download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Carin Gaemers
De Fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude
De ontwikkeling van een nieuw type onderwijs in de achttiende eeuw
Maria Duyst van Voorhout, Vrijvrouwe van Renswoude moet een groot vertrouwen hebben gehad in de
kracht van goed onderwijs. Toen na haar overlijden op 26 april 1754 haar testament werd geopend,
bleek dat zij het leeuwendeel van haar nalatenschap ten dienste stelde aan onderwijs aan kinderen uit
het kansarme deel van de samenleving. Zij vermaakte 1.500.000 gulden aan het Weeshuis der Gereformeerden
te Delft, het Burgerweeshuis in Den Haag en het Ambachtskinderhuis in Utrecht. De Vrijvrouwe
verbond aan deze erfenis een uitdrukkelijke opdracht: het verzorgen van hooggekwalificeerde beroepsopleidingen
voor begaafde jongemannen uit deze drie tehuizen. In het nu volgende artikel zal
worden beschreven op welke wijze de Fundaties van Renswoude tot stand kwamen en hoe binnen deze
instellingen een onderwijsmodel werd ontwikkeld dat afweek van het bestaande stramien van beroepsopleidingen.
Als eerste onderwijsinstelling in de Republiek ontwikkelden de Fundaties een opleiding
waarin een grondige scholing in wis- en natuurkunde gecombineerd werd met een gedegen scholing in
de praktijk. Tenslotte zal worden ingegaan op de betekenis van de Fundaties van Renswoude voor het
kennisniveau in de technische beroepen. 1
Maria Duyst van Voorhout
Als telg van een gefortuneerd Delfts patriciersgeslacht behoorde Maria Duyst van Voorhout
al vanaf haar geboorte in 1662 tot de aanzienlijken van het gewest Holland. Haar familie van
vaderszijde had generaties lang deel uitgemaakt van het bestuur van de stad Delft en haar
moeder was afkomstig uit de vooraanstaande Haagse familie Doublet. Zij trouwde in 1685
met Frederik Adriaan Baron van Reede Vrijheer van Renswoude, lid van een vooraanstaande
familie met bezittingen in de gewesten Gelderland en Utrecht. Als voorzitter van de Ridderschap
van dit laatste gewest had Van Reede van Renswoude zitting in de Staten Generaal.
Afhankelijk van het seizoen en de bestuurlijke verplichtingen van Van Reede woonde het
echtpaar beurtelings in Den Haag, op kasteel Renswoude of in de stad Utrecht. 2
Uit het huwelijk werd één dochtertje geboren dat reeds op jonge leeftijd stierf. Zowel Maria
Duyst van Voorhout als haar echtgenoot hadden al vroeg in het leven alle naaste verwanten verloren
en nadat Van Reede van Renswoude in 1738 was overleden had zijn weduwe de volledige
zeggenschap over de bezittingen van twee uitstervende families. Met een geschat vermogen
van ruim twee miljoen gulden was zij ongetwijfeld een van de rijkste ingezetenen van de Republiek.
Een deel van haar bezit bleek zij bij legaat te hebben vermaakt aan tal van vrienden en
verre verwanten. Daarnaast waren er legaten aan kerkelijke en liefdadige instellingen ter
waarde van 350.000 gulden, bestemd voor het onderwijs aan arme kinderen. Verreweg het
grootste deel van haar vermogen liet zij echter na aan de drie kinderhuizen die zij tot haar universeel
erfgenaam had benoemd: 500.000 gulden ieder voor het Weeshuis der Gereformeerden
te Delft, het Burgerweeshuis in Den Haag en het Ambachtskinderhuis in Utrecht.
1 Dit artikel is ontleend aan het boek Nalatenschap als toekomst. De Fundaties van de Vrijvrouwe van Renswoude 1754-1810 (Zutphen
2004) door Carin Gaemers met medewerking van Marian Langenbach. Verschenen ter gelegenheid van de herdenking
van het 250-jarig bestaan van de Fundaties van Renswoude.
2 Voor meer bijzonderheden over Maria Duyst van Voorhout zie M. Langenbach, ‘Maria Duyst van Voorhout, de Vrijvrouwe
van Renswoude. Een nieuwe blik op een eigenzinnige dame’, Jaarboek Oud-Utrecht (Utrecht 1992).