download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

174 De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude
Dirk Smits
Dirk Smits behoorde tot de eerste lichting kwekelingen van de Delftse Fundatie. Hij was opgegroeid
in een weinig draagkrachtig gezin in Delfshaven en toen hij in 1756 met zijn opleiding
begon was hij zestien jaar oud. Over zijn vorderingen was men tevreden, maar zijn gedrag
gaf de eerste jaren problemen. Hij was brutaal en overtrad de regels door binnenshuis te roken.
Daags na de feestelijke opening van het nieuwe fundatiehuis, waarbij de kwekelingen
voor het oog van de voltallige Delftse elite waren gepresenteerd als de hoop voor het vaderland,
was hij zonder toestemming van de binnenvader met twee fundatiegenoten gaan schaatsen.
Niet alleen was hij tijdens deze ongeoorloofde bezigheid door het ijs gezakt, hij was ook zwaar
beschonken. Een dergelijk vertoon van ongehoorzaamheid en openbare dronkenschap werd
door de regenten hoog opgenomen.
Toch vormden zijn aanvankelijke aanpassingsproblemen geen belemmering voor de kwaliteit
van zijn scholing. Hij werd opgeleid tot bouw- en waterstaatkundige en trad direct na het
voltooien van zijn studie op 23-jarige leeftijd in dienst van het Hoogheemraadschap van Schieland
als assistent-fabriek en landmeter. Al snel kreeg hij de technische leiding over deze organisatie.
Hij was verantwoordelijk voor Schielands Hoge Zeedijk tussen Schiedam en Gouda en
voor de waterhuishouding van Rotterdam. Zijn taak omvatte tevens het beheer van de waterstaatkundige
infrastructuur van het laag gelegen gebied ten noorden en oosten van Rotterdam,
dat als gevolg van de grootschalige turfwinning in de 17 e eeuw hoofdzakelijk bestond uit uitgeveende
polders en plassen. Belangrijke projecten als de droogmakerijen bij Bleiswijk en Hillegersberg
werden uitgevoerd naar zijn ontwerp en onder zijn toezicht, evenals de herinrichting
van de voor de watershuishouding van Rotterdam essentiële Schielands Hoge Boezem van
de Rotte. In de Blijdorpse polder bouwde Smits het eerste goed functionerende stoomgemaal
in de Republiek waarover hij correspondeerde James Watt en Matthew Bouton, de Engelse pioniers
op dit gebied. Na het geslaagde experiment werd de machine verkocht en ingezet bij de
bemaling van de polder bij Mijdrecht.
Voor de drooglegging van de Zuidplas maakte Smits het eerste werkbare ontwerp. Al sinds
1700 vormde deze omvangrijke watervlakte een bedreiging voor Rotterdam en de dorpen in de
ambachten tussen deze stad en Gouda. De inpoldering ervan was lang onuitvoerbaar gebleven
vanwege complexe waterstaatkundige en technische problemen. Ook dit project vond aanvankelijk
geen doorgang, eerst vanwege de hoge kosten en vervolgens vanwege de maatschappelijke
onrust in de periode 1795-1815. De uiteindelijke drooglegging vond plaats tussen 1825 en 1839
naar een ontwerp dat was aangepast in verband met nieuwe technologische ontwikkelingen.
Smits was daar niet meer bij betrokken, al in 1793 was hij op relatief jonge leeftijd overleden.
Dat de aanzienlijke waterstaatkundige problemen van Schieland op dat moment grotendeels
waren bedwongen, was voor een belangrijk deel te danken aan de deskundigheid van Smits. De
Zuidplaspolder vormde het sluitstuk van dit proces en ook na het overlijden van Dirk Smits was
daarbij een rol weggelegd voor waterstaatkundigen die door de Fundaties waren opgeleid. De
technische leiding van het project werd toevertrouwd aan de voormalige Delftse pupil Dirk Joseph
Thomkins en de Haagse alumnus Jan Willem Thoméze. Dirk Mentz – die tijdens de laatste
fase van zijn opleiding aan de Utrechtse Fundatie in Mijdrecht als opzichter enige tijd had
gewerkt met de stoommachine van Smits – had namens Rijkswaterstaat een tijdlang zitting in
de Commissie van beheer en toezicht over de droogmaking. 7
7 W. van der Ham (red.) Hoge dijken diepegronden. Land en water tussen Rotterdam en Gouda. Een geschiedenis van Schieland (Utrecht
2004) 113-125, 143-150; J.W. Schuddebeurs De Zuidplas honderd jaar droog (z.p. 1939) 8-13; met dank aan mevr. drs. M. Langenbach
voor de gegevens over Dirk Mentz.