download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

236 De archievenman
nederlaag tegen het Vossiusgymnasium beschreven wordt. Het is bijna vertederend om te
zien hoe naast wedstrijdverslagen ook de ledentallen, de inkomsten uit contributie en de
uitgaven aan materiaal (80 cent voor een pingpongbal) door de meisjes keurig werden bijgehouden
in een schriftje. Van een heel andere orde is een stuk uit het archief van de Vierde
Openbare Lagere Montessorischool. Op deze lagere school zaten veel joodse kinderen die
tijdens de Tweede Wereldoorlog op een aparte school, de Joodse Montessorischool, terechtkwamen.
Vrijwel alle kinderen zijn op deportatie gesteld, zo blijkt uit het leerlingenregister
dat in het archief bewaard is gebleven.
De archieven van de M.M.S. en de Vierde Openbare Lagere Montessorischool zijn betrekkelijk
klein, zeker in vergelijking met dat van de Eerste openbare handelsschool (O.H.S.)
(1869-1965). Deze school werd opgericht om naast de vernieuwde H.B.S. gespecialiseerd
handelsonderwijs te kunnen blijven aanbieden. Na een korte periode aan de Keizersgracht
trok de school in 1901 definitief in het bekende gebouw aan het Raamplein. Het archief van
de O.H.S. is een ware goudmijn te noemen. Naast wat meer formele stukken over onder
meer de financiën is er veel informatie over de leerlingen en de leraren te vinden. Het is bijvoorbeeld
mogelijk de rapporten van alle leerlingen die tussen 1883 en 1962 op school gezeten
hebben na te slaan. Leerlingenkaarten (waarvan sommigen met pasfoto!) met informatie
over de vakken die de kinderen volgden, de cijfers die ze kregen, hun thuissituatie en
de school die ze voor de O.H.S. bezochten, geven een nog uitgebreider beeld van de jongens
en meisjes op de handelsschool. Spijbelaars kunnen worden opgespoord in de absentieregisters
en de administratie van de bruikleen van schoolboeken laat zien wat de leerlingen geacht
werden te lezen. Er is daarnaast een grote collectie foto’s in het archief aanwezig, variërend
van statige portretten van enkele leraren tot klassenfoto’s en foto’s gemaakt tijdens
een schoolreis naar Hengelo en Enschede in 1908.
Natuurlijk bestaan ook in veel andere Hollandse archieven dergelijke mooie schoolarchieven
die zeker de moeite waard zijn. Het Amsterdams archief is echter bijzonder door
haar enorme omvang en veelzijdigheid. Dat een groot archief als dit ook nadelen heeft,
wordt helaas al snel duidelijk wanneer er stukken worden opgevraagd. Hoewel je niet altijd
lang hoeft te wachten op een stuk – 20 minuten wordt beloofd en ook in veel gevallen wel
waar gemaakt – is het uitgiftesysteem tijdrovend. Omdat je maar één stuk per keer naar je tafel
mag meenemen, is veel op en neer lopen noodzakelijk. Hele dozen rustig doornemen is
er dus niet bij en de kans op het vinden van onverwachte prachtstukken is daarmee aanzienlijk
kleiner dan in andere archieven. Op de website belooft het archief verbeteringen in
de toekomst: in het nieuwe gebouw is de afstand tussen depot en studiezalen kleiner
waardoor veel wachttijd bespaard kan worden en ook de publieksruimten zullen toegankelijker
worden. Als we de website mogen geloven zal de archiefbezoeker na een wat rommelige
en wellicht ongemakkelijke periode tijdens de verhuizing uiteindelijk in een ware ‘archiefhemel’
terechtkomen.