“maar wat deden de vrouwen dan? wat vonden de vrouwen ... - Vvlg

De concrete eindtermen in de 1 ste graad stellen probleemstellingen
voor die de keuzemogelijkheden dan
weer beperken. De problemen die het dichtst aanleunen
bij vrouwengeschiedenis zijn: “Het probleem van
de verhouding tussen politiek mondigen en onmondigen
en van de verhouding tussen vrijen en onvrijen.” en
“Het probleem van de relaties tussen en binnen sociale
groepen bij het streven naar maatschappelijke verandering.”.
Een belangrijke historische vaardigheid lijkt ons
dat “leerlingen aan de hand van een geleide opdracht
het onderscheid tussen feit en mening kunnen toepassen
op informatie.”
De invulling van de eindtermen van de tweede graad
gebeurt analoog met die van de eerste. De concrete
eindtermen met betrekking tot de vaardigheden zijn
veel uitgebreider. Een directe link met vrouwengeschiedenis
vormt de doelstelling waarbij leerlingen
“waardering opbrengen voor de manier waarop individuen
en emancipatiebewegingen strijd voer(d)en tegen
machtsstructuren en gevestigde orden voor de realisatie
van de rechten van de mens.”
De eindtermen van de derde graad zijn, in een analoge
structuur, specifiek toegespitst op de vakinhouden
over de 19 de en 20 e eeuw. Net zoals in de tweede
graad vinden we een doelstelling terug die werkt aan
de attitude van de leerlingen en die toepasselijk kan
zijn voor vrouwengeschiedenis: “leerlingen aanvaarden
dat historische evoluties een verscheidenheid
aan sociale identiteiten genereren.”
De eindtermen bieden zelf weinig concrete aanzetten
voor vrouwengeschiedenis. Maar door de algemene
formuleringen is er toch ruimte voor vrouwen in de
geschiedenis. Het is vooral aan de leerkracht om hier
voldoende creativiteit aan de dag te leggen.
Onontbeerlijk bij zo’n opdracht is een handboek dat
hieraan op een evenwichtige manier aandacht
schenkt. Daarom is het goed om een historisch handboek
van naderbij te bestuderen.
een handboek bekeken door een
genderbril
We hebben onderzocht hoe één van de meest gebruikte
handboeken (Storia), voor een ASO-richting gedurende
6 jaar, vrouwengeschiedenis in beeld probeert
te brengen. De geschiedschrijving kent weinig voorbeelden
van vrouwen en we vroegen ons af hoe een
schoolboek zijn waren aan de man (hetzij ‘vrouw’) probeert
te brengen. Als de vrouw al ter sprake komt, zijn
het dikwijls de politieke tenoren die in de schijnwerpers
treden. Jeanne met de sjaal blijft in de coulissen.
We wilden nagaan of dit handboek zich zou beperken
tot een summiere biografie van vrouwelijke hoofdrol-
8
Hermes | Jaargang 11 | nr. 41 | maart 2007
speelsters à la Cleopatra, Jeanne d’Arc en Marie-
Antoinette of dat de auteurs zouden stilstaan bij pakweg
de bijdrage van de Parijse vrouwen aan de Franse
revolutie of het zogenaamd gelijkheidsbeginsel van
dezelfde revolutie en wat de sociale en economische
gevolgen daarvan waren. Laten we u direct waarschuwen:
ons onderzoek was beperkt. We beschikten niet
over de tijd (we hebben ook nog onze voltijdse job en
een huishouden met kinderen te bestieren) om er nog
andere handboeken bij te betrekken. Maar misschien
opent dit perspectieven voor een interessante oefening
binnen de lerarenopleiding.
Vooraleer we van start gaan met onze analyse verduidelijken
we - voor diegene die niet bekend zijn met het
handboek Storia - de structuur. Elke les bestaat uit een
lestekst, een aantal bronnen (met opdrachten) en een
didactisch besluit met het te verwachten kennen en
kunnen. In het begin van elke les situeert men het
behandelde thema in een referentiekader : een tijd
(tijdlijn), de ruimte (kaart) en een bepaald domein
(politiek, sociaal, economisch of cultureel). Men werkt
chronologisch de 7 tijden af: 1 ste jaar prehistorie en
stroomculturen (tot 800 v. Chr.), 2 de jaar klassieke oudheid
(800 v. Chr. tot 500), 3 de jaar middeleeuwen (500
–1450), 4 de jaar nieuwe tijd (1450-1750), 5 de jaar nieuwste
tijd (1750-1945) en 6 de jaar eigen tijd (na 1945). Vanaf
het derde jaar probeert men aandacht te besteden aan
een thema die verschillende tijden doorloopt (de zogenaamde
doorloper) en een niet-westerse cultuur.
In het eerste jaar ASO besteedt Storia 1 veel aandacht
aan de vaardigheden in de lessen geschiedenis. De
illustratieve voorbeelden bij deze vaardigheden gaan
zelden over vrouwen. Eén enkele keer komen vrouwen
ter sprake bij het “kritisch ontleden en vergelijken van
bronnen”. De leerling wordt kond gedaan dat we nu
geacht worden om niet meer in heksen te geloven,
maar dat vrouwen die 400 jaar geleden van hekserij
verdacht werden op de brandstapel terecht kwamen.
Eigenlijk telt hier meer het thema ‘heksen’ dan het feit
dat het vrouwen betreft.
Het stereotiepe rondborstige venusbeeld van
Willendorf en de vermelding van een moedergodin
zijn zowat de enige verwijzingen naar vrouwen in de
Prehistorie. Dit beeldje is bijzonder populair in Storia
en duikt elk jaar in het respectievelijke handboek weer
op. In het hoofdstuk over de sedentaire samenlevingen
in het Nabije Oosten is er in de tekst geen sprake
van vrouwen op sociaal economisch vlak. Toch zijn ze
wel afgebeeld op een illustratie. Een expliciete en interessante
verwijzing is terug te vinden bij de Kelten, die
geen “vrouwendiscriminatie” kenden en zelfs een
vrouw tot stamhoofd kozen. Dit wordt niet verder uitgewerkt.