download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel 139
is, en rangschikt. Plinius, de bekende auteur van de Historia Naturalis las nooit iets zonder
er een uittreksel van te maken. 15 Want vaak stuiten we bij de lectuur op vele memorabele
zinsneden, die we, als we ze niet ordenen, weer gemakkelijk vergeten. Als we ze
dan weer zouden willen opzoeken, zouden we bijna dat hele boek opnieuw moeten
doorbladeren. Maar wanneer we korte uittreksels hebben gemaakt, zullen we diezelfde
passages gemakkelijk terugvinden. Ook moet de leerling aforismen die hetzelfde
onderwerp betreffen, aantekenen en op een plaats verzamelen.
Er kleefde aan de lectuur van de schrijvers echter een bezwaar: de jongens leerden de schrijftaal,
niet de spreektaal. Om dit bezwaar op te heffen schreef Erasmus zijn befaamde Colloquia
familiaria (Gesprekken tussen vrienden), net als de Fransman Maturinus Corderius
deed. 16 Murmellius vervaardigde zijn tweetalige Pappa, die uit vier delen bestaat: een thematisch
gerangschikte woordenlijst, zinnen die bij de conversatie gebruikt kunnen worden,
ethische voorschriften en spreekwoorden. In het tweede gedeelte komen we het volgende
gesprekje tussen tienjarigen tegen, die in een ‘natuurmethode’ niet zouden misstaan. Het
doel van het onderwijs zijn de artes liberales, in het bijzonder het trivium. Het oostelijk aandoend
Nederlands zal te maken hebben met Murmellius’ geboorteplaats Roermond:
Salve! Wes gegroet. (...)
Salvus sis in Christo! Wes salich in Christo! (...)
Ut vales? Ho bistu te pas?
Dei gratia bene valeo. Ick sy wal to pas durch die genade godes. (...)
Quod est tibi nomen? Ho heystu? Welk is dyn name?
Joannes. Joannes.
Cuias es? Uyt wat lande bistu?
Frisius. Eyn vryese.
Saxo. Ein sasse.
Batavus. Ein betouwer of hollander.
Helvetius Ein schwitzer.
Suevus Ein schwab.
Cur huc advenisti? Wayr om bistu hyr gecomen?
Liberalium studium gratia. Om vrye konsten te leren.
Studendi Latini eloquii causa in hanc Von wegen latinsches ziergesprechs zu lernen
urbem veni. bin ich in dise stat kummen. 17
Zo was rector Murmellius, die een universitaire opleiding in Keulen had gehad, een theoretisch
en praktisch onderwijsvernieuwer. Anders echter dan Erasmus en vele anderen, was
zijn pleidooi niet zozeer gericht op de taalverwerving op zich, als wel op het verwerven van
eruditio, een grondige kennis van de klassieke auteurs. 18 Murmellius laat zich als een man van
15 Zie Plinius Minor, Epistulae 3.5.10.
16 Overigens was er ook een boekje met eenvoudige dialogen van Hermannus Torrentinus, rector te Zwolle, zie De Vroomen,
Toneel op school, 65-66.
17 J. Murmellius, Ausgewählte Werke des münsterischen Humanisten J. Murmellius. Ed. A. Bömer. 5 dln. (Münster 1892-1895) V, 7-8.
18 Vgl. Bot, Humanisme en onderwijs, 93-94; De Vroomen, Toneel op school, 51; Mehl, ‘Johannes Murmellius’s Approach to the
artes liberales.’