download de pdf - Holland Historisch Tijdschrift

Afb. 6. ‘De Geboorte van de Daad’, beeldhouwwerk
van Hildo Krop aan de Hogere Burgerschool,
Jozef Israëlskade. Foto: Henk Laloli.
straat 23 (1917) behoren tot een van zijn eerste opdrachten.
Ook voor de binnenkant van de school
heeft Krop houtsnijwerken gemaakt. Bekender
zijn de beelden aan de gevels van de tweelingscholen
aan de P.L. Takstraat 33 en 34 (bij de Jozef Israelskade):
de voormalige Tweede Openbare Handelsschool
en de Eerste Hoogere Burgerschool
met drie-jarige cursus uit 1924. Krop ontwierp
voor deze hoog aan de gevel geplaatste beeldengroepen,
symbolische onderwerpen zoals ‘De Geboorte
van de Daad’ (1923). Ook de interieurs werden
voorzien van hoogwaardige kunst. Peter Alma
en Joop Sjollema beschilderden beiden de hallen
van de twee scholen respectievelijk met handelsonderwerpen
en de uitbeelding der seizoenen.
Na de Tweede Wereldoorlog nam kunst in de
schoolgebouwen een hoge vlucht, mede door de
invoering van de percentageregeling in 1955 die
bepaalde dat één of anderhalf procent van de
bouwsom van een school voor kunst gebruikt
mocht worden. Vrijwel elk Amsterdams schoolgebouw,
voor kleuter-, lager en middelbaar onderwijs,
werd van kunst voorzien en dat heeft een
Ware schoolpaleizen 229
enorme schat aan kunstwerken in allerlei vormen
opgeleverd.
De ontwerpopvatting veranderde in deze jaren
zodanig dat de esthetiek van de architectuur van
het Nieuwe Bouwen uit de jaren twintig van invloed
waren. De Eerste Openluchtschool voor het
Gezonde Kind (1928) van Jan Duiker heeft als inspiratiebron
gediend voor de ontwerpen van een
groot aantal gemeentescholen die zich kenmerken
door beton, glas en staal.
De tekst van het Bouwkundig Weekblad uit 1958:
Als leerling neem je na een aantal jaren afscheid,
wat blijft zijn de leraren ...èn de kille
muren. Toch is de sfeer van de school belangrijker
voor het kind dan men zou denken (...).
Dat bewijst niet dat alle schoolgebouwen van vóór
de Tweede Wereldoorlog zonder gevoel voor
kunstzin waren gebouwd, maar wel dat de denkbeelden
over het psychische welbevinden van de
jeugd radicaal waren veranderd.
Yteke Spoelstra
Noten
1 Met hartelijke dank aan Jouke van der Werf voor zijn
commentaar en aanwijzingen bij dit artikel.
2 ‘Het interieur van het Spinoza-lyceum te Amsterdam’,
Bouwkundig Weekblad (1958) 398
3 Het onderzoek heet: Schoolvoorbeelden en werd uitgevoerd
door Guido Hoogewoud, Yteke Spoelstra en projectleider
Jouke van der Werf van Bureau Monumenten en Archeologie
(BMA) in Amsterdam.
4 A. van der Woud, Waarheid en Karakter. Het debat over de
bouwkunst 1840-1900 (Rotterdam 1997) 15.
5 P.Th.F.M. Boekholt en E.P. de Booy, Geschiedenis van de
school in Nederland, vanaf de middeleeuwen tot aan de huidige
tijd (Assen/ Maastricht 1987) 181.
6 P. Bakker, Jeugd in de Pijp (Amsterdam 1947) 35-36.
7 Van der Woud, Waarheid en Karakter, 143 en 227.
8 Van der Woud, Waarheid en Karakter, 103-104. De uitspraak
is van E. Gugel in zijn boek Geschiedenis der Bouwstijlen
in de hoofdtijdperken der architectuur (Amsterdam z.j.)
9 A.H. Bergink, Schoolhygiëne in Nederland in de negentiende
eeuw (Veendam 1965) 133
10 J. Ligthart, Jeugdherinneringen (Den Haag 1922; eerste
druk 1913) 280.
11 E.J. Rothuizen, H.J. Kock en K. Brants, Scholenbouw
(Goes 1924) 22.