0000000 Fluit nr 3 2008:5118 FLUIT_05_2 1-30 - Nederlands Fluit ...

In memoriam Henry Brant (1913-2008)
Eleonore Pameijer
Op zaterdag 25 april overleed in zijn huis in Santa
Barbara, Californië, mijn goede vriend, de componist
Henry Brant.
Henry Brant was een graag geziene gast in het Nederlandse
muziekleven. In 1984 werden tijdens het
Holland Festival dertig werken van hem uitgevoerd,
waaronder de première van het opdrachtwerk Bran(d)t
aan de Amstel, een werk voor 100 fluiten (die in boten
op de Amstel voeren), carillons, draaiorgels, koren,
harmonieorkesten en een kinderpopgroep, met een
apotheose voor en in Theater Carré in Amsterdam. In
1994 wijdde Stichting Prime in Groningen een groot
festival aan zijn werk, waarbij o.a. Orbits voor tachtig
trombones en orgel in de Martinikerk werd uitgevoerd,
zijn vioolconcert door Vera Beths werd vertolkt en het
Noord Nederlands Orkest, en de première van een
nieuwe compositie voor brandweerauto’s het Duitse
journaal haalde. Het Koninklijk Concertgebouworkest
voerde in 2000 o.l.v. Dennis Russell Davies zijn Concord
Symphony uit. Ter gelegenheid van zijn negentigste
verjaardag (in 2003) werden door Het Nederlands Fluitorkest,
in zes steden, zijn oudste en zijn nieuwste werk
voor solofluit en groot fluitensemble uitgevoerd: Angels
& Devils (1931) en Ghosts & Gargoyles (2002).
Ik leerde Henry Brant kennen in 1977, toen ik aan het
Bennington College in de Verenigde Staten studeerde.
Dit leidde tot een ‘transatlantische’ vriendschap van
ruim dertig jaar. Henry was heel anders dan al mijn
andere muziekdocenten. Hij vond het de normaalste
zaak van de wereld dat iedere musicus kon componeren,
arrangeren en dirigeren. Hij leerde me denken
over muziek ‘in het groot’. Onder zijn leiding bestudeerde
ik Palestrina, Josquin en Charles Ives, en schreef
ik mijn eerste composities. Iedereen die het geluk had
om met hem samen te werken werd geïnspireerd door
zijn vitale, spontane en uitdagende creativiteit.
Hij beheerste het componeervak tot in de vingertoppen.
De muziek die hij schreef is uniek, enig in zijn
soort. Qua stijl combineerde hij de meest uiteen -
lopende richtingen en maakte er een kloppend geheel
van. Hij keek absoluut niet neer op lichte muziek of
niet-westerse muziek, integendeel, hij incorporeerde die
met gemak in het grotere geheel van zijn composities.
Zo gebruikte hij in één werk naast de klassieke instrumenten
zonder blikken of blozen Afrikaanse percussieinstrumenten,
Balinese gamelan, jazz-ensemble en
Caribische steelband. Ook in zijn titels was hij uiterst
origineel en dikwijls geestig, waarbij hij de actualiteit
niet uit de weg ging. Zijn werken heetten nooit Sonate,
Henry Brant foto Herman Engel
Intermezzo of Serenade, maar Homeless People, Pathways
to Security, Revenge before Breakfast, Immortal Combat,
Rainforest, Ghosts Nets en If You Don’t Like Comets, Get
Out of the Solar System.
Henry Brant werd in 1913 geboren in Montreal,
Canada, als zoon van Amerikaanse ouders, en begon op
achtjarige leeftijd te componeren. In 1929 verhuisde hij
naar New York, waar hij twintig jaar lang woonde en
werkte. Hij componeerde en dirigeerde voor radio, film,
ballet en jazzband. Daarnaast schreef hij experimentele
muziek voor de concertzaal. Hij verkeerde in de kringen
van Aaron Copland, George Antheil, Charles Ruggles
en Stefan Wolpe. Van 1947 tot 1955 gaf hij les aan de
Juilliard School en aan Columbia University. Vervolgens
was hij ruim twintig jaar verbonden aan het
Bennington College in Vermont. Sinds 1981 woonde
en werkte hij in Santa Barbara, Californië.
In de loop van de vorige eeuw werd moderne muziek
steeds complexer. Componisten experimenteerden er
lustig op los. Zo schreef George Antheil zijn brutale
Ballet Mechanique, met veel jazz-achtige elementen,
waarin hij zelfs vliegtuigpropellers liet meespelen.
Arnold Schönberg ontwikkelde zijn twaalftoonssysteem
en veel componisten begonnen a-tonale en seriële (op
reeksen gebaseerde) muziek te schrijven. Een probleem
van dit modernisme was, dat hoe complexer de muziek
werd, hoe moeilijker het voor het publiek werd om de
muziek nog te kunnen volgen. Voor veel luisteraars
begon moderne muziek te klinken als een ondoordring-
FLUIT 2008-3 23

are muzikale brij, en na een tijdje haakte een deel van
het publiek af, om zich veilig terug te trekken in het
vertrouwde wereldje van de negentiende-eeuwse
muziek.
Henry Brant onderkende dit probleem en zocht naar
een manier om complex te schrijven, maar toch helderheid
in zijn composities aan te brengen, waardoor het
publiek zijn muzikale gedachten zou kunnen volgen.
Vanaf 1950 begon hij ‘spatial music’ te schrijven. Hij
plaatste de musici verspreid over de concertzaal,
rondom het publiek. Charles Ives had met dit concept
al eerder geëxperimenteerd en Brant werkte Ives’ ideeën
verder uit. Het grote voordeel van deze werkwijze is dat
de luisteraar heel gemakkelijk de verschillende groepen
instrumenten kan onderscheiden, doordat bepaalde
klanken van links, of van rechts, van boven, van voren
of van achteren komen. Zelfs als meerdere groepen tegelijk
spelen blijft er helderheid en definitie in de klank.
Op deze manier wordt het brij-achtige effect vermeden.
Brant beschouwt de ruimte in zijn ‘spatial music’ als
een vijfde parameter, te vergelijken met andere parameters
als toonhoogte, tijd, dynamiek en timbre. In zijn
eerste spatiële werk Antiphony I (1953) spelen vijf ver
van elkaar verwijderde instrumentale groepen muzikaal
materiaal met zeer uiteenlopend timbre, structuur en
stijl. Pas vijf jaar later schreef Karlheinz Stockhausen
zijn Gruppen, waarbij naar het schijnt een door Brant
geschreven artikel over ‘spatial music’ op zijn werktafel
lag. Het experiment van Brant toonde aan dat het
gebruik van ruimte als onderdeel van de compositie een
onverwacht sterk effect heeft op de harmonie, polyfonie,
structuur en timbre, hetgeen de intensiteit van de
muzikale expressie radicaal versterkt. Brant onderzocht
een nieuw gebouw of concertzaal altijd onmiddellijk op
de spatiële mogelijkheden. “Is er een balkon?”, vroeg
hij, “zijn er meerdere lagen in het gebouw, waarop ik
instrumentalisten kan plaatsen?” Versterkte muziek was
bij hem uit den boze. In een compositie van Henry
Brant kan men de meest ongewone, onbekende en
gedurfde klankcombinaties horen, zonder dat er een
versterker, computer of speaker aan te pas komt.
Brant noemde zichzelf wel eens ‘de opvolger van
Charles Ives’. Wereldwijd is hij inderdaad de enige die
op een serieuze manier verder is gegaan met de compositieconcepten
van deze grote Amerikaanse componist
(1874-1954). Kort na Ives’ dood begon Brant aan de
orkestratie van diens Concord Sonata, een monumentaal
pianowerk van bijna een uur (waarin een heel klein
stukje fluit zit, ad libitum). Hij voltooide dit project,
getiteld A Concord Symphony pas in 1994. In dit werk
toont hij zijn absolute meesterschap als orkestrator.
Brant hield veel van de fluit: hij speelde graag op zijn
oude Haynes-fluit, die door veelvuldig gebruik en slecht
onderhoud pikzwart was geworden. Ook op een hobo,
klarinet of sax kon hij een stukje weggeven. Hij speelde
voortreffelijk piano, o.a. Beethovensonates, in een
ouderwetse virtuoze stijl, die niet meer van deze tijd is.
Ook de harp bespeelde hij graag en liefdevol, en op een
viool, mandoline, banjo of een cello wist hij zijn weg
te vinden. Van alle koperinstrumenten, ook de wat
minder bekende uit de harmonie en fanfare, kon hij je
het bereik vertellen, en tevens in welke toonsoort en
sleutel je ervoor moest schrijven. Het meest was hij
bedreven op de ‘penny whistle’, een onooglijk blikken
fluitje, waarop hij als solist kon toveren in zijn humoristische
werk The Marx Brothers.
In 2002 bracht de San Francisco Symphony o.l.v.
Michael Tilson Thomas zijn werk Ice Field in première;
Brant zelf bespeelde hierbij het orgel. De kleine man
met zijn petje op zat achter de gigantische speeltafel,
zijn voeten konden nauwelijks bij de pedalen, maar
het orgel kreunde, zuchtte, fluisterde en krijste precies
op tijd waar het nodig was. Voor deze compositie
ontving Brant de Pulitzer Prize. Al eerder had hij twee
Guggenheim Fellowships ontvangen en was hij benoemd
tot lid van de American Academy of Arts and Letters. Hij
was de eerste Amerikaanse componist aan wie de Prix
Italia werd uitgereikt. Enkele jaren geleden verwierf de
Zwitserse Paul Sacher Stichting alle originele partituren
van Brant, met de hand geschreven in dat prachtige,
heldere, duidelijke, zelfverzekerde handschrift.
Eind 2007 voltooide Henry Brant eindelijk Textures &
Timbres, een uitgebreid boek over orkestratie, waaraan
hij al in de jaren ’40 was begonnen. Dit boek wordt
binnenkort uitgebracht door Carl Fischer in New York,
waar ook de meeste composities van Brant te koop of
te huur zijn. Het cd-label Innova in San Francisco
brengt zijn werken in een speciale serie op cd uit.
Inmiddels zijn zeven delen verschenen.
Henry Brant foto Philip Blackburn
24 FLUIT 2008-3

Pulitzer Prize winner Henry Brant met Dr. Wyant Morton na
het New Music Concert in de California Lutheran University in
2003.
Het stemt mij intens droevig om deze bijzondere
componist, mijn vriend, leraar en inspirator te moeten
missen. Maar ik ben dankbaar dat ik hem en zijn
muziek zo lang en intensief heb mogen kennen. De
beste manier om zijn nagedachtenis te eren is om door
te gaan met het benaderen van muziek op de meest
creatieve wijze: geen vastgeroeste patronen, geen modeverschijnselen,
geen commercialisering, maar voorwaarts
op een eigenzinnige koers, met een ‘open mind’,
het experiment niet schuwend, op naar onbekende
verten.
FLUIT 2008-3 25