download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude 167
den geleid tot een groeiende vraag naar deskundigen die de noodzakelijke waterstaatkundige
maatregelen konden bedenken en uitvoeren. Marine en koopvaardij hadden behoefte aan
stuurlieden met voldoende inzicht in meetkunde en toegepaste natuurkunde om nieuwe instrumenten
die voor de navigatie waren ontwikkeld te gebruiken en de toepassing daarvan
te verfijnen. Nieuwe toepassingen ontleend aan de natuurwetenschappen leidden tot veranderingen
in technische legeronderdelen als vestingbouw en genie. Pas in de periode 1765-
1775 mondden deze ontwikkelingen uit in een gerichte vraag naar geregelde beroepsscholing
voor militair ingenieurs en zeevarenden, waarvoor vervolgens opleidingsinstituten met
een eigen curriculum en einddoelen werden opgericht, maar het besef dat het bestaande
stramien voor beroepsopleidingen niet langer toereikend was, had reeds in de daaraan voorafgaande
decennia allengs steviger post gevat.
Het Fundatiemodel
Het onderwijs dat de jongens in de drie kinderhuizen kregen, was niet toereikend om zonder
meer over te kunnen schakelen naar onderwijs van het niveau dat de Vrijvrouwe bedoeld
had. De jongens uit het Haagse Burgerweeshuis, waar het elementair onderwijs van relatief
hoge kwaliteit was, konden de overstap naar het fundatieonderwijs vrij moeiteloos maken,
maar in de beide andere huizen waren maatregelen nodig. Jongens uit het Delftse weeshuis
die mogelijk geschikt werden geacht voor de fundatieopleiding, kregen voorafgaand aan de
definitieve keuze eerst een half jaar onderwijs in het fundatiehuis. De Utrechtse Fundatie
stelde een schoolmeester aan die in de speciaal daarvoor ingerichte ‘kweekschool voor de
Fundatie’ in het Ambachtskinderhuis uitsluitend onderwijs gaf aan de jongens van wie verwacht
werd dat zij in een later stadium voor toelating in aanmerking zouden komen. In beide
gevallen sneed het mes aan twee kanten. De kandidaten werden op het gewenste niveau
onderwezen in de basisvaardigheden en de Fundaties konden zich een oordeel vormen over
hun aanleg en werkhouding.
De fundatieopleiding bestond uit meerdere fasen. Vanaf hun toetreding tot aan het moment
van de definitieve beroepskeuze werden de kwekelingen dagelijks onderwezen in de
algemene beginselen van de mathesis, in lezen, schrijven, tekenen en Frans. Daarnaast kregen
zij enkele uren per week catechisatie en werd enige aandacht besteed aan aardrijkskunde
en geschiedenis. Deze fase duurde minimaal enkele maanden en kon afhankelijk van de
leeftijd en de vorderingen van de pupil uitlopen tot enkele jaren.
Niet iedere kwekeling bleek geschikt voor het onderwijs dat de Fundaties boden. Ondanks
het voorbereidend onderwijs kon het niveau van de leerlingen nogal verschillen.
Wanneer een Fundatie beschikte over voldoende plaatsingsmogelijkheden maar het aantal
geschikte kandidaten beperkt was, werden regelmatig jongens opgenomen van wie de verwachtingen
niet hoog waren. Voor sommige van deze jongens bleek het onderwijsprogramma
inderdaad te zwaar, terwijl anderen zich tijdens de opleiding beter ontwikkelden
dan aanvankelijk verwacht werd. Het kwam ook voor dat kwekelingen die aanvankelijk over
voldoende aanleg leken te beschikken, deze vorm van onderwijs toch niet aankonden. In
een enkel geval werden pupillen van wie de prestaties onder het gewenste niveau bleven
teruggeplaatst in het kinderhuis. Meestal echter mochten zij hun opleiding voltooien en
werd voor hen een beroep gekozen waarbij de vaardigheden op het gebied van theoretische
mathesis minder zwaar wogen. De meeste kwekelingen beschikten echter over voldoende
capaciteiten om de relatief hoge verwachtingen waar te maken.