download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Humanistische onderwijsvernieuwingen en Latijns toneel 137
Anders geformuleerd: de middeleeuwers stond een deductieve methode voor ogen – de Latijnse
grammatica werd gezien als een logisch systeem dat als het al niet door de overgeleverde
teksten kloppend was, toch zeker sluitend gemaakt moest worden -, terwijl de humanisten
er een meer inductieve denktrant op na hielden. In die zin was de humanistische
beweging tevens een reactie op het scholastieke denken dat de middeleeuwen had gekenmerkt.
De leerlingen moesten via lectuur van klassieke en humanistische auteurs zo snel
mogelijk hun taalgebruik leren kennen en toepassen.
De lectuur van klassieke auteurs was niet het eigenlijke doel van de humanisten. Dat was
veeleer opvoeding, intellectuele vorming en godsvrucht, volgens het socratisch adagium dat
kennis tot goed handelen leidt. ‘Alle ellende in een mensenleven komt voort uit onkunde en
onwetendheid’, aldus de Amsterdamse rector Petrus Apherdianus in 1560, wel heel stellig.
Ook andere docenten en rectoren lieten dergelijke geluiden horen. 10 Georgius Macropedius,
Broeder van het Gemene Leven en werkzaam te Utrecht en Den Bosch, verbond de bonae litterae
met zedelijke opvoeding in de opdracht aan zijn leerlingen bij de klucht Aluta, die in
1535 een van de eerste gedrukte ‘nieuwe’ toneelstukken van de noordelijke Nederlanden
was:
Waar zouden de jonge leerlingen meer aan hebben voor hun kennis, wat zou meer bijdragen
tot de literaire vorming van de ‘middenklassers’, waarvan hebben de meest gevorderde
leerlingen, ja alle samen meer profijt voor een deugdzaam leven, dan een serieuze
komedie? 11
De humanisten hadden dus niet alleen aandacht voor de onderwijsinhoud, maar ook over de
didactiek en het pedagogisch klimaat van het onderwijs en de opvoeding. Ze waren de eersten
die serieus rekening hebben gehouden met de aard en het bevattingsvermogen van het
kind, zonder overigens te vervallen in de ‘kindgerichtheid’ in de moderne zin van het woord.
Joannes Murmellius
Humanisten als Erasmus dachten na over de onderwijsvernieuwing, maar vanaf de zijlijn.
De ‘aartshumanist’ gaf zelf geen onderwijs aan een middelbare school. Dat lag anders bij Joannes
Murmellius (1480-1517), die zijn theoretische reflectie op het onderwijs onmiddellijk
kon toetsen aan de praktijk van alledag. Hij was namelijk van 1500 tot 1513 werkzaam als
conrector en vanaf 1507 als rector van de Latijnse school te Münster en werd daarna schoolleider
in Alkmaar, waar hij tot 1517 aanbleef. Toen in dat jaar Gelderse troepen de stad
binnenvielen, vluchtte Murmellius naar Zwolle, waar hij meester van de vierde klas werd. Al
spoedig kreeg hij een positie aan de school te Deventer, waar hij zelf zijn onderwijs had genoten
onder de beroemde humanist Alexander Hegius. Kort daarop stierf hij echter. Hij
geldt als een van de belangrijke onderwijsvernieuwers van de Lage Landen. 12
10 Met deze opvatting kan men de humanisten cerebraliteit verwijten: de rede op zich brengt tot goed handelen. De rol van
de gevoelens wordt daarmee verwaarloosd, zie bijv. Bot, Humanisme en onderwijs, 73. Anders was het gesteld met het de jezuïeten
en hun toneel. De Societas Jesu appelleerde aan de hele mens met haar spektakelstukken.
11 G. Macropedius, Aluta (1535), red. J. Bloemendal en J.W. Steenbeek (2 e druk; Voorthuizen 1997), 38-39.
12 Over hem o.m. J.V. Mehl, ‘Johannes Murmellius’s Approach to the artes liberales and Advice to Students in his Didascalici libri
duo (1510).’ In: R. Schnur e.a. (eds), Acta Conventus Neo-Latini Hafniensis. Proceedings of the Eighth International Congress of Neo-
Latin Studies. Copenhagen 12 August to 17 August 1991 (Binghamton, New York 1994) 641-650; J.A. Groenland, M. van der Weij
en L. de Wreede, ‘Het humanisme in leven en werk van Murmellius, Snellius en De Brune’. Zie: www.murmellius.com.