download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

140 Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel
de praktijk kennen als hij slechts een vrij grof onderscheid maakt tussen slimme en domme
leerlingen. De slimmeriken kunnen werkelijke eruditie bereiken, de dommen krijgen de
raad de heiligen vurig te vereren. 19 In het laatste advies zien we dat hem via de eruditie wel de
religieuze en morele verheffing van de leerlingen voor ogen staat. Dat kan men ook zien in
zijn Pappa, waar de voorbeeldzinnen allerlei levenslessen bevatten als ‘we worden allemaal
slechter door gebrek aan controle’ 20 en ‘Wie snel geeft, geeft dubbel.’ 21 ‘Mijn ouders hebben
me opgedragen me onder de tucht van die meester te stellen die me goed taalonderricht
geeft en mij een goede opvoeding in deugdzaam gedrag geeft.’ 22 Ook pleit hij voor een strenge
opvoeding: ‘Een docent die zijn leerlingen spaart is een ingehuurde knecht van de duivel
en een bederver van de jeugd.’ 23 De jongere zelf wil nauwelijks anders, aldus Murmellius, en
gaat naar een strenge onderwijzer: ‘Meester Timan heeft een goede reputatie, niet alleen
vanwege zijn onderwijs, maar ook om zijn strengheid en zijn wegrammelen van ondeugden.’
24 Het is uiteraard zeker mogelijk dat Murmellius dit soort zinnen inlaste vanuit een
vorm van milde ironie, evenals de zinnen waar de braafheid van afstraalt: ‘Eerbiedwaardige
docent, zoudt u mij willen toestaan vandaag twee uur van school weg te blijven.’ 25 ‘Laten we
naar de mis gaan.’ 26 Overigens kunnen schoolmeesters ook toegeeflijk zijn voor hun pupillen:
‘De meester heeft ons vrijaf gegeven om vandaag te spelen.’ 27 Of deze uitspraken nu ironisch
bedoeld zijn of serieus, er blijft wel staan dat Murmellius evenals zijn collega-humanisten
zich richt op pietas en bonae mores, op vroomheid en zedelijk goed gedrag, terwijl zijn
methode niet zuiver op de taal gericht is, maar op een uitgebreide kennis van de auteurs uit
de oudheid.
Toneel
Erasmus’ Gesprekken, Murmellius’ Pappa puerorum en Corderius’ Colloquia vormden een van de
opmaten naar een relatief veel beoefend genre binnen de humanistische onderwijsvernieuwing:
de lectuur en de opvoering van toneelstukken. Dat waren vaak stukken van Plautus en
Terentius en een enkele maal van Seneca of Griekse tragici, die meestal in een Latijnse vertaling
werden opgevoerd. Hiermee konden de leerlingen zich de conversatie in de taal der
19 Zie De Vroomen, Toneel op school, 60-61; Bot, Humanisme en onderwijs, 60-61.
20 ‘Omnes deteriores sumus licentia. Wir sind all arger ussgestattung des muttwillens.’ Murmellius, Ausgewählte Werke 5, 10;
vgl. Terentius, Heautontimorumenos 483.
21 ‘Qui cito dat, bis dat. Wer bald gibt, der gibt zwuren’; vgl. De toen veelgebruikte verzameling van ‘opvoedende’ citaten
Publilius Syrus 235, Sententiae; ‘Bis dat, qui dat celeriter’. Murmellius, Ausgewählte Werke V, 11.
22 ‘Parentes mihi iusserunt ut tradam me in disciplinam ei magistro, qui et literis me bene erudiat en bonis moribus recte
instituat. Myn olderen hebben my bevolen, dat ick my geeve onder eynen meyster, die my wail leeren onde to den duechden
holden moech.’ Murmellius, Ausgewählte Werke V, 9.
23 ‘Praeceptor discipulis suis indulgens pecuniae gratia est diaboli mancipium et corruptor iuventutis. Ein meyster, die synen
disciplen hoenen willen to leet om geldes wil, ys eyn knecht des duvels unde ein verderver der jongen.’ Murmellius,
Ausgewählte Werke V, 10
24 ‘Timannus ludi magister non doctrinae solum sed severitatis etiam et vitiorum castigationis vulgo laudatur. Meyster Timan
die schoilmeyster wort gelavet gemeynlic nycht alleyn om der leer wil, mer ouch om die stracheyt ende straffinge der
boverye’ Murmellius, Ausgewählte Werke V, 9-10. Dit is een toespeling op rector Timan Kemner die Murmellius als conrector
aantrok voor de Latijnse school te Münster. Aan hem droeg Murmellius zijn Enchiridion scholasticorum op, zie J. Freundgen,
Des Johannes Murmellius pädagogische Schriften, Paderborn 1894, 18-21.
25 ‘Venerabilis praeceptor, liceat mihi pace tua hodie duabus horis abesse schola. Erwerdige meyster, wilt mich oyrlof geeven,
datich moeghe twe uren huyden uyt der scholen blyven.’ Murmellius, Ausgewählte Werke V, 12.
26 ‘Eamus auditum missam! Laet ons gaen, om miss to horen!’, Murmellius, Ausgewählte Werke V, 13.
27 ‘Ludi magister fecit nobis potestatem hodie lusitandi. Der scholemeyster heft ons oyrlof gegeven huyden to spelen.’ Murmellius,
Ausgewählte Werke V, 11.