download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

180 Opvoeding en onderwijs in de late 18de eeuw moesten zachtere gevoelens en medelijden van jongs af aan worden aangekweekt. Dat kon gebeuren door kinderen mee te nemen naar arme mensen of ziekenhuizen, waardoor een ‘teder hart’ werd ontwikkeld. 14 Bij deze nieuwe benadering werd ervan uitgegaan dat een kind al vanaf de geboorte begiftigd was met individuele gevoelens en gaven, en dat reflecteerde de meer algemene opvatting over individualiteit en identiteit die in deze jaren post vatte. 15 Opvoeding in de praktijk Uit het dagboek van Otto van Eck blijkt dat zijn ouders zelfbeheersing eveneens als basis zagen voor een geslaagde opvoeding . Dat begreep hij zelf goed, zoals blijkt uit een aantekening van 11 juni 1791: ‘zeer mijn best gedaan om verstandig de uitwerkselen van drift en onberadenheid voor te komen’. Hij probeerde die dag ‘gezeglijk, rechtvaardig, zacht, liefdadig, zedig, vreedzaam, erkentelijk en vriendelijk te zijn’. Maar dat lukte niet altijd. Ruim een jaar later schrijft hij dat hij ruzie met zijn zusjes heeft gemaakt, maar: ‘Deze fout van al te driftig te zijn, neem ik voor vanwegen dezelven kwade gevolgen, mij af te wennen.’ Op 5 juli 1795 bekent hij: ‘Hoe weinig ben ik meester van mijne driften en hoezeer doe ik dezelve over mij heerschen, de haastigheid en onoplettendheid vooral waaruit mijne meeste fouten ontstaan.’ Bij een andere gelegenheid in februari 1796 somde zijn moeder nog eens op wat er bij hem aan schortte: ‘ongehoorzaam, tegensprekend, driftig, wraakzuchtig en onbescheiden’. Om Otto’s driften en gevoelens bij te sturen zetten zijn ouders leerzame ervaringen in scène. Deze aanpak werd bijvoorbeeld beproefd, toen Otto zich tijdens een langdurige ziekte overgaf aan zelfmedelijden. Zijn vader gaf Otto de opdracht om samen met de tuinman wat geld te brengen aan een van zijn pachters. De ontmoeting met deze boer veroorzaakte de gewenste schok: ‘Ik wist wel dat deze man nu al sederd twee jaar zieklijk was geweest, doch echter had ik niet gedacht hem zo erg te zullen vinden. Ik vond hem in ’t bed (dat hij den gantsen dag niet uitkwam) uitgeteerd, zo bleek als de dood en bloedende uit de neus, ’twelk nu al vier uren geduurd had en nog niet ophield. Toen bedacht ik eerst recht hoeveel stoffe tot dankzegging ik nog aan God had en hoe kwalijk ik enige tijd tevoren gedaan had, met mij over mijn ongeluk te beklagen.’ In zijn dagboek voegde Otto ten overvloede toe dat hij te veel was gepreoccupeerd met de ‘ongeneugten’ van zijn ziekte, zonder na te denken over ‘het goede, ’twelk mij mijne ziekte het zedelijke betreffende had aangebracht’. Verder had hij er niet bij stilgestaan ‘dat er zovele mensen zijn, die nog veel meer te lijden hebben als ik’. 16 Otto’s opvoeding, die grotendeels plaatsvond in de beslotenheid van het landgoed De Ruit, was geïnspireerd door het filantropijnse gedachtegoed. De herkomst van Otto’s eigen wijsheid dat men de opvoeding van kinderen moet ‘schikken naar hun aard’ is in dit verband veelzeggend. Hij verwijst niet naar het werk van Rousseau, maar naar dat van Basedow. Hoe verleidelijk het ook is Otto met zijn eigen moestuintje, timmerwerkplaatsje en geiten voor te stellen als een vleesgeworden Robinson Crusoe – Rousseaus ideaal –, aangespoeld op het 14 De Opmerker (Amsterdam, 1772-1778) VI, 47, gecit. in: R.Verwoerd, ‘Kindbeeld en pedagogiek in de Nederlandse Verlichting’, Comenius 23 (1986) 318-341. Vgl. De zedelijke opvoeding der jeugd uit onze natuurlijke hartstogten afgeleid (Leiden 1770). Een heruitgave verscheen in 1772 te Amsterdam en nogmaals, in een nieuwe editie met een voorwoord van C. van Engelen, in 1791 te Haarlem. 15 A.S. Benzaquién, ‘Childhood, identity and human science in the Enlightenment’, History Workshop Journal (2004) 57, 35- 57; D. Wahrman, The making of the modern Self. Identity and culture in eighteenth-century England (New Haven 2004). 16 7 oktober 1792.
Opvoeding en onderwijs in de late 18de eeuw 181 eiland De Ruit, waar hij geheel zelfvoorzienend, ongehinderd door boekenkennis en beschaving met het menselijk bestaan kan experimenteren – Otto’s dagboek laat een dergelijk beeld niet toe. Het jongetje dat door zijn moeder regelmatig op zijn vingers wordt getikt omdat hij met modderschoenen naar binnen loopt, niet mag schaatsen, huisarrest krijgt nadat hij over een hoog hek is geklommen en dat uit vrees voor een verkoudheid binnen moet blijven nadat hij zich met zijn geit in het zweet heeft gelopen, vertoont in wezen weinig overeenkomst met Rousseau’s Emile, die volledig de vrije teugel kreeg. Otto’s bezigheden komen heel wat beter overeen met die van de leerlingen op bijvoorbeeld Salzmanns Philanthropinum, waar het leven volgens een strak dagregime was georganiseerd, waar beschaving en natuur zorgvuldig in het onderwijsprogramma waren opgenomen en gedoseerd werden toegediend. De natuur was hier teruggebracht tot een park bij de school, met eigen tuintjes voor de leerlingen, die als keuterboertjes de opbrengst hiervan mochten verkopen. Net als Otto kregen ook de leerlingen van dit Philanthropinum de mogelijkheid om dieren te verzorgen en werd bij hen het lezen van boeken, mits verantwoord, aangemoedigd en als vast onderdeel in het dagschema opgenomen. De harding en ontwikkeling van het lichaam werden gestimuleerd door gymnastiek, dansles en lange wandelingen. Realiteitszin, ambachtelijkheid en geduld werden aangeleerd door middel van handvaardigheid: het knopen van visnetten, speelgoed maken van papier, mandenvlechten, verven, het vervaardigen van kasten en het timmeren, waartoe alle leerlingen op hun kamer over een eigen werkplaatsje beschikten. Waar de filantropijnen zelfs in de prospectussen voor hun instituten weinig zicht geven op de daadwerkelijke praktijk, geeft Otto’s dagboek een heel wat levendiger beeld van de strijd tussen mens en materie. Otto knoopt, knipt, verft en timmert er in zijn dagboek vrolijk op los. Evenals op filantropijnse scholen dienden deze bezigheden een utilitair doel: Otto plakt dozen voor zijn moeder, herstelt boekbanden voor zijn vader, knoopt netten om mee te vissen en timmert hokken voor zijn vele dieren. Voorstel: Doelgericht onderwijs Hoe de leerlingen op het Philanthropinum op de dwingende doelmatigheid reageerden, weten we niet. Otto deed zijn klusjes meestal met genoegen, maar had soms de behoefte om iets louter voor de lol te maken. Zo timmerde hij op eigen initiatief een molentje dat hij trots aan zijn vader liet zien: ‘Hij vroeg mij waar het toch toe dienen moest en zeide deze Latijnse spreuk: “nisi utile est quod facimus, stulta est gloria” (als wat wij doen niet nuttig is, is het dwaas zich erop te beroemen), maar toen antwoordde ik dat ik het ook niet deed om roem te behalen, maar voor mijn eigen vermaak.’ 17 Het verven van een bokkenwagentje bezorgde Otto heel wat minder genoegen: ‘Na gegeten en gelezen te hebben volgends gewoonte, heb ik den gehele middag doorgebracht met een wagen te verven; geen plaizierige bezigheid waarlijk, maar alles moet geschieden.’ 18 Het arbeidzame getimmer dat in het dagboek steeds weer opklinkt, tot in de laatste dagboekaantekening toe, wordt regelmatig onderbroken door voldoening dat de betreffende klus is geklaard: ‘Na den eten heb ik mijn Latijnse thema gemaakt en daarna mijn oude timmeragie weder onder handen genomen en het werk vandaag gelukkig geheel afgemaakt.’ 19 De doelgerichtheid is ook wat Otto het meest tegenstaat in zijn verplichte danslessen. Hij 17 15 april 1794. 18 17 april 1795. 19 21 januari 1794.
Page 1 and 2:
Willem Frijhoff Onderwijsvernieuwin
Page 3 and 4: Onderwijsvernieuwing in Holland 129
Page 9 and 10: Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 23 and 24: ‘Gepromoveerden zijn nog geen gel
Page 31 and 32: Afb. 3. Twee vrijwel identieke impr
Page 35 and 36: Afb 1. Maria Duyst van Voorhout, Vr
Page 37 and 38: De fundaties van de Vrijvrouwe van
Page 43 and 44: zelfstandig stof bestuderen en herh
Page 49 and 50: Arianne Baggerman en Rudolf Dekker
Page 51 and 52: Opvoeding en onderwijs in de late 1
Page 53: Opvoeding en onderwijs in de late 1
Page 63 and 64: Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 79 and 80: Thimo de Nijs Eton in Holland Kosts
Page 81 and 82: Eton in Holland 207 schiedenis en w
Page 83 and 84: Eton in Holland 209 slotte lijkt he
Page 85 and 86: Afb. 1. F.B. Bardner, Gezicht op de
Page 87 and 88: Eton in Holland 213 past op de scho
Page 89 and 90: Eton in Holland 215 Een belangrijke
Page 91 and 92: Hollands Spoor In Hollands Spoor wo
Page 93 and 94: Afb. 3. Leesplankje ‘Aap, Noot, M
Page 95 and 96: wordt, blijven de feiten beter in h
Page 97 and 98: Ware schoolpaleizen: vormgeving van
Page 99 and 100: school voor meisjes een nog verfijn
Page 101 and 102: ende jeugd al vroegtijdig onder de
Page 103 and 104: Afb. 6. ‘De Geboorte van de Daad
Page 105 and 106:
stellingen uit de erfgoedsector het
Page 107 and 108:
Verkiezings affiche van de NSB uit
Page 109 and 110:
De archievenman Gemeentearchief Ams
Page 111 and 112:
De archievenman 237 Verwijzingen Ar
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?