Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma ... - vzw farmaka asbl

Correct gebruik van inhalatiemedicatie
bij astma of COPD
SIT-stad Gent
in samenwerking met de Provincie Oost-Vlaanderen
en Projekt Farmaka
Met deze folder hopen we aan elke hulpverlener of mantelzorger een
steun te geven bij de observatie van de medische behandeling van
astma of COPD.
Deze kennis moet kunnen leiden tot een betere behandeling van onze
patiënten/cliënten, doordat ieder van ons die rond deze patiënt/cliënt
werkt een deel van zijn taak kan opnemen.
Observeren, indien nodig demonstreren en signaleren van
misvattingen en alarmtekens aan de huisarts.
In elke behandeling is de correcte inname van het geneesmiddel
bepalend voor het welslagen van de therapie. Door de complexiteit
van de toediening is dit in deze materie nog meer het geval. Elke
correcte tussenkomst, ongeacht van wie die komt, verhoogt de
kwaliteit van de therapie en dus ook de kwaliteit van leven van onze
patiënt/cliënt.
Daar gaan we voor.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 1

Er zijn twee belangrijke chronische aandoeningen van de luchtwegen die
met obstructie, dit is belemmering van de luchtstroom, gepaard gaan.
1
Astma
Dit is een chronische aandoening waarbij een ontsteking van de luchtwegen
aanwezig is. Hierdoor kan in wisselende mate luchtwegobstructie optreden.
Deze belemmering van de ademhaling is meestal omkeerbaar, hetzij door
het toedienen van medicatie, hetzij spontaan. Bij astmatici bestaat er
meestal een toegenomen prikkelbaarheid van de luchtwegen voor specifieke
prikkels (huisstof, rook, pollen, grassen, schimmels,…). Soms kunnen ook
inspanning, emoties, luchtvervuiling astma-aanvallen uitlokken.
Astma is een zeer frequente aandoening: 5 à 10% van de populatie lijdt
eraan. De frequentie schijnt vooral bij kinderen en jonge volwassenen toe te
nemen.
2
COPD
Dit staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease, of chronische
obstructieve longaandoening. Zoals bij astma is er sprake van een
belemmering van de luchtstroom in de luchtwegen. Bij COPD echter ziet
men over lange periodes weinig verandering in deze obstructie optreden en
heeft deze belemmering slechts een geringe omkeerbaarheid, zowel
spontaan als door medicatie.
COPD is eveneens een frequent voorkomende ziekte: bij volwassenen 5 à
8%. Vooral bij rokers is deze aandoening zeer vaak aanwezig: ze komt voor
bij meer dan 20% van de mannelijke rokers.
De aandoeningen emfyseem en chronische bronchitis worden vaak met
COPD in verband gebracht. Bij deze aandoeningen komt evenwel in principe
geen luchtwegbelemmering voor.
Bij emfyseem treedt vooral vernietiging van de longblaasjes op. Het is een
ernstige, invaliderende aandoening.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 2

Chronische bronchitis wordt gekenmerkt door een grote slijmproductie,
dagelijks gedurende minstens 3 opeenvolgende maanden per jaar tijdens
ten minste 2 opeenvolgende jaren. Personen die aan deze aandoening
lijden hoesten veel en produceren dikwijls veel slijm.
De soms nog gebruikte uitdrukking CARA (Chronische Aspecifieke
Respiratoire Aandoening) wordt best verlaten.
INFORMEREN EN OPVOEDEN VAN DE ASTMAPATIËNT
De patiënt motiveren om slechts tevreden te zijn met een maximale
symptoomcontrole. (d.w.z. geen symptomen overdag noch ’s nachts,
geen beperking in het leveren van inspanningen).
Het onderscheid tussen de ontstekingswerende en de luchtwegverwijdende
behandeling uitleggen.
Het correct gebruik van de gekozen inhalator aanleren en opvolgen (zie
verder).
HYGIËNISCHE MAATREGELEN
Het vermijden van algemene, niet-specifieke prikkels zoals tabaksrook (bij
dergelijke personen wordt dus nooit gerookt!), vluchtige organische
stoffen, luchtvervuiling, plotse temperatuurswijzigingen…
Individuele maatregelen gericht op het verminderen van de blootstelling
aan producten waarvoor allergie is aangetoond (huisstofmijt, huisdieren,
pollen en schimmels…) hebben een gunstig effect op het ziekteverloop en
verminderen de nood aan medicatie.
MEDICAMENTEUZE BEHANDELING
Behandeling van astma
Toedieningswijze
Toedienen via inhalatie of inademing is veruit te verkiezen boven andere
toedieningswijzen
Inhalatie kan op verschillende manieren gebeuren: via doseeraërosol,
via poederinhalator of via vernevelaar. Aangetoond is dat, bij correct
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 3

gebruik, doseeraërosolen en poederinhalatoren de voorkeur wegdragen
boven de vernevelaar. Sommige patiënten kunnen echter alleen via
deze laatste toedieningswijze, die het minst medewerking vraagt,
geholpen worden.
Bij de medicamenteuze behandeling wordt onderscheid gemaakt tussen
twee behandelingen. Ten eerste de onderhoudsbehandeling die vooral
tot doel heeft aanvallen te voorkomen. Ten tweede de noodmedicatie
die gebruikt wordt om aanvallen of episodes van kortademigheid te
bestrijden.
Onderhoudsmedicatie
Cortisone is het meest effectieve ontstekingswerende middel bij astma.
Vooral de inhalatiesteroïden, dit zijn cortisonehoudende preparaten die
worden ingeademd, zijn geschikt voor chronische onderhoudsbehandeling.
Meest gebruikt zijn Becotide®, Pulmicort® en Flixotide®.
Kze middelen worden tegenwoordig aanzien als de beste
basisbehandeling van astma.
Langwerkende inhalatie β-mimetica (Serevent® en Oxis®) zijn
aangewezen als onderhoudsbehandeling bij personen met ernstige en
steeds terugkerende astmasymptomen. Ze maken het gebruik van de
cortisonehoudende middelen niet overbodig. Er bestaan preparaten
waarin beide groepen van medicamenten gemengd zijn (Seretide®,
Symbicort®).
In sommige ernstige vormen van astma worden ook wel medicatie via
de mond gegeven.
De β-mimetica worden steeds toegediend vóór het cortisone preparaat.
Noodmedicatie
Kortwerkende inhalatie β-mimetica (met Ventolin®, Bricanyl®, Berotec®
als meest gebruikte) zijn omwille van hun snelle en krachtige werking en
hun grote veiligheid bij uitstek geschikt om de acute ademnood bij een
astma-aanval te bestrijden.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 4

Behandeling van COPD
In eerste instantie moet rookstop worden aangemoedigd. Ook roken in de
aanwezigheid van COPD-patiënten is af te raden.
In tegenstelling tot astma bestaat er geen zeer doeltreffende
onderhoudsbehandeling bij COPD.
Ook de noodbehandeling geeft meestal veel minder spectaculaire resultaten
dan bij astmapatiënten. Zo is het effect van luchtwegverwijdende middelen
via inhalatie bij toegenomen kortademigheid duidelijk minder zinvol dan bij
astmalijders.
Kortwerkende β-mimetica (zie hoger) of anticholinergica
(Atrovent®,Oxivent®) worden bij voorkeur via inhalatie toegediend en
dit op regelmatige basis. Ook van deze producten bestaan
mengpreparaten (Duovent®, Combivent®)
In die gevallen waarbij de ziekte evolueert tot een toestand van
chronische zuurstofnood kan chronische zuurstoftherapie worden
opgestart. De zuurstof moet minstens 16 uur per etmaal worden
toegediend. Zuurstof kan men vanuit drie verschillende bronnen
betrekken: stalen gasflessen, zuurstofconcentrator of containers met
vloeibare zuurstof. Let op: hier, meer dan waar ook, is roken uit den
boze wegens brandgevaar.
In de thuissituatie is ondersteuning van een kinesitherapeut voor
verbetering van de algehele conditie en de conditie van
ademhalingsspieren gewenst.
De behandeling van een plotse verslechtering van de aandoening
gekenmerkt door een relatief plotse toename van kortademigheid, hoest
en eventueel slijmproductie, is afhankelijk van de ernst. In ieder geval is
medische hulp vereist. In eerste instantie via de huisarts, eventueel via
specialist. Vaak is hospitalisatie nodig.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 5

1
INSTRUCTIES VOOR CORRECT GEBRUIK VAN
INHALATIEMEDICATIE
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE DOSISAËROSOL
MET VOORZETKAMER?
Maak de dosisaërosol
verticaal met de opening
naar beneden vast op de
voorzetkamer.
Adem rustig en volledig
uit.
Houd het hoofd recht en
iets achterover en neem
het mondstuk tussen de
tanden.
Druk de dosisaërosol in en adem diep en traag in binnen de vijf seconden
na het verstuiven van de dosis.
Houd de adem 5 à 10 tellen in, en adem langzaam uit door het mondstuk
van de kamer.
Om uit te ademen dient de voorzetkamer niet uit de mond genomen te
worden.
Adem opnieuw traag en diep in en houd de adem 5 tot 10 tellen in alvorens
uit te ademen door het mondstuk van de voorzetkamer; zo 5 maal traag in-
en diep uitademen.
Schud nogmaals alvorens de hele procedure te herhalen.
Aërosol afnemen en beschermdopje terugplaatsen. Het mondstuk van de
voorzetkamer reinigen.
Bij gebruik van corticosteroïden de mond met water spoelen. Steeds het
spoelwater uitspuwen.
Tip: inhaleer corticosteroïden alvorens de tanden te poetsen: dan wordt de
mondkeelholte een extra maal gereinigd.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 6

Controleer de vullingsgraad van de dosisaërosol door het buisje, zonder
plastic omhulsel, in een bakje met water te leggen. Een vol buisje zinkt. Een
half vol “hangt” in het water. Een leeg buisje drijft.
De kamer dient om de zes maanden vervangen te worden. Door slijtage
wordt deze namelijk minder efficiënt.
Hoe wordt de voorzetkamer gereinigd?
Een inhalatiekamer werkt beter als ze reeds enige malen gebruikt is. Het
plastic is immers vaak electrostatisch geladen. Een groot deel van het
geneesmiddel wordt door de wand aangetrokken en komt nooit in de longen
terecht. Daarom volstaat het de voorzetkamer om de week te reinigen met een
licht zeepsopje en aan de lucht laten drogen (’s nachts). Niet afdrogen met een
vaatdoek. Wrijven laadt immers het plastic electrostatisch op.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 7

2
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE DOSISAËROSOL ZONDER
VOORZETKAMER?
Het gebruik van de voorzetkamer is,
volgens de regels van de goede
geneeskunde, steeds van toepassing bij
de toediening van doseer-aërosolen.
Toch zien we deze regelmatig, maar ten
onrechte, gebruikt worden zonder
voorzetkamer.
De demonstratie die volgt richt zich dus
enkel voor gebruikers die niet over
een voorzetkamer beschikken, of bij wie
de voorzetkamer om één of andere
reden niet ter beschikking is.
Verwijder het dopje.
De dosisaërosol goed schudden
Houd de inhalator rechtop met de opening naar beneden.
Adem rustig en volledig uit.
Houd het hoofd rechtop en iets achterover en neem het mondstuk tussen
de tanden.
Begin langzaam en diep in te ademen door de inhalator. Druk de aërosol
in en adem verder traag en diep in.
Neem de inhalator uit de mond en houd de adem 5 à 10 tellen in.
Adem langzaam uit door de neus, niet door de inhalator.
Wacht 1 minuut voor een volgende inhalatie en schud nogmaals alvorens
de hele procedure te herhalen.
Mondstuk reinigen en dopje terugplaatsen.
Bij gebruik van corticosteroïden de mond met water spoelen. Steeds het
spoelwater uitspuwen.
Tip: inhaleer corticosteroïden alvorens de tanden te poetsen. Dan wordt
de mondkeelholte een extra maal gereinigd.
Controleer de vullingsgraad van de dosisaërosol door het buisje, zonder
plastic omhulsel, in een bakje met water te leggen. Een vol buisje zinkt.
Een half vol “hangt” in het water. Een leeg buisje drijft.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 8

3
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE TURBOHALER?
De beschermdop afschroeven en de
turbohaler verticaal houden.
Draai de gekartelde ring naar rechts en
daarna naar links. Daarbij hoort u een
klikgeluid. Dit betekent dat de turbohaler
geladen is.
Adem volledig uit naast de turbohaler.
Houd de inhalator in een hoek van
maximaal 45° met de luchtspleten vrij.
Houd het hoofd rechtop en licht
achterover.
Neem mondstuk tussen de tanden en sluit
de lippen rond het mondstuk.
Zeer krachtig zo snel en diep mogelijk inademen.
Verwijder eerst de inhalator van de mond.
Houd de adem 5 à 10 tellen in.
Adem langzaam uit door de neus, niet door de inhalator.
Wacht één minuut voor een volgende inhalatie en herhaal de vorige
stappen.
Controleer het venstertje onder het mondstuk. Als er een rood lijntje
verschijnt, zijn er nog 20 dosissen.
Mondstuk reinigen met droge doek. De beschermdop opnieuw goed
opschroeven.
Bij gebruik van corticosteroïden de mond met water spoelen. Steeds het
spoelwater uitspuwen. Tip: inhaleer corticosteroïden alvorens de tanden
te poetsen. Dan wordt de mondkeelholte een extra maal gereinigd.
Hoe wordt de turbohaler gereinigd?
Het mondstuk moet regelmatig, dit is 2 tot 3 maal per week, worden
schoongemaakt. Neem het mondstuk weg door het met de duim naar boven
te drukken. Verwijder met een droge doek alle partikeltjes die in het
mondstuk kunnen kleven. Het mondstuk mag nooit met water worden
schoongemaakt. Plaats het mondstuk terug op het apparaat en schroef de
beschermdop opnieuw dicht.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 9

4
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE SPINHALER?
Houd de spinhaler verticaal met
mondstuk naar beneden,
schroef los, verwijder
stofdeeltjes of capsulerestjes,
plaats capsule met gekleurd
einde in propeller en schroef
stevig vast.
Houd de spinhaler nog steeds met het mondstuk naar beneden, schuif de
grijze mantel zo ver mogelijk naar beneden en daarna terug. Hierdoor
wordt de capsule doorboord. Herhaal indien nodig. De spinhaler is klaar.
Adem volledig uit naast de spinhaler.
Houd de inhalator horizontaal. Houd het hooft rechtop en iets achterover
en neem het mondstuk tussen de tanden en lippen met de ring tegen de
lippen.
Zeer krachtig, snel en diep inademen.
Verwijder de inhalator van de mond en houd de adem 5 tot 10 tellen in.
Adem langzaam uit door de neus, niet door de spinhaler.
3 tot 4 maal deze procedure herhalen. Nooit door spinhaler uitademen.
Mondstuk reinigen met droge doek en lege capsule verwijderen.
Spinhaler in opbergdoosje doen.
Hoe wordt de spinhaler gereinigd?
Trek éénmaal per week de propeller eraf. Was dan de spinhaler in lauwwarm
water. Laat de spinhaler daarna gedurende de nacht drogen. Klik de
propeller stevig op zijn plaats voordat de spinhaler weer gebruikt wordt.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 10

5
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE DISKHALER?
Verwijder de beschermkap en kijk
in het venster hoeveel volle vakjes
in het schijfje zijn of plaats een
nieuw rotadisk.
Houd de diskhaler horizontaal.
Klap het opklapdeksel helemaal
rechtop en weer terug. Hierdoor
wordt 1 dosis opgeladen.
Volledig uitademen naast de
diskhaler.
Houd het hoofd rechtop en iets achterover.
Zo krachtig, snel en diep mogelijk inademen.
Verwijder de inhalator een eind van de mond in horizontale stand en houd
de adem 5 tot 10 tellen in. Adem langzaam uit door de neus, niet door de
inhalator.
Controleer of alle poeder geïnhaleerd is. Herhaal zo nodig de procedure.
Draai de rotadisk door naar een volgend vakje door de schuiflade naar
buiten te trekken en weer helemaal terug te schijven. Dit geeft een klik.
Doorprik het vakje pas op het ogenblik van het gebruik.
Mondstuk reinigen met een droge doek. De beschermkap terugplaatsen.
Bij gebruik van corticosteroïden de mond met water spoelen. Steeds het
spoelwater uitspuwen.
Tip: inhaleer corticosteroïden alvorens de tanden te poetsen. Dan wordt
de mondkeelholte een extra maal gereinigd.
Hoe wordt de diskhaler gereinigd?
Elke keer voor het plaatsen van een nieuwe rotadisk de poederresten
verwijderen met het kwastje, wanneer schuiflade en draaiwiel uit het
apparaat zijn verwijderd.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 11

6
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE DISKUS?
Houd de diskus horizontaal met het
opschrift naar boven toe gericht.
Open de diskus door de inkeping met je
duim naar rechts te schuiven tot je klik
hoort.
Laad de diskus op door het kleine klepje
eveneens helemaal naar rechts te
verschuiven.
Volledig uitademen naast de diskus.
Houd het hoofd rechtop en iets achterover.
Neem het mondstuk tussen de tanden en
lippen.
Zo krachtig, snel en diep mogelijk inademen.
Verwijder de inhalator een eind van de mond en houd de adem 5 tot 10
tellen in.
Adem langzaam door de neus, niet door de diskus.
De diskus sluiten door de inkeping met de duim terug naar links te
schuiven.
Wacht 1 minuut voor een volgende inhalatie en herhaal de ganse
procedure.
Bij gebruik van corticosteroïden de mond met water spoelen. Steeds het
spoelwater uitspuwen.
Tip: corticosteroïden inhaleren alvorens de tanden te poetsen: dan wordt
de mondkeelholte een extra maal gereinigd.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 12

7
HOE GEBRUIKEN WE CORRECT DE AËROLISER?
Houd de aëroliser verticaal met mondstuk naar boven,
verwijder het kapje door het recht naar boven te
trekken.
Houd het onderstuk stevig vast en draai het mondstuk
in de richting van de pijl.
Plaats de gelule in de daartoe voorziene opening.
Draai het mondstuk opnieuw naar de gesloten
toestand. Druk de blauwe knoppen volledig in (de
aëroliser is nog steeds in vertikale houding). U hoort
een krakend geluid wanneer de gelule doorboord
wordt.
Adem rustig en volledig uit naast de aëroliser.
Houd de aëroliser horizontaal. Houd het hoofd rechtop en iets achterover
en neem het mondstuk tussen tanden en lippen.
Zeer krachtig, snel en diep inademen.
Verwijder de inhalator van de mond en houd de adem 5 tot 10 tellen in.
Adem langzaam uit door de neus, niet door de aëroliser.
Open het apparaat om te kijken of de gelule volledig leeg is. Indien niet,
herhaal de procedure.
Na gebruik de lege gelule verwijderen. Het inhalatie apparaat terug sluiten
en kapje terugplaatsen.
Hoe wordt de aëroliser gereinigd?
Reinig regelmatig het mondstuk en de gelule-opening met een droge doek.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 13

Tekst: Jean Pierre Sturtewagen
Illustraties instructies uit: Cahier thuiszorg. Inhalatietherapie. Annemie Schoonis,
Uitgeverij Kluwer 2002.
Tekst instructies uit: Farmaceutische zorg aan de hand van het voorbeeld astma:
samengesteld door Marleen Haems en Els Lambrechts.
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 14

Projectverantwoordelijke
dr. Jaak Lannoy
Aan dit project werken mee:
Familiezorg
Sophie Vanderhaspaillie
Huisartsen Vereniging Gent
dr. Jean Pierre Sturtewagen
KOVAG - Koninklijke Oost Vlaamse Apothekers Gilde
apr. Leen Ghyzelings
Kring Zelfstandige Kinesitherapeuten Gent
Bruno Zwaenepoel
Lokale Dienstencentra OCMW Gent
Colette Kluyskens
OVOSIT - Oost Vlaams Overleg
Samenwerkingsinitiatieven inzake Thuisverzorging
Els Desmet
Projekt Farmaka
Hilde Habraken, Kris Soenen
Solidariteit voor het Gezin vzw
Marcia Willems
Thuiszorg Bond Moyson
Veerle De Meyer
Wit-Gele Kruis
Hilde Flobert
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 15

Kontaktadres:
Projekt Farmaka,
J. Vervaenestraat, 14
9050 Gent
℡ 09/230 03 03
09/231 76 17
farmaka@online.be
http://www.farmaka.be
Correct gebruik van inhalatiemedicatie bij astma of COPD p. 16