download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Afb. 3. Twee vrijwel identieke
impressies van Barleus tijdens
een openbaar college. De
prent is gestileerd: noch het
auditorium van het Atheneum
noch Barleus is als zodanig te
herkennen. Details van de
titelbladen van twee edities
van Barleus’ Oratien en blijde
inkomst, de Nederlandse vertaling
van zijn oorspronkelijk
Latijnse Orationum liber.
(Amsterdam 1662: UBA 403 G
30 en Amsterdam 1689: UBA
371 E 8)
‘Gepromoveerden zijn nog geen geleerden’ 157
zijn aanwijzingen dat er in het thuisonderwijs wat meer aandacht was voor relatief nieuwe
methodologieën als experiment en empirie, en een oog voor wat meer praktijkgerichte
onderwerpen. Zo wordt er aandacht besteed aan het Hollandse waterpeil, of het rottingsproces
van houten palen. Maar misschien waren onderwerpen als zweetvoeten vooral verstrooiend
bedoeld.
Pas tegen het einde van de jaren zestig werd de Johannes de Raei als de eerste ‘volbloed’
cartesiaanse hoogleraar filosofie aangesteld, in een tijd dat het cartesianisme al geruime tijd
aan de universiteiten werd gedoceerd. Hij liet zich voor een vorstelijk salaris wegkopen uit
Leiden, waar hij zich vooral met de grondslagen van de fysica had bezig gehouden. In Amsterdam
concentreerde hij zich steeds meer tot de kennisleer; hij verwierp de meer op de empirische
methode gerichte fysica, waardoor het Athenaeum tegen het einde van de eeuw
geen aansluiting vond bij het opkomende praktijkgerichte onderwijs zoals dat in Leiden gedoceerd
werd door de oud-Athenaeum studenten Burcher de Volder en Wolferd Senguerdius.
De Raei was, zogezegd, een conservatieve cartesiaan.
Het auditorium van het Athenaeum werd evenmin gedurende de colleges rechten, geneeskunde
en theologie opgefrist door een nieuwe wind: het rechtenonderwijs bleef rudimentair.
Er werd weinig gedisputeerd en in de derde periode waren de professoren niet van
het beste soort. Het Romeins recht stond centraal, hoewel er aanzetten waarneembaar zijn
richting onderwijs in het recht van inheemse oorsprong. Toch was het Athenaeum nooit
zonder een hoogleraar in de rechten, want voor deze studierichting bestond bij uitstek belangstelling
bij aankomende regenten. Hierin zien we dus andermaal het eigenbelang van
de Amsterdamse regentenklasse weerspiegeld. Over het theologisch onderwijs is het penibel
iets zinnigs te zeggen bij gebrek aan bronnen: de voor dit vak aangestelde Gerbrand van
Leeuwen had geen toestemming om disputaties te organiseren, iets waar hij volgens eigen
zeggen toch al weinig heil in zag. Het coccejanisme van deze hoogleraar was weliswaar niet