download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude 171
ling die verder ging dan in het traditionele stramien voor beroepsopleidingen gebruikelijk
was, maar de Haagse Fundatie hanteerde tot 1805 geen onderwijsprogramma waarin wiskunde,
natuurkunde en algebra in samenhang werden aangeboden als fundament voor de
praktijkscholing, zoals de kwekelingen van de beide andere Fundaties werd aangeboden.
De betekenis van de Fundaties
Toen de Fundaties van Renswoude halverwege de achttiende eeuw van start gingen, bevonden
veel van de beroepen waarin de kwekelingen werden opgeleid zich in een stroomversnelling.
Als gevolg van ontwikkelingen in de toegepaste natuurwetenschappen groeiden
theorie en praktijk meer en meer naar elkaar toe. Tegelijkertijd vond er een herijking plaats
van het gewenste kennisniveau van beoefenaars van de technische beroepen. Het aanbod
aan vakmensen bleef echter lange tijd achter bij de vraag. Er was een nijpend gebrek aan deskundigen
die goede beheersing van praktische vaardigheden paarden aan grondige kennis
van de theorie, met name op het gebied van waterstaat, zeevaart, scheepsbouw en binnen
het leger. De traditionele beroepsopleidingen voorzagen maar zeer ten dele in die behoefte.
Ook bouwkundigen, landmeters, ingenieurs, waterstaatkundigen, architecten en chirurgijns
werden geconfronteerd met een kloof tussen de kennis en vaardigheden die zij via het
gebruikelijke opleidingsstramien verwierven en de nieuwe vorm van deskundigheid die van
hen werd verlangd.
Iedere beroepsgroep kende wel deskundigen die in hun werk een brug sloegen tussen
praktijk en theorie maar zij waren uitzonderingen. Op meerdere terreinen had het traditionele
opleidingsstramien de grenzen van zijn mogelijkheden bereikt en onder zelfstandige
en ambachtelijke beoefenaars van technische beroepen groeide de vraag naar andere en betere
opleidingsmogelijkheden. Deze ontwikkeling deed zich niet alleen in de Republiek
voor. Elders in Europa vond eveneens een overgang plaats van de traditionele opzet voor beroepsopleidingen
naar een stelsel voor beroepsonderwijs dat aan de veranderende eisen kon
voldoen. Deze ontwikkeling was halverwege de achttiende eeuw nog pril. De echte ommezwaai
op het gebied van beroepsopleidingen zou pas in de negentiende eeuw definitief zijn
beslag krijgen en in de eerste dertig jaar van het bestaan van de Fundaties werd in de Republiek
slechts hier en daar een eerste poging in die richting ondernomen.
De eerste vakdocenten voor mathesis die de Fundaties in dienst namen waren nog gevormd
vanuit de opvatting dat er een groot verschil bestond tussen de zuivere wiskunde en
de toegepaste wiskunde. De zuivere wiskunde was een academische discipline, die werd beoefend
door een handjevol hoogleraren en liefhebbers uit de elite. De toegepaste wiskunde,
daarentegen werd beoefend door rekenmeesters, landmeters, zeevaartkundigen en bouwkundigen.
Hier ging het er vooral om dat men de bestaande rekenregels die in een bepaald
beroep werden gebruikt vlot kon toepassen in voor de leerling relevante situaties. Ze werden
onderwezen als ‘rekenrecepten’ aan de hand van praktische rekenvoorbeelden, afbeeldingen
en beschrijvingen van handelingen en door het veelvuldig maken van opgaven maar
zonder samenhang of theoretische onderbouwing. 6
Juist de manier waarop het onderwijs in de zuivere en de toegepaste wiskunde werden gecombineerd,
maakte de Fundaties van Renswoude bijzonder. Deze combinatie was nog zeer
6 Zie voor de ontwikkeling van het onderwijs in de wiskunde: D. Beckers: ‘Het despotisme der Mathesis.’ Opkomst van de propaedeutische
functie van de wiskunde in Nederland, 1750-1850 (Hilversum 2003).