lesboekje varkens in beeld.pdf - Inagro
lesboekje varkens in beeld.pdf - Inagro
lesboekje varkens in beeld.pdf - Inagro
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
‘… Natuuronderwijs <strong>in</strong> het basisonderwijs is situaties creëren<br />
waar<strong>in</strong> de leerl<strong>in</strong>gen de kans krijgen om te ontdekken, te<br />
ervaren, te exploreren en al spelend te onderzoeken …’<br />
‘… In een door mensen geconstrueerde wereld kan men zich moeilijk een situatie voorstellen<br />
die niet <strong>in</strong> m<strong>in</strong>dere of meerdere mate een technische dimensie bezit. Dit is ook de wereld waar<strong>in</strong><br />
jonge k<strong>in</strong>deren opgroeien en waarop ze zowel mentaal als materieel greep willen krijgen …’<br />
‘… leren reken<strong>in</strong>g houden met andere gez<strong>in</strong>svormen dan het eigen gez<strong>in</strong> of <strong>in</strong> het eigen denken<br />
en handelen vormen van racisme en etnocentrisme leren onderkennen en vermijden …’<br />
‘… De k<strong>in</strong>deren verwerven <strong>in</strong>zicht en worden vaardig <strong>in</strong> het omgaan met de dagelijkse of cyclische<br />
tijd en met de historische of l<strong>in</strong>eaire tijd, …’<br />
Dit zijn enkele citaten uit de e<strong>in</strong>dtermen voor het basisonderwijs rond natuur, techniek, ruimte,<br />
maatschappij, tijd, … Het is voor leerkrachten niet altijd eenvoudig om met hun leerl<strong>in</strong>gen deze<br />
e<strong>in</strong>dtermen te behalen. Met dit <strong>beeld</strong>materiaal willen wij jullie op weg helpen. Duidelijk <strong>beeld</strong>materiaal<br />
is moeilijk te v<strong>in</strong>den, maar is heel belangrijk. We leven nu eenmaal <strong>in</strong> een visuele cultuur, waar<br />
<strong>beeld</strong>en langer blijven hangen dan woorden. Het bijbehorende lesmateriaal is zo opgesteld dat de<br />
leerl<strong>in</strong>gen op een leuke en speelse manier leren werken met het <strong>beeld</strong>materiaal en kennis opdoen<br />
over landbouw, het gez<strong>in</strong>sleven, de natuur, …<br />
Door realistische foto’s aan te bieden willen wij een waarheidsgetrouw <strong>beeld</strong> geven van onze<br />
landbouw. Zo kunnen de k<strong>in</strong>deren zien hoe het er <strong>in</strong> werkelijkheid aan toegaat. Een <strong>varkens</strong>stal is<br />
niet kleurrijk, een varken is niet felroze en mest heeft niet alle kleuren van de regenboog.<br />
Bekijk de foto’s met je leerl<strong>in</strong>gen, steek je neus <strong>in</strong> de lucht en voor je het weet sta je al met je voeten<br />
<strong>in</strong> de aarde, op een echte boerderij.<br />
Wat kan je zoal verwachten?<br />
BOER <strong>in</strong> BEELD bestaat uit verschillende themareeksen.<br />
Elke reeks behandelt een bepaald aspect van de boerderij, een bepaalde teelt of diersoort.<br />
Een fotoreeks bestaat uit de volgende elementen:<br />
• Tien tot vijftien basisfoto’s, gedrukt op hard karton op A4-formaat. Op de achterkant van<br />
deze foto’s v<strong>in</strong>d je (voor)leesteksten, weetjes, opdrachtjes of zegswijzen.<br />
• Bij elke reeks hoort ook een aanvullende reeks foto’s die het thema verder uitdiepen.<br />
Deze foto’s v<strong>in</strong>d je <strong>in</strong> het kle<strong>in</strong> op de achterkant van de basisfoto’s. Je kan ze via de website<br />
www.onthaalopdeboerderij.be/landbouweducatie bijbestellen of downloaden.<br />
• Een <strong>lesboekje</strong> met meer uitleg over de te behalen e<strong>in</strong>dtermen/ontwikkel<strong>in</strong>gsdoelen, enkele<br />
suggesties en voorstellen voor lessen en de nodige achtergrond<strong>in</strong>formatie over het thema.<br />
De fotoreeksen, aangevuld met extra werkblaadjes, knutselopdrachten, tekenprenten enz. v<strong>in</strong>d je<br />
ook terug op de website www.onthaalopdeboerderij.be/landbouweducatie.<br />
- 1 -
- 2 -<br />
Varkens <strong>in</strong> <strong>beeld</strong><br />
De <strong>varkens</strong>houderij is een beetje een mysterieuze sector. Alles gebeurt b<strong>in</strong>nenshuis <strong>in</strong> de stallen,<br />
onder andere door de problematiek rond hygiëne, ziektes, mest … Het is soms moeilijk om een<br />
<strong>varkens</strong>bedrijf te bezoeken. Dat is heel jammer, want de <strong>varkens</strong>houderij is een boeiende sector<br />
waar je heel veel mee kan doen <strong>in</strong> de klas. Daarom bieden wij een fotoreeks over de <strong>varkens</strong>houderij<br />
aan, zodat leerkrachten toch rond dit leerrijke, boeiende thema kunnen werken en op die manier<br />
bepaalde e<strong>in</strong>dtermen voor het vak wereldoriëntatie kunnen behalen. Om het met het bekende<br />
gezegde te verwoorden: ‘Als de berg niet naar Mohammed komt, komt Mohammed naar de berg.’<br />
Varkensvlees is alom aanwezig <strong>in</strong> onze voed<strong>in</strong>g, maar hoe komt een <strong>varkens</strong>haasje op ons bord<br />
terecht? Vele mensen weten dit niet. Daarom v<strong>in</strong>d je hier als leerkracht <strong>beeld</strong>en en lesmateriaal om<br />
de k<strong>in</strong>deren dichter bij het varken te brengen en een aantal vooroordelen erover weg te werken.<br />
Want een varken is niet zo’n vuil of dom beest als velen denken.<br />
Aan de slag<br />
Het werken met de foto’s <strong>in</strong> de klas is uitgewerkt <strong>in</strong> drie stappen. De eerste stap is een kennismak<strong>in</strong>g<br />
met de foto’s en is erop gericht aandachtig te leren kijken. In stap twee gaan we dieper <strong>in</strong> op het<br />
onderwerp. We willen de k<strong>in</strong>deren meer bewust maken van het thema. De derde stap geeft je de<br />
kans de leerl<strong>in</strong>gen op een plezierige manier te evalueren. Het <strong>lesboekje</strong> bevat ook bijkomende<br />
<strong>in</strong>formatie over het thema, leuke activiteiten, websites … Zo kan je een hele tijd met dit lesmateriaal<br />
aan de slag.
Inhoud<br />
E<strong>in</strong>dtermen ....................................................................................................................................................... 6<br />
Aan de slag....................................................................................................................................................... 8<br />
Ideeënbus ...................................................................................................................................................... 12<br />
Op de achtergrond, <strong>in</strong>fo voor de leerkracht ......................................................................................... 14<br />
Bronnen ......................................................................................................................................................... 18<br />
Woordenschatlijst ....................................................................................................................................... 19<br />
Colofon .......................................................................................................................................................... 21<br />
Pictogrammen<br />
Onderwijs/leergesprek kr<strong>in</strong>ggesprek<br />
zelfstandig werken partnerwerk<br />
groepswerk luisteren<br />
denken zoeken<br />
lezen lijmen<br />
knippen meten<br />
tekenen<br />
- 3 -
- 4 -<br />
E<strong>in</strong>dtermen<br />
Wereldoriëntatie<br />
De leerl<strong>in</strong>gen<br />
1.1 kunnen <strong>in</strong> een beperkte verzamel<strong>in</strong>g van mensen, dieren en planten gelijkenissen en<br />
verschillen ontdekken en op basis van m<strong>in</strong>stens één criterium een eigen orden<strong>in</strong>g aanbrengen<br />
en verantwoorden.<br />
1.4 kunnen illustreren dat de mens de aanwezigheid van planten en dieren <strong>in</strong> zijn omgev<strong>in</strong>g<br />
beïnvloedt.<br />
2.9 brengen waarder<strong>in</strong>g op voor eenvoudige <strong>in</strong>ventieve technieken en voor esthetische aspecten<br />
van technische constructies en voorwerpen.<br />
4.8 kunnen illustreren dat verschillende sociale en culturele groepen verschillende waarden en<br />
normen bezitten.<br />
5.9 tonen belangstell<strong>in</strong>g voor het verleden, heden en toekomst, hier en elders.<br />
7. kunnen op hun niveau verschillende <strong>in</strong>formatiebronnen raadplegen.<br />
Muzische vorm<strong>in</strong>g<br />
De leerl<strong>in</strong>gen kunnen<br />
5.1 <strong>beeld</strong>signalen waarnemen zodat men opvallend goede en m<strong>in</strong>der geslaagde d<strong>in</strong>gen kan<br />
doorzoeken en herkennen.<br />
Nederlands<br />
De leerl<strong>in</strong>gen kunnen de <strong>in</strong>formatie achterhalen <strong>in</strong><br />
1.3 een uiteenzett<strong>in</strong>g of <strong>in</strong>structie van een medeleerl<strong>in</strong>g, bestemd voor de leerkracht.<br />
De leerl<strong>in</strong>gen kunnen op basis van hetzij de eigen men<strong>in</strong>g, hetzij <strong>in</strong>formatie uit andere bronnen de<br />
<strong>in</strong>formatie beoordelen die voorkomt <strong>in</strong><br />
1.8 een discussie met bekende leeftijdsgenoten.<br />
De leerl<strong>in</strong>gen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze<br />
2.1 aan leeftijdsgenoten <strong>in</strong>formatie over zichzelf verschaffen.<br />
2.5 vragen van de leerkracht <strong>in</strong> verband met een behandeld onderwerp beantwoorden.<br />
2.7 bij een behandeld onderwerp vragen stellen die begrepen en beantwoord kunnen worden<br />
door leeftijdsgenoten.<br />
De leerl<strong>in</strong>gen kunnen het gepaste taalregister hanteren als ze op basis van vergelijk<strong>in</strong>g hetzij met<br />
de eigen men<strong>in</strong>g, hetzij met andere bronnen<br />
2.9 <strong>in</strong> een gesprek kritisch reageren op de vragen en opmerk<strong>in</strong>gen van bekende volwassenen.<br />
2.10 tijdens een discussie met bekende volwassenen over een behandeld onderwerp passende<br />
argumenten naar voren brengen.
Sociale vaardigheden<br />
De leerl<strong>in</strong>gen<br />
1.2 kunnen <strong>in</strong> de omgang met anderen respect en waarder<strong>in</strong>g opbrengen.<br />
1.6 kunnen kritisch zijn en een eigen men<strong>in</strong>g formuleren.<br />
1.9 kunnen ongelijk of onmacht toegeven, kritiek beluisteren en eruit leren.<br />
2 kunnen <strong>in</strong> functionele situaties een aantal verbale en niet-verbale gespreksconventies<br />
naleven.<br />
- 5 -
- 6 -<br />
Aan de slag<br />
Beelden die spreken<br />
Algemeen doel<br />
Kennismak<strong>in</strong>g met de foto’s, aandachtig leren kijken en lezen.<br />
Doelstell<strong>in</strong>gen<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen plezier beleven aan activiteiten waardoor ze de wereld verkennen.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen uit een aantal vaststell<strong>in</strong>gen zelf conclusies trekken.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen het verhaal voorlezen en begrijpen.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen de foto’s kritisch bekijken en verwoorden wat ze zien.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen vragen stellen over wat ze zien op de foto’s.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen vragen stellen waarop de antwoorden onderzoekbaar of opzoekbaar zijn.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen onder meer de volgende woorden begrijpen en gebruiken:<br />
<strong>in</strong>enten, omnivoor, <strong>varkens</strong>houder, oormerk, sanitelnummer, beer, zeug, big, ...<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen zich <strong>in</strong>leven <strong>in</strong> het leven van een <strong>varkens</strong>houder.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen leren de <strong>varkens</strong>teelt van dichtbij kennen.<br />
Materiaal<br />
• Foto’s ‘Varkens <strong>in</strong> <strong>beeld</strong>’<br />
Lesverloop<br />
Introductie<br />
De leerl<strong>in</strong>gen zitten samen met de leerkracht <strong>in</strong> een praatkr<strong>in</strong>g. Laat de k<strong>in</strong>deren verwoorden<br />
wat ze al weten over de <strong>varkens</strong>teelt.<br />
Toon hen de foto’s en laat ze vertellen wat ze zien. Straks vertel je hen het verhaal dat erbij<br />
hoort.<br />
Kern<br />
Om beurten vertellen twee leerl<strong>in</strong>gen het verhaal op de achterkant van de foto. De andere<br />
leerl<strong>in</strong>gen schrijven ondertussen de woorden op die ze niet begrijpen.<br />
We lezen het verhaal twee keer, zodat alle leerl<strong>in</strong>gen het verhaal goed gehoord hebben.<br />
Na het voorlezen worden de moeilijke woorden uitgelegd. (Er staat een verklarende<br />
woordenlijst op het e<strong>in</strong>de van deze bundel.) Vraag eerst of er leerl<strong>in</strong>gen zijn die het woord<br />
kennen en laat hen het uitleggen.<br />
Toon de foto’s en stel er enkele vraagjes over: Waar dient dit voor? Waarom zou de boer dit<br />
doen? … Als je een foto besproken hebt, hang die dan op aan het bord en laat de leerl<strong>in</strong>gen
enkele kernwoorden erbij bedenken.<br />
Als alle foto’s ophangen, mogen de leerl<strong>in</strong>gen vertellen wat ze het opmerkelijkst vonden, wat<br />
ze niet wisten, wat ze wel al wisten, waar ze al iets over gehoord hebben, bv. op tv.<br />
Nu kunnen de leerl<strong>in</strong>gen z<strong>in</strong>nen maken met de kernwoorden. Op die manier kan je controleren<br />
of de leerl<strong>in</strong>gen de woorden begrijpen.<br />
Slot<br />
Laat de k<strong>in</strong>deren een woordzoeker maken met de kernwoorden.<br />
Doe je zeg!<br />
Algemeen doel<br />
De leerl<strong>in</strong>gen bewust maken over de <strong>varkens</strong>houderij, met de voor- en nadelen ervan.<br />
Doelstell<strong>in</strong>gen<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen uit een aantal vaststell<strong>in</strong>gen zelf conclusies trekken.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen vragen stellen waarop de antwoorden onderzoekbaar of opzoekbaar zijn.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen zich <strong>in</strong>leven <strong>in</strong> het leven van een <strong>varkens</strong>houder.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen beseffen dat een landbouwbedrijf vasthangt aan regels en een bepaald ritme.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen een gepast taalregister gebruiken tijdens de discussie.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen met elkaar discussiëren over een bepaald thema.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen een standpunt passend beargumenteren.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen argumenten of men<strong>in</strong>gen van iemand anders aanvaarden.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen hun eigen men<strong>in</strong>g verwoorden en samenvatten wat anderen willen<br />
zeggen.<br />
Materiaal<br />
• Foto’s ‘Varkens <strong>in</strong> <strong>beeld</strong>’<br />
Lesverloop<br />
Introductie<br />
De leerl<strong>in</strong>gen zitten samen met de leerkracht <strong>in</strong> een praatkr<strong>in</strong>g. Laat de k<strong>in</strong>deren de foto’s<br />
nog eens zien en laat hen het verhaal over de foto nog eens vertellen.<br />
Kern<br />
Houd met de leerl<strong>in</strong>gen enkele discussies over het thema. Er staan mogelijke discussiethema’s<br />
en startvragen <strong>in</strong> de ideeënbus (p. 13). Duid een discussiejuf of –meester aan die de groep<br />
<strong>in</strong> goede banen leidt. Dat wil zeggen: de beide kanten aan het woord laten, ervoor zorgen dat<br />
- 7 -
- 8 -<br />
de leerl<strong>in</strong>gen niet door elkaar praten, eventueel samenvatten wat er gezegd wordt. (Neem<br />
deze taak bij de eerste discussie zelf op. Op die manier kunnen de leerl<strong>in</strong>gen zien wat ze<br />
moeten doen.)<br />
Deel de klasgroep op <strong>in</strong> twee groepen: de <strong>varkens</strong>houders (pro) en de tegenpartij (contra).<br />
Laat de k<strong>in</strong>deren eerst argumenten opschrijven, zodat ze kunnen argumenteren waarom ze<br />
pro of contra zijn. Wissel per discussie af, zodat elk k<strong>in</strong>d zeker eens pro en eens contra<br />
is geweest. De k<strong>in</strong>deren moeten elkaar laten uitspreken. Laat elke discussie ongeveer vijf<br />
m<strong>in</strong>uten duren en laat de k<strong>in</strong>deren telkens tot een besluit komen.<br />
Slot<br />
Laat de k<strong>in</strong>deren om beurt verwoorden hoe ze zich bij de discussies voelden.<br />
Gezond boerenverstand aan zet<br />
Algemeen doel<br />
Evalueren wat de leerl<strong>in</strong>gen hebben geleerd.<br />
Doelstell<strong>in</strong>gen<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen plezier beleven aan activiteiten waardoor ze de wereld verkennen.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen onder meer de volgende woorden begrijpen en gebruiken:<br />
<strong>in</strong>enten, omnivoor, <strong>varkens</strong>houder, oormerk, sanitelnummer, beer, zeug, big,…<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen leren de <strong>varkens</strong>teelt van dichtbij kennen.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen verwoorden wat ze geleerd hebben.<br />
• De leerl<strong>in</strong>gen kunnen tegen hun verlies.<br />
Materiaal<br />
• Foto’s ‘Varkens <strong>in</strong> <strong>beeld</strong>’<br />
• Een prijs voor de w<strong>in</strong>naar<br />
Lesverloop<br />
Introductie<br />
Zet de tafels en stoelen aan de kant en verdeel de klasruimte (niet de leerl<strong>in</strong>gen) <strong>in</strong> drie<br />
delen: A, B en C.<br />
Straks lees je een aantal vragen met telkens drie mogelijke antwoorden. De leerl<strong>in</strong>gen<br />
hebben 10 seconden de tijd om bij het juiste antwoord te gaan staan. Wie het fout heeft, valt<br />
af. Speel het spel tot er nog ééntje over is.
Kern<br />
Zorg ervoor dat je voldoende vragen hebt om de quiz te spelen. Maak de vragen niet te<br />
moeilijk. Steek er af en toe ook een grappige vraag <strong>in</strong>.<br />
Laat de k<strong>in</strong>deren die afgevallen zijn na een tijdje opnieuw meedoen. (1 herkans<strong>in</strong>g)<br />
Laat de k<strong>in</strong>deren hun naam op het bord noteren als ze afgevallen zijn. Laat hen erbij schrijven<br />
hoeveel vragen ze juist hadden.<br />
De k<strong>in</strong>deren die afgevallen zijn, kan je papier geven zodat ze hun antwoord kunnen noteren.<br />
Dan kunnen ze zien hoeveel vragen ze <strong>in</strong> totaal juist hadden en zo blijven ze meedenken.<br />
Enkele voor<strong>beeld</strong>en van vragen:<br />
Wat zijn de ‘rookpijpjes’ aan de stal?<br />
A. Pijpjes waar de <strong>varkens</strong>houder zijn rookgerief <strong>in</strong> legt.<br />
B. Pijpjes om de <strong>varkens</strong>stal uit te roken.<br />
C. Pijpjes van het ventilatiesysteem.<br />
Wat is een omnivoor?<br />
A. Een alleseter<br />
B. Een planteneter<br />
C. Een vleeseter<br />
Een identiteitsnummer van een varken heet:<br />
A. Een volgnummer<br />
B. Een sanitelnummer<br />
C. Een beslagcode<br />
Speel de quiz.<br />
Slot<br />
Zet de klas terug <strong>in</strong> orde en reik een prijs uit aan de w<strong>in</strong>naar.<br />
- 9 -
- 10 -<br />
Ideeënbus<br />
Enkele ideetjes om dit thema verder uit te diepen …<br />
- Een gedicht maken over <strong>varkens</strong> kan heel verrassende d<strong>in</strong>gen opleveren.<br />
Wie weet zit er wel een nieuwe Paul Van Ostaijen <strong>in</strong> de klas.<br />
- Een bezoek aan een echt <strong>varkens</strong>bedrijf kan de leerl<strong>in</strong>gen helpen om een levendiger <strong>beeld</strong> te<br />
krijgen van de <strong>varkens</strong>houderij. Misschien kan je de leerl<strong>in</strong>gen de <strong>varkens</strong>houder laten <strong>in</strong>terviewen.<br />
Adressen v<strong>in</strong>d je op www.onthaalopdeboerderij.be/landbouweducatie.<br />
- Maak een beslagformulier voor het registreren van je huisdieren (dit moet een landbouwer doen<br />
voor zijn <strong>varkens</strong>) en ontdek het adm<strong>in</strong>istratieve werk van de <strong>varkens</strong>houder. Formulieren v<strong>in</strong>d je<br />
onder '<strong>varkens</strong>paspoort' op de website.<br />
- Je kan ook rekenen met <strong>varkens</strong>. Op de website v<strong>in</strong>d je enkele leuke rekenwerkblaadjes.<br />
- Probeer de spreekwoorden op de achterkant van de foto’s te verklaren.<br />
- Zelf een leuke woordzoeker maken met termen uit de <strong>varkens</strong>teelt.<br />
Je kan er ook eentje downloaden op de website.<br />
- De levenscyclus van het varken uittekenen of schilderen.<br />
Dit kan misschien leiden tot een klastentoonstell<strong>in</strong>g voor de hele school.<br />
- Een stripverhaal over het leven van het varken tekenen.<br />
Maak van je leerl<strong>in</strong>gen de evenknie van Studio Vandersteen, Merho, …<br />
- Een verhaal of opstel over <strong>varkens</strong> maken. Laat de k<strong>in</strong>deren hun fantasie gebruiken.<br />
- Rekenactiviteiten rond <strong>varkens</strong>: oppervlakte van een <strong>varkens</strong>stal, prijsbereken<strong>in</strong>gen, …<br />
Bij het luik ‘Op de achtergrond, <strong>in</strong>fo voor de leerkracht’ v<strong>in</strong>d je allerhande cijfermateriaal over de<br />
<strong>varkens</strong>houderij.<br />
- Verschillende <strong>varkens</strong>rassen ontdek je via het <strong>in</strong>ternet.<br />
- Werken rond de herkomst van <strong>varkens</strong> zou een leuke geschiedenisles kunnen worden.<br />
- Een toneelstuk maken over een varken.<br />
Zit er een Vlaamse Brad Pitt of Angel<strong>in</strong>a Jolie <strong>in</strong> de klas? Wie weet …<br />
- Producten leren kennen (proeven) waar <strong>varkens</strong>vlees <strong>in</strong> verwerkt wordt.<br />
Je kan een verkiez<strong>in</strong>g houden voor het lekkerste <strong>varkens</strong>vlees.<br />
- Zelf marsepe<strong>in</strong>en varkentjes maken en ook opeten, natuurlijk.<br />
- Het boek Animal Farm van George Orwell is een leuk boek om discussies <strong>in</strong> de klas mee uit te<br />
lokken.<br />
- …
Discussie- en nadenkpuntjes:<br />
- Hoe zouden jullie je voelen als jullie zo’n oormerk of tatoeage zouden krijgen?<br />
- Aan welke beroepen denk je nog als je kijkt naar de taken van een landbouwer?<br />
- De boer beschermt zijn biggen: werpkooi, tandjes en staartjes <strong>in</strong>korten.<br />
Zijn <strong>varkens</strong> dan zo agressief?<br />
- Wat doen onze ouders om ons te beschermen?<br />
- Hoe zouden jullie een <strong>varkens</strong>stal leuker maken aan de buitenkant?<br />
- Kunnen zieke mensen ook andere mensen besmetten? (Vogelgriep, aids, cholera, pest, …)<br />
- Wat doen mensen om te voorkomen dat er een epidemie uitbreekt?<br />
- Wat zouden jullie doen als er een ziekte uitbrak op school?<br />
- Zijn er nog omnivoren op de boerderij? Wat zijn carnivoren en herbivoren?<br />
- Welk <strong>varkens</strong>vlees kennen jullie? Eten jullie dit graag? (zie www.<strong>varkens</strong>vlees.be)<br />
- Zou een boer graag zijn werk doen? Ziet hij zijn <strong>varkens</strong> graag?<br />
- Waarom zou een boer de staartjes knippen? Zou hij dit zelf graag doen?<br />
Zou dit pijn doen bij de biggen?<br />
- V<strong>in</strong>den jullie het nodig dat er zo’n regels zijn rond mest? Waarom wel, waarom niet?<br />
- Wat gebeurt er met onze mest?<br />
- Waarom is het vlees van scharrel- of biologische <strong>varkens</strong> duurder?<br />
- Waarom zijn er zo we<strong>in</strong>ig scharrel<strong>varkens</strong>, denk je?<br />
- 11 -
- 12 -<br />
Op de achtergrond,<br />
<strong>in</strong>fo voor de leerkracht<br />
Een stukje geschiedenis<br />
Het verhaal beg<strong>in</strong>t bij het wilde varken <strong>in</strong> het Nabije Oosten. Daar werd er op <strong>varkens</strong> gejaagd voor<br />
het lekkere vlees. Na een tijdje begonnen de mensen de wilde <strong>varkens</strong> bij hun hutten te houden.<br />
Zo was het makkelijker om ze te slachten. Een <strong>varkens</strong>hoeder wandelde met de <strong>varkens</strong> door<br />
de bossen zodat ze allerhande noten, <strong>in</strong>secten en zo meer konden eten. Het viel de mensen op<br />
dat de dieren alles aten wat ze vonden, zowel planten als het afval van eten. Ze zagen <strong>in</strong> dat dit<br />
praktisch was: als het afval werd opgegeten, waren hun nederzett<strong>in</strong>gen geen lokmiddel meer voor<br />
ongedierte dat ziektes b<strong>in</strong>nenbracht. De <strong>varkens</strong> wroetten de grond om, hun mest bemestte die<br />
grond, ze ruimden afval op en werden lekker dik om op te eten.<br />
Langzaamaan werd het wilde zwijn een tam huisvarken.<br />
Eeuwen en verschillende kruis<strong>in</strong>gen later kwamen de <strong>varkens</strong>houders tot de huidige <strong>varkens</strong>.<br />
Het varken<br />
De Latijnse naam voor het varken is Sus scrofa domesticus. Het is een zoogdier, dat wil zeggen<br />
dat het melk zoogt. Een mannelijk varken heet een beer, een vrouwelijk varken is een zeug en de<br />
jongen zijn biggen.<br />
De dracht van een zeug is 3 maanden, 3 weken en 3 dagen. Meestal werpen de zeugen 9 tot<br />
15 biggen. Er ontstaat direct een hiërarchie onder de biggen. De sterkste kiezen onmiddellijk de<br />
voorste tepel, want daar komt de meeste melk uit. Later zijn het ook de sterkste biggen die het<br />
eerst bij de etensbak staan. De zwakke biggen daarentegen worden vaak verwond en hebben<br />
meer kans om te sterven.<br />
Varkens zijn niet zo lief en zachtaardig als ze eruitzien. Gewonde dieren worden vaak verstoten.<br />
Dit is een gedrag dat nog afstamt van de wilde <strong>varkens</strong>, waar gewonde dieren de kudde deden<br />
vertragen en zo een gevaar vormden met het oog op roofdieren. De keuze was simpel: ofwel het<br />
zwakke dier achterlaten ofwel het dier meenemen en de kans lopen aangevallen te worden.<br />
Het varken is een proper dier. Het houdt een deel van zijn hok als toilet, een ander deel als<br />
‘eetruimte’ en nog een ander deel als slaapplaats. Maar waarom ploetert een varken dan zo graag<br />
<strong>in</strong> de modder? Dat <strong>varkens</strong> van modder houden, komt door het feit dat ze niet kunnen zweten en de<br />
modder als afkoel<strong>in</strong>gsmiddel gebruiken. De modder beschermt hen ook tegen vliegen, parasieten,<br />
muggen, …<br />
Varkens zien niet goed, maar ruiken des te beter. Dat is een wetenschap die mensen al heel lang<br />
gebruiken om onder andere truffels uit de grond te halen. Ze hebben ook een ‘talenknobbel’: aan<br />
de hand van ongeveer 26 knorgeluiden communiceren ze met elkaar.
Het <strong>varkens</strong>bedrijf<br />
In deze rubriek bespreken we twee soorten <strong>varkens</strong>bedrijven: open en gesloten bedrijven.<br />
Onder de open <strong>varkens</strong>bedrijven heb je ook nog twee verschillende soorten, namelijk bedrijven die<br />
biggen kweken en bedrijven die biggen vetmesten.<br />
De <strong>varkens</strong>houders die biggen kweken, hebben fokzeugen. Het is hun doel de biggen te verkopen<br />
aan bedrijven die vlees<strong>varkens</strong> houden. De fokzeugen blijven dus op het bedrijf. Om de zeugen te<br />
bevruchten koopt de <strong>varkens</strong>houder het sperma van een beer <strong>in</strong> om daarmee de zeugen kunstmatig<br />
te <strong>in</strong>sem<strong>in</strong>eren. Wat hij koopt, kan hij kiezen <strong>in</strong> een catalogus waar<strong>in</strong> de sterke en m<strong>in</strong>der sterke<br />
kanten van de beer vermeld staan. Op die manier kan hij de zaadcellen kiezen die het beste bij zijn<br />
zeugen passen.<br />
Als een zeug ongeveer 8 maanden oud is, wordt ze de eerste keer bevrucht. Een paar dagen voor<br />
het werpen wordt de zeug naar een kraamhok gebracht, waar ze haar biggen kan werpen. Om<br />
te vermijden dat de zeug haar biggen verplettert, zet de <strong>varkens</strong>houder haar <strong>in</strong> een werpkooi. De<br />
biggen kunnen makkelijk aan de tepels en de zeug vormt geen gevaar voor haar biggen. Om de<br />
biggen warm te houden plaatst de <strong>varkens</strong>houder een rode lamp <strong>in</strong> de kooi, waar de biggen onder<br />
kunnen liggen. Na het werpen blijven de biggen ongeveer vier weken <strong>in</strong> het kraamhok.<br />
Als de biggen ongeveer 20 kg wegen, gaan ze naar een ander bedrijf, waar ze worden vetgemest.<br />
Als de <strong>varkens</strong> ongeveer 100 à 110 kg wegen, worden ze naar de slachterij gebracht om ze te<br />
laten slachten.<br />
Bij een gesloten <strong>varkens</strong>bedrijf gebeurt zowel het fokken als het vetmesten b<strong>in</strong>nen hetzelfde bedrijf.<br />
De <strong>varkens</strong> gaan er enkel buiten om geslacht te worden. Deze manier van werken heeft als voordeel<br />
dat er we<strong>in</strong>ig transport nodig is voor de <strong>varkens</strong>, waardoor er m<strong>in</strong>der kans is op besmett<strong>in</strong>g met de<br />
een of andere ziekte.<br />
Ziekten <strong>in</strong> het <strong>varkens</strong>bedrijf<br />
Voor kle<strong>in</strong>e, ongevaarlijke ziekten wordt de veearts <strong>in</strong>geschakeld. Maar het gebeurt dat er op een<br />
<strong>varkens</strong>bedrijf een ernstige besmettelijke ziekte ontdekt wordt. Dan moet er meteen een resem<br />
maatregelen genomen worden om deze ziekte te bestrijden.<br />
Sommige ziekten zijn dodelijk voor de dieren. In geval van bijvoor<strong>beeld</strong> <strong>varkens</strong>pest of mond- en<br />
klauwzeer worden zelfs alle <strong>varkens</strong> van de <strong>varkens</strong>houder vernietigd als er één van zijn dieren<br />
besmet blijkt te zijn. Voor de <strong>varkens</strong>houder is dit een ramp, want jarenlange selectie gaat dan<br />
volledig verloren.<br />
In de 18de en 19de eeuw had de uitbraak van dergelijke ziekten een nog grotere impact. Omdat<br />
de diergeneeskunde nog niet erg ver stond, roeiden besmettelijke ziekten al snel grote aantallen<br />
<strong>varkens</strong> uit. Dat had natuurlijk een grote <strong>in</strong>vloed op de voedselvoorzien<strong>in</strong>g van de mens. Toen <strong>in</strong><br />
1990 de <strong>varkens</strong>pest <strong>in</strong> groten getale uitbrak <strong>in</strong> Vlaanderen, had dat een grote weerslag op onze<br />
<strong>varkens</strong>houders.<br />
Als er ergens een varken ziek is, geldt daarvoor een meld<strong>in</strong>gsplicht. Dat wil zeggen dat de<br />
<strong>varkens</strong>houder de overheid ervan op de hoogte moet brengen. De overheid neemt dan de nodige<br />
maatregelen om een ramp te voorkomen. Meestal wordt er een schutkr<strong>in</strong>g gemaakt rond het bedrijf.<br />
Dat wil zeggen dat er <strong>in</strong> die regio geen <strong>varkens</strong> meer vervoerd mogen worden. Zowel import als<br />
export is verboden <strong>in</strong> een straal van 100 meter tot enkele kilometers rond het getroffen bedrijf.<br />
Vrachtwagens die <strong>in</strong> die regio rijden, moeten ontsmet worden. Je kan wel denken dat dit voor<br />
- 13 -
- 14 -<br />
<strong>varkens</strong>houders een catastrofe kan betekenen. Je kan geen <strong>varkens</strong> uitvoeren, maar ze worden wel<br />
dikker of je krijgt meer en meer biggen. Het is soms echt puzzelen om de dieren nog te huisvesten<br />
op sommige bedrijven.<br />
Mest Actie Plan 3 of MAP 3: m<strong>in</strong>der mest, meer grond nodig<br />
Op 1 januari 2007 trad het Mest Actie Plan 3 <strong>in</strong> werk<strong>in</strong>g, kortweg MAP 3. De Europese<br />
beleidsmakers hebben Vlaanderen als een 100% kwetsbaar gebied <strong>in</strong>gekleurd op de kaart. Hierdoor<br />
zijn de bemest<strong>in</strong>gsnormen veel strenger geworden. Er mag nu nog m<strong>in</strong>der bemest worden, om de<br />
kwaliteit van het water en de bodem te verbeteren. Landbouwers hebben nu meer grond nodig<br />
om hun mest uit te voeren, maar heel wat <strong>varkens</strong>houders hebben niet genoeg grond om dat te<br />
doen. Daarom kunnen ze niet anders dan hun mest verwerken of een overeenkomst sluiten met<br />
een collega om op zijn land mest af te zetten. Dit is niet vanzelfsprekend en brengt heel wat extra<br />
kosten met zich mee. De landbouwers mogen maar een bepaalde periode van het jaar hun mest<br />
uitrijden, van 1 maart tot 1 september. De mest moet <strong>in</strong> de grond geïnjecteerd worden of als dit<br />
niet mogelijk is, moeten ze b<strong>in</strong>nen de 24 uur hun land omgeploegd hebben. Op die manier hebben<br />
de omwonenden m<strong>in</strong>der geurh<strong>in</strong>der.<br />
Onverdoofd castreren … voor smakelijk vlees<br />
Het onverdoofd castreren van biggen is een ander heet hangijzer. De <strong>varkens</strong>houders zelf v<strong>in</strong>den<br />
dit een heel onaangename klus. Als een diervriendelijk alternatief wordt castratie onder verdov<strong>in</strong>g<br />
voorgesteld, maar <strong>in</strong> de praktijk leidt dit tot enkele problemen. Zo is het nog niet duidelijk welke<br />
chemische stoffen er na de verdov<strong>in</strong>g <strong>in</strong> het <strong>varkens</strong>vlees overblijven en ook de prik van de verdov<strong>in</strong>g<br />
zelf is pijnlijk voor de <strong>varkens</strong>. Op dit ogenblik wordt er vooral onderzoek gedaan naar de methode<br />
van immunoneutralisatie. Hierbij worden de biggen twee keer gevacc<strong>in</strong>eerd. Castratie is dan niet<br />
meer nodig. Er is echter nog geen enkel vacc<strong>in</strong> geregistreerd.<br />
Waarom dan biggen castreren? Om het de mensen aangenamer te maken … Als de mannelijke<br />
biggen niet gecastreerd worden, is de kans groot dat het <strong>varkens</strong>vlees vies zal ruiken. Als het<br />
<strong>varkens</strong>vlees verhit wordt, komt er een erg onaangename geur vrij. En mensen willen nu eenmaal<br />
lekker vlees zonder die onsmakelijke ‘berengeur’. Zeg nu zelf, vlees dat slecht ruikt zal je niet gauw<br />
opeten.
Enkele cijfers 1<br />
- In 2006 waren er ongeveer 6 miljoen <strong>varkens</strong> <strong>in</strong> België: 1,6 miljoen biggen tot 20 kg, 1,3 miljoen<br />
<strong>varkens</strong> tussen 20 en 50 kg, 2,7 miljoen vlees<strong>varkens</strong> vanaf 50 kg en 590.000 fok<strong>varkens</strong> vanaf<br />
50 kg.<br />
- West-Vlaanderen beschikte <strong>in</strong> 2006 over 53,5% van de <strong>varkens</strong>stapel <strong>in</strong> België: ongeveer<br />
3,2 miljoen <strong>varkens</strong>, of ruim de helft van de <strong>varkens</strong>.<br />
- In 2004 werden <strong>in</strong> België 11,1 miljoen <strong>varkens</strong> geslacht. (Varkens worden geen jaar oud; daarom<br />
worden er op jaarbasis meer geslacht dan er op één moment <strong>in</strong> het jaar geteld worden.)<br />
- In 2005 was de gemiddelde prijs € 120 per 100 kg voor een varken.<br />
7<br />
6<br />
5<br />
4<br />
3<br />
2<br />
1<br />
0<br />
totaal<br />
biggen tot 20 kg<br />
biggen<br />
van 20 tot 50 kg<br />
Lekkere <strong>varkens</strong> 2<br />
vlees<strong>varkens</strong><br />
België<br />
1. De schouder is een typisch onderdeel voor stoofschotels. Behalve braden en stoven kan je het<br />
ook braiseren (zachtjes gaar laten worden) en kan je er lekker gehakt van maken. Enkele stukken<br />
die uit de schouder worden gesneden zijn de schenkel, schouderribben, bal schouder en valse<br />
fi let.<br />
2. Rug: omdat de rug van het varken uit verschillende spiergroepen bestaat, van de nek tot de heup,<br />
kan je die versnijden <strong>in</strong> verschillende stukken zoals gebraad, kotelet, spier<strong>in</strong>g, sparerib,…<br />
3. Buik: alom bekend om het spek, van doorregen spek tot gerookt spek. Een echte lekkernij voor<br />
de liefhebbers.<br />
4. Ham: meestal verwerkt <strong>in</strong> gekookte, gedroogde of gerookte ham, maar je kan hem ook versnijden<br />
<strong>in</strong> gebraad, fi let d’anvers, …<br />
5. Wat overblijft, wordt niet <strong>in</strong> de vuilnisbak gegooid. De wangen, niertjes, lever en <strong>varkens</strong>poten<br />
zijn ware delicatessen, die jammer genoeg miskend zijn.<br />
1 Bron: Nis, Landbouwrapport 2006<br />
2 Bron: www.<strong>varkens</strong>vlees.be<br />
fok<strong>varkens</strong><br />
West-Vlaanderen<br />
- 15 -
- 16 -<br />
Bronnen<br />
Websites<br />
www.onthaalopdeboerderij.be/landbouweducatie<br />
www.plattelandsklassen.be<br />
www.grasspriet.be<br />
www.vilt.be<br />
www.hetvirtueleland.be<br />
www.<strong>varkens</strong>vlees.be<br />
www.lessenpakketten.be<br />
www.hetkle<strong>in</strong>eloo.nl<br />
Nuttige adressen<br />
Prov<strong>in</strong>ciehuis Olympia<br />
Landbouweducatie<br />
Kon<strong>in</strong>g Leopold III-laan 66<br />
8200 S<strong>in</strong>t-Andries<br />
landbouweducatie@west-vlaanderen.be<br />
T 050 40 71 69<br />
Prov<strong>in</strong>ciaal Onderzoeks- en Voorlicht<strong>in</strong>gs<strong>in</strong>stituut voor Land- en Tu<strong>in</strong>bouw (POVLT)<br />
Ieperseweg 87<br />
8800 Beitem/Rumbeke<br />
www.povlt.be<br />
T 051 27 32 00<br />
Weetjes<br />
• Je kan allerhande lesmateriaal gratis lenen <strong>in</strong> de prov<strong>in</strong>ciale uitleendiensten<br />
landbouweducatie. Om te weten waar er een uitleendienst <strong>in</strong> je buurt is, surf je naar<br />
www.onthaalopdeboerderij.be/landbouweducatie. Je v<strong>in</strong>dt er alle adressen en een overzicht van<br />
het beschikbare lesmateriaal.<br />
• Breng ook eens een bezoek aan een <strong>varkens</strong>houderij. In de brochure ‘Met de klas de boer op’<br />
v<strong>in</strong>d je zeker een boerderij <strong>in</strong> je buurt. Of kijk even op de website voor een overzicht van de<br />
<strong>varkens</strong>houders <strong>in</strong> West-Vlaanderen.<br />
• Via www.vilt.be kan je actuele <strong>in</strong>formatie over de landbouw krijgen. Deze site geeft je de<br />
laatste nieuwtjes over de landbouw. Vilt heeft ook een educatief luik waar je lesmateriaal kan<br />
downloaden.<br />
• Plattelandsklassen vzw heeft een Grassprietje (educatief tijdschrift) over veeteelt uitgewerkt.<br />
Je kan het gratis downloaden op hun website (zie websites).
Woordenschatlijst<br />
Beer: mannelijk varken<br />
Beslagcode: de code van het bedrijf<br />
Biggen: de jongen van het varken<br />
Biologisch: op een natuurlijke manier geteeld, zonder chemicaliën<br />
Blaas: orgaan dat ur<strong>in</strong>e opslaat<br />
Bronstig: geslachtsrijp, klaar om bevrucht te worden<br />
Drachtig: zwanger<br />
Fokken: kweken, dieren doen voortplanten<br />
Fokvarken/fokzeug(en): een varken/zeug waarmee gekweekt wordt<br />
Geïnsem<strong>in</strong>eerd: kunstmatig bevrucht<br />
Groenscherm: een rij bomen/planten om een stal te verbergen<br />
Kraamhok: een hok waar<strong>in</strong> zeugen bevallen<br />
Kunstmatige <strong>in</strong>sem<strong>in</strong>atie: bevruchten door middel van een rietje, niet rechtstreeks door het<br />
mannelijk dier<br />
Omnivoor: alleseter, dier dat zowel plantaardig als dierlijk voedsel eet<br />
Preventief <strong>in</strong>enten: antistoffen <strong>in</strong>spuiten zodat de dieren niet ziek worden<br />
Sanitelnummer: nummer waaraan men het dier kan herkennen<br />
Ventilatiesysteem: koelsysteem om verse lucht <strong>in</strong> het bedrijf te brengen<br />
Vetmesten: dieren kweken voor het vlees<br />
Werpkooi: bescherm<strong>in</strong>gskooi waar<strong>in</strong> zeugen liggen om te voorkomen dat ze hun biggen pletten<br />
Zeug: vrouwelijk varken<br />
Ziektekiemen: bacteriën, virussen en schimmels die je ziek kunnen maken<br />
- 17 -
- 18 -<br />
Dit lesmateriaal is ontwikkeld door WAVI vzw (erkend centrum voor landbouweducatie) <strong>in</strong><br />
samenwerk<strong>in</strong>g met de Prov<strong>in</strong>cie West-Vlaanderen.<br />
Voor algemene <strong>in</strong>formatie over ‘Boer <strong>in</strong> Beeld’:<br />
Landbouweducatie<br />
Prov<strong>in</strong>ciehuis Olympia<br />
Kon<strong>in</strong>g Leopold III-laan 66<br />
8200 S<strong>in</strong>t-Andries<br />
T 050 40 71 69<br />
E landbouweducatie@west-vlaanderen.be<br />
Colofon<br />
Redactie: Griet Dewaele, Bart Verhaeghen, Nele Dejonckheere<br />
Opmaak: Reclamebureau Magenta, Brugge, www.magenta.be<br />
Foto’s: Peter Cardoen, www.petercardoen.be<br />
Speciale dank aan:<br />
De leerkrachten voor hun feedback en het nalezen van de teksten.<br />
Mia Verstraete, tekstchirurg, voor het vervolmaken van de e<strong>in</strong>dteksten.<br />
Hof Ten Thorre, Hof ter Wilghe en het KTA Diksmuide voor hun gastvrijheid en medewerk<strong>in</strong>g.<br />
Meer <strong>in</strong>fo over de verschillende <strong>in</strong>itiatieven van de prov<strong>in</strong>ciale dienst landbouweducatie v<strong>in</strong>dt u<br />
terug op de website www.onthaalopdeboerderij.be/landbouweducatie.<br />
Tekst en <strong>beeld</strong> van dit lespakket zijn uitsluitend bestemd voor gebruik <strong>in</strong> het onderwijs. Bij gebruik<br />
door uitgevers en andere organisaties, is vooraf schriftelijke toestemm<strong>in</strong>g nodig van de eigenaar<br />
van deze tekst en <strong>beeld</strong>en: Prov<strong>in</strong>ciebestuur West-Vlaanderen, Prov<strong>in</strong>ciehuis Olympia, Kon<strong>in</strong>g<br />
Leopold III laan 66, 8200 S<strong>in</strong>t-Andries.<br />
Dit project werd gef<strong>in</strong>ancierd door Departement Landbouw & Visserij van de Vlaamse Overheid.