Nieuwsbrief maart 2007 - Historische Vereniging Haerlem

U I T G AV E H I S T O R I S C H E V E R E N I G I N G H A E R L E M • M A A R T 2 0 0 7 • J A A R G A N G 1 6 • N U M M E R 1 • O P L A G E 1 9 0 0
Leny Wijnands
De zomertentoonstelling
en een nieuw boek
De tentoonstelling van komend zomerseizoen
gaat over het onderwerp ‘Kerken en andere gebedshuizen
in Haarlem’. Deze fototentoonstelling
geeft inzicht in wat er door de eeuwen heen aan
kerkelijke bouw heeft plaatsgevonden. En ook wat
er in en na die tijd alweer is verdwenen.
Door afbraak, verwoesting, brand of sloop. Of door verbouwing
bijna onherkenbaar is veranderd. Van Demergotiek
tot Lieven de Key en van Waterstaatskerk tot Nieuwe
Zakelijkheid. Haarlem blijkt een rijke variatie in bouwvormen
en geloofsuitingen te hebben gekend en nog te kennen.
Niet alleen de christelijke kerken komen in de tentoonstelling
aan bod. Er is behalve voor kloosters, kapellen, kerken en
schuilkerken ook aandacht voor synagoge, multifunctioneel
wijkcentrum en moskee. Het onderwerp van de tentoonstelling
is gebaseerd op het boek “Meer dan steen …
De Haarlemse kerken en andere gebedshuizen, vroeger en nu”
samengesteld door de Historische Werkgroep, dat vanaf de
opening van de tentoonstelling te koop zal zijn.
Vlnr. Interieur van de Janskerk
ca. 1925, Opstandingskerk in het
Ramp laan kwartier, Moeder van
de Verlosser kerk, Schalkwijk,
Pelgrimkerk in de Stephenson straat.
Boven Het Clarissenklooster aan de
Grote Houtstraat, door Stellingwerf.
Zoals elders in de Nieuwsbrief beschreven, komen er steeds meer
mensen naar de Hoofdwacht. Het succes van onze jaarlijkse tentoonstellingen
neemt meteen ook de noodzaak met zich mee van
voldoende begeleiding. Daarom deze oproep aan de leden: Word
ook gastheer of gastvrouw van de hoofdwacht!
Wat houdt het in?
De gastvrouwen en gastheren werken in groepjes van drie en
verwelkomen de bezoekers, geven uitleg over gebouw en tentoonstelling.
Zij worden hierin gecoached door een bestuurslid.
Voor buitenlanders zijn er rondleidingen op papier in meerdere
talen beschikbaar. Veel vragen van bezoekers zijn van praktische
aard. Zoals : wat kost het? Is het echt gratis? Mogen we ook in
die mooie kamer kijken? Wat is dit eigenlijk voor gebouw? Een
museum? Waar is de tentoonstelling? Een ander doel, naast
openstelling ter bezichtiging van gebouw en bezoeken van de ten-
Dit boek bevat de beknopte
beschrijving van een kleine 150
gebedshuizen van alle geloofsrichtingen,
inclusief de door brand of sloop verdwenen gebouwen. Het
boek, ongeveer A-4 formaat en ingebonden met harde kaft,
wordt verfraaid met ruim 230 foto’s. De winkelprijs is € 35.
Vis niet achter het net, reserveer tijdig!
Leden van de Vereniging Haerlem krijgen 20% korting, zij
betalen slechts € 28,- . Omdat het een beperkte oplage betreft
en er van de zijde van de kerken al bestellingen zijn gedaan, is
het aan te raden een boek te reserveren. Voor reserveren kunt
u vóór 31 maart mailen naar: info@haerlem.nl . Schriftelijk
kan ook: graag vóór 30 maart een briefj e aan Historische
Vereniging Haerlem, Antwoordnummer 2310, 2000 VL
Haarlem (postzegel dus niet nodig!) . Vermeld wel duidelijk
uw naam en het nummer van uw ledenpas. Wij zorgen ervoor
dat uw bestelling op naam en ledenpasnummer voor u klaar
ligt, vanaf de openstelling van de Hoofdwacht (27 april ).
Neem wel uw ledenpas mee als u het komt ophalen.
Gastvrouw of gastheer, iets voor u?
Leny Wijnands
toonstelling is om belangstelling te wekken voor onze Vereniging.
Daartoe zijn ook diverse folders beschikbaar om uit te reiken.
Verder worden in het gebouw De Hoofdwacht de eigen uitgaven
van de Vereniging verkocht. Nieuwkomers draaien altijd een
poosje ‘boventallig’ mee met een groepje ervaren gastheren -
vrouwen totdat ze zich voldoende thuis voelen om zelfstandig
gastvrouw of gastheer te zijn, samen met twee anderen. Er
wordt elk jaar in onderling overleg een rooster gemaakt, dat
rekening houdt met particuliere wensen. Onderling ruilen is bijna
altijd mogelijk. Meestal komt het erop neer dat iemand eens
per drie à vier weken een zaterdag- of zondagmiddag aanwezig
is. Het is vooral gezellig, vereist geen vooropleiding, en het ontmoeten
van de meest uiteenlopende bezoekers is gewoon leuk!
Interesse? Neem voor vragen e.d. contact op met
Ellen van Putten, 0023 – 8810777 of ellen@groll.nl .
1

2
De leerlingen van basisschool Focus
krijgen ,in de hal van de hoofdwacht,
uitleg van hun eigen meester bij de
kaart van Haarlem.
Nooit gedacht dat mijn bescheiden verzameling
‘beroemde vrouwen’ en ‘filmsterren’ en een album oude
ansichtkaarten uit mijn ouderlijk huis, een halve eeuw
later nog zo’n belangrijke rol zouden spelen …
Marjorie Vroom
Vliegende start
Op donderdag 8 februari kwamen
twee maal 28 kinderen van groep 4 van
de Liduinaschool naar de Hoofdwacht
in het kader van het project ‘Wie wat
bewaart, die heeft wat!’ Dit project is
opgezet vanuit het samenwerkingsverband
van diverse Haarlemse erfgoedinstellingen:
de Erfgoedcoalitie. Scholen
moeten in hun lesroosters aandacht
aan erfgoed besteden. Het project, dat
nog in ontwikkeling is, heeft inmiddels
twee maal proefgedraaid: eind
vorig jaar met de Veronicaschool en
nu dus ook met de Liduinaschool. De
eerste ervaringen - zowel van de aanbieders
als van de afnemers van het
programma - zijn positief. Ieder lid
van de Erfgoedcoalitie heeft voor een
bepaalde leeftijdsgroep een onderdeel
van het totale programma opgezet en
uitgewerkt. Op deze manier kan aan
een gehele (basis)school een totaalprogramma
worden aangeboden. Het
is de bedoeling dat alle basisscholen
in de regio vanaf het schooljaar
2007/2008 aan het project kunnen
meedoen. De Erfgoedcoalitie gaat er
vooralsnog van uit dat in het eerste
jaar 10 scholen (dat zijn 20 groepen
kinderen) op ons aanbod zullen
ingaan. Als die veronderstelling werkelijkheid
wordt, zal onze werkgroep
niet kunnen volstaan met de huidige
bezetting en zullen wij een beroep
moeten doen op meer vrijwilligers.
De werkgroep jeugd heeft voor de
groepen 3 en 4 in samenwerking met
de Grote of St. Bavokerk het deelproject
‘Huis van bewaring en nog veel
meer’ samengesteld. Na een voorbereiding
op school aan de hand van een
door onszelf opgestelde docenteninstructie,
volgde een bezoek aan beide
instellingen. Terwijl de eerste groep
een bezoek bracht aan de Bavo, werd
de tweede groep door ons ontvangen
op de Hoofdwacht. Omdat een groep
van 28 kinderen wat aan de grote
kant is, hebben we de helft ervan aan
de tafel in de Tademakamer gezet
en de andere helft (op de vloer) in
de tentoonstellingszaal. Ronald van
Eden heeft aan de hand van zijn en
mijn verzamelingen, het onderwerp
‘bewaren’ met de kinderen besproken.
Geleidelijk aan legde hij de link naar
het bewaren van oude huizen, zoals de
Hoofdwacht en monumenten zoals de
Grote Kerk. Ditmaal ging hij niet zo
diep op het onderwerp in als bij het
bezoek van de Veronicaschool. Daarbij
was door de opzet van deze school
( Jenaplansysteem) de leeftijd van de
groep kinderen iets gevarieerder en
heeft hij een rollenspel kunnen doen.
Hij deed hij zich toen voor als de
projectontwikkelaar die een prachtig
metrosysteem in de binnenstad zou
gaan aanleggen. Helaas zou dan wel
een groot gedeelte van de huidige
Grote Markt een ingrijpend ander
aanzien krijgen. Dat ging de kinderen
te ver en ze hebben zich (gelukkig!)
uitvoerig tegen zijn ‘plannen’ gekeerd.
Terwijl Ronald met de verzamelingen -
opgeborgen in de grote geldkist - bezig
was, luisterde de andere helft van het
gezelschap naar de geschiedenis van de
Hoofdwacht. De functie van gevangenis
blijkt bij de kinderen iedere keer
weer enorm aan te slaan, de cachotdeuren
en de tralies doen het goed!
Deze keer was de hilariteit groot toen
werd ontdekt dat er een zekere Arnold
in het cachot heeft gezeten: de directeur
van hun school draagt dezelfde
naam…. Na ongeveer 20 minuten rouleerden
de groepen en na een traktatie
van onze vaste ‘kantinemedewerkster’
Joan Patijn, vertrokken de kinderen
naar de Bavo voor het volgende onderdeel.
De groepen die daar al waren
geweest, kwamen vervolgens naar ons.
Onder gejuich over de eerste sneeuw-

vlokken gingen ze vrolijk weer terug
naar school. Als besluit van de ervaringen
met dit ‘Wie wat bewaart’-project
maakt de school een grote overzichtstentoonstelling,
waarop voor de ouders
te zien zal zijn wat de kinderen in de
Haarlemse erfgoedinstellingen hebben
meegemaakt.
Programma’s die wij min of meer ‘van
de plank’ kunnen trekken, hebben wij
ook. Het schema hiervan is uitleg over
de stadsplattegrond aan de hand van
de kaart van Romeyn de Hooghe in de
hal en daarna op pad met een ervaren
stadsgids. Zo is groep 8 van de De
Rozenbeekschool uit Velserbroek al bij
ons geweest en heeft onder leiding van
Lard van der Pal een stadswandeling
gemaakt. Deze maand komen ook nog
de groepen 8 van de basisschool voor
moeilijk lerende kinderen Focus en
van basisschool De Kring op bezoek.
Het is voor ons erg verheugend te
merken dat de jeugdactiviteiten van
de Vereniging Haerlem meer en meer
bekendheid krijgen. Wij wórden
gebeld in plaats van andersom. Het
jaar 2007 kent op deze manier een
vliegende start: alleen al in de maand
februari kwamen er zo’n 140 kinderen!
Dit jaar zal zeker het fotoproject, dat
vorig seizoen voor de Bavoschool is
uitgevoerd, worden herhaald en ook
zijn wij bezig een activiteit in het kader
van de Tweede Wereldoorlog voor die
school op te zetten. Blijf ons volgen en
neem vooral een kijkje op onze website
www.haerlem.nl/jongemuggen
Leny Wijnands
De zesde doos
De Historische Werkgroep heeft alweer druk gebrainstormd over een volgend
project voor de werkgroep. De goede ideeën vlogen over tafel en het
werd steeds moeilijker om uit dat geheel één nieuw onderwerp te kiezen.
Uiteindelijk werd besloten om weliswaar met één onderwerp diepgaand aan
de slag te gaan, maar om als iemand tijdens het onderzoek op interessante
gegevens voor één van de andere onderwerpen stuitte, deze kort te noteren
en die notitie(s) goed te bewaren. Zo ontstond het idee van de dozen als de
bewaarplaats voor hoofd- en bijvangst. Op de werkzolder staan nu vijf kartonnen
archiefdozen, wachtend op vulling.
Dit stukje gaat over de zesde doos en die is niet van karton. Dat is de computer
en dan met name een speciaal programma voor het verzamelen en
ordenen van gegevens: een database. In die ‘zesde doos’ worden nu systematisch
gegevens opgenomen met de bedoeling een gegevensverzameling aan te
leggen die in de toekomst niet alleen voor de Historische Werkgroep maar
ook voor andere werkgroepen van nut kan zijn. Hierin worden namelijk
alle denkbare memorabele gedenkdata opgenomen. Geboorte- en sterfdata
van illustere Haarlemmers, oprichtingsdata van verenigingen, stichtingen,
bedrijven, instanties en indien van toepassing ook de opheffingsdata. Het
speciale computerprogramma geeft aan wanneer er kroonjaren, jubilea of
gedenkdagen te wachten zijn. Zo kunnen we bijvoorbeeld tijdig een tekst
aanleveren voor de website of de Nieuwsbrief. Ook kan in de database op
naam of op onderwerp worden gezocht.
Elke eerste woensdag van de maand werken we aan deze zesde doos, waarbij
we de werkzolder en de bibliotheek optimaal gebruiken. Het nut van zo’n
database is één ding. Maar, zult u zich afvragen, is dat niet stomvervelend
werk? Juist niet! Het zijn buitengewoon gezellige avonden. We zitten op
de werkzolder in bijvoorbeeld de jaarkronieken van onze eigen Jaarboeken
te lezen en vooral de oudere jaarboeken hebben nog die ouderwetse “19e
eeuwse” stijl, die voor ons in zijn stijfdeftigheid komisch aandoet. Bijzondere
of grappige dingen lezen we aan elkaar voor, waarbij we onderling overleggen
of dit of dat ook in ‘die doos’ kan. Het is dikke pret! Wie achter ‘de doos’
zit, voert de gevonden gegevens meteen in, daarin wisselen we elkaar af.
Boeiende avonden waarin we veel leren over onze stad die zich juist in het
‘kleine nieuws’ zo treffend typeert.
Het opbouwen van zo’n database vordert langzaam maar gestaag, we werken
er eenmaal per maand aan. De overige woensdagavonden zijn voor het huidige
onderwerp, waarover een volgende keer meer. Er staat geen einddatum
voor het project ‘zesde doos’ en we hebben geen tijdpad gesteld. Dat kan ook
niet want zelfs als alle belangrijkste data zijn opgenomen zullen er altijd
weer aanvullingen komen. En ook zal er van tijd tot tijd moeten worden
‘opgeschoond’. Geen druk op de ketel dus en daarom hebben we ook tijd om
naar aanleiding van onze vondsten zaken te bespreken. Het zijn ontspannen
avonden, waarin langzaam maar zeker iets wordt opgebouwd. Steen voor
steen. En iedereen kan meedoen.
Als dit u interessant lijkt, waarom komt u dan niet meedoen? Met dit of
met een ander project. Maar het project ‘zesde doos’ is een wel heel prettige
manier om in te stappen en te verkennen hoe het toegaat in de historische
werkgroep . Een keer komen ‘proeven’ verplicht tot niets. Gewoon komen.
Elke eerste woensdag van de maand in de Hoofdwacht, vanaf een uur of
half acht. Welkom!
3

4
Een nieuwe traditie, de Bilderdijk-herdenking?
Wel als het aan de jonge Stichting Bilderdijk
Haarlem ligt. Die wil de dichter Willem
Bilderdijk (1756), die van 1827 tot aan
zijn dood in 1831 aan de Grote Markt
woonde, elke twee jaar eren met een
Bilderdijk-herdenking. Met onder meer
een Bilderdijk-lezing.
Maria van Vlijmen
Willem Bilderdijk,
dichter en Haarlemmer
Het huis van Willem Bilderdijk bestaat nog, dat wil zeggen:
het bovenste deel. De begane grond is verdwenen, omdat
het pand tegenwoordig de toegang tot de Brinkman Passage
vormt. Hoog in de gevel zit een gedenksteen, als herinnering
aan het feit dat Bilderdijk hier de laatste jaren van zijn
leven heeft doorgebracht. Bilderdijk is nu nog wel enigszins
bekend als dichter, maar hij was jurist en arts van zijn vak
en bovendien arabist. De Haarlemse uitgeverij De Zingende
Zaag is de initiatiefnemer van de Stichting Bilderdijk
Haarlem, die beoogt deze tweejaarlijkse herdenking op
nationaal niveau te brengen en hiermee bij te dragen aan de
opluistering van het literair klimaat in Haarlem.
De eerste Bilderdijk-herdenking
Op 18 december 200 werd de eerste herdenking gehouden,
ter gelegenheid van de 250e geboortedag en 175e sterfdag
-18 december 1831 - van Willem Bilderdijk. In de Grote Kerk,
waar hij is begraven, was een gezelschap van genodigden bijeen.
Het welkomstwoord werd gesproken door Ruud Douma
van de Zingende Zaag, waarna een korte kenschets van de
persoon Bilderdijk volgde, en van zijn begrafenis die indertijd
in stilte en met slechts enkele aanwezigen is verlopen.
Vervolgens kreeg Louis Pirenne (Culturele Zaken) namens
de gemeente Haarlem het woord. Hij prees de initiatiefnemers
en kondigde aan dat in 2008, het voorgenomen
Haarlemse culturele jaar, een speciale Bilderdijk-herdenking
zal worden gehouden. De gemeente Haarlem gaf zo aan blij
te zijn met de aandacht voor deze bekende Haarlemmer.
Het gezelschap kon hierna een stukje lopen, en dat was
maar goed ook, want net als in 1831 was het ijskoud in de
kerk. In het schip hield Piet Gerbrandy, criticus, essayist en
dichter, de eerste Bilderdijk-lezing. Op jonge leeftijd raakte
Willem Bilderdijk gewond aan zijn voet, een aandoening die
nooit goed is genezen en die hem zijn leven lang geplaagd
heeft. Volgens Piet Gerbrandy had Bilderdijk toch plezier
van zijn ongelukkige jeugd, die in elk geval leidde tot veel
gedichten, waarvan vele met een nogal hypochondrisch
karakter. Piet Gerbrandy sprak over Bilderdijk als een ‘verknipt
genie’, dat voortdurend gebukt ging onder geldgebrek
en kwellende hoofdpijnen. Hij troostte zich met opium, op
zelf voorgeschreven recept.
Op de plaats waar Bilderdijk is begraven legde stadsdichter
George Moormann een krans. Tot slot lazen dichter Peter
van Zonneveld, afkomstig uit Bilderdijk’s geliefde stad
Leiden, schrijver Adriaan Jaeggi uit Amsterdam, Bilderdijk’s
geboorteplaats, en Moormann zelf ieder een gedicht voor.
Gedenksteen en de Bilderdijk-kist
De gemeente Haarlem heeft toegezegd om de verwaarloosde
gedenksteen in het huis aan de Grote Markt te laten
opknappen, zodat deze weer goed leesbaar wordt. Een
uitgave van De Zingende Zaag vormt een andere tastbare
herinnering aan Willem Bilderdijk, die 19e eeuwse homo
universalis. Dit monumentje is geen boek, maar een houten
kistje gevuld met allerlei parafernalia, zoals een zakje kruiden
(samengesteld door drogisterij Van der Pigge) om de
geest tot rust te brengen, een foto van Bilderdijk’s haarlok
en een instructie om van het kistje (met de hand gezaagd en
in elkaar gezet) een camera obscura te maken.
De Bilderdijk-kist is in de boekhandel te koop
(€ 125,-; ISBN 90 74.183.255). Leden van de
Vereniging Haerlem krijgen € 25 korting en
kunnen hem bestellen bij uitgeverij
De Zing ende Zaag; tel. 023 - 5329508,
e-mail: info@dezingendezaag.com.

Wij pinken een
traantje weg!
Na ruim zes jaar met veel enthousiasme
het blad van de Historische
Vereniging Haerlem te hebben ver-
zorgd neemt Jaap de Jong afscheid van
ons. Het valt niet meer te combineren
met zijn werk. In 2001 begonnen we
samen aan de nieuwe opzet en de
restyling van de Nieuwsbrief. Jaap
heeft in de afgelopen jaren het leeuwendeel
van de werkzaamheden op
zich genomen: verzamelen van de
kopij, de werkgroepen achter de broek
zitten voor een bijdrage, interviews
afnemen, de coördinatie met de vormgevers
maar vooral: heel veel schrijven.
Jaap heeft een uitstekende pen en we
kregen veel positieve reacties op de
toegenomen leesbaarheid en aantrekkelijkheid
van de Nieuwsbrief. We
hadden een zelfde kijk op waar zo’n
verenigingsblad aan moest voldoen,
welke onderwerpen interessant zijn en
ik kijk daarom ook terug op een zeer
plezierige en soepele samenwerking.
Daar wil ik hem ook langs deze weg
graag nog een keer voor bedanken!
Waar vinden wij weer zo’n goeie
redacteur? Weet u er één???
Marly Bergman
Veranderend Haarlem
Piet Roos haalt herinneringen op aan de hand van de
prachtige oude foto’s uit het archief van Bart Uittenhout.
Allereerst de oude draaibrug over het Spaarne met rechts
de Eendjesbrug en links de woningen aan het Zuider Buiten
Spaarne, deze foto dateert van ongeveer 8 1930.
Vervolgens de Eendjesbrug met zicht op de Turfmarkt in
1933. Tenslotte de ophaalbrug die in 1995 werd vervangen
door de nieuwe Langebrug, naar een ontwerp van
Het oude Brinkmann herleeft!
Het oude Brinkmann zoals veel Haarlemmers het gekend hebben,
komt opnieuw tot leven in de nieuwste productie van de Haarlemse
Th eatermakers (Th eMa’s), onder leiding van Marijke Kots. De voorbereidingen
voor de nieuwe productie zijn in volle gang. Op dit moment wordt door
Marijke, die de voorstelling ook zal regisseren, de laatste hand gelegd aan het
script voor deze nieuwe productie Het Oude Brinkmann.
Waarom moest het oude, vertrouwde en overbekende Brinkmann aan de
Grote Markt in 1970 zijn deuren sluiten? Stonden de Haarlemse politici
wel op één lijn, waren er interne problemen, of heeft misschien Willem
Bilderdijk, die de laatste jaren van zijn leven in één van de panden van
Brinkmann heeft gewoond, hier iets mee te maken?
Het komt allemaal aan bod in dit nieuwe stuk van de Th eatermakers. Het
wordt een feest van herkenning! Waar in Nederland was er zo’n café restaurant
met die specifi eke sfeer, die heel eigen aankleding en speciale bediening?
Haarlemmmers waren trots op hun Brinkmann.
Marijke Kots wil er een echt kijkspel van maken, niet zoveel woorden, maar
des te meer spel. De voorstellingen zullen plaats vinden op 23, 24 en 25
maart 2007 in de Toneelschuur te Haarlem. Voor nadere informatie de
Toneelschuur:023 5173910 of : www.toneelschuur.nl
Kijk ook op de website van de Vereniging Haerlem! www.haerlem.nl
Thijs Asselbergs (toen stadsarchitect). Tijdens de uitvoering
diende de bestaande brug gehandhaafd te blijven, deze
werd dus pas afgebroken na ingebruikname van de ‘verfroller’.
Een aantal woningen aan het Zuider Buiten Spaarne
werd gesloopt.
9
Reactie naar aanleiding van deze foto’s of herinneringen aan
de plek zijn van harte welkom bij de redactie.
Of op de website van de vereniging: www.haerlem.nl.
5
10

Leny Wijnands
En toen verdween de industrie …
Een greep uit de reacties van bezoekers van de zomertentoonstelling
200 in de Hoofdwacht.
“Met enige weemoed bekijk ik de foto’s. Met het pontje over het
Spaarne om je 5 jaar oudere broer zijn pakje brood te brengen
dat hij vergeten was. Dan kwam je in de fabriekshal van Stork.
Het was koud. Al die machines, het leek mij niets. Maar mijn
broer was blij dat hij er werkte.”
“Leuk het verhaal over de kousen. Mijn moeder heeft mij hier veel
over verteld. Hoe dat in die tijd ging toen ze 16 jaar was en stiekem
kousen aandeed als ze een afspraakje met een vriendje had.”
Van uw penningmeester
In deze eerste nieuwsbrief van 2007
wil ik allereerst die leden, die een
onjuist pasje of ten onrechte een
acceptgiro ontvingen, mijn verontschuldiging
aanbieden voor deze
vergissing. Mocht u een onjuist pasje
hebben ontvangen, dan verneem ik
dat graag van u. Bel, schrijf of mail
mij (023-5317417, wslik@hetnet.nl
postbus 1105, 2001 BC Haarlem)
opdat ik u het juiste pasje kan toesturen!
De contributie voor dit jaar loopt
aardig binnen. Degenen die dit nog
niet overgemaakt hebben wil ik verzoeken
dat zo spoedig mogelijk te
doen. De uitgaven van de vereniging
gaan gestaag door. Denk eens aan
de uitgaven voor het voortreffelijke
Jaarboek 2006, dat over enige tijd
weer uitgebracht zal worden.
Op de Hoofdwacht liggen nog aardig
wat Jaarboeken 2006, die niet
bezorgd of opgehaald zijn omdat de
“Als geboren mug – inmiddels in de 70 – zie ik een bekend verleden
terug. Wat is er veel verdwenen!”
“Toen men nog niet studeerde tot z’n 30e” (krantenkop, aangevuld
met …) “… maar gewoon hard moest werken daar is
nog niemand aan bezweken echter het kan je sterken en is zeer
nuttig gebleken …”
Steeds meer Haarlemmers weten in de loop der jaren de
zomertentoonstelling in De Hoofdwacht te vinden. Het seizoen
200 is met een totaal van een dikke 5000 bezoekers
weer een van de topjaren geworden! Elk jaar weer vertellen de
‘wachtlopende’ gastvrouwen /- heren bij de slotbijeenkomst
elkaar de opvallendste verhalen over hun belevenissen gedurende
het seizoen. Over de talloze leuke gesprekken die ze
met bezoekers hebben gehad. Over de verbazing van buitenlanders
dat er informatie op papier beschikbaar is in zoveel
verschillende talen. Chinese bezoekers zijn altijd enorm
verrast dat we ook informatie in Chinese karakters kunnen
aanbieden! Over de spontane reacties van kinderen. Over de
Haarlemmers die nog nooit in de Hoofdwacht zijn geweest
en nog steeds denken dat de politie er gebruik van maakt.
Maar ook over de Haarlemmers die uitgebreid over hun
werkervaringen bij de getoonde bedrijven gingen vertellen.
Naast veel complimenten voor de tentoonstelling ook
veel verzuchtingen over niet genoemde bedrijven. Vooral
Spaarnestad en Beynes werden genoemd. Al was er ook
begrip voor de noodzaak tot selecteren. De enkele woorden
van kritiek betroffen bv. het ontbreken van nummers bij foto’s
en tekst waardoor niet altijd duidelijk was welke tekst op
welke foto sloeg. Opbouwend commentaar dat in volgende
tentoonstellingen ter harte genomen zal worden. Tot slot het
commentaar van een vaste bezoeker van onze tentoonstellingen.
“Altijd leuk de tentoonstellingen in de Hoofdwacht. Ook
deze. Namen en beelden uit mijn jeugd kwamen weer boven.
En heel leerzaam voor jonge mensen en kinderen.”
ledenbijdrage over 2006 nog niet
werd voldaan. Mocht u het Jaarboek
2006 nog niet hebben ontvangen,
maak dan zo spoedig mogelijk uw
bijdrage over, en zo nodig (buiten de
regio) O 3,50 verzendkosten. Vermeld
s.v.p. uw lidmaatschapsnummer.
W.D. Slik, penningmeester
Ons gironummer is nog steeds
377882 t.n.v.: Penn.m. Ver. Haerlem.

In deze Nieuwsbrief wil de werkgroep
Parken en Groen zich graag voorstellen
en iets vertellen over zijn activiteiten.
De ‘groen-blauwe
dwarsverbindingen’
van Haarlem Maria van Vlijmen
De werkgroep is in 2003 opgericht door het bestuur van de
Vereniging Haerlem en kreeg vorm door Wim de Wagt, de
eerste voorzitter.
De reden van de oprichting was het groeiend besef, dat
in een oude stad als Haarlem niet alleen de gebouwde
omgeving belangrijk is, maar dat ook de ‘groene inrichting’
een grote rol speelt in de verschijning, de beleving en het
gebruik van de stad. Daarin liggen de Haarlemmerhout, de
oude parken zoals de Bolwerken, Kenaupark, Ripperdapark
en Florapark, de Noorderhout, de jonge parken in
Schalkwijk en andere groenaanleg, bijvoorbeeld de ‘doetuinen’
(volkstuinen), sportvelden en plantsoenen.
Daarnaast is de ligging van Haarlem in het (cultuur) landschap,
tussen duinstrook en Spaarne, een interessant studiegebied,
met de historische en huidige relaties tussen stad
en buitengebied. De werkgroep bestudeert dit alles, vraagt
aandacht van de gemeente voor knelpunten door middel van
brieven en bezwaarschriften en geeft folders uit.
Alle wegen leiden naar Haarlem
Haarlem is een langgerekte stad, gebouwd op enkele noordzuid
gelegen strandwallen. Hoog en droog land, waarop
de eerste bewoning en de wegen naar Noord- en Zuid-
Holland ontstonden. Aan weerszijden strekten zich laaggelegen,
en dus veel nattere gebieden uit; in het westen de
strandvlakte, in het oosten de veengebieden waardoor het
Spaarne stroomt. Deze ligging bepaalde de ontwikkeling
van de stad. Het noord-zuid wegenpatroon werd doorkruist
met oost-west lopende dwarsverbindingen, eeuwenoude
wegen voor het verkeer van mensen en goederen, die naar
en door Haarlem leidden. Denk bijvoorbeeld aan het - nog
bestaande - Visserspad, waarlangs de vis uit Zandvoort naar
de markt in Haarlem werd vervoerd.
Aan de oorsprong van al deze dwarsroutes ligt een duinrel.
Duinrellen zijn watertjes uit de duinen, die naar de strandvlakte
stroomden voor de afwatering en door de mens zijn
gebruikt. Een mooi voorbeeld hiervan is de Brouwersgracht,
ooit ook zo’n duinstroom die zijn weg zocht naar de stad.
Dit stroompje werd waarschijnlijk al vóór de 15e eeuw uitgegraven
en verbreed, zodat een vaart ontstond, die loodrecht
op de singelgracht, bij de Raaks, uitkwam. In de 17e eeuw
werd aan de andere kant de Brouwerskolk gegraven om het
schone water voor de bierproductie te verzamelen.
Folders over routes ‘van steen naar groen’.
Over deze ‘dwarsverbindingen’ brengt de werkgroep
een serie folders uit, waarvan er drie gereed zijn: Het
Brouwerspad, Het Parkenpad en Het Jan Gijzenpad, met
foto’s, korte teksten en een fi ets- en wandelkaart. Nieuwe
routes, zoals Het Slaperdijkpad, staan op stapel. Het zijn
deels gangbare verbindingen, maar ook goed te gebruiken
als recreatieve fi ets- en wandelroutes van ‘steen naar groen’.
Doel van de folders is om bewoners van Haarlem en omgeving
informatie te geven over deze cultureel aantrekkelijke
routes. Maar ook is het van groot belang er aandacht voor
te vragen. Op sommige punten staan ze onder druk door
geplande bebouwing, op andere plaatsen moeten ze worden
verbeterd of in ere hersteld.
Website Vereniging Haerlem.
De drie folders, met een toelichting, zijn sinds kort op de
website van de Vereniging Haerlem te vinden, evenals informatie
over de werkgroep Parken en Groen (www.haerlem.nl).
7

8
Agenda Punten
De excursies en lezingen zijn gratis
voor leden van de Historische Vereniging
Haerlem, tenzij anders vermeld.
Introducés zijn van harte welkom.
Zij betalen een vergoeding van € 5,-
Lezing en rondleiding
Tentoonstelling Bloemen
onder de Loep.
Hommage aan Linnaeus
Zaterdag 31 maart, aanvang 10.00
uur, Spaarne 16, Haarlem
Ter gelegenheid van de 300ste
geboortedag van de Zweedse plantkundige
Carolus Linnaeus (1707-
1778) organiseert Teylers Museum
de tentoonstelling Bloemen onder
de loep, Hommage aan Linnaeus.
Linnaeus schiep orde in de naamgeving
van het plantenrijk en maakte
een indeling in soorten, geslachten
en families. Zo kon men beschikken
over een universele indeling van het
plantenrijk. De tentoonstelling gaat
in op het leven en werk van Linnaeus
en zijn verblijf in Nederland. Er zijn
kostbare bladen uit tulpenboeken
te zien, maar ook bloemstillevens.
Bovendien toont het museum uiterst
zeldzame herbariumbladen die door
Linnaeus persoonlijk zijn samengesteld
tijdens zijn verblijf op landgoed
De Hartekamp in Heemstede.
Michiel Plomp, de samensteller van
de tentoonstelling, zal een lezing houden
over Linnaeus waarin niet alleen
ruime aandacht wordt besteed aan
Linnaeus zelf, maar ook aan bloemen
in de kunst. Voor Teylers Museum
dient een toegangskaartje gekocht te
worden (Museumkaart geldig).
Reserveren is noodzakelijk. Michiel
Kersten: mkersten@quicknet.nl of tel.
023 525 85 77 tussen 20.30 en 21.30 uur.
Excursie
De Hartekamp
Herenweg 5
2105 MB Heemstede
Zaterdag 14 april,
anvang 10.00 uur
Voor de oorsprong van het buiten
moeten we terug naar de zestiende
Colofon: Haerlem Nieuwsbrief is een uitgave van de Vereniging Haerlem
Verenigingszetel: de Hoofdwacht, Grote Markt 17 Postadres: postbus 1105
2001 BC Haarlem www.haerlem.nl. Secretaris: (023) 529 39 00
Gironr: 377882. Het blad verschijnt vier keer per jaar. ISSN: 1570-4785
eeuw. Nadat het in de zeventiende
eeuw eigendom was geweest van verschillende
Amsterdamse patriciërs,
kwam de Hartekamp in de achttiende
eeuw ten tijde van de eigenaars van
het Amsterdamse koopmansgeslacht
Clifford tot grote bloei. De ‘bloei’
kwam vooral door de Zweedse botanicus
Carolus Linnaeus, die hier van
173 tot 1738 woonde en werkte als
lijfarts van George Clifford, en als
prefect van de tuin en de menagerie.
Hier werkte hij ook aan diverse publicaties,
zoals zijn beroemde Hortus
Cliffortianus (Amsterdam, 1738). De
oorspronkelijk geometrisch aangelegde
tuin werd door J.D.Zocher sr.
(17 0-1817) en later door zijn zoon
J.D.Zocher jr. (1791-1870) gewijzigd
in een landschappelijke aanleg.
Omstreeks 1902 zijn naar ontwerp
van J.A.G. van der Steur de zijvleugels
aan het buiten gebouwd. Onder leiding
van Mieke Wilmink, kenner bij
uitstek van de buitenplaatsen in Zuid-
Kennemerland, lopen wij door de tuin
en bezoeken ook het hoofdgebouw
met onder meer de gouden zaal.
Reserveren is noodzakelijk. Michiel
Kersten: mkersten@quicknet.nl of
tel.023 525 85 77 tussen 20.30 en 21.30
uur. Deelname is gratis.
Lezing
Haarlemse huiskamers:
café en kroeg
24 april, aanvang 20.00
(zaal open om 19.30), ABC
Architectuur Centrum, Groot
Heiligland 47, Haarlem
‘De eeuwige kroeg’ in Haarlem staat
van avond centraal. Aanleiding hiervoor
is het boek ‘Haarlemse huiskamers’,
cafés, mensen en hun verhalen,
van de hand van Maria van Vlijmen,
Gonda Koster en fotograaf Dirk
Haster, dat in oktober 200 is verschenen.
Dit boek verhaalt over het caféleven
van Haarlem en omstreken, in
woord en beeld, in heden en verleden.
Het caféleven, met zijn kroegen, terrassen
en bezoekers, wordt behandeld
als een cultuur-historisch fenomeen
dat al eeuwenlang in onze samenleving
Redactie: Marly Bergman Vormgeving: Sinas, Haarlem
Foto’s: Maarten van Wamel
Druk: drukkerij Excelsior Haarlem (sponsor)
Verzending: Paswerk
is verankerd. De samenstellers van
het boek, Gonda Koster en Maria
van Vlijmen, vertellen over historische
onderwerpen rond het thema ‘kroeg’,
zoals de rol van het Tappersgilde in de
stad, het stadsbestuur en de openbare
orde, markten, poorten en straten
waar herbergen en logementen ontstonden
en weer verdwenen, zoals het
oudst nog bestaande ‘horeca-lokaal’,
beroemde cafés als De Gedienstige
Boer en De Zwarte Hond, en in de
twintigste eeuw, het ontstaan van de
koffiebars en jongerencafés, het vrouwencafé
en het politiek-café.
Reserveren is noodzakelijk. Michiel
Kersten: mkersten@quicknet.nl of tel.
023 525 85 77 tussen 20.30 en 21.30 uur.
Luilakwandeling
Landgoed Leyduin
Zaterdag 26 mei, aanvang 9.00 uur
Verzamelen parkeerplaats
Leyduin aan de Manpadslaan /
Leidsevaartweg te Heemstede (ten
westen van de Leidsevaart).
De landgoederen Leyduin en Woestduin
liggen samen met landgoed
Vinkenduin op een oude strandwal
en hebben een oppervlakte van 111 ha.
De geschiedenis gaat terug tot eind
zestiende eeuw. Vanaf 1 30 was de
Haarlemse burgemeester Gerard van
Teylingen de eigenaar van de buitenplaats.
In 1752 kwam er een vinkenbaan
bij. In 1797 werd de buitenplaats
omschreven als ‘een Heerenhuizing
(gesloopt in 1803) met koetshuis stalling,
tuinmanswoning, wagenhuis,
vinkenhuis, cascade en boerenbehuizing’.
De boerderij in het noordelijke
gedeelte werd in 1808 gekocht door
David Jacob van Lennep. In 1874
liet Hendrik Samuel van Lennep bij
de cascade een nieuw huis bouwen.
In 1919/20 werd het terrein van de
buitenplaats in drieën gedeeld. Het
herenhuis Leyduin werd omstreeks
1920 gesloopt en herbouwd. In deze
Luilakwandeling onder leiding van
Mieke Wilmink natuurlijk veel aandacht
voor alle historische resten van
vroegere bebouwing en gebruik.
Meer informatie over de Vereniging Haerlem op onze website: www.haerlem.nl