download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

168 De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude
De inzet en prestaties van de leerlingen tijdens de eerste fase van het onderwijs vormden
een belangrijke factor bij de beroepskeuze. Zodra een pupil de algemene beginselen van de
vakken die op de Fundaties werden onderwezen in voldoende mate beheersten, koos hij in
samenspraak met de regenten en de mathesisinstructeur een beroep. Hoewel de kwekelingen
formeel vrij waren in hun beroepskeuze, was de invloed van regenten en docenten op
het keuzeproces vaak aanzienlijk. Het waren ook de regenten die – daarin geadviseerd door
de mathesisdocenten – in de omgeving een geschikte praktijkopleider voor de kwekeling
zochten. Met deze leermeester werd een overeenkomst gesloten waarin onder andere werd
opgenomen dat de pupil onderwezen moest worden in de kennis en vaardigheden die bij het
beroep van pas kwamen en dat hij uitsluitend deel mocht nemen aan uitvoerend werk dat
een zinvolle bijdrage kon leveren aan zijn scholing tot zelfstandig beoefenaar van dit beroep.
De regenten waakten ervoor dat de kwekelingen niet werden gebruikt als arbeidskracht,
zoals bij de beroepsopleidingen van de jongens in de kinderhuizen het geval was. 4
Tijdens deze fase werd het aantal lesuren voor schrijven en lezen verminderd of verviel geheel,
terwijl het onderwijs in mathesis en tekenen grotendeels werd toegespitst op onderdelen
die aansloten bij de praktijkopleiding. Wanneer kwekelingen voor hun beroep kennis
of vaardigheden nodig hadden waarin de docenten van de Fundatie hen niet konden onderwijzen,
werd een privé-docent gezocht. Bijvoorbeeld Latijn voor pupillen die heelkunde of
fysica studeerden, plantkunde voor apothekersleerlingen of zangles voor aankomende
onderwijzers. Het theoretisch gehalte van het programma werd toegesneden op de capaciteiten
van de leerling. Niet iedere kwekeling vorderde tijdens deze fase op het gewenste niveau.
Soms bleek een pupil bij nader inzien toch niet te beschikken over de noodzakelijke
aanleg voor het gekozen beroep, in andere gevallen was het uitblijven van prestaties te wijten
aan een onzorgvuldige inschatting van de regenten ten aanzien van de beroepskeuze.
Zodra een kwekeling het door hem gekozen beroep behoorlijk onder de knie had, volgde
voor veel van hen nog een derde en laatste fase. Meestal werden zij dan ondergebracht bij
een leermeester buiten de stad en soms zelfs buiten de Republiek. Pupillen die werden opgeleid
tot stuurman of scheepschirurgijn maakten diverse lange zeereizen en enkele leerlingen
volgden colleges aan een universiteit. Indien maar enigszins mogelijk, werd gekozen
voor een leermeester uit de top van het vakgebied, zodat de kwekeling zich zo breed mogelijk
kon ontwikkelen en zich desgewenst kon specialiseren in een bepaald onderdeel van
zijn beroep. Deze leerlingen woonden in een kosthuis ter plaatse en studeerden zelfstandig
met behulp van aanwijzingen van de mathesisinstructeurs en boeken die zij van de Fundaties
hadden meegekregen. Zo nodig volgden zij privé-lessen bij docenten in de plaats waar
zij op dat moment verbleven. Vaak keerden zij tijdens de vakanties, of voorafgaand aan het
vertrek naar weer een andere leermeester, enkele weken of maanden terug naar hun fundatiehuis.
Gedurende die tijd kregen zij privé-les van hun eigen mathesisinstructeur en soms
ook van de tekenmeester en binnenvader. Het overige deel van de dag brachten zij door met
zelfstudie. Dat deze uitbestedingen in de derde fase bijna altijd buiten de stad waren, had als
bijkomend voordeel dat de pupillen konden wennen aan het zelfstandig dragen van verantwoordelijkheden.
De dag van iedere fundatiekwekeling was gevuld met studie: lessen, praktijkonderwijs,
4 S. Groenveld e.a., Wezen en boefes. Zes eeuwen zorg in wees- en kinderhuizen (Hilversum 1997) 203-215; Ingrid van der Vlis, Van
wezen tot zijn. Vier eeuwen zorg voor jongeren (Zutphen 2005) 97-105.