Klik hier - Werkgroep Behoud Lopikerwaard

WBL Nieuwsbrief
Uitgave van de stichting WBL
Werkgroep Behoud Lopikerwaard
www.wbl-web.nl
Secretariaat: Lekdijk West 8
3411 MT Lopik
Jaargang 31, nr. 98
Februari 2011
In dit nummer o.a.:
MOB-complex Benschop
WBL-excursies 2011
Tweede deel cartograaf Von Derfelden
Met de dierenarts op stap (1)

Inhoud
WBL Nieuwsbrief nr 98
Februari 2011
3 Van de Bestuurstafel
4 Jaarvergadering WBL
6 Gijsbert Franco Baron von Derfelden
van Hinderstein (2)
9 Het MOB-complex bij Benschop
11 Nieuwjaarswens
12 WBL-excursies 2011
14 De bouwhistorie van Huis te Vliet
15 Oproep knotgroep Benschop-Lobeke
16 Levenslustige lijsters
17 Met de dierenarts op stap (1)
20 Jeugdrubriek
22 WBL-Uitgaven
23 Colofon
Wilt U zo goed zijn uw mailadres via
onze website, www.wbl-web.nl
aan ons door tegeven.
Dit voor
flitsberichten.
B.v.d. Uw secretaris.
2
Van de redactietafel
Jaargang 31 nummer 98, geeft „elck wat wils‟:
cultuur, natuur, erfgoed, alles in verband met
onze fraaie woonomgeving. Via de Dienst
Landelijk Gebied (DLG), mocht een onzer
leden een recente inventarisatie van het MOBcomplex
Benschop, nu aangekocht door de
Gemeente Lopik, de Redactie als primeur
doen toekomen. Daar zijn we blij mee! Onze
bioloog, Drs. T.A. Hattink, geeft hier commentaar
op. Meer dan 50 jaar een met een hek
afgezoomd gebied in de Lopiker polder. Is
daar iets afwijkends ontstaan in die afzondering?
In een volgend nummer zullen we op
deze, uit de Koude Oorlog (1949-1991) stammende
munitieopslagplaats, terug komen qua
jong Erfgoed en suggesties. Het Bestemmingsplan
geeft aan: “NA” = Natuurgebied.
Yvet‟s „Jeugdrubriek‟ is aan het Lopikse en
Ameidense(?) dialect gewijd. Johan Doornenbal
uit Hollandsche Rading, vertelt over zijn
architectonische bevindingen met “Huys te
Capel” of “ Huys ten Vliete”. Tot op onze
Nieuwjaarswandeling - 2011 (13 februari)!
Agendeer deze en Uw excursies. Zag U op
onze website, voor het eerst, ons digitale Bulletin
30/97 met Herman de Man voorop? Blader
het nog eens door, nu op Uw computerscherm.
Wat kleur krijgt ons Bulletin inmiddels.
Eise Jongsma, eindredacteur
Stichting WBL
De Stichting WBL heeft ten doel: het behoud
en de versterking van het eigen
karakter van de Lopikerwaard en naaste
omgeving: te weten de natuur-, landschaps-
en cultuurhistorische waarden in
samenhang met de leefomgeving.
Zie artikel 2 van de statuten.
Inschrijving K.v.K. te Utrecht onder
nummer 41179802

Van de Bestuurstafel
Het WBL-Bestuur is bezig met een subsidieaanvraag Landschapsbelevenis, voor het
„Abrona‟- terrein. Bij een positieve beslissing, kunnen we een bijdrage leveren aan het etaleren
van onze fraaie Lopikerwaard met cultuurhistorie: echt daadwerkelijk bezig zijn met zulke
oude beroepen als teenschillen, touw twijnen, enzovoort.
Wat betreft de aankoop van het MOB-complex Benschop: het natuurgebied kwam in goede
handen! Met Maartensdijk was Lopik in 1973 de eerste Gemeente in de Provincie Utrecht,
die een „Landschapscoördinator‟ aanstelde. Toen koesterde Lopik de natuur. Nu zullen ze dit
Natuurgebied ook weer op waarde weten te schatten, in navolging van gemeentelijke voorgangers
in de gemeenteraad en B. & W.
We starten in Montfoort een ecologisch bermbeheer-project voor bloeiende planten. Vlindersoorten
worden aangetrokken en weer wordt onze regio goed geëtaleerd. De Gemeente
Montfoort levert met de WBL een substantiële bijdrage. Waarvoor dank.
In de lokale pers konden we kennis nemen van een facet van de „Lopiker Meerwaarde Regeling‟
rond tuincentrum “Intratuin”, op de grens Lopik/IJsselstein. Het Bestuur heeft verzocht
in gesprek te gaan over deze regeling: we vinden transparantie een vereiste. Ondernemerschap
juichen we toe in de regio, maar wel als WBL landschappelijke waarden respecterend.
In het verleden kon de WBL ter plekke al grenscompensatie bedingen met dijk en
groene grens. S.v.p. meer duidelijkheid College B.& W.-Lopik.
In Utrecht, hadden we een rechtszitting (Voorzitter + Secretaris) over ons bezwaar tegen een
slootdemping te Polsbroek. De Provincie had daar ontheffing voor gegeven met als argument
dat de cope-verkaveling in het bebouwingslint géén te beschermen cultureel erfgoed is. Op
de zitting is duidelijk geworden, dat de Provincie een eind is opgeschoven naar de WBLzienswijze.
In Jaargang 31/99 zal onze secretaris, Ir. Herman Boonekamp, deze rechtszaak
verslaan. Wat bereikten we?
Het gaat ons tenslotte om het behoud van het uniek verkavelingpatroon in het Utrechtse
Cope-landschap.
3
Wim Boesten, Voorzitter WBL

Jaarvergadering WBL, 24 november 2010
Verslag van de secretaris
Inleiding
De WBL zet zich in voor het behoud en de verbetering van de kwaliteit van het
karakteristieke landschap van de Lopikerwaard. Dat doet zij door belangenbehartiging, het
verzorgen van excursies en natuureducatie. Dit kan zij al meer dan 30 jaar doen dankzij haar
vrijwilligers en uw steun, waaronder uw financiële bijdrage en die van de gemeenten Lopik,
Oudewater, Montfoort en IJsselstein. Zoals gebruikelijk op de jaarvergadering een kort
verslag over de afgelopen twaalf maanden.
De donateurs bleken ook dit jaar weer trouw te zijn aan de WBL. Door verhuizing en
vergrijzing zijn er wel opzeggingen, maar er hebben zich ook nieuwe donateurs aangemeld.
Per saldo is hun aantal dit jaar ongeveer gelijk gebleven. Voor het contact was er driemaal
een uitgebreide WBL-Nieuwsbrief. Dit dankzij de auteurs, de redactiecommissie en de
bladopmaker. Om het gedachtegoed van de WBL beter onder de aandacht te brengen willen
we vaker contact met donateurs, belangstellenden en media. Dit willen we gaan doen via
email. Tenslotte is te melden dat men de WBL heeft kunnen vinden op haar website
www.WBL-web.nl. De actualiteit van deze website is verbeterd.
Belangenbehartiging
De belangrijkste opdracht van de WBL is het opkomen voor het behoud van het culturele
erfgoed en de natuurwaarden in ons mooie landschap. Dat doet de WBL door te adviseren en
indien nodig het laten horen van een kritisch geluid. Daartoe nam de WBL deel aan:
● de Gebiedscommissie De Utrechtse waarden. Deze commissie fungeert de komende
jaren als stimulator en klankbord voor plattelandsontwikkeling in de Lopikerwaard en de
Linschoterwaard;
● de plaatselijk groep Weidse Veenweiden van Leader. De rol van deze groep is het
enthousiastmeren en ondersteunen van partijen bij het maken van een door Europa te
subsidiëren projectplan dat bijdraagt aan plattelandsontwikkeling;
● de werkgroep Oudewater van de stichting Hugo Kotestein. Deze stichting zet zich in
voor het behoud van monumentale waarden in stad en landschap;
● het Platform kunst en cultuur in Lopik. Het cultureel erfgoed waaronder het landschap
met haar lintbebouwing is van vitaal belang voor cultureel Lopik;
● bijeenkomsten over ontwikkeling van bedrijvigheid in de bebouwingslinten;
● bijeenkomsten over de ontwikkeling van toekomstvisies van IJsselstein en Lopik;
● inspraakbijeenkomst van de provincie over het vernieuwen van de verordening Natuur en
Landschap.
4

De rode draad voor deelname van de WBL is het benutten van het landschappelijk cultureel
erfgoed en natuurwaarden bij het vitaal houden van de Lopikerwaard en de Linschoterwaard.
De WBL kan dat ook doen door zelf het initiatief te nemen het landschap te verfraaien. Een
zo‟n initiatief is een proef met bloemrijk bermbeheer. In 2011 gaat dat plaatsvinden.
Kritische geluiden laat de WBL horen bij plannen die kunnen leiden tot verlies van
landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteit. In de afgelopen periode betrof dat
ondermeer: plannen voor het dempen van een kavelsloot te Polsbroek en in Benschop en de
bomenkap op de provinciale wegen. Voor het dempen van de kavelsloot in Polsbroek heeft
de provincie een vergunning afgegeven. Volgens de WBL was dat niet terecht. Daarom
hebben we bezwaar gemaakt bij de rechtbank in Utrecht. Onze eerdere kritiek op de aanleg
van een fietspad van de Vlist naar Hoenkoop en de plannen nabij de Steenoven te Willeskop
hebben dit jaar geleid tot een bijstelling van die plannen.
Tenslotte is te melden dat de WBL, wanneer nodig, overleg heeft met de gemeenten Lopik,
Montfoort, Oudewater, IJsselstein, de Provincie, het Waterschap, de Milieufederatie,
Landschap Erfgoed Utrecht en de Stichting Groene Hart.
Excursies, donateurdag en jaarvergadering
Met excursies en lezingen wil de WBL het landschap met haar cultuurhistorie en natuur
onder de aandacht brengen. Immers ´bekend maakt bemind´. In 2010 zijn in totaal 8
interessante excursies georganiseerd en begeleid; met dank aan het excursiegroepje Mieke
Sinke, Willem Alsemgeest en Piet Mulder.
De jaarvergadering op 20 november vorig jaar werd goed bezocht. Interessant was de lezing
van Leo van der Berg over meer vogels in je tuin.
Onze jaarlijkse goed bezochte donateurmiddag met traditionele barbecue, vond dit jaar op 28
augustus plaats op de zuivelboerderij van de familie Hoogenboom aan de Damweg te
Oudewater. Er was uitleg over de boerderij en de productie van yoghurt en een mooie
wandeling door de polder en over de kade van de Benschopper Molenvliet.
Natuureducatie
In 2009 heeft alleen Theo Hattink namens de WBL natuurlessen gegeven in IJsselstein. De
gemeenten Lopik, IJsselstein, Nieuwegein en Houten hebben voor de natuureducatie een
samenwerkingsverband gesloten met het Milieu Educatie Centrum (MEC) te Nieuwegein.
We hopen dat de bezuinigingen bij de gemeenten niet ten kosten gaan van natuureducatie.
De WBL vindt het belangrijk dat de jeugd kennismaakt met de natuur en het landschap. Dit
jaar zijn de eerste initiatieven genomen om oude ambachten en culturen die kenmerkend zijn
voor het ontstaan van het landschap, door jong en oud te kunnen beleven.
Tot slot
Het bestuur is dankbaar voor de inzet van de vrijwilligers en het vertrouwen van allen die de
Lopikerwaard een warm hart toedragen.
5

Gijsbert Franco Baron von Derfelden van
Hinderstein (1783-1857) (2)
Hoogheemraad van de Lekdijk Benedendams en de IJsseldam
In 1817 solliciteerde Von Derfelden naar de functie van Hoogheemraad. Hij voldeed aan de
eisen die aan de functie werden gesteld: hij was ouder dan 25 jaar en hij bezat zelfs veel
meer grond in de Lopikerwaard dan de eis van een stichtse hoeve aan onbezwaarde grond.
[Een stichtse hoeve was een boerenbedrijf met 16 morgens grond en onbezwaard betekende
dat die niet met hypotheek was belast.]
Hij werd door de koning benoemd, en bleef Hoogheemraad tot 1828 toen hij om
gezondheidsredenen ontslag vroeg uit deze functie.
Vanouds werd het beheer en het
onderhoud van de Noorderlekdijken
toevertrouwd aan twee
Hoogheemraadschappen: het ene was
belast met het dijkgedeelte van
Amerongen tot aan de IJsseldam
[Bovendams] , het andere met het
gedeelte vanaf de IJsseldam tot
Schoonhoven [Benedendams]. In
1812 ging de IJsseldam waarvoor tot
dan toe het Baroniebestuur van
IJsselstein verantwoordelijk was
geweest, over naar Benedendams.
Detail van de Kaart getekend door Daniel 't Hooft, 1738.
Streepjes langs de oever bij Jaarsveld zijn stroomgeleiders.
Rechtsboven een paar onbegroeide en twee grotere
begroeide zandplaten in de rivier. In de uiterwaard
houtgewas. [Kaartenverzameling Universiteitsbibliotheek
Utrecht.]
Het Hoogheemraadschap Benedendams bestond uit een dijkgraaf en zeven Hoogheemraden.
Dit college moest in het voorjaar de dijk controleren op schade die in de winter was ontstaan
door hoog water en/of ijsgang, waarna tot rond 1800 de aangelanden de opdracht kregen tot
herstel. Omdat dit voor hen zeer belastend kon zijn, werd in het begin van de negentiende
eeuw besloten om dat voortaan te laten doen op kosten van het Gemene Land. Dat waren de
gezamenlijke boeren van de Lopikerwaard, die per morgen [±0,85 ha.] een bepaald bedrag
aan Lekdijksgelden moesten betalen.
Langs de dijk lagen overal oeverwerken in de vorm van kribben die als stroomgeleiders
dienden. Ook die moesten onderhouden worden. Daarvoor had het Hoogheemraadschap
meestal een of meer militaire ingenieurs in dienst als adviseur. Het handwerk werd onder
toezicht van een of twee dijkmeesters door een aantal dijkwerkers uitgevoerd.
Vijf keer per jaar werd er geschouwd door een schouwcommissie die bestond uit twee of
drie hoogheemraden. Tevoren hadden de dijkmeesters al een voorschouw gehouden en de
commissie geïnformeerd over de stand van zaken.
Zij rapporteerden o.a. waar de schade niet goed was hersteld, waar het dijkpad opnieuw
bezand moest worden omdat er diepe sporen van karren of rijtuigen waren achtergebleven,
waar de heggen niet waren geschoren of waar het gras niet was gemaaid op de dijkhellingen.
Aan de hand van de keur kon dan de schouwcommissie optreden tegen de desbetreffende
boeren.
6

Daarnaast was het Hoogheemraadschap verantwoordelijk voor de volgende werkzaamheden:
1. de tienjaarlijkse hoogtemeting, waarbij via waterpassing werd vastgesteld waar de dijk te
laag geworden was door inklinking of uitzakking. Waarna de gewenste verzwaringen of
andere verbeteringen werden aangebracht.
2. de jaarlijkse meting van de Middelwaard. De Middelwaard lag ten westen van de
tegenwoordige Vianense brug aan de overkant van de Lek. De Middelwaard is ontstaan als
een zandbank in de rivier, die zich tot een waard ontwikkeld heeft. Aan de Vianense kant
bestond nog een zijstroom die de Hank of Kleine Lek werd genoemd, en die bij de 'staart'
van de Middelwaard weer in de hoofdstroom uikwam. Op die waard stonden voorheen enige
steenfabrieken. Rond 1800 was er nog één over. Misbaksels van de steenovens werden lange
tijd in het water gekruid, en zo werd de waard steeds meer verbreed, en dus de rivier
versmald. En dit juist op een plaats waar de Noorder-Lekdijk nagenoeg een schoordijk was,
dat wil zeggen dat bij een schoordijk de rivier onder langs de voet van de dijk schuurde, en
deze dus dreigde te ondermijnen. Aan het einde van de zeventiende eeuw wist het college
van Benedendams te bereiken dat Vianen een overeenkomst wilde sluiten, waardoor het aan
Benedendams werd toegestaan ieder jaar de waard te komen opmeten, en maatregelen te
nemen bij overschrijding van de maat zoals die in het contract was vastgesteld. In de notulen
van de Vergaderingen van het College in de tijd dat Von Derfelden hoogheemraad was, kan
men ieder jaar de rapportage van die meting aantreffen. Deze meting werd dus nog steeds
een belangrijk onderdeel geacht in het beheer van de eigen dijk.
3. de dijkbewaking in de winter. Doordat
de winters in het eerste kwart van de
negentiende eeuw strenger waren dan
tegenwoordig, vroor de Rijn [en in het
verlengde daarvan de Lek] vaak dicht. De
problemen ontstonden als het begon te
dooien. Verspreid over de gehele lengte
van de Nederlandse rivieren lagen
zandbanken en ondiepten waardoor het
water maar langzaam naar zee afstroomde,
en de ijsschotsen overal tegen obstakels
vast kwamen te zitten.
Dit werd in hoge mate veroorzaakt doordat
iedereen langs de rivier volgens oud
waterrecht zijn gang kon gaan. Nog tot
1805 mochten kribben/hoofden in de rivier worden gelegd waardoor het gedeelte erachter na
een aantal jaren door slibneerslag deel ging uitmaken van de oever. Maar ook houtgewas dat
in de uiterwaarden werd aangeplant, vesting- en andere bouwwerken die in de rivier
insprongen, dat alles was niet bevorderlijk voor de goede afvoer van de ijsschotsen wanneer
het dooide. Zo ontstonden er ijsdammen in de rivieren met het gevolg dat vóór zo'n dam het
water hoog oprees. Wanneer er een ontstond in het Benedendamse riviergedeelte of verder
stroomafwaarts, en ijsschotsen de kruin, en/of water via piping de dijk bedreigden, dan was
dijkbewaking noodzakelijk. Dat was ook het geval wanneer stroomopwaarts zo'n ijsdam het
plotseling begaf en een stortvloed van water het benedendamse riviergedeelte moest
passeren.
Dan kwam de wintercommissie in actie. Eerst ging het om verhoogde waakzaamheid wat
betekende dat de commissie zelf de ontwikkelingen goed in de gaten hield, maar al snel kon
het dijkleger worden opgeroepen. Daartoe behoorden alle gezonde mannen tussen de 18 en
60 jaar uit de gehele Lopikerwaard. Eerst werden dan de mannen uit de buurten langs de dijk
7
Het oude Dijkmeestershuis, ook Dijkhuis en
Dijklogement genoemd. Het stond op de plaats waar
in 1903 te Jaarsveld het tegenwoordige dijkhuis werd
gebouwd. Tekening door Anth. Grolman, 1903.

opgeroepen. maar als het dreigender werd, werden ook de "achterlanders" uit het noordelijke
gedeelte van de waard gealarmeerd. Deze werden ingekwartierd in het Dijkmeestershuis te
Jaarsveld en in negen boerderijen verspreid langs de dijk. Vanuit iedere boerderij werd dan
de gehele periode dat het dijkleger actief was, telkens door twee personen wacht gelopen, die
berichten over de toestand van de dijk aan de wachten van de volgende boerderij doorgaven
zodat het hoofdkwartier in Jaarsveld op de hoogte werd gehouden. Wanneer er een dijkbreuk
plaatsvond, of het waterpeil in korte tijd veel hoger werd, moest dat rechtstreeks via een
boodschapper aan het hoofdkwartier gemeld worden.
Tot in de jaren '30 van de negentiende eeuw moest iedereen die opgeroepen werd, een eigen
stuk gereedschap meebrengen, zoals bijlen, schoppen, pikhouwelen, maar later zorgde het
Hoogheemraadschap voor het gereedschap, en materialen als balken en zakken. Dat alles lag
opgeslagen in de dijkmagazijnen bij de afrit van de Lage Dijk en de afrit van de Floris IVweg,
en op de zolder en de schuren van het Dijkhuis. Wanneer het gevaar geweken was,
werd het leger weer ontbonden.
In de notulen van de Vergaderingen van het Hoogheemraadschap kan men lezen dat in de
periode dat Von Derfelden zitting had in het College, hij regelmatig in de verschillende
commissies optrad. ²)
Maar hij was de enige van de collegeleden die zich bekwaamd had in de cartografie.
Van deze kwaliteit maakte het Hoogheemraadschap dankbaar gebruik, toen het als
eeuwenoud instituut regelmatig in aanvaring kwam met de Rijkswaterstaat, die in 1798 werd
opgericht, en die zich nog aan het ontwikkelen was tot een nationaal opererende organisatie.
Daarover meer in de volgende Nieuwsbrief.
8
P.W.A. Broeders
²) Zie P.W.A. Broeders. 2007. Gijsbert Franco Baron Von Derfelden van Hinderstein (1783-1857); leven en
werk van 'eene ware specialiteit' in kaart gebracht, 73.
In samenwerking met de H.K.IJ. werd voor een volle zaal in het 'Dijkhuis te
Jaarsveld' de lezing gegeven, waarbij hier, nogmaals de inhoud. Op de foto:
Piet Broeders en Kameraar Henk Boer voor de kaart van de Lek in PowerPoint

Het MOB-complex bij Benschop
In de Polder Lopikerkapel ligt, langs de N 210 bij Benschop (gem. Lopik), een voormalig
militair opslagterrein: het MOB-complex. Jarenlang en tot op heden is dit terrein niet vrij
toegankelijk geweest. Nu het zou worden aangekocht door de gemeente Lopik, was het
nodig de natuurwaarden te kennen. Daarom heeft in januari 2009 de Dienst Landelijk
Gebied aan Bureau van den Bijtel Ecologisch Onderzoek, opdracht gegeven die
natuurwaarden te onderzoeken*). Met name moest worden gekeken naar planten- en
diersoorten, die op een of andere manier beschermd zijn: zogenaamde Rode en Oranje Lijstsoorten.
Rode Lijst soorten zijn in Nederland met uitsterven bedreigd of beschermd. De
Oranje Lijst geldt specifiek voor de provincie Utrecht.
Dat onderzoek werd in 2009 uitgevoerd, waarbij ook nog werd gekeken naar het mogelijke
belang van het gebied voor aangewezen (vogel)soorten van nabijgelegen Natura-2000gebieden.
Het langgerekte terrein heeft een oppervlakte van bijna 15 ha en vormt een bos-eiland in het
verder open landschap. Volgens het bestemmingsplan heeft het “Natuurdoeleinden” en
”Primair Agrarisch Gebied, kleinschalig” toegewezen. Dat houdt in dat gestreefd moet
worden naar behoud en bescherming van natuur- en cultuurhistorische waarden.
Langs de noordzijde van het
terrein ligt de ecologische
verbindingszone nr. 28, die
loopt van de Grote Kerkvliet
(Polsbroek) naar de
Kromme IJssel. De gedachte
achter het instellen van
verbindingszones is de kans
kleiner te maken, dat een
soort ter plekke uitsterft
omdat het leefgebied te
klein wordt of er door inteelt
een te zwakke populatie
ontstaat. Als soorten via die
verbindingszones kunnen
migreren (zelf of via zaden)
komt er meer variatie in de
erfelijke eigenschappen en ook kunnen eventuele verliezen door sterfte worden aangevuld
met individuen uit nabijgelegen terreintjes. Het doel van een verbindingszone is ook, om
door het creëren van bepaalde biotopen de leefomstandigheden zo te krijgen, dat bepaalde
doelsoorten het gebied kunnen gaan bevolken. Voor de verbindingszone langs het MOBcomplex
zijn de doelsoorten onder andere bittervoorn, vleermuizen, dwergmuis, ree, kleine
marterachtigen (bunzing, wezel), het oranjetipje (een vlinder), de groene glazenmaker (een
libel) en ringslang.
De huidige regering denkt fors te gaan bezuinigen op de kosten voor de Ecologische
Hoofdstructuur (EHS), waaronder ook de ecologische verbindingszones vallen. De Provincie
Utrecht maakt zich sterk om tot 2018 toch ca 1500 ha EHS te realiseren. Onderhandelingen
met de staatssecretaris staan op de planning. Het zou er op neer kunnen komen, dat de
verbindingszone niet meer binnen de EHS valt, maar in een lagere, maar wel “groene”,
categorie terecht komt.
9

Bij het onderzoek is gekeken naar de vegetatie (planten, ook mossen, varens en
korstmossen), zoogdieren (met name ook vleermuizen), vogels, reptielen en amfibieën,
insecten (dagvlinders, waterjuffers, libellen, sprinkhanen en krekels).
Wat er is gevonden.
Het grootste deel van het terrein is bos en bestaat uit essen-iepenbos. Ook is er een perceel
griendhout (wilg). Verder zijn er struwelen met o.a. meidoorn, kardinaalsmuts, sleedoorn en
kerspruim. Verder zijn er wat zoomvegetaties, droge ruigten rond de bunkers en graslanden.
Er is één beschermde plantensoort (zwanenbloem) en een aantal plantensoorten die op de
Rode of Oranje Lijst staan, aangetroffen en ook groeien er een groot aantal op die lijsten
staande mossen.
Zoogdieren zijn wat moeilijker waar te nemen. Reeën zijn door de omwonenden regelmatig
gezien en ook warden keutels van vossen gevonden. Van de marterachtigen werden doodgereden
bunzings langs de aangrenzende wegen en ook keutels aangetroffen; voorts werden
wezels waargenomen. Vleermuizen zijn met een bat-detector geïnventariseerd (5 soorten,
waarvan 3 waarschijnlijk alleen verblijvend om te fourageren). Kleine zoogdieren (muizen
en spitsmuizen) zijn gedetermineerd aan de hand van uitgeplozen braakballen van de kerkuil:
een van de vier uilensoorten op het terrein. Kerkuilen eten, als een van de weinige uilen,
ook spitsmuizen. Verder zitten er ook “gewone” zoogdieren als haas, konijn en muskusrat.
Er zijn 73 vogelsoorten aangetroffen, die een duidelijke binding hebben met het gebied (dus
geen overvliegende ganzen bv.). Hiervan staan 8 soorten op de Rode of Oranje Lijst met
aantekening “kwetsbaar” of
“gevoelig”: koekoek, kerkuil,
ransuil, groene specht, grauwe
vliegenvanger, matkopmees,
kneu en huismus.
Er zijn, zoals verwacht geen
reptielen waargenomen. Wel
vier soorten amfibieën (gewone
pad, bruine- en groene kikker
en kleine watersalamander. In
voorgaande jaren waren ook
rugstreeppad en heikikker
waargenomen.
Er zijn 11 vissoorten
aangetroffen, waarvan 2
beschermde soorten: bittervoorn
en kleine modderkruiper.
Voor insecten vormt het MOB-complex ook een goed terrein: 14 dagvlindersoorten
(waarvan het bruin blauwtje op de Rode en Oranje Lijst staat), 15 soorten libellen en
waterjuffers (de glassnijder en de grote keizerlibel staan op de Rode en/of Oranje Lijst) en
vijf soorten sprinkhanen.
Echt biologisch waardevol is het bos niet: er komen geen”bijzondere” of zeldzame
bosbewonende soorten voor, omdat het gebied klein en jong is en zo afgelegen ligt, dat (met
name planten-) soorten het moeilijk kunnen bereiken. Toch is het gebied landschappelijk
waardevol, omdat het een van de weinige opgaande bossen is in de Lopikerwaard en het een
10

ustgebied is voor het wild. Via de ecologische verbindingsroute kan het als “springplank”
dienen voor uitwisseling met de Hooge Grienden en het Vlistgebied.
Er zijn plannen opgesteld voor het gebied. Het rapport concludeert, dat rekening moet
worden gehouden met de natuurwaarden. Dus bepaalde stukken, met name in de buurt van
broedplaatsen van roofvogels (er zaten 2 paar buizerds en 1 paar haviken) aanwijzen, waar
niet mag worden “gestruind” en loslopende honden moeten worden geweerd. Bij gebruik
van de gebouwen en bunkers moeten vleermuizen en uilen niet worden verstoord.
Door bepaalde ingrepen kunnen de natuurwaarden worden vergroot: selectief kappen,
planten van zoomvegetaties van met name besdragende heesters, aanleggen van een
paddenpoel, één NATO-bunker inrichten als vleermuizenslaapplaats, enz.
Ook aan recreatie wordt aandacht besteed: van mogelijke plannen, als de aanleg van een
fietspad, recreatiemogelijkheden enz. worden ook de nadelen en oplossingen ervoor
genoemd.
In een volgende Nieuwsbrief aan we hier verder op in.
*) De hierboven vermelde gegevens zijn ons beschikbaar gesteld door de Dienst Landelijk
Gebied te Utrecht. Het genoemde artikel is van H.J.V. van den Bijtel en I.W. van Woersem:
Ecologisch Onderzoek MOB-complex Benschop gemeente Lopik. Van den Bijtel ecologisch
onderzoek, Driebergen-Rijsenburg. Augustus 2010.
Nieuwjaarswens redactie.
2011 is door de Verenigde Naties uitgeroepen tot
“jaar van het bos”.
Moge uw “ecologische voetafdruk” in 2011
weer zo groot zijn als die van deze bosbewonende egels!
11
Theo Hattink

WBL EXCURSIES 2011
Activiteitenoverzicht van de
Werkgroep Behoud Lopikerwaard
(WBL): zie ook www.wbl-web.nl
Deelname aanmelden:
bijvoorkeur per e-mail
wblweb@gmail.com anders per telefoon
0348 557297 Mieke Sinke
0348 460723 Piet Mulder
0348 471083 Willem Alsemgeest
Deelname is voor eigen risico
Zondag 13 februari
1 Oudewater - Hekendorp
De winterwandeling gaat dit jaar van
Oudewater naar Hekendorp en weer terug
en gaat deels over onverharde paden. Het is
een mooie wandeling van ca 11 km door
het landschap van de Hollandsche IJssel.
De totale wandelafstand bedraagt 11 km.
Een wandeling van 5,5 km is ook mogelijk;
de terugweg gaat dan per o.v. bus van
Hekendorp naar Oudewater. De wandeling
start om 13.00 uur bij de Heksenwaag te
Oudewater. Goede wandelschoenen zijn
aanbevolen.
Deelname is gratis en aanmelden is niet
nodig.
Zondag 17 april
2 Landgoed Linschoten
Voorjaarswandeling over het landgoed
Linschoten onder leiding van de natuurgids
van het landgoed. Maak kennis met de
unieke flora en fauna (o.a. reiger- en
roekenkolonies) en cultuurhistorische
elementen als duiventoren, koetshuis en
ijskelder.
Er kunnen maximaal 25 personen
deelnemen. Zij dienen ouder te zijn dan 12
jaar. Laarzen worden aanbevolen. Start om
15.00 uur op de parkeerplaats bij de
provinciale weg.
Kosten € 4,- per persoon. Deelname vooraf
aanmelden.
12
Vrouwe Justitia, schandpaal eind
17 e eeuw; Hekendorp
Zaterdag 7 mei
3 Boerderij Rosenboom
Een van de oudste boerderijen in het hart
van de Lopikerwaard is te vinden aan het
Benedeneind Zuidzijde279 te Benschop en
wordt beheerd door de familie Rosenboom.
Recent is naast deze boerderij een Recreatielandschap
en een gasterij aangelegd.
Er is een rondleiding door de boerderij en
een natuurwandeling door het recreatielandschap.
Na afloop van de excursie is er gelegenheid
voor het gebruik van een consumptie in de
gasterij. Start 13.00 uur bij nr. 279
Benedeneind Zuidzijde. Kosten € 2,-.
Opgave van deelname is gewenst.

Zaterdag 28 mei
4 Natuurwandeling in de
Zouweboezem
De wandeling gaat van Salmsteke naar de
Zouweboezem. Dit waterrijke natuurgebied
is befaamd door vele soorten
moerasvogels. Te vinden zijn ondermeer
de blauwborst, snor, purperreiger,
roerdomp. Ook huist er een kolonie van de
zwarte stern. Het startpunt is het voetveer
bij Salmsteke. Aldaar verzamelen om
14.00 uur. Deelname is gratis (pontje niet);
vooraf aanmelden gewenst.
Zaterdag 11 juni
5 GPS wandeling de Hoge grienden
Wandelen in de natuur met het mobieltje
als gids. Over deze nieuwe manier van
kaartlezen gaat deze excursie. Eerst wordt
er uitgelegd hoe GPS-wandelen werkt en
vervolgens gaan we onder leiding van
gespecialiseerde gidsen naar de Hoge
Grienden. De tijd en plaats van aanvang is
nog niet vastgesteld. Zie hiervoor onze
website of de streekbladen in de week
voorafgaand aan 11 juni.
Zaterdag 2 juli
6 Bezoek aan de Fruitwaard
We zijn te gast op het fruitbedrijf van de
familie Stigter. Daar krijgen we een
rondleiding en uitleg over de fruitteelt in de
Lopikerwaard. De excursie start om 15.00
uur bij de Landwinkel aan de
Oudeslootseweg 3-5 te Jaarsveld. De
kosten voor de excursie, inclusief koffie en
een schaaltje kersen, bedragen € 4,75.
Opgave van deelname is gewenst.
Zaterdag 27 augustus
7 Donateursdag
Dit jaar geen traditionele barbecue maar
een bootexcursie over de IJssel en de
Lange Linschoten met een Engelse High
Tea te Oudewater. Het definitieve
programma vindt u in de volgende
nieuwsbrief.
13
De oude Sint Nicolaaskerk te IJsselstein
Zaterdag 17 september
8 Stadsexcursie IJsselstein
IJsselstein heeft net 700 jaar gevierd en
kent daarom een zeer rijke historie die nog
goed zichtbaar is door het stratenpatroon en
de bebouwing. Onder leiding van een gids
bezoeken we het historische raadhuis en
beide kerken. De start is om 14.00 uur voor
het raadhuis.
De deelname bedraagt € 4,- pp. In verband
met het regelen van de gidsen aanmelden
voor 10 september.
Zondag 9 oktober
9 Herfstwandeling landgoed Beerschoten
Ter afsluiting van het excursieseizoen is er
een herfstwandeling op het landgoed
Beerschoten te Bilt.
Dit is een fraai bosgebied met waterpartijen
en oude bomenlanen. Er zijn routes van 4
tot 12 km.
Start om 14.00 uur bij het
bezoekerscentrum, de Holle Bilt 6. De inrit
van het landgoed is net voorbij het Van der
Valkhotel de Biltsehoek (parallelweg
nemen!). Eventueel aanmelden i.v.m.
carpoolen.

De bouwhistorie van Huis te Vliet
Op 30 oktober j.l. vond een lezing plaats in het buurthuis van Lopikerkapel over de
bouwkundige geschiedenis van Huis te Vliet. Het huis heeft door de eeuwen heen diverse
gedaanten gekend. Doordat van elke bouwfase nog sporen zijn terug te vinden, is de
geschiedenis van het huis van Middeleeuwen tot op heden te reconstrueren. In 2009 hebben
Christine Weijs, Eloy Schouten en Johan Doornenbal in het kader van hun afstuderen aan de
HBO+ opleiding bouwhistorie, restauratie en monumentenzorg aan de Hogeschool Utrecht
de bouwsporen in kaart gebracht en geanalyseerd. Aan de hand daarvan konden de
verschillende bouwfasen en daarmee de bouwgeschiedenis worden gereconstrueerd.
Huis te Vliet is ontstaan als versterkte woontoren. De kern dateert uit de 13 e eeuw. Het was
een omgrachte stenen toren van drie bouwlagen hoog, met in het gewelf een muurtrap en een
waterput. De ingang lag op de eerste verdieping aan de noordzijde (de huidige achterkant) en
was te bereiken via een
houten brug over de gracht.
In 1538 kreeg het huis de
status van ridderhofstad.
In 1556 wilde toenmalig
eigenaar Gijsbert van
Hemert die status
weerspiegeld zien in het
gebouw en hij
transformeerde het tot een
chique renaissancekasteel.
De gracht werd aan de
Tekening Johan Doornenbal
14
westzijde verlegd, zodat de
woontoren uitgebreid kon
worden. Het huis kreeg een
rechthoekige grondslag, een dubbel zadeldak en trapgevels. Het gebouw was symmetrisch
met een hoge belvedèretoren in het midden en uitbouwtjes aan beide zijden.
In het rampjaar 1672 werd Huis te Vliet (deels) verwoest door de Fransen. Het werd echter
meteen herbouwd in classicistische stijl, waarbij de ingang werd verplaatst naar de zuidzijde.
Ook deze nieuwe ingang kwam op de eerste verdieping te liggen en was bereikbaar via een
bordes. Het omliggende terrein werd voorzien van een oprijlaan met bomen, een hek in
Lodewijk XIV-stijl, een park met zichtassen en bijgebouwen (koetshuis, oranjerie en
duiventillen).
In de 18 e eeuw heeft Huis te Vliet veel verschillende eigenaren gehad, maar de bouwmassa
van het huis bleef grotendeels ongewijzigd. Wel werden dwars onder het gewelf extra bogen
geplaatst ter ondersteuning van nieuwe muren op de bel-etage.
In 1801 kocht Jonkheer Cornelis Gerard Barchman Wuytiers Huis te Vliet als
renaissancekasteel. Rond 1815 werd een deel van de linkervleugel afgebroken, vermoedelijk
vanwege een verzakking van het linkerdeel dat in 1556 gebouwd was op de gedempte
gracht.
In 1936 kocht fruithandelaar Gerrit van de Hoef het landhuis van de familie Barchman
Wuytiers om er zijn bedrijf in te huisvesten. Hij splitste het huis in twee woningen. Om
garageruimte te creëren halveerde hij het middeleeuwse tongewelf op de begane grond en
verwijderde het bordes met de trap. Op de begane grond van het linker 19 e -eeuwse bouwdeel
kwam de voordeur voor de aparte woning. De tweede verdieping van het huis werd gesloopt

en de kap uit 1856 werd naar beneden gevijzeld. In 1995 is het huis aangekocht door het
echtpaar Van Lent. Momenteel wordt nagedacht over de mogelijke toekomstige bestemming
van het pand. Hiervoor zijn diverse mogelijkheden. Een grote restauratie is in ieder geval
noodzakelijk.
Foto uit ca 1900
15
Johan Doornenbal, 10 november 2010
Oproep van de Knotgroep Benschop-Lobeke
De knotgroep Benschop-Lobeke is al meer dan 30 jaar actief in de Lopikerwaard. In de
maanden oktober tot en met maart trekt zij er op uit om vooral wilgen en andere bomen te
knotten. Door de jaren heen is het aantal leden langzamerhand teruggelopen naar 5 actieve
leden. Er is nu ruimte voor nieuwe enthousiastelingen. Je hoeft geen ervaring te hebben met
knotten; dat kun je snel genoeg leren bij ons. Een van onze leden zegt “Ik heb er altijd drie
keer plezier van. In de winter ben ik lekker in beweging bij het knotten van bomen en de rest
van het jaar kan ik van een mooi landschap genieten. Ik hoef dan ook niet naar een
sportschool.” Wil je je
aanmelden voor de
knotgroep of het eens keer
uitproberen? Meld je dan
aan bij Wim van Seeters
wimvanseeters@hetnet.nl
of ondergetekende
youngthings@cs.com
Johan de Jong, Secretaris/
Penningmeester Knotgroep
Benschop Lobeke

Levenslustige lijsters.
Evenals de duizenden in ons land overwinterende ganzen zorgen kramsvogels „s winters voor het
nodige leven in de brouwerij. Gewoonlijk arriveren ze al in de herfst, wanneer het in hun
broedgebied in het hoge noorden niet meer aangenaam verpozen is. Ze gaan in de polders niet alleen
op zoek naar spinnen, wormen en duizendpoten maar ze storten zich ook massaal op de bessen van
meidoorn en andere vruchtdragende struiken. Afgevallen fruit is ook favoriet. Tijdens lange
vorstperiodes zijn ze volop in de steden te zien. Een paar jaar geleden heeft een groep van 60
kramsvogels zich tijdelijk van mijn woonerf meester gemaakt. De poezen waren over deze nieuwe
bewoners minder enthousiast….
Een kramsvogel is gemakkelijk herkenbaar: een forse lijster, lichtgrijze kop en stuit, kastanjebruine
rug en zwarte staart. Zijn borst is prachtig goudgeel met ronde zwarte vlekken die op de flank subtiel
in scherpe pijltjes over gaan. Wie het geluid eenmaal kent (tsuk, tsuk, tsuk) hoort het overal. Zijn
waakzame en fiere houding straalt een zekere trots uit. Als persoonlijkheid beslist geen grijze muis.
Afgelopen winter werd mijn tuin tijdens de vorstperiode dagelijks door deze lijster bezocht. Hij of zij
(er is geen verschil te zien) at een
appel per dag en duldde geen
concurrenten in de buurt van “zijn”
appel. De merels die al weken in
mijn tuin woonden hielden gepaste
afstand en durfden de appel alleen
maar te benaderen als de kramsvogel
even niet thuis was.
Kramsvogels zijn koloniebroeders,
wat voor een lijsterachtige
ongebruikelijk is, maar wel de
veiligheid verhoogt. Op YouTube
(YouTube Fieldfare) is een prachtig
filmpje te zien over het lot van een
raaf die een bezoek brengt aan een
kramsvogelkolonie. De raaf wordt
al snel gespot en weggejaagd. Daar blijft het echter niet bij. De kramsvogels dwingen de raaf met
veel gekrakeel op de grond, waar hij angstig blijft liggen. Daarna krijgt hij een waar bombardement
van uitwerpselen over zich heen… Mission accomplished.
Merkwaardige naam eigenlijk, kramsvogel. In het Engels heet hij fieldfare: hij die over de velden
trekt. Niet bepaald verhelderend. De Duitse naam is Wacholderdrossel, jeneverbeslijster. In sommige
streken in Duitland heette de jeneverbes „kramt‟ waaruit de naam „kramatsvogel‟ is ontstaan. Dat
kramsvogels van jeneverbessen houden blijkt al uit een oud recept:
“8-9 kramsvogels worden schoon geplukt, dan wordt het vel van de kop getrokken, de ogen
uitgestoken, de vleugels en de poten in het eerste gewricht afgesneden en vervolgens geflambeerd,
waarna men de pootjes kruisgewijs door de oogholtes steekt.”
En als de lust tot verder lezen u nog niet is vergaan: “Omdat de vogels dikwijls jeneverbessen eten en
men die bessen gewoonlijk in de maag vindt, doen sommigen er geen kruiden bij”.
Toch maar niet uitproberen dit recept. Onze kramsvogels hebben wellicht nog duizendpoten en
spinnen in hun maag…
16
Everdien Smeenk

Met de dierenarts op pad
Echografie op de boerderij.
Niet meer weg te denken.
Apparatuur, gebruik makend van ultrageluid, wordt al sinds 40 jaar gebruikt bij paarden,
koeien, schapen, geiten en zelfs bij het varken. De belangrijkste reden voor het gebruik op de
boerderij is voor het onderzoeken of deze dieren wel of niet drachtig zijn, en voor het
vaststellen van de oorzaak, als ze dat niet blijken te zijn.
Het grote probleem bij koeien en paarden is de enorme buikomvang. De geluidsgolven
kunnen hooguit 20 cm. diep naar binnen kijken en dat is veel te weinig om de baarmoeder
van deze dieren te kunnen waarnemen. Voor schapen, geiten en zeugen is dat geen probleem
en kunnen deze dan ook van buiten af gescand worden. Ook voor kleine huisdieren zoals
honden en katten is deze 20 cm. ruim voldoende.
Gelukkig heeft zowel het paard als het rund een enorme endeldarm waarin je als dierenarts
met wat oefening tot aan je schouder in kunt verdwijnen ( zie foto). De baarmoeder ligt vlak
onder de endeldarm, dus neem je de probe (een soort micromicrofoon, die niet alleen de
geluidsgolven uitzendt maar na terugkaatsing ook ontvangt) mee de endeldarm in en krijg je
op het scherm een prachtig beeld van de vrucht. Die kun je zo binnen een maand na
bevruchting, enkele mm. groot, al waarnemen.
Het apparaat werkt met
geluidsgolven van een zeer hoge
frequentie die niet hoorbaar zijn
voor het menselijke oor. Ze
kunnen dus maximaal 20 cm het
lichaam binnen dringen om daar
weerkaatst te worden en
vervolgens weer opgevangen te
worden door het apparaat. Van
die weerkaatste geluidsgolven
maakt de scanner d.m.v.
computertechniek weer een
prachtig beeld dat wij op een
klein televisieschermpje kunnen
waarnemen. Zo kun je het
eventuele vruchtje zien zitten
maar ook allerlei andere organen
zijn op deze manier bekijken.
Dierenarts Henk Soede scant een koe terwijl de boer deze in
bedwang houdt. Een minischermpje zit op de pols van de dierenarts.
Het gebruik van ultrageluid is niet iets van de laatste jaren. Al sinds het echtpaar Curie in
1880 het piezo-electrisch effect van kristallen aantoonde is deze ontwikkeling van start
gegaan. Dit piezo-effect houdt in dat een kristal begint te trillen als deze onder stroom wordt
gezet. Door dat trillen worden geluidsgolven opgewekt die uitgezonden kunnen worden en
na botsing tegen een object, bij terugkaatsing weer opgevangen kunnen worden.
De grote doorbraak is in de 2 de wereldoorlog gekomen bij de ontwikkeling van het sonar
17

systeem voor het opsporen van onderzeeboten. Daarvoor werd het al gebruikt om de diepte
van de wereldzeeën in kaart te brengen. Je zendt een geluidsgolf uit en vangt het later weer
op. Hoe langer de geluidsgolf wegblijft, hoe dieper de zee.
Bij echografie bij mens en dier zijn computers niet meer weg te denken. Alleen dankzij deze
techniek zien wij een prachtig beeld.
De boer heeft veel belang bij een vroege waarneming van een dracht. Bij dieren die niet
drachtig blijken te zijn, zal de eigenaar alert moeten zijn op het gedrag van deze dieren. Op
deze manier moet hij kunnen waarnemen of het dier weer in haar vruchtbare periode is. Hij
moet dat zelf doen omdat er meestal geen mannelijke dieren, zoal stier, hengst of beer dat
voor hem kunnen doen. Zij kunnen dat wel veel beter maar loslopende stieren zijn
gevaarlijk, hengsten schaars en beren ook wel wat knorrig. Die vruchtbare periode is maar
een of twee dagen per maand, soms maar enkele uren en vaak ook nog maar gedurende
bepaalde seizoenen. Bij het paard heet dat hengstigheid, bij de koe tochtigheid, het varken
berigheid, de hond is loops en de kat wordt krols en tot slot worden het schaap en geit
runs.Al deze dieren geven door middel van hun gedrag aan dat ze behoefte hebben aan een
mannelijke partner. Bij kunstmatige inseminatie (k.i.) is dat gedrag van deze dieren voor de
boer van wezenlijk belang, omdat hij dan de inseminator kan bellen om het met sperma
gevulde rietje, door hem in de baarmoeder van deze dieren te laten inbrengen. In de natuur
kunnen de mannelijke dieren vele malen beter waarnemen of zijn vrouwelijke tegenpool in
de vruchtbare periode is dan de meest attente boer. Bij paarden wordt nog niet altijd k.i.
gebruikt maar mag de hengst met veel kabaal zijn natuurlijke werk komen doen. Deze moet
vaak in een grote vrachtwagen van ver komen. De meeste eigenaren geven de voorkeur aan
een hengst met bijzondere kwaliteiten, het liefst met veel medailles, en deze zijn schaars.
Deze waardevolle hengsten staan meestal bij een hengstenhouder die deze kostbare hengsten
zo veel mogelijk probeert in te
zetten.
Ook bij varkens gaat in
tegenstelling tot bij de
schapen en geiten alles met
kunstmatige inseminatie.
Hetzelfde geldt voor runderen.
Hierbij draait het alleen maar
om k.i. en de laatste jaren
wordt er zelfs ook
embryotransplantatie
toegepast. Er zijn al stieren
die dankzij de k.i. zo meer dan
een miljoen nakomelingen op
deze aardbodem hebben
Dierenarts Wim van der Putten scant een paard die daarvoor in een
kooi geplaatst wordt. Hier komt het beeld op een klein
computerscherm. Beide dierenartsen zijn werkzaam in
Dierenartsenpraktijk Lopikerwaard te Lopik.
18
rondlopen, niet alleen in
Europa maar ook ver
daarbuiten. Door deze
embryotransplantatie zijn er
nu succesvolle koeienmoeders
die via de baarmoeder van minder melk producerende en daardoor waardeloze draagmoeders
al vele duizenden zonen en dochters hebben gebaard.
Een groot obstakel bij het scannen van dieren is dat deze behaard zijn. Tussen de haren zit
lucht en lucht laat geen echo door. Er moet dus altijd flink geschoren worden.
Bij landbouwhuisdieren zijn de werkomstandigheden niet altijd optimaal, zeker niet voor

deze kwetsbare geavanceerde echoapparatuur. Koeien schrikken soms of ze verzetten zich en
je moet er niet aan denken dat die kostbare scanner uit je handen wordt geslagen. Maar ook
daar heeft de industrie wat op gevonden. Het apparaat is gepantserd en het
televisieschermpje zit goed vast op de pols van de dierenarts. De boer probeert intussen de
koe of het paard in bedwang te houden.
Nog wel geen MRI - of CT- scan maar toch een fantastische ontwikkeling die niet meer in de
diergeneeskunde is weg te denken.
Hoog water aan de Lek
19
Wim van der Putten
Peilhuisje voor het Dijkhuis van Jaarsveld met
excursieleider Willem van Alsemgeest, net
terug uit Queensland, Australië. Hier geen
“wassend water”.

Jeugdrubriek
Taal in de Lopikerwaard
Waarvoor gebruik je een „himphamp‟? Wat is een „knors‟? Waarom heb ik een hekel aan
„meuzels‟? En wat is de weikèr?
Zoals in elke regio spreken ze in de Lopikerwaard (en omstreken) een dialect. Het is al een
heel oud dialect waarvan sommige woorden nog steeds worden gebruikt, maar veel woorden
nauwelijks. Er zijn natuurlijk verschillende dialecten, maar in de Lopikerwaard alleen zijn al
vier dialecten!
Het antwoord op „waarvoor gebruik je een
himphamp‟ is: om waterplanten uit de sloot te
halen. Een „knors‟ is iemand die bij de boer thuis
vee slachtte dat op een natuurlijke wijze was
dood gegaan. En „meuzels‟, daar ben ik een
beetje allergisch voor… Ik krijg namelijk heel
grote bulten als ik gestoken word door een mug.
Een weikèr is een melkkar, waar de melkbussen
mee aan de weg werden gezet.
De familie van mijn vaders kant komt al
generaties lang uit de Lopikerwaard en mijn
overgrootvader heeft ook meegewerkt aan het
boek waar ik veel informatie uit heb gehaald over de taal van vroeger (Zuidutrechtswoordenboek).
Mijn moeder heeft lang aan de zuidkant van de Lek gewoond. Een rivier lijkt
misschien een scheiding bij dialecten, maar in dit geval is dat niet zo. Want mijn moeder
kent veel woorden die heel „Lopiks‟ zijn.
Ik heb een verhaaltje geschreven dat mijn overgrootvader (Jan Schep 1902-1993) heel
gemakkelijk had kunnen lezen maar als ik het zou moeten lezen zonder het zelf geschreven
te hebben zou ik er helemaal niets van snappen. Het is de bedoeling om eerst het verhaaltje
„Hond jaar geleden…‟ te lezen en daarna „Honderd jaar geleden…‟.
Hond jaar geleden…
Pa, moe, meue en om zaten aan tafel. Ze
hadden net stukkekoffie met waitebrood op
en nou gingen ze het opruimen. Och, daar
liet pa het waitebrood vallen. Toen zei moe:
„Ga het asverke halen, waarom moest je nou
dat waitebrood verdistelewere. Gisteren al
de èrepels. En vandaag zat het bord er ook
nog bij, da‟s nou in hond en nog een dot
kleine stukkies!‟, en ze dacht, och wat word
ik daar toch pierig van! Pa flèrde de kruimels
weg op de biggels en een Spaanse
ekster, een huiskees en een jantunnissie
vlogen er naar toe. Moe moest niet zo
zeuren dacht pa. Zelf had die dweil gisteren
een kop-en-schutteltie laten vallen tijdens
het melkstuk. En wat had hij een meelij met
de postbooi. Het was koeieweer en hij moest
die brieven rondbrengen! Temee zou hij aan
de dokter zijn! Gelukkig hattie net toen het
nog droog was al gemolken. Na „t avondeten
20
Honderd jaar geleden…
Papa, mama, tante en oom zaten aan tafel. Ze
hadden net koffie die de vorige avond gezet
was en tarwebrood op en gingen het nu
opruimen. O, nee papa liet het tarwebrood
vallen. Toen zei mama: „Ga de stoffer eens
halen, waarom moest je nou met dat tarwebrood
zitten knoeien. Gisteren heb je ook al
de aardappels laten vallen. En vandaag het
bord er zelfs ook nog bij, en dat bord is nu in
meer dan honderd stukjes!‟, en ze dacht, och
wat word ik daar toch chagrijnig van! Papa
gooide de kruimels op het grind en een Gaai,
een Huismus en een Winterkoning vlogen er
naar toe. Mama moest niet zo zeuren dacht
papa. Zelf had die slechte vrouw gisteren een
kop-en-schoteltje laten vallen tijdens de korte
maaltijd na het melken. En wat had hij een
medelijden met de postbode. Het was vies
somber weer en hij moest gewoon brieven
rondbrengen! Gelukkig had hij net al

moesten ik en m‟n zussies en jongste
broertie op de biggels lopen met blôte
voeten, wel tien minuten. Want de dokter
zeej da je dan geen platvoeten kreeg! De
dienstbode was zo streeng dat m‟n moe soms
zeej stop maar ‟t is genoeg.
Ik geef nu nog een paar voorbeelden van het
dialect waarbij ik voorbeelden onderstreep.
Bijvoorbeeld bracht wordt brocht. En als je
zegt „daar ben ik tegen‟ word het daor bin ik
teugen. En als je wil zeggen: „Ga maar even
door met werken‟ is het zo dat door deur
wordt. En „De kleine kinderen en het paard
zijn al aan het slapen.‟ Is het „De klaine
kijnderen en het pèèrd leggen al te slape.
Alles bij elkaar is het een heel lastig dialect
maar het is wel leuk er meer over te weten.
En het is ook best raar dat een rivier niet heel
veel uitmaakt! En… laat nooit een bordje of
kop-en-schoteltje vallen!
21
gemolken toen het nog droog was. Na het
avondeten moesten ik en mijn zusjes en
jongste broertje met blote voeten op het grind
lopen; wel tien minuten. Dit was een recept
van de dokter tegen platvoeten. Maar soms
was de dienstbode zo streng dat mama ingreep
en zei dat we minder lang op het grind
hoefden te lopen.
Bronnen
Rijma Boele, mijn oma die al haar hele leven in Lopik woont en kraamverzorgster is, heeft
geholpen met woorden verzinnen voor het verhaaltje en andere dingen over het dialect.
Zuidutrechts Woordenboek Dialecten en volksleven in Kromme-Rijnstreek
en Lopikerwaard, H. Scholtmeijer, uitgeverij Matrijs, Utrecht, 1993.
Yvet Boele, 11 jaar

WBL-Uitgaven
WBL-Natuurwijzer Dieren
WBL-Natuurwijzer Planten
Vouwkaart (6-vouws, geplastificeerd) of
poster
Ledenprijs € 4,00. (winkelprijs € 5,00)
Mythe van het Groene Hart
(2006) - 100 pagina's-in kleur
Door Harm Hoogendoorn
Ledenprijs € 10,00
Dierenarts in de Lopikerwaard
(2003) - 60 pagina's - fotoboek
Door Gé Tielens en Peter Arno Broer
Ledenprijs: € 5,00
Holland in Touw
(2002) - 120 pagina's - 70 foto's
Door B.R. Feis, H. Hoogendoorn en
P. Stoppelenburg
Ledenprijs: € 13,00 (winkelprijs € 15,75)
Oude Bedrijven in de Lopikerwaard
96 pagina's - 60 foto's
Door B.R. Feis, deel 5 Waardenreeks
Ledenprijs: € 8,00 (winkelprijs € 10,00)
Tuinen in de Lopikerwaard
226 pagina's - 130 foto's
Door P.A.W. Broeders
Ledenprijs € 10,00 (winkelprijs € 15,00)
Wandelen in Oudewater
45 pagina's
Door C.J.H. Meijerink
Ledenprijs: € 6,25 (winkelprijs € 7,50)
Routekaart Lopikerwaard (€ 0,50)
22
Willem van Bezooyen, de laatste machinist
van het gemaal “De Batauwe”.
2006 -52 pagina's-cultuurhistorisch en persoonlijk
verslag van de bemaling in de polder
'Batuwe' Lopikerkapel. Met foto's en
oud kaartmateriaal. Door Lydia Blom. € 10,-
Ook via Lydia: Lydia@lopikerkapel.org
Genoemde uitgaven zijn af te halen bij:
- Het WBL secretariaat, Herman Boone-
kamp, Lekdijk West 8 te Lopik,
0348-553632;
- Eise Jongsma, Frankrijkstraat 156,
IJsselstein, 030-6874217;
- Nel van der Waart, Waterlelie 31, Mont-
foort, 0348-752211.
Graag eerst even bellen.
Linten in de Leegte (uitgave van De
Utrechtse Waarden).
Het boek “Linten in de Leegte” is voor
€ 18,95 verkrijgbaar bij de VVV’s in de
regio (IJsselstein, Lopik, Oudewater, Montfoort),
de boekhandels in de streek (zie
www.lintenindeleegte.nl) en de Stichting
Groene Hart (plus verzendkosten).
WBL-leden krijgen reductie. Dan voor
€ 15,00. Alleen af te halen bij Eise Jongsma,
Frankrijkstraat 156, IJsselstein. Graag eerst
even bellen: 030-68 74217.
De contributie bedraagt minimaal
€ 15,00 per persoon of een gezinslidmaatschap
van € 20,00. Wilt U het
bedrag binnenkort overmaken op bankrekening
1053029, met vermelding “Penn.
St. WBL”. Graag met opgave van naam
en adres. Dat bespaart ons kosten voor de
acceptgiro’s, envelop en postzegel.
Met dank voor uw medewerking

Colofon
WBL Nieuwsbrief
De WBL Nieuwsbrief is een uitgave van
de Stichting WBL: Werkgroep Behoud
Lopikerwaard
Bestuur WBL
Voorzitter Wim Boesten
Herman Boonekamp, secretaris
Theo Hattink, penningmeester
Eise Jongsma, tweede penningmeester
Nel van der Waart
Wim van der Putten
Leo van den Berg
Secretariaat WBL
Dhr. H.A.L. Boonekamp
Lekdijk West 8
3411 MT Lopik
Telefoon 0348 55 3632
halboonekamp@hetnet.nl
Vrijwilliger natuureducatie
Theo Hattink (scholen IJsselstein)
Redactie Nieuwsbrief
Kopij en info aan:
Redactie WBL
Frankrijkstraat 156
3402 BJ IJsselstein
030 687 4217 eisjongs@kabelfoon.nl
Samenstelling redactieteam
Eise Jongsma
Wim van der Putten
Nel van der Waart
Jeugdlid: Yvet
Vormgeving Nieuwsbrief
Theo Hattink
23
Contributie
WBL donateurs betalen minimaal € 15,- per
persoon of € 20,- per gezin (d.w.z. één
woonadres). Het contributiejaar loopt van
januari t/m december. U kunt uw bijdrage
overmaken op bankrekening 1053029, ten
name van “Penn. St. WBL”. Graag o.v.v.
uw naam en adres.
Indien u zelf uw bijdrage aan het begin van
het jaar overmaakt dan bespaart dit ons kosten
en kan de donatiebijdrage laag blijven.
Donateurs ontvangen drie keer per jaar de
Nieuwsbrief, uitnodigingen voor lezingen /
excursies en korting op diverse uitgaven van
de WBL.
Opzegging
Opzegging vóór 1 november van het
lopende jaar, schriftelijk bij het WBLsecretariaat.
Stichting
De WBL (Werkgroep Behoud Lopikerwaard)
is ingeschreven in het Stichtingenregister
K.v.K. 41179802.
Schutbladen.
Voorblad: Het “Huis te Vliet”in de huidige
staat.
Achter: Het oude haventje van IJsselstein bij
het Stadsmuseum
Foto’s:
p. 9 en 10: Johan de Jong
p. 16 Adri de Groot
Overige foto‟s: WBL
Rectificatie: de onderste 2 tekeningen in de
collage “700 jaar IJsselstein” in nr 30/97,
p. 22 waren van Wim van Doorn, IJsselstein.
De volgende Nieuwsbrief verschijnt
omstreeks mei 2011.
Tekst max. 2 pag. in Word (incl. afbeeldingen:
deze los als jpg-bestand aanleveren).
WBL op internet: www.wbl-web.nl
Mailadres: wblweb@gmail.com