download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

146 Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel Zo laat deze Opdracht zien hoe Crocus aankijkt tegen het humanistische opvoedingsideaal. Het doel is voor deze katholieke priester de jeugd te brengen tot het leren kennen en toepassen van de goddelijke wijsheid, te vatten in de vier kardinale deugden en in pietas, dat hij interpreteert als het streven naar Gods koninkrijk van gerechtigheid. Eén aspect van dat rijk is een afkeer van rijkdom, uiteraard in navolging van de evangeliën. Op één plaats verraadt de katholieke priester Crocus zich als Erasmiaan: Op deze jeugd is heel mijn inspanning gericht zodat ik denk een stap te hebben gezet – als ik dat zo mag zeggen – om de moraalfilosofie die Socrates van de hemel naar de aarde heeft gebracht en Desiderius Erasmus uit Rotterdam naar zijn preken en Gesprekken, een paar uitgezonderd, in het blikveld van de jeugd te brengen zodat wie deze in het hoofd heeft zitten, wat betreft de opinies over gedrag met gemak anders kan zijn dan het volk, bijna altijd het meest verdorven, zelfs bij de heidenen. Immers, al wat diep in de geest geworteld zit, dat drukt iemand in zijn levenswijze uit en wie geen vast verankerd besef van goed en kwaad heeft, kan de deugd niet onafgebroken in het oog houden. 41 Verbonden met het stuk zijn de aanleidingen ertoe, die hij in een gedicht uit het voorwerk noemt: de dankfeesten ter gelegenheid van de overwinning bij Tunis van Karel V op de Turken in 1534 en het einde van het Dopersoproer in 1535, waarbij Doopsgezinden die van Amsterdam een tweede Godsrijk à la Münster wilden maken, naakt door de straten van de stad liepen. In dat licht bezien is zijn oproep om zich op Gods koninkrijk te richten, te zien als tegenwicht tegen dit in zijn ogen al te letterlijke goddelijke rijk van de Dopers. Met dit stuk probeerde hij de opinie van zijn leerlingen te beïnvloeden. Dat zal zeker ten dele gelukt zijn met dit stuk zelf, dat ongeveer 15 herdrukken beleefde, maar ook via de vele navolgingen: het stuk is tweemaal in het Duits vertaald, al in 1538, twee jaar na verschijning, en nog in 1583. Bovendien was het een sleutelstuk in de traditie van het Jozef-drama, 42 en het is vele malen gespeeld, in het bijzonder op jezuïetenscholen. 43 De lessen: rechtvaardigheid en (goddelijke) wijsheid zoals die zich in Oude en Nieuwe Testament openbaart, gericht op Gods koninkrijk en zich afkerend van aardse goederen. Op die manier probeerde hij de leerlingen een zelfde zedenles te geven als Murmellius dat deed in zijn geschriften. Slotwoord Alles in het onderwijs was gericht op zedelijke en religieuze opvoeding. Dat gold voor de gewone lessen, waarin ‘deugdzame’ schrijvers werden gelezen of waarin aan auteurs die dat niet waren morele lessen werden gekoppeld; dat gold voor de ‘gesprekken’ waarin en passant de ondeugden schaakmat werden gezet en de deugden aangeprezen, dat gold wel in het bijzonder voor toneelstukken waarin de juiste religieuze houding werd aanbevolen en zedenlessen werden verwerkt. Met Murmellius én met Crocus hadden de Nederlanden bovendien twee mannen wier roem zich buiten de landsgrenzen uitstrekte en wier werken in heel Europa gelezen en nagevolgd werden. Hebben ze hun ‘doelen bereikt’? Dat is natuurlijk lastig te zeggen. Het is iets te kort door de bocht te vermelden dat bijvoorbeeld Crocus’ zedelijke 41 Crocus, Opdracht aan Maarten Nieveen. 42 Hierover i.h.b. Lebeau, l.c. en A. von Weilen, Der ägyptische Joseph im Drama des XVI. Jahrhunderts. Wien 1887, passim. 43 De Vroomen, Toneel op school, 117.
Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel 147 les: afzien van veel geld en goed, mislukt is omdat de hogere klassen zich aan het eind van de zestiende en in de zeventiende eeuw vele wereldse goederen bleven verwerven. Ten eerste: hoe exclusief was de invloed van een toneelstuk als Ioseph aangezien de boodschap ervan ook vanaf de kansel werd verkondigd, zelfs al waren sommige predikanten wellicht bekend met het stuk door hun lectuur op de Latijnse school. Ten tweede: hoe valt zo’n ‘invloed’ of ‘impact’ te bewijzen of zelfs maar aannemelijk te maken. Het is ook te modern om te denken dat de tegenstelling deugd – verleiding voor vele jongens toch wel naar iets anders zal zijn doorgeslagen dan naar de deugdzame kuisheid. Maar misschien valt er dit te zeggen over een mogelijke impact en is er toch een moreel advies van het onderwijs blijven hangen: één van de pijlers waarop de Nederlandse samenleving toen rustte, was de charitas, tot uitdrukking gebracht in schenkingen voor weeshuizen, oude-mannen- en oude-vrouwenhuizen, en vele loterijen die voor dezelfde liefdadige doeleinden werden gehouden. Hoe het ook zij, zonder de onderwijsvernieuwingen van de humanisten hadden we een interessant deel van de Nederlandse literatuur, het Latijnstalige toneel, moeten missen.
Page 1 and 2: Willem Frijhoff Onderwijsvernieuwin
Page 3 and 4: Onderwijsvernieuwing in Holland 129
Page 9 and 10: Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 19: Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 23 and 24: ‘Gepromoveerden zijn nog geen gel
Page 31 and 32: Afb. 3. Twee vrijwel identieke impr
Page 35 and 36: Afb 1. Maria Duyst van Voorhout, Vr
Page 37 and 38: De fundaties van de Vrijvrouwe van
Page 43 and 44: zelfstandig stof bestuderen en herh
Page 49 and 50: Arianne Baggerman en Rudolf Dekker
Page 51 and 52: Opvoeding en onderwijs in de late 1
Page 63 and 64: Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 71 and 72:
Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Thimo de Nijs Eton in Holland Kosts
Page 81 and 82:
Eton in Holland 207 schiedenis en w
Page 83 and 84:
Eton in Holland 209 slotte lijkt he
Page 85 and 86:
Afb. 1. F.B. Bardner, Gezicht op de
Page 87 and 88:
Eton in Holland 213 past op de scho
Page 89 and 90:
Eton in Holland 215 Een belangrijke
Page 91 and 92:
Hollands Spoor In Hollands Spoor wo
Page 93 and 94:
Afb. 3. Leesplankje ‘Aap, Noot, M
Page 95 and 96:
wordt, blijven de feiten beter in h
Page 97 and 98:
Ware schoolpaleizen: vormgeving van
Page 99 and 100:
school voor meisjes een nog verfijn
Page 101 and 102:
ende jeugd al vroegtijdig onder de
Page 103 and 104:
Afb. 6. ‘De Geboorte van de Daad
Page 105 and 106:
stellingen uit de erfgoedsector het
Page 107 and 108:
Verkiezings affiche van de NSB uit
Page 109 and 110:
De archievenman Gemeentearchief Ams
Page 111 and 112:
De archievenman 237 Verwijzingen Ar
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?