download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

182 Opvoeding en onderwijs in de late 18de eeuw
schrijft op 24 januari 1794 onder leiding van de dansmeester met zijn zusjes te hebben gedanst
‘of liever passen gemaakt want de dansmeester zegt dat werkzamer als het dansen is
een goed postuur, waarin papa hem gelijk geeft, hoewel wij het misschien zo plaizierig niet
vinden.’ Pogingen van een aantal elkaar opvolgende dansmeesters om Otto’s houding en
danspassen bij te sturen leiden regelmatig tot hoogoplopende conflicten, en zijn moeder
verweet hem dat hij zich ‘niet betamelijk’ gedroeg. 20
Tegelijkertijd moest de verlangde doelmatigheid van Otto’s lichamelijke activiteiten ook
weer niet doorslaan naar het andere uiterste, en resulteren in de wens om zelf in de toekomst
een ambacht te gaan uitoefenen. Net als op het Philanthropinum, bezocht door elite-kinderen
die waren voorbestemd voor hoofd- en niet voor handenarbeid, was het ook bij
de Van Ecks niet de bedoeling dat Otto serieus het plan zou opvatten om zijn brood met timmeren
te gaan verdienen. Otto is zich van dit precaire evenwicht zeer wel bewust wanneer
hij op zijn zestiende voorzichtig oppert zijn lesprogramma te mogen verrijken met professionele
timmerlessen en daarbij kiest voor de volgende formulering: ‘Ik zoude, als papa er
genoegen mee neemt, wel een weinig willen leren timmeren in het klein, alleen voor liefhebberij.’
21
Otto’s bezoeken aan werkplaatsen en fabrieken kunnen eveneens worden herleid tot
Rousseau en de filantropijnen, die hun pupillen meenamen naar de werkplaatsen van ambachtslieden.
Otto werd nu eens meegenomen naar een glasblazerij, dan weer bezocht hij
een kogelgieterij. Tijdens een reisje in Gelderland in de zomer van 1793 ging Otto kijken hoe
een papiermolen werkte: ‘Na den eten zijn wij de papiermolen gaan zien, welke ik zeer
aardig vond.’ 22
Een ander type wandeling dat Otto samen met zijn vader ondernam, werd door De Perponcher
aanbevolen in zijn Onderwijs voor kinderen. In navolging van Rousseau en de filantropijnen
drukte De Perponcher ouders en leermeesters op het hart zo vaak mogelijk ‘met
hunne kinderen en leerlingen, buiten, in ’t veld, te gaan wandelen; derzelver aandacht, op
de aldaar voorkomende dingen te vestigen, en uit die dingen aanleiding te neemen tot
onderricht. Dit zal het beste onderwijs van allen zijn; want dit is het Boek der Natuur.’ Ook
in Otto’s kinderliteratuur wemelt het van de strenge doch rechtvaardige vaders die hun kinderen
tijdens lange wandelingen plechtig onderhouden over vraagstukken omtrent godsdienst,
mens en maatschappij naar aanleiding van verschijnselen in het planten- en dierenrijk.
Deze fictieve wandelende vaders en kinderen worden reëel in Otto’s dagboek waarin
regelmatig melding wordt gemaakt van wandelingen met zijn vader ter lering en vermaak.
In zijn beschrijving van zo’n wandeling op 28 september 1791 zien we in een notendop de
belangrijkste 18de-eeuwse opvoedingsidealen terug:
Vanmorgen ben ik met papa naar Den Haag gewandeld en heb veel plaisir gehad met de
natuur te beschouwen, dit kan ik (dunkt mij) wandelende veel beter doen als rijdende.
Ook heeft men somtijds dan nog eens een ontmoeting die men anders mist. Wij zagen
onder andere een vrouw welke met twee kinderen rijdende, het ene, het welk niet stil
wilde zijn (en misschien nog geen jaar oud was) sloeg. Daardoor werd het kind driftig
20 4 maart 1794, vergelijk 14 maart 1794.
21 5 november 1796.
22 20 augustus 1793.