l’Empire, par M. d’Alphonse’ (‘s-Gravenhage 1900) 139. 13 H.W. Fortgens, Schola latina. Uit het verleden van ons voorbereidend hoger onderwijs (Zwolle 1958) 126-128. 14 J.G. Gerretzen, Schola Hemsterhusiana. De herleving der Grieksche studiën aan de Nederlandsche universiteiten in de achttiende eeuw van Perizonius tot en met Valckenaer (Nijmegen 1940).
Page 1 and 2:
Willem Frijhoff Onderwijsvernieuwin
Page 3 and 4:
Onderwijsvernieuwing in Holland 129
Page 5 and 6:
Page 7 and 8:
Page 9 and 10:
Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 11 and 12:
Page 13 and 14:
Page 15 and 16: Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 23 and 24: ‘Gepromoveerden zijn nog geen gel
Page 31 and 32: Afb. 3. Twee vrijwel identieke impr
Page 35 and 36: Afb 1. Maria Duyst van Voorhout, Vr
Page 37 and 38: De fundaties van de Vrijvrouwe van
Page 43 and 44: zelfstandig stof bestuderen en herh
Page 49 and 50: Arianne Baggerman en Rudolf Dekker
Page 51 and 52: Opvoeding en onderwijs in de late 1
Page 63 and 64: Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 65: Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 79 and 80: Thimo de Nijs Eton in Holland Kosts
Page 81 and 82: Eton in Holland 207 schiedenis en w
Page 83 and 84: Eton in Holland 209 slotte lijkt he
Page 85 and 86: Afb. 1. F.B. Bardner, Gezicht op de
Page 87 and 88: Eton in Holland 213 past op de scho
Page 89 and 90: Eton in Holland 215 Een belangrijke
Page 91 and 92: Hollands Spoor In Hollands Spoor wo
Page 93 and 94: Afb. 3. Leesplankje ‘Aap, Noot, M
Page 95 and 96: wordt, blijven de feiten beter in h
Page 97 and 98: Ware schoolpaleizen: vormgeving van
Page 99 and 100: school voor meisjes een nog verfijn
Page 101 and 102: ende jeugd al vroegtijdig onder de
Page 103 and 104: Afb. 6. ‘De Geboorte van de Daad
Page 105 and 106: stellingen uit de erfgoedsector het
Page 107 and 108: Verkiezings affiche van de NSB uit
Page 109 and 110: De archievenman Gemeentearchief Ams
Page 111 and 112: De archievenman 237 Verwijzingen Ar
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?