Zeven verdedigingen en de doolhof van dwalingen der medici

september 1541 zijn noodlot voltrokken. Een waardig gedenkteken
op de gewijde plaats duidt heden nog aan, hoe men zich
verplicht achtte om de verhitte strijder voor zijn nieuw
verworven kennis van de grondslagen van een natuurwetenschappelijke
geneeskunde ook na zijn dood te eren.
Hij had de Grieks-Arabische geneeskunde bij de wortel
aangevallen, door de hippocratische leer van de vier vloeistoffen
na een tweeduizendjarige heerschappij als een
inhoudsloze dwaalleer te onderkennen en te kenschetsen; een
reformatorische daad van fundamentele betekenis. Op basis van
een rationele waarneming van de natuur trachtte hij met energie
en succes de geneeskunde een nieuwe grondslag te verschaffen,
ook al kan zijn chemisch-vitalisme als eerste poging geen
aanspraak maken op een beslissende betekenis, waarover ook
bij hemzelf nauwelijks twijfel bestond. Hij vervatte dat in de
bescheiden woorden: “Wellicht wordt mettertijd groen wat
thans tevoorschijn kiemt!” Wat hij echter vol trots en
vastbeslotenheid volhield en waarop hij steeds weer wees, is,
dat de weg die hij was ingeslagen naar waarheid en kennis de
enige was die succes beloofde; de enige die voor de ware
geneeskunde mocht worden toegelaten; de weg van het licht der
natuur; van de onbevooroordeelde en bovenal van autoritaire
onzin ontdane waarneming der natuur; van de experimentele
ontsluiting van de processen in de natuur. Een weg die wij ook
heden nog met trots bewandelen! “Experimenta ac ratio
auctorum loco mihi suffragantur" 11 , zo fixeerde hij zijn
standpunt bij de inauguratie van het professoraat in Bazel.
Natuurwetenschappelijke, experimentele ervaring onder de
controle van een toetsing die volgens het verstand verloopt, in
plaats van een geloof in autoriteiten. Dit baken is hij zijn gehele
leven lang trouw gebleven. Het is ook tegenwoordig nog de
garantie voor iedere wetenschappelijke vooruitgang.
11 “De experimenten en de rede van de schrijvers ondersteunen mij op
deze plek.”
23