“maar wat deden de vrouwen dan? wat vonden de vrouwen ... - Vvlg

“door wat hij in Mekka ziet: onrecht, uitbuiting, vrouwen-
en kindermishandeling enz.”
Tijdens de feodaliteit kon de oudste dochter van een
leenheer vanaf de 12 e eeuw ook het leen van haar
vader erven. Haar echtgenoot legde echter voor haar
de leeneed af.
Jeanne d’Arc, icoon in de strijd van de 100-jarige oorlog,
krijgt een plaatsje toebedeeld in de galerij van
belangrijke vrouwen in de geschiedenis. Niet alleen
wordt ze beschreven in de lestekst. Ze komt ook voor
op een grote afbeelding. Toch behoort ze niet tot de
“te kennen leerstof” want ze is niet terug te vinden in
de opgesomde doelstellingen op het einde van het
hoofdstuk “Vorsten strijden om macht”. In datzelfde
hoofdstuk wordt verwezen naar het ‘tapijt van
Bayeux’ dat volgens de legende werd gemaakt door
koningin Mathilde, de Vlaamse echtgenote van Willem
de Veroveraar. Haar invloed, rol of betekenis in dit propaganda-instrument
wordt niet toegelicht. Het volstaat
blijkbaar om haar ‘als vrouw van…’ te vermelden.
In de Nederlanden traden er in die periode twee vrouwen
van formaat op de voorgrond die ook politieke
macht genereerden, namelijk Margaretha van Male en
Maria van Bourgondië. Positief is dat zij ook in de
doelstellingen van het hoofdstuk over de Nederlanden
is opgenomen. Te kennen leerstof dus.
De middeleeuwse cultuur was “rijk en gevarieerd”,
maar blijkbaar toch rijker en gevarieerder voor het
mannelijk deel van de bevolking. Zo stond de kathedraalschool
bijvoorbeeld enkel open voor jongens.
Deze exclusie van meisjes uit het onderwijs wordt niet
geproblematiseerd. Op vlak van literatuur is er wel
aandacht voor de man – vrouwverhoudingen: “In al
die geschriften is de feodale trouw de meest
gewaardeerde deugd, telt de vrouw niet mee en heerst
de toon van een echte mannenmaatschappij.”
Kenmerkend voor de ‘hoofsheid’ uit die periode was
het respect voor de vrouw. Als voorbeeld van een
middeleeuwse auteur wordt Hadewych naar voor
geschoven naast Jacob van Maerlant. In de bronnen
worden ook vrouwen afgebeeld in religieuze en
wereldse taferelen. Bij dit laatste thema hoort “Het
huwelijk van Arnolfini” van Jan van Eyck, waarbij we te
weten komen dat Arnolfini een succesvolle Italiaanse
bankier was, maar in het ongewisse blijven over de
naam en herkomst van zijn vrouw. Op een andere
plaats krijgen we wel beide namen van het echtpaar,
zoals bijvoorbeeld bij Jodocus Vijd en Elisabeth
Borluut, de opdrachtgevers van “Het Lam Gods” van de
gebroeders van Eyck.
Toch zijn vrouwen niet vergeten in Storia 3. Zo blijkt uit
het apart hoofdstuk “De positie van de vrouw in de
Middeleeuwen”. We lezen heel belangrijke aanzetten
tot vrouwengeschiedenis: de rol van vrouwen in
kloosters en abdijen, de taak van adellijke vrouwen en
10
Hermes | Jaargang 11 | nr. 41 | maart 2007
vorstinnen op politiek vlak en het ondernemerschap
van vrouwen bijvoorbeeld in brouwerijen en in de
lakennijverheid. Jammer genoeg krijgen deze aanzetten
geen weerklank in de rest van het handboek. Ook
vrouwonvriendelijke aspecten worden aan de kaak
gesteld: de ontoegankelijkheid van het onderwijs voor
vrouwen en het ellendige lot van ‘de gewone volksvrouw’.
Een perfecte opstap naar een genderanalyse is
het veel te summiere onderdeel “Vrouwen worden
gehaat én aanbeden.”
Het belangrijkste over vrouwen is hiermee gezegd in
Storia 3. Hier en daar duiken ze sporadisch nog eens op
in het beeldmateriaal. Nog één keer lezen we over een
belangrijke Spaanse koningin, namelijk Isabella van
Castilië, die Columbus de opdracht gaf voor zijn ontdekkingstochten.
Storia 4 belicht de Nieuwe Tijd. De doorlopers “Europa
koloniseert de wereld” en “Handel en handelstechnieken”
blijven zo algemeen (lees: mannelijk) dat interessante
zaken als bijvoorbeeld de kleinhandel, waarin
vrouwen ongetwijfeld een belangrijke rol speelden, in
het niets verdwijnen. Een mooie illustratie in het
handboek suggereert het tegendeel, namelijk “De
geldwisselaar en zijn vrouw” van Quinten Metsijs.
Het overzicht van de Indiaanse culturen beperkt zich
voor vrouwen tot het religieuze domein: de oer- of
maangodin bij de Azteken. Op het sociale domein
lezen we enkel dat Indiaanse vrouwen slavin werden
bij een Spaanse meester.
Bij “humanisme en wetenschap” ligt binnen het kleine
betoog over de geneeskunde het accent op de studie
van het (vrouwen) lichaam en de verloskunde, waarbij
bevallingen ook werden begeleid door vroedvrouwen.
Koninginnen als Mary Tudor en haar opvolgster
Elisabeth staan op de zijlijn van de “reformatie en
contrareformatie”. De vorstelijke huwelijkspolitiek is
een veel belangrijker item en wordt uitgebreid uit de
doeken gedaan met Hendrik VIII en zijn vele vrouwen.
De aanvangszin van de lestekst is niet mis te verstaan:
“Omdat Hendrik VIII veel vrouwen verslijt, …”
In het hoofdstuk over de geschiedenis van de
Nederlanden lijkt men in de lestekst de rol en betekenis
van de landvoogdessen in de verf te willen zetten.
Naast het woord landvoogd verschijnt tussen haakjes
telkens de vrouwelijke suffix. In de randinfo wordt het
belang geïllustreerd aan de hand van Margaretha van
Parma. Maar dit wordt niet weerspiegeld in de doelstellingen
van het hoofdstuk waar de leerlingen enkel
het woord “landvoogd” moeten kennen.
Vrouwen zijn vooral onderwerp van, en object in, de
kunst van de renaissance, barok en classicisme. Vaak
zijn het religieuze rollen, zoals die van Maria, Theresa
van Avila, enz…, maar ook als ‘keukenmeid’ in het intimistische
schilderij van Johannes Vermeer. De actieve