download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

zelfstandig stof bestuderen en herhalen, opdrachten
en tekeningen uitwerken en modellen
of andere werkstukken vervaardigen. Pupillen
werkten alleen of samen met medeleerlingen die
op dat moment dezelfde stof bestudeerden. Lessen
van de eigen docenten werden groepsgewijs
gegeven, maar het onderwijs was individueel. De
opleiding van een fundatiepupil was maatwerk.
Tijdens de eerste fase was het programma afgestemd
op hun voorkennis, bevattelijkheid en
werktempo. In de tweede en derde fase was de
stof bovendien toegesneden op het beroep waarvoor
zij werden opgeleid. Soms werd aan enkele
jongens tegelijk instructie gegeven maar dit had
dan altijd een praktische reden. Vaak studeerden
enkele pupillen tegelijk voor een zelfde beroep.
Omdat bepaalde onderdelen van de mathesis
voor diverse beroepen nuttig waren, konden
sommige jongens ook wanneer zij niet hetzelfde
beroep hadden gekozen soms enige tijd samen
op werken, maar dit betekende niet dat groepsgewijs
werd lesgegeven.
De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude 169
Afb. 3. Voorgevel van de Haagse Fundatie
van Renswoude en het Burgerweeshuis in
1782. Anonieme gravure. Afbeelding
Haags Gemeentearchief.
Hoewel iedere Fundatie wel enkele kwekelingen onder haar hoede had die zich maar
moeilijk konden voegen in het veeleisende onderwijsprogramma, beschouwden verreweg
de meeste pupillen de Fundatie waarin zij waren opgenomen als hun ‘thuis’. De eetzalen van
de fundatiehuizen fungeerden als een soort huiskamer waar kwekelingen elkaar dagelijks
troffen voor de maaltijd en in de uren waarin zij zelfstandig werkten. Regelmatig werd
oudere en meer gevorderde leerlingen opgedragen de jongere pupillen te helpen bij hun
werk. Ook zonder een dergelijk verzoek zullen leerlingen bij elkaar te rade zijn gegaan of
zich gezamenlijk over een vraagstuk hebben gebogen. Dankzij de gedeelde basiskennis
konden zij elkaar behulpzaam bij vraagstukken waarmee zij in hun beroepsopleiding geconfronteerd
werden, soms met oplossingen die werden ingegeven vanuit ervaring in een
heel andere discipline. Hierdoor ontstond een soort kruisbestuiving, een uitwisseling van
kennis en ervaring vanuit diverse beroepen. De architect in opleiding hielp de aankomend
sluismaker en wie leerde voor instrumentenmaker kon bij een leerling stuurman of een
medeleerling die heelkunde studeerde navragen hoe bepaalde instrumenten in de praktijk
werden gebruikt. Leerlingen die nog geen beroepsopleiding hadden gekozen, konden aan
oudere huisgenoten vragen om wat zij op dat moment bestudeerden uit te leggen aan de
hand van praktijkvoorbeelden.
Zo zullen veel pupillen al doende en misschien zelfs onbewust doordrongen zijn geraakt
van de mogelijkheid om bij problemen binnen het eigen vakgebied ook eens te kijken of een
andere discipline wellicht elementen voor een oplossing bood. Naast de grondigheid van de
opleidingen en het samengaan van theorie en praktijk zal ook de vorming van dit soort gewoontes
hebben bijgedragen aan de veelzijdigheid die zo kenmerkend was voor de wijze
waarop veel alumni hun beroep uitoefenden.