download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

170 De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude
De wisselwerking tussen theorie en praktijk
De kwekelingen van de Fundaties van Renswoude werden opgeleid in een breed scala aan
technische en kunstzinnige beroepen. Schilders, graveurs en beeldhouwers, steenhouwers,
kabinetwerkers, timmerlieden, loodgieters, metselaars, architecten, vestingbouwers, molen-
en sluismakers, stuurlieden, chirurgijns, artsen, landmeters, wijnroeiers en waterstaatkundigen
en militaire ingenieurs. Tussen de Fundaties onderling tekenen zich verschillen af.
Schilderkunst, tekenkunst en graveren werden binnen de Haagse en Utrechtse Fundatie veelvuldig
onderwezen, maar bleven bij de Delftse Fundatie in alle opzichten onderbelicht. Wat
betreft de technische vakken lag de verhouding andersom. Bij de Delftse Fundatie werd veel
meer dan bij de Haagse zusterinstelling aandacht besteed aan de theoretische kant van de
technische vakken en werd stelselmatig een verband gelegd met toepassingen in de praktijk
van de gekozen beroepen. De Utrechtse Fundatie nam hier een middenpositie in. 5 De nadruk
bij het onderwijs aan de Haagse Fundatie lag meer op meetkunde en proefondervindelijke natuurkunde.
De algemene basisvorming in de mathesis lijkt er van een lager niveau te zijn geweest
dan bij de Delftse en Utrechtse Fundaties en veel minder gericht op een samengaan van
theoretische kennis en de toepassingen daarvan in de beroepspraktijk.
Het onderwijs aan de Delftse en Utrechtse Fundaties daarentegen stoelde op afgewogen
lesprogramma’s. Hier werd de leerlingen met behulp van algebra een grondig begrip van
meetkunde en natuurkunde bijgebracht waardoor zij tijdens de praktijkopleidingen meer
inzicht konden ontwikkelen in de grondslagen van hun gekozen beroep. Het is niet ondenkbaar
dat er bij het onderwijs aan de Haagse Fundatie sprake is van de ‘wet van de remmende
voorsprong’. Het onderwijs in het Haagse Burgerweeshuis was bij de start van de
Fundaties van een aanzienlijk hoger niveau dan het onderwijs dat op de scholen van het
Weeshuis der Gereformeerden in Delft en het Utrechtse Ambachtskinderhuis gegeven
werd. De onderwijsachterstand in de laatste twee tehuizen noopte tot maatregelen die er uiteindelijk
toe leidden dat de kwekelingen van de Delftse en Utrechtse Fundaties een volwaardiger
basisvorming op het gebied van de mathesis kregen dan de Haagse Renswouders.
De belangrijkste factor bij het verschil in onderwijs werd echter gevormd door de uitgangspunten
die de docenten voor hun lesprogramma’s kozen. De mathematici Johannes
van der Wall en zijn opvolger – en voormalig fundatiepupil – Abraham van Bemmelen in
Delft en de Utrechtse mathesisdocent Laurens Praalder vertoonden een grote verwantschap
in de stof die zij hun leerlingen aanboden en de normen die zij bij hun onderwijs hanteerden.
Het belang dat zij hechtten aan een grondige basisvorming in de mathesis en de koppeling
die zij vandaar uit maakten naar de praktijkopleidingen van de kwekelingen was meer
dan bij de Haagse Fundatie gericht op het bieden van kennis die de alumni in staat stelden
een bijdrage te leveren aan de vooruitgang binnen de beroepen waarvoor zij werden opgeleid.
De Haagse docenten stonden nog met twee benen in de traditionele onderwijspraktijk.
Voor hen was het voldoende als leerlingen goed werden geschoold in meetkunde zoals die
overal in beroepen werd toegepast. Daarnaast boden zij stof aan die een aanvulling vormde
op wat de kwekelingen in hun praktijkopleidingen tegenkwamen, waarbij zij zich hoofdzakelijk
richtten op de proefondervindelijke natuurkunde. Dit was zeker voor die tijd een scho-
5 Voor biografiën van leerlingen van de Utrechtse Fundatie van Renswoude met bijzonderheden over hun opleiding zie: M.
Langenbach, Onbekend Talent. Leerlingen van de Utrechtse Fundatie van Renswoude 1761-1795, (Zutphen 1991).