download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

162 De fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude
waren afkomstig uit de laagste maatschappelijke klasse. Het tehuis was overbevolkt, de
middelen beperkt en de verzorging pover.
Zoals de meeste kinderen in de Republiek kregen ook de verzorgden in deze drie tehuizen
onderwijs in lezen, schrijven en godsdienst. De meeste jongens in het Haagse Burgerweeshuis
– en in beide andere tehuizen een enkele leerling met opvallend veel aanleg – kregen
les in rekenen. Evenals op andere scholen was het onderwijs hoofdelijk. Dit betekende
dat zowel het leerprogramma als de leerwijze individueel waren. Iedere leerling kreeg instructie
van de onderwijzer en werkte voor het overige deel van de tijd zelfstandig en in eigen
tempo. De leerlingen maakten zich door middel van memoriseren de stof eigen en oefenden
zich in het schrijven. De gebruikte leermiddelen varieerden en er was geen sprake van eindtermen
of van een in brede kring aanvaard curriculum.
Alle jongens die daartoe verstandelijk en lichamelijk in staat waren, werden vanaf hun elfde
of twaalfde jaar opgeleid tot knecht in een van de vele relatief eenvoudige beroepen en
ambachten die werden uitgeoefend in de talloze grote en kleine werkplaatsen die in de steden
te vinden waren: meubelmakerij, textielwerk, bouwnijverheid en de vervaardigers van
allerlei grote en kleine gebruiksvoorwerpen en goederen. Meisjes werden binnen het tehuis
opgeleid voor huishoudelijk werk, voor naaister of breister. De scholing was erop gericht de
kinderen vaardigheden bij te brengen die hen in staat stelden als volwassene in het eigen
onderhoud te voorzien. Zo werd voorkomen dat zij blijvend ten laste van de gemeenschap
zouden vallen. De jongens bleven veelal werken bij de baas die hen had opgeleid of zochten
elders een betrekking als geschoold knecht. Wie er om wat voor reden dan ook niet in slaagde
een vakopleiding met succes af te ronden, vond meestal werk als losse arbeider of monsterde
aan als matroos. Een enkeling slaagde erin een eigen bedrijfje te starten, veelal in een
ambacht dat nauwelijks een financiële investering vergde.
Drie Fundaties van Renswoude
De opdracht die de Vrijvrouwe aan haar erfenis had verbonden zal bij de regenten van de drie
tehuizen evenzeer verbazing hebben gewekt als de omvang ervan. In haar testament had
Maria Duyst van Voorhout bepaald dat de bekwaamste jongens uit de kinderhuizen opgeleid
moesten worden in ‘...Mathesis, teekenen of schilderkonst, Beeldhouwen of Beeldsnijden,
Oeffeningen in zware dijkagie [...] of dergelijke libre konsten’. Met de term ‘mathesis’ werd
een kennisgebied bedoeld dat rekenkunde, theoretische en toegepaste meetkunde, algebra
en theoretische en toegepaste natuurkunde omvatte. Tot de vrije kunsten werden beroepen
gerekend die werden uitgeoefend door deskundigen die niet aan een gilde waren gebonden
zoals landmeters, stuurlieden en waterstaatkundig en militair ingenieurs. Het was duidelijk
dat de Vrijvrouwe hooggekwalificeerde opleidingen op het oog had die alleen al vanwege de
kosten normaal gesproken onbereikbaar waren voor jongens die in een kinderhuis werden
grootgebracht. Daarbij werd in brede kring de opvatting gehuldigd dat jongens uit de lagere
sociale klassen voor dergelijke beroepen over onvoldoende capaciteiten beschikten. Dit
waren ambachten en kundes die werden uitgeoefend door zelfstandige ondernemers uit de
middengroepen van de samenleving en daarboven, voor de overgrote meerderheid van de
fundatiepupillen een onbekend milieu. Om hen in staat te stellen zich in sociaal opzicht te
kunnen gedragen op een wijze die bij hun opleidingsniveau paste dienden zij tevens vertrouwd
te worden gemaakt met een andere levensstijl dan de meesten van hen van huis uit
gewend waren. Vandaar ook dat de Vrijvrouwe had bepaald dat zij afgezonderd van de ove-