Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1991 nr 4

CRISIS IN DE GEZONDHEIDSZORG
REDACTIONE
Sinds de comrnissie-Dunning tw~ miljoen
van staatssecretaris Simons ter beschikking
heeft gekregen om een publiek debat
over de keuzen in de zorg te voeren, is de discussie
weer opgelaaid over de vraag of de Nederlandse
gezondheidszorg in crisis verkeert.
Ook TGP is niet aan dit virus ontsnapt. Van-
daar dit thema over 'crisis en gezondheidszorg'.
Een thema dat eigenlijk al is ingeleid door de
prachtige column van Jos van der Lans in het
vorige nummer van dit tijdschrift. Van der
Lans kwam tot de conclusie dat wat zich voordoet
als een ernstige toestand, waar wat aan
gedaan moet worden, namelijk een crisis van
de gezondheidszorg, een gewone dagelijkse
toestand is geworden. 'Het is, zo leert tien jaar
berichtgeving, een vast bestanddeel van het
gezondheidszorgvertoog in dit land geworden.
Over de gezondheidszorg hier te lande valt
niet anders meer te denken dan in termen van
een crisis en alle daarbij horende operatieve en
chirurgische ingrepen, die ook altijd eerst uitgesteld
worden, dan afgezwakt en daarna mislukken.'
Om het nog scherper dan Van der Lans te stellen:
de laatste ingrijpende verandering in het
systeem van de Nederlandse gezondheidszorg
vond plaats in 1941, toen de Duitse bezetter
kwam tot het Ziekenfondsbesluit, een vol-
waardige ziektekostenverzekering, waar sinds
1903 strijd over werd gevoerd. Misschien is
dat wel de echte crisis in de gezondheidszorg:
de noodzaak tot verandering enerzijds en anderzijds
de onveranderbaarheid van het systeem
in het van consensus, harmonie en professionele
belangen doordrenkte corporatistisehe
stelsel van de Nederlandse volksgezondheid.
Wie het artikel van Beatrijs Jansen in dit thema
leest over de discussies over de gezondheidszorg,
kan niet anders dan concluderen dat
al meer dan vijftien jaar het vertoog over de
crisis plaatsvindt, zonder dat er iets wezenlijk
is veranderd. De taal verandert enigszins, de
problemen blijven hetzelfde: een gezondheids-
2 TGP JULI 1991
zo r g
die zijn
eigen dynamiek
heeft, gestuurd
door de niet
te beheersen interactie
van de arts en patiënt in de
behandelkamer. Een zorgsysteem
bovendien dat zichzelf regelmatig
voor de voeten loopt, getuige de onrustbarende
gegevens over de risico's die mensen
lopen als ze in handen van de gezondheidszorg
vallen. 'Medische missers, falende
apparatuur, ontoereikende hygiëne, verkeerd
medicijngebruik, infecties, diagnosefouten en
ondervoeding kosten jaarlijks vier- tot zevenduizend
mensen het leven,' zo lezen we in
Elsevier (25 mei 1991). En: 'bij anderhalf miljoen
ziekenhuisopnamen en circa 830.000
operaties krijgen tussen de 225.000 en
450.000 mensen te maken met een complicatie
doordat er bij de behandeling iets misloopt.
Schokkend misschien, maar niet afwijkend
van wat de veel verguisde Ivan Illich reeds in
de jaren zeventig naar voren bracht. 'De pijn,
de gestoorde functie, de invaliditeit en zelfs de
(ziels)angst die het resultaat zijn van medischtechnisch
ingrijpen wedijveren thans met de
ziekten veroorzaakt door het verkeer, door
werkomstandigheden en zelfs door met de
oorlog verband houdende activiteiten (...) De
om zich heen grijpende invloed van de ge-
neeskunde is een van de zich het snelst verbreidende
epidemieën van onze tijd.'*
Dit alles veroorzaakt en gesteund door een
technologische ontwikkeling, die van mensen
die hierover voorzichtig kritische opmerkingen
maken halve dwazen maakt. Crisis of
geen crisis, de maatschappelijke obsessie voor
de medische technologie is onrustbarend. Medisch
socioloog Tjeerd Tijmstra laat in het themagedeelte
zien dat de medische technologie
een groot aantal schaduwkanten heeft, waarvan
de 'gecommercialiseerde angstuitbuiting'
niet de minste is. Uit Tijmstra's artikel valt op
te maken dat voor hem een crisis bestaat die
veel meer op het sociaal-culturele dan op het
financieel-economische vlak ligt en veel te
maken heeft met ons gebrek aan waardering
voor de zorgverlening.
In het tijdperk van het 'technologisch imperatief'
en in een periode dat de overheid wanhopig
probeert de deksel op het geldpotje te krijgen,
wordt de dans om de poen steeds geraffineerder.
Hoe een ziekenhuis in Eindhoven de
klemmende omstrengeling van de budgette-
ring probeert te ontwijken wordt beschreven
door de journaliste Diane de Clerck.
Degene om wie het allemaal is begonnen, is
de patiënt. Wat vindt die er nou van? Hoe gaat
de patiëntenbeweging om met de 'crisis' en
het vraagstuk van de keuzen in de zorg? Kan
de patiëntenbeweging ontsnappen aan het duivelse
dilemma van het niet gelijktijdig kunnen
nastreven van vrijheid en gelijk? Over deze
vragen maakte Beatrijs Jansen een interview
met Yolan Koster, voorzitter van het Landelijk
Patiënten/Consumenten Platform.
Crisis of geen crisis, dat is de vraag. Dit thema
was ook het eerste onderwerp van een serie
debatten die De Balie organiseert over het
vraagstuk van de keuzen in de zorg. Aase Riemann,
verpleegkundige, schreef een bespiegelend
verslag van de eerste bijeenkomst.
De discussie gaat verder en de boer die ploegde
voort.
Gerard Goudriaan
* Ivan lllich, Het medisch bedrijf - een bedreiging
voor de gezondheid?, Wereldvenster,
Baarn, 1975, p. 22.