download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

More documents

Recommendations

Info

144 Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel Afb. 2. Cornelius Crocus, Comoedia sacra, cui titulus Ioseph. Antwerpen: Joannes Graphaeus voor Joannes Steelsius, 1537. [Ex. Koninklijke Bibliotheek 231 G 10] Kölker C.L. 36. Crocus wil daarom, zo stelt hij, de jeugd deze zegenrijke wijsheid bijbrengen en laten toepassen, en wel via het mooiste voorbeeld dat hij kent: het toonbeeld van wijsheid dat Jozef is, met name het gedeelte van de verleiding door Potifars vrouw. Daarmee liet de aartsvader een ander aspect van de wijsheid – de vier kardinale deugden – zien: rechtvaardigheid, gematigdheid, dapperheid en praktisch inzicht: Zelfs liet hij door één daad vier bronnen van deugd opwellen. Toen hij zich namelijk los maakte uit de afkeurenswaardige omhelzing van zijn meesteres, respecteerde hij daarmee het vertrouwen dat hij zijn meester verschuldigd was, hield hij zijn zelfbeheersing hoog, tartte dapper de mogelijk gevaarlijke afloop en was zo verstandig om te vluchten. 36 Voor grote mannen, en zelfs de grootste, de andere aartsvaders en profeten, moeten we diep respect hebben: voor Abraham om zijn actief geloof, voor Izaak om zijn zui- 36 Iustitia (rechtvaardigheid), temperantia (gematigdheid), fortitudo (dapperheid), prudentia (praktisch inzicht).
Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel 145 ver geweten, voor Jacob om zijn onvermoeibaar verdragen van inspanningen, voor weer anderen om een andere onwankelbare deugd, maar hij verdient om alle deugden van alle kanten het diepste respect. Of iemand moet misschien beweren dat zijn ik zou bijna zeggen ongelooflijke kuisheid en, wat daarmee gepaard gaat, een zekere charme, in zo’n elegante schoonheid, in zo’n gevaarlijke leeftijd, met zo’n grote aanleg, voortreffelijk was, waardoor allen hem meer dan iemand anders lief hadden. 37 Bovendien was Jozef zo zachtmoedig als het evangelie, veel later, zou vragen: zachtmoedig in zijn rechtspraak en in de houding tegenover zijn broers, waar wraakzucht niet onbegrijpelijk zou zijn geweest. Bovendien, zo zegt Crocus, heeft hij als auteur allerlei aforismen over wijsheid door het stuk heen gestrooid, om zo als ‘wormkruid met suiker’ de lessen aangenaam te verpakken: Zijn leven is dus een volmaakt voorbeeld van de wijsheid en een aansporing daartoe, en – bijna zou ik zeggen – een interpretatie ervan. Met Gods goedgunstigheid heb ik het zelfs zo behandeld, dat we voor de christelijke jeugd vele regels van de wijsheid hebben ingelast als bittere alsem ingesmeerd met honing, 38 die niet weinig bijdragen aan de vorming van geest en karakter. 39 Interessant is de Opdrachtbrief ook vanwege de poëticale uitspraken. Het kenmerk van een komedie is, aldus Crocus in navolging van antieke theoretici over de komedie, de goede afloop. Een mogelijk punt van kritiek is de lange tijdsspanne die hij behandelt: twee jaar tussen gevangenneming en vrijlating. Gaat dat niet tegen de vereiste eenheid van tijd in? Als voorbeelden à décharge haalt hij onder meer Terentius’ Zelfkweller (Heautontimorumenos) en Plautus’ Krijgsgevangenen (Captivi) aan, twee spelen waarvan de handeling meer dan een dag bestrijkt. Bovendien wijst hij op de eenheid van plaats als reden voor zijn concentratie van de handeling op de periode van verleiding tot bevrijding. Hij mocht het verhaal van het stuk zich niet op vele locaties laten afspelen, wat de bijbel wel zou vergen als hij Jozefs hele leven had behandeld: Israël en Egypte, het huis van Potifar, de gevangenis en het paleis van de farao. Zoals vele van zijn tijdgenoten, verdedigt hij de waarde van de komedie, die haar plaats in het curriculum nog moest verwerven. De protestantse reformatie stond ietwat huiverig tegenover toneel, die als mimetische kunst als het ware bedrog pleegde. Ook gingen er vaak allerlei ongeregeldheden mee gepaard zoals men al dan niet terecht meende. Crocus’ verdedigingsgronden zijn met name dat het een bijbels stuk betreft met stichtelijke inhoud, en dat ook de theologen van de vroege kerk bijbelstof in dichtvorm goten. Een belangrijk thema voor Crocus is, dat de ‘glibberige, gevaarlijke leeftijd’ (lubrica aetas), dat wil zeggen de jeugd die gemakkelijk tot het verkeerde gebracht kan worden, op het goede pad moet worden gehouden. 40 Daarom moet ze niet in aanraking komen met grove komedies, maar met een stuk dat pietas (gelovige vroomheid) toont. 37 Crocus, Opdracht aan Maarten Nieveen. 38 Vgl. Lucretius, De rerum natura 1, 936-938; Quintilianus, Institutio oratoria 3, 1, 4; ‘wormkruid met suiker’. 39 Crocus, Opdracht aan Maarten Nieveen. 40 Dit noemt hij in de Opdrachtbrief en in het stuk zelf, namelijk in de proloog, in de eerste scène van het tweede bedrijf, en in de tweede scène van het derde bedrijf
Page 1 and 2: Willem Frijhoff Onderwijsvernieuwin
Page 3 and 4: Onderwijsvernieuwing in Holland 129
Page 9 and 10: Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 17: Humanistische onderwijsvernieuwinge
Page 23 and 24: ‘Gepromoveerden zijn nog geen gel
Page 31 and 32: Afb. 3. Twee vrijwel identieke impr
Page 35 and 36: Afb 1. Maria Duyst van Voorhout, Vr
Page 37 and 38: De fundaties van de Vrijvrouwe van
Page 43 and 44: zelfstandig stof bestuderen en herh
Page 49 and 50: Arianne Baggerman en Rudolf Dekker
Page 51 and 52: Opvoeding en onderwijs in de late 1
Page 63 and 64: Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 69 and 70:
Onderwijshervorming in de Franse Ti
Page 71 and 72:
Page 73 and 74:
Page 75 and 76:
Page 77 and 78:
Page 79 and 80:
Thimo de Nijs Eton in Holland Kosts
Page 81 and 82:
Eton in Holland 207 schiedenis en w
Page 83 and 84:
Eton in Holland 209 slotte lijkt he
Page 85 and 86:
Afb. 1. F.B. Bardner, Gezicht op de
Page 87 and 88:
Eton in Holland 213 past op de scho
Page 89 and 90:
Eton in Holland 215 Een belangrijke
Page 91 and 92:
Hollands Spoor In Hollands Spoor wo
Page 93 and 94:
Afb. 3. Leesplankje ‘Aap, Noot, M
Page 95 and 96:
wordt, blijven de feiten beter in h
Page 97 and 98:
Ware schoolpaleizen: vormgeving van
Page 99 and 100:
school voor meisjes een nog verfijn
Page 101 and 102:
ende jeugd al vroegtijdig onder de
Page 103 and 104:
Afb. 6. ‘De Geboorte van de Daad
Page 105 and 106:
stellingen uit de erfgoedsector het
Page 107 and 108:
Verkiezings affiche van de NSB uit
Page 109 and 110:
De archievenman Gemeentearchief Ams
Page 111 and 112:
De archievenman 237 Verwijzingen Ar
show all

download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?