download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

164 De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude
huizen leken de Fundaties op een gewoon gezinshuis. Een beperkt aantal jongens werd opgevoed
en verzorgd door een binnenvader, een binnenmoeder en een kleine huishoudelijke
staf. De maaltijden werden gezamenlijk gebruikt van een keurig gedekte tafel. Vrije uren
werden in het gezelschap van medeleerlingen doorgebracht in de eetzaal of een leskamer
met studie of het uitwerken van opdrachten. De kwekelingen waren zich terdege bewust van
hun uitzonderingspositie ten opzichte van de kinderen in de kinderhuizen en veel van hun
leeftijdgenoten daarbuiten. Dit schiep een band die in veel gevallen ook tijdens hun volwassen
leven bleef bestaan.
Het gangbare beroepsonderwijs
Kwekelingen van de Fundaties van Renswoude werden opgeleid tot schilder, graveur, beeldhouwer,
steenhouwer, kabinetwerker, bouwkundige, timmerman, loodgieter, metselaar
vestingbouwer, molen- en sluismaker, stuurman, chirurgijn, geneesheer, veearts, landmeter,
wijnroeier, onderwijzer, schoolhouder, mathesis-docent, waterstaatkundige of militair
ingenieur. De opdracht jongens uit de kinderhuizen te scholen op het door de Vrijvrouwe
beoogde niveau kon in principe worden uitgevoerd binnen het bestaande stramien voor beroepsopleidingen.
De fundatiepupillen werden gevoed, gekleed en verzorgd in de Fundaties,
elementair onderwijs hadden zij al gevolgd in de kindertehuizen en in de stad kon een
leermeester worden gezocht om hen te onderwijzen in de praktijk van het door hen gekozen
beroep. Kennis op het gebied van mathesis – door de Vrijvrouwe afzonderlijk in haar testament
genoemd – zouden zij kunnen verwerven op dezelfde manier als alle andere beroepsbeoefenaars
die daarvoor het geld en de tijd hadden: bij plaatselijke privé-docenten op uurloon.
Hetzelfde gold voor het tekenonderwijs, een essentiële vaardigheid voor technische en
kunstzinnige beroepen.
Vrijwel iedere stad van enige betekenis herbergde talloze docenten en kleine schooltjes
van allerlei allooi. Variërend van goed tot bar slecht, van degelijk tot onbetrouwbaar, honkvast
of nomade en dat in alle mogelijke vaardigheden, kundes en wetenschappen. De klassieke
talen, de moderne talen, allerlei vormen van tekenen, rekenen, boekhouden, schoonschrijven,
zingen, dansen, paardrijden, wijsbegeerte, wiskunde, eenvoudige meetkunde,
abstracte meetkunde, landmeetkunde, sterrenkunde, navigatie, algebra, natuurwetenschappen
enzovoorts, enzovoorts. Wie hierin onderwijs nodig had, benaderde een docent
in de omgeving die in dit specifieke vak onderwijs gaf. Ook hier was het onderwijs individueel
en hoofdelijk en het maakte dan ook niet uit welke scholing de leerling voordien had
gevolgd. Leerling en leraar spraken samen af wat er geleerd ging worden. De lessen sloten
dus altijd aan bij de voorkennis van de leerling en wanneer men een docent trof die daar niet
toe in staat was, ging men gewoon naar een ander. Bijzondere vaardigheden, specifieke deskundigheid
op bepaalde onderdelen of theoretische kennis verwierf men op het moment dat
de noodzaak daartoe zich aandiende, zowel tijdens de beroepsopleiding als na vestiging in
een beroep. Dit was een beproefd systeem dat altijd voldoende ambachtslieden en deskundigen
van het gewenste niveau had afgeleverd.
Een prominente rol voor de mathesis
Voor de regenten van de Fundaties was het al snel duidelijk dat het belangrijke praktische
voordelen bood als zij voor het mathematisch- en tekenonderwijs zelf docenten in dienst namen.
Zo waren zij niet afhankelijk van de wisselvalligheden in het plaatselijke aanbod van