download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude 165
privé-docenten en hadden zij meer gelegenheid de kwaliteit van het onderwijs te bewaken.
Bovendien was het aanstellen van een vaste docent vanuit financieel oogpunt gunstiger.
Meerdere dagen per week één of twee uur les van een mathesisdocent op het gewenste niveau
kostte al gauw 150 tot 300 gulden per leerling per jaar. Bij een bezetting van zo’n 20
kwekelingen per Fundatie zou het mathesisonderwijs een Fundatie zeker 3000 tot 6000 gulden
per jaar kosten terwijl voor 1000 tot 2000 gulden per jaar een academisch geschoolde
mathematicus kon worden aangesteld. In deze opzet lag het voor de hand de leerlingen zo
vroeg mogelijk in de mathesis te onderwijzen, in plaats van daarmee te wachten totdat de
pupillen al enigszins in hun praktijkopleiding waren gevorderd. Het rendement van de opleiding
kon met deze relatief eenvoudige ingreep aanzienlijk worden verhoogd.
Voor het overige hadden de Fundaties echter evengoed ingericht kunnen worden op een
manier die overeenkwam met die van een gewoon kinderhuis. Met een binnenvader die de
directie voerde over tehuis en pupillen, die een belangrijk deel van het onderwijs voor zijn
rekening nam en die werd bijgestaan door enige externe vakdocenten. Het was weliswaar de
expliciete wens van de Vrijvrouwe dat onderwijs in mathesis zou worden gegeven, maar de
wijze waarop dit zou moeten gebeuren had zij niet nader omschreven. Dat de regenten van
de drie Fundaties de mathesisinstructeur de meest prominente denkbare rol in het onderwijs
gaven is dan ook opmerkelijk. Niet alleen was zijn salaris hoger dan dat van de overige
docenten, hij bepaalde tevens de inhoud van het onderwijsprogramma en zijn oordeel bij de
selectie van pupillen en de keuze van de beroepsopleiding woog bijzonder zwaar.
De keuze voor deze opzet was echter alleen zinvol als de mathesisinstructeur les kon geven
in alle onderdelen van de meetkunde, wiskunde en toegepaste natuurwetenschappen
die aan de orde zouden kunnen komen in het brede scala van beroepen dat in het reglement
van de Fundaties werd genoemd. Niet iedereen die zich mathematicus noemde was kundig
in alle onderdelen van dit vakgebied. Hoewel wis- en natuurkunde wel op universiteiten en
hoge scholen gedoceerd werd, betrof het geen zelfstandige discipline. Bovendien was er een
scheiding tussen de mathematici die uitsluitend de theoretische wis- en natuurkunde beoefenden
enerzijds en anderzijds de mathematici die zich hoofdzakelijk richtten op de praktische
toepassingen ervan. Slechts een kleine groep academisch geschoolde mathematici en
een enkele zeer begaafde autodidact beschikten over deskundigheid op beide terreinen.
De Fundaties stelden docenten aan uit de laag die in het vakgebied direct onder die van
hoogleraren lag: deskundigen van het niveau van lectoren aan universiteiten en in stedelijke
dienst, voor een deel zelf professorabel. Zo beschikten de Fundaties vooral in de eerste decennia
van hun bestaan over theoretisch breed onderlegde docenten die onderwijs konden geven
in alle mogelijke onderdelen van het vakgebied en die voldoende kennis hadden van de praktijk
om een koppeling tot stand te brengen tussen de theoretische en de toegepaste mathesis.
De systematische aandacht voor de theorie en toepassingen van mathesis vormde een
fundamenteel verschil met het gebruikelijke stramien voor beroepsopleidingen. Beoefenaars
van technische en kunstzinnige beroepen konden over het algemeen lezen en schrijven
en velen van hen waren vaardig in het rekenen. Het zal incidenteel zeker zijn voorgekomen
dat een jongeman die aan een beroepsopleiding begon voordien al enig onderwijs had
gekregen in meetkunde of zelfs algebra, maar dit was beslist niet de norm. Scholing in ambachten
en vrije beroepen begon met de praktijk en pas daarna werd eventueel aanvullende
deskundigheid gezocht op het gebied van mathesis. Veel van dit soort beroepen werd uitgeoefend
in familieverband en veel jongens hadden in de werkplaats van hun vader, een oom