Twickelblad voorjaar 2013

In dit nummer
Van de Rentmeesterij 3
Bosbaas Gert-Jan Roelofs jubileert 4
Landbouwverkenning aan keukentafel 6
Zicht op Twickel: Hans Peter Benschop 8
Ouderenzorg in Hof te Dieren 9
Schetsen en stekken voor tuinseizoen 10
Eschmolen heeft 250 vrienden 12
Het object: luidbel oude rentmeesterij 13
Nieuw boek beantwoordt vragen 14
Houtkachel volop in bedrijf 16
Publieksactiviteiten krijgen impuls 17
Vereniging Vrienden van Twickel 18
Vogeltuin: siervogel of hoofdgerecht? 20
Foto’s van lezers 22
Berichten van de Buitenplaats 23
Colofon
Redactie:
Rob Bloemendal
Aafke Brunt
Helmig Kleerebezem
Albert Schimmelpenninck
Martin Steenbeeke (eindredactie)
Vaste medewerkers:
Chantal Ophuis
Inlevering kopij:
Voor 5 mei 2013
Schalkburgerstraat 11, 7551 GR, Hengelo
Twickelblad@stnbk.nl
Het Twickelblad is een gezamenlijke
kwartaaluitgave van de Stichting Twickel
en de Vereniging Vrienden van Twickel.
Het blad geeft informatie over de historie
en het beheer van Twickel in al zijn
aspecten.
Lidmaatschap, mutaties, adreswijzi gingen:
secretaris@vriendenvantwickel.nl of
Postbus 107, 7490 AC Delden. Lid maatschap
van de Vereniging Vrienden van
Twickel (incl. toezending Twickelblad)
bedraagt minimaal e 19,- per kalenderjaar;
hogere bijdrage is welkom.
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 2
3
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Zicht vanuit kasteel op het bouwhuis.
Meer info: www.vriendenvantwickel.nl
Losse nummers kosten e 4,- en zijn
verkrijgbaar in de landgoedwinkel van
Stichting Twickel, de VVV-Delden en
The Read Shop in Delden.
Niets uit deze uitgave mag, op welke
wijze dan ook, worden verveelvoudigd
zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de redactie. De redactie
behoudt zich het recht voor artikelen
in te korten en te redigeren.
Vormgeving en Lay­out:
Morskieft Ontwerpers
van Visuele Identiteit.
Coverfotografie Han Morskieft.
Druk:
Van Marle BV
Foto’s, tenzij anders vermeld, zijn
o.a gemaakt door: Rob Bloemendal,
Alphons ter Brake, Aafke Brunt,
Helmig Kleerebezem, Han Morskieft,
Chantal Ophuis, Martin Steenbeeke.
ISSN 0927-6548
Van de redactie
Ik heb geen actieverleden. Om de legendarische
Twentse vakbondsbestuurder
Herman Bode te zien spreken (“Willen we
naar de dam, dan gáán we naar de dam”)
was ik nog te jong, maar toen er op het
Malieveld of Binnenhof geprotesteerd
werd tegen de wapenwedloop of onderwijsbezuinigingen
zat ik thuis. Tegen mijn
vrienden en kennissen die wel gingen zei
ik dat het niet veel zou uitmaken dat er één
demonstrant minder zou zijn. Ik weet het,
het is een flauw argument en als iedereen
er zo over dacht...
Tijden veranderen, en de vorm waarin actie
gevoerd wordt ook. Met één publieksactie
op internet breng je tegenwoordig mogelijk
meer teweeg dan een ouderwetse werkonderbreking
of demonstratie. Maar actievoerders
slagen er nog altijd in om
(onparlementair) invloed uit te oefenen op
besluitvorming van overheden en directies.
Ruim een jaar geleden is door Twickel aan
inwoners van Delden gevraagd om hun
steun uit te spreken voor de plannen om
de barrièrewerking van de rondweg N346
te verminderen en zich waar mogelijk
actief in te zetten. Een groot draagvlak
helpt namelijk om de betrokken overheden
te overtuigen van de noodzaak. Er worden
binnengekort hele belangrijke stappen
gezet, maar voor uitvoering van alle onderdelen
ontbreekt vooralsnog het geld.
De voorzitter van de Vereniging Vrienden
van Twickel pakt in zijn bijdrage in dit
Twickelblad de handschoen op door de
leden op te roepen “zich te laten gelden”
bij de inpassing van de N346 en de toename
van het goederenvervoer over de
spoorlijn Zutphen-Oldenzaal. Ik ben heel
benieuwd hoe dit ‘protest’ vorm gaat krijgen.
Een handtekeningenactie wordt niet
uitgesloten maar ik vrees dat de laden van
bestuurders in het gemeente- en provinciehuis
vol met ongetelde lijsten liggen.
Waarom wordt bij het slaan van de eerste
paal van de eerste voetgangersbrug de
Ossenweide niet bestempeld tot Malieveld?
De verzamelde Vrienden van Twickel
kunnen zich dan massaal uitspreken voor
de aanleg van meer bruggen over de rondweg.
Voor de voorzitter van de Vrienden
heb ik nog wel een strijdkreet: “Willen we
over de weg, dan gáán we over de weg.”
Martin Steenbeeke
van de rentmeesterij
Uitvoering Pact van Twickel
weer een stap dichterbij
Op 15 januari heeft het provinciaal bestuur een nader besluit genomen over
het uitvoeringsplan van het Pact van Twickel. Het gaat in totaal om een
provinciaal budget van 3,75 miljoen euro.
Als de andere partijen van het Pact ook
meedoen komt er tot 2015 bijna 5 miljoen
euro beschikbaar. Hiermee kunnen allerlei
projecten na lang praten ook echt worden
aangepakt. Belangrijk onderdeel is een betere
inpassing van de N346, de rondweg
van Delden. Dit plan maakt deel uit van de
projecten om de doorsnijding van de
Deldeneresch te verminderen en de kwaliteit
van de historische stadsrandzone van
Delden te verbeteren. Het gaat om het
plan dat ruim een jaar geleden in ‘t Hoogspel
is gepresenteerd. Er is nog niet
genoeg geld om het hele plan uit te voeren
maar wel de belangrijkste onderdelen daarvan.
Zo zal de weg tussen de afslag
Delden en Delden-Oost veel bescheidener
worden. Om de geluidsoverlast te verminderen
komt er een speciale asfaltlaag.
Ter hoogte van de aansluiting op de N741
(de weg naar Bornerbroek en Almelo) verdwijnt
de noordelijke lus en ook een deel
van het viaduct. Tussen de tunneltjes bij
De Zwaan en de Ossenwei wordt de weg
verlaagd zodat hij niet langer boven de
omgeving uitsteekt. Volgens de planning
zal de uitvoering van dit werk na de zomer
van 2014 starten.
Mogelijk zal al dit jaar begonnen worden
met de aanleg van een voetbrug over de
rondweg ter hoogte van de Twickelerlaan.
Net als vroeger is er dan weer een rechtstreekse
verbinding van het station via de
Schets van de geplande stalen voetgangersbrug over de rondweg.
Nieuwe Weg met de Twickelerlaan. Voor de
twee andere voetbruggen bij de Marktstraat
en de Molenstraat ontbreekt op dit
moment nog het geld maar daar wordt aan
gewerkt.
Het spreekt vanzelf dat Twickel bijzonder
verheugd is met deze positieve ontwikkeling.
Zonder het Pact van Twickel en de
niet aflatende inzet van de verschillende
gedeputeerden zouden we zover nooit gekomen
zijn!
Albert Schimmelpenninck

“ Ik zou me geen mooiere
baan kunnen wensen”
Bosbaas Gert-Jan Roelofs viert dit jaar zijn 25-jarig jubileum bij de Stichting
Twickel. Als schakel tussen beleid en uitvoering zoekt hij de balans tussen
bosbouw, natuur, landbouw en landschap. “Op een landgoed kan er geen
strijd zijn maar moet je samenwerken.”
Gert-Jan Roelofs.
Het is inmiddels een kwart eeuw geleden
maar Gert-Jan Roelofs wordt nog steeds
emotioneel als hij vertelt over zijn sollicitatie
naar de functie ‘meewerkend voorman
van de bosploeg’. Hij wilde de baan
zo graag dat hij in zijn gesprek met
toen malige bestuursvoorzitter Van Heek
bevestigend antwoordde op de vraag of
hij getrouwd was, hoewel dit niet zo was.
Hij woonde samen met zijn vriendin en
kind maar dit, zo vreesde Gert-Jan, paste
niet bij de wellicht conservatieve opvattingen
van het bestuur van het landgoed.
Thuis gekomen zat het Gert-Jan niet lekker
en belde hij Dirk te Velthuis, toenmalig
bosbeheerder, op om het recht te zetten.
Gert-Jan kreeg toch de baan en vroeg pas
jaren later aan Te Velthuis hoe het was gegaan.
Het antwoord: “We hadden de keuze
eigen lijk al op jou laten vallen en na jouw
telefoontje wisten we het zeker. Daarmee
had je laten zien hoe je, in voor jou belangrijke
situaties, omging met eerlijkheid en
fouten maken.”
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 4
5
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Liefde voor natuur
Met de baan op landgoed Twickel ging een
grote wens in vervulling. Hier had Gert-Jan
Roelofs naar uitgekeken en hard aan gewerkt.
Geboren en getogen in het Drentse
Exloo werd hem door zijn ouders de liefde
voor de natuur met de paplepel ingegoten.
Als padvinder maakte hij al jong kennis
met het buitenleven. Met een vader die
leraar was bracht het gezin lange zomervakanties
meestal kamperend in Zweden
door. Dat Gert-Jan ‘iets’ buiten wilde
gaan doen, maakte dat hij naar de lagere
bosbouwschool in Apeldoorn ging en daarna
de middelbare tuinbouwschool in
Frederiks oord volgde. Na zijn militaire
dienstperiode, begin jaren ’80, begon de
zoektocht naar een baan: “Ik had al de mix
tussen bosbouw en tuinbouw als achtergrond
en wilde heel graag op een landgoed
werken, waarin die disciplines vertegenwoordigd
zijn.” In een economisch slechte
periode schreef hij honderd open sollicitaties
naar allerlei landgoederen maar alleen
landgoed De Valouwe in Wekerom reageerde.
Daar kon hij aan de slag op een azalea-
kwekerij maar omdat dit niet helemaal was
wat hij wilde, ging hij na een jaar elders
aan het werk als hovenier. “Daar ging het
eigenlijk mis. Ik kon mijn draai helemaal
niet vinden met die tuintjes aanleggen.
Het werk was veel te fijntjes.” Enthousiaste
verhalen van zijn jongere broer brachten
Gert-Jan ertoe om weer te gaan studeren
aan de middelbare bosbouwschool in Velp.
Toen hij na deze studie net een paar maanden
aan het werk was bij de Heidemij in
Assen zag Gert-Jan in het kerstnummer
van 1987 van het blad ‘De Boerderij’ de
vacature bij Twickel.
Plaggen
In de eerste jaren bestond het werk als
voorman van de bosploeg uit uitvoerend
werk. Toen bosbaas Dirk te Velthuis door
ziekte uitviel in 1991 werd Gert-Jan zijn
vervanger. Dat viel samen met de eerste
natuurherstelwerkzaamheden die vooral
uit het ontgrassen van heidevelden bestonden.
De vergrassing van de heidevelden
was een erkend effect van de zure regen.
Met overheidssubsidie ging Twickel
heidevelden plaggen, te beginnen bij het
Schijven veld. Dat dit een enorme klus was
blijkt wel uit het feit dat deze werkzaamheden
tot 2006 hebben geduurd. Gert-Jan
vertelt gniffelend: “Ik had nog nooit heide
geplagd maar hield van grote trekkers en
flink gas geven. Bij Onno de Bruijn, die
vanuit Natuurmonumenten als adviseur
betrokken was, gingen de haren recht overeind
staan. Het was een groeiproces om
nader tot elkaar te komen; bij Onno stond
Werkzaamheden in het Overpark, 1988. V.l.nr. Gert-Jan Roelofs, bosarbeider Henk Brinkers (inmiddels
overleden), bosbaas Dirk te Veldhuis en trekkerchauffeur Jan ter Horst.
Overleg bij kapwerkzaamheden in het bos.
de natuur en het landschap vooraan en bij
mij de landbouw en bosbouw. We vulden
elkaar goed aan.” Als schakel tussen beleid
en uitvoering is hij vooral coördinerend
bezig. “Zeventig procent van de tijd ben ik
op kantoor, twintig procent ben ik onderweg
en tien procent ben ik slechts daadwerkelijk
in het bos.” Gert-Jan zou niet
zonder die laatste dertig procent kunnen.
“Dan wordt het een hele administratieve
baan, dan gaat het mis.”
Samenwerken
Bosbaas vindt Gert-Jan eigenlijk een te
nauwe benaming. Het impliceert dat hij
alleen met het bos bezig is maar dat is niet
zo. “Mijn aandacht wordt redelijk gelijkmatig
verdeeld over bosbouw, landbouw,
natuur en landschap. Twickel heeft bijvoorbeeld
zelf lange periodes 100 tot 200
hectare landbouwgrond in eigen beheer gehad.
Ik zorgde voor de exploitatie van die
landbouwgrond en maakte afspraken met
boeren over wat er verbouwd werd en hoe
het met de mestafzet ging.” Zoals Gert-Jan
zijn aandacht verdeelt, zo moet iedereen
die op Twickel woont en werkt een balans
vinden tussen landschap, landbouw, natuur
en bosbouw. “Deze krachtenvelden
bijten elkaar in principe maar op een landgoed
kan er geen strijd zijn. Dan moet je
samenwerken. Dat is voor mij één van de
mooiste dingen van het werken op een
landgoed.” Hij ziet het als een opdracht
het bos beter achter te laten dan dat hij het
van zijn voorganger heeft gekregen.
Zijn bosbouwhart komt hierbij naar boven.
‘Beter’ is voor hem vooral de verhoging
van de kwaliteit van het bos en het hout.
Gert-Jan krijgt energie van het weer. Elk
jaargetijde vraagt om andere werkzaamheden.
“Zo’n recente vorstperiode geeft
mij adrenaline. Dan houd ik elke dag het
weerbericht in de gaten. Het heeft voordelen
want we kunnen dan op de bevroren
grond met zware machines werken. Dingen
die je als bosbeheerder nooit vergeet
zijn stormen. Deze hebben een enorme
impact. We hebben twee hele grote stormen
gehad, in 1990 en 2007. In 1990 lag
op Twickel twee keer de jaaroogst om, zo’n
8000 kubieke meter hout. In 2007 lag in
Duitsland drie keer de houtoogst om.
Gevolg was dat de hele houtmarkt in
elkaar klapte.” Deze natuurkrachten
maken Gert-Jan een nederig mens. “De
krachten van de natuur hebben we als
mensen niet in de hand, we kunnen ons
er niet tegen verzetten. Je zou het haast
spiritueel kunnen benaderen: een volledige
acceptatie van het goddelijke met de natuur
als het goddelijke. Op zo’n moment voelen
wij als mensen hoe klein we zijn. ”
Voorlichting
Toen Gert-Jan Roelofs in dienst kwam bij
Twickel was net het eerste bosplan (1982-
1987) uitgevoerd. Het was gemaakt met
behulp van adviseurs van rentmeesterskantoor
“t Schoutenhuis” en Onno de
Bruijn. Voor die tijd was er consoliderend
beheer. De baron van Twickel had na de
markeverdeling vele honderden hectares
bos ingeplant en die moesten gekoesterd
worden. Inmiddels is die benadering flink
veranderd. De noodzaak van verjonging en
het wegwerken van achterstallig onderhoud
in natuurterreinen zijn onderkend.
Bepaalde maatregelen, zoals het kappen
van de bomen aan de Twickelerlaan, roepen
soms weerstand op. Gert-Jan Roelofs
ziet het als een taak van Twickel om voorlichting
te geven over dit soort activiteiten.
“Een voorlichtingsavond in ‘t Hoogspel
kan, maar liever nog doen we een excursie
op locatie. We vertellen dan ons verhaal,
vooral de aanleiding voor het besluit.
We beantwoorden vragen en dan begrijpen
mensen het beter. Zo was het ook bij het
kappen van de bomen aan de Twickelerlaan.”
Hoewel het landgoed volgens hem “af” is,
is het werk dat nooit. “Het kost veel tijd,
zo’n tien tot vijftien jaar, om het bosbouwvak
in de vingers te krijgen. En het vak
begint bij de bodem: processen gaan langzaam
waardoor bepaalde ervaringen pas
worden opgedaan na een aantal jaren.”
Gert-Jan is zeer benieuwd naar de ontwikkelingen
op Twickel de komende 25 jaar
en maakt het graag mee tot aan zijn
pensioen. Hij voelt zich gezegend door het
leven en werken op Twickel: “Stabiliteit is
een belangrijke factor. We hebben een fijn,
goed leven als werknemers op Twickel. Ik
mag wonen in een prachtige woning aan
de Twickelerlaan en zou me geen mooiere
baan kunnen wensen.”
Chantal Ophuis

Veel ondernemers willen investeren in gebouwen, zoals hier op Erve Oelhorst.
Landbouwverkenning aan
de keukentafel
Het landgoed Twickel telt ongeveer 50
agrarische ondernemingen waarvan er 47
hebben meegewerkt aan het onderzoek.
Het zijn voornamelijk grondgebonden
melkveebedrijven (35), waarvan er 3 ook
vleesvarkens houden. Op 4 bedrijven worden
geiten en/of schapen gehouden en de
overige 8 bedrijven richten zich op vleesvee/pluimvee/jongvee/paarden/akkerbouw
en/of een combinatie van deze takken.
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 6
7
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Veel agrarische ondernemers die op landgoed Twickel grond en gebouwen
pachten, willen groeien. Er is behoefte aan grond en de gemiddelde omvang
van de bedrijven zal toenemen. Dit blijkt uit een onderzoek onder de
pachters in opdracht van de Stichting Twickel.
Gebiedsmakelaars uit de regio en medewerkers
van Stimuland hebben met de
pachters ‘keukentafelgesprekken’ gevoerd
en hen vragenlijsten laten invullen. Het levert
behalve statistische (bedrijfs)gegevens
ook de conclusie op dat pachters op
het landgoed ambitieus zijn. Tweederde
van de agrarische ondernemers geeft aan
dat ze hun bedrijf willen ontwikkelen, met
name door het grondareaal uit te breiden.
Van alle pachters heeft een kwart momenteel
(nog) geen opvolger, ruim een derde
heeft dit wel, van de overige is het nog niet
bekend. Van de twintig pachters die ouder
zijn dan 50 jaar, hebben er acht geen opvolger.
De verwachting is dat zij tussen nu
en 15 jaar hun bedrijf zullen beëindigen.
De pachters die doorgaan vragen om
grond van stoppende bedrijven bij hen onder
te brengen, zodat het aantal pachters
weliswaar afneemt maar de gemiddelde
bedrijfsomvang groeit.
Met 620.000 kg melk ligt het gemiddelde
melkquotum op Twickel iets onder het landelijk
gemiddelde (650.000 kg). Zeventien
ondernemers hebben aangegeven in de
toekomst te willen groeien in melkproductie
(na afschaffing van het quotum), wat
nu al zichtbaar is door investeringen in
stalruimte. Uit de investeringsplannen
blijkt een behoefte het grondareaal uit te
breiden. De gemiddelde bedrijfsgrootte
van de melkveebedrijven bedraagt 46 ha.
De bereikbaarheid is een punt van zorg.
Tweederde van de pachters noemt de verkaveling
“matig” of “slecht”. Dit komt omdat
slechts 38% van de grond direct grenst
aan het bedrijf. De overige gronden liggen
verspreid over meerdere, kleinere veldkavels
“van huis”, wat niet ideaal is voor de
weidegang. De pachters vinden dat grotere,
goed bereikbare veldkavels prioriteit
moeten krijgen. Niet alleen de N346 (de
rondweg) en de kanaalbruggen maar ook
sloten en houtwallen worden als een knelpunt
ervaren. Kap en herplant van “landschapselementen”
wordt als mogelijke oplossing
genoemd die zowel de landbouw
als het landschap kan versterken.
Zes ondernemers geven aan te willen investeren
in verbreding van hun activiteiten.
Hierbij wordt vooral gedacht aan een neventak
in de landbouw maar ook aan recreatie/toerisme,
duurzame energie, streekproducten
en landschapsonderhoud. Ook
andere agrariërs denken aan enige vorm
van verbreding, maar verwachten dat de
opbrengsten ”marginaal” zullen zijn. Het
echte inkomen moet uit het bedrijf komen
en in dat opzicht zijn er zorgen. De
schommelingen in de melkprijs en fors hogere
bedrijfskosten hebben de afgelopen
jaren tot lagere marges geleid. De pachtlasten
moeten volgens hen in verhouding
staan tot de opbrengsten.
Stimuland concludeert dat het belangrijk is
dat pachters zich tevreden voelen met hun
plek en mogelijkheden op het landgoed en
dat Twickel het belang van een goede agrarische
sector moet wegen. Een gezamenlijke
landbouwvisie kan hierbij helpen.
“Veel agrariërs willen veel, maar vragen
zich af of het van Twickel ook kan en mag,
ze willen een visie wat in de toekomst
mogelijk is.”
Martin Steenbeeke
“ Volwaardige bedrijven en geen poespas”
Pachter Wim Voogd is blij met het rapport dat de wensen en behoeften
van agrariërs heeft geïnventariseerd. “Ik hoop dat er hierdoor structureel
meer aandacht voor de landbouw op Twickel komt.”
Wim Voogd (55) pacht samen met zijn
echtgenote Erve Hagreis in Woolde.
Hier hebben ze een melkveedrijf met
tachtig koeien en dertig hectare grond.
Elders op het landgoed wordt nog eens
zeven hectare gepacht. Hun zoon heeft
op dit moment geen belangstelling om
het bedrijf over te nemen, maar de blik
van Voogd is wel degelijk gericht op de
toekomst. Als lid van de pachterscommissie
pleit hij voor een langetermijnvisie
van Stichting Twickel voor de landbouw.
“Om tegenwoordig een gezond
bedrijf te runnen, heb je een bedrijf van
50-60 hectare nodig. Dan kun je meer
mest op eigen grond kwijt en in je eigen
voer voorzien.” Zelf ervaart hij daarnaast
de negatieve effecten van het
kleinschalige landschap op een effectieve
bedrijfsvoering. De huiskavel is verdeeld
over 23 verschillende percelen,
gescheiden door in totaal 6 kilometer
houtwal en veel sloten. Als tegemoetkoming
voor de extra kosten/mindere inkomsten
die dit met zich meebrengt,
krijgt hij wel een landschapvergoeding
van Stichting Twickel.
Het merendeel van de pachters wil
meer grond en heeft de hoop gevestigd
Wim Voogd: “Twickel moet investeren”.
op vrijkomende percelen van stoppende
collega’s. De ideale oplossing, aldus
Voogd, is om nu al enkele pachters uit te
plaatsen die buiten het landgoed verder
boeren. Het is makkelijker gezegd dan gedaan.
Voogd heeft in Woolde twee agrarische
bedrijven als buurman maar afgemeten
aan het ideaalplaatje is dat er één
teveel. Wie plaats je uit? Voogd staat zelf
bijvoorbeeld niet te trappelen. “Als ik elders
begin, heb ik meer koeien en een
nieuwe ligboxstal nodig. Dat is een grote
investering. Als ik dan over tien jaar stop,
heb ik vooral voor de bank gewerkt.” In het
algemeen belang moet het toch gebeuren,
vindt Voogd. “Twickel moet investeren in
de landbouw.”
Ook de inkomsten op Erve Hagreis staan
de laatste jaren onder druk. Behalve een
schommelende melkprijs spelen vooral de
gestegen kosten agrariërs parten. “Zes jaar
geleden betaalde ik 17 euro voor 100 kilogram
brokken, nu 32 euro”, geeft Voogd
als voorbeeld. Hij ziet niets in een verbreding
van inkomstenbronnen. “Als ik zonnepanelen
aanbreng, ben ik pas na negen
jaar uit de kosten en een Bed &Breakfast is
ook niet de oplossing. Je moet een volwaardig
agrarisch bedrijf hebben en verder
geen poespas.”

zicht op twickel
Maak de Rentmeester niet
tot Rekenmeester
Hans Peter Benschop van het Trendbureau Overijssel plaatst vraagtekens
bij de economisering van landgoederen. Economen kunnen volgens hem
juist leren van landgoedbeheer.
In 2012 hebben de provincies Gelderland,
Utrecht en Overijssel onderzoek laten
doen naar de economische betekenis van
landgoederen. Ik begrijp dat, en ik word er
opstandig van. Uiteraard kwam het onderzoek
uit op astronomische bedragen aan
maatschappelijke waarden. Woongenot,
recreatieplezier, koolstofbinding tegen
klimaatverandering, energiebesparing door
de beschutting van bomen en nog veel
meer werden opgeteld. De onderzoekers
hadden hun best gedaan het allemaal
in geldbedragen te vertalen. Het doel is
duidelijk: de lobby. Dat is een symphatiek
doel. De argumenten kunnen we daarbij al
dromen: marktimperfecties…de enorme
baten komen niet bij de kostendragers
terecht… de overheid moet ingrijpen. Dat
begrijp ik allemaal.
Dit type rekensommetjes zijn zwarte dozen.
Niet dat de opgevoerde bedragen uit de
lucht gegrepen zijn: daar zijn de onderzoekers
veel te integer voor. Maar met goede
redenen hadden ze ook andere bedragen
mee kunnen tellen. Met andere uitkomsten
tot gevolg. Maar die willekeur is niet de
reden voor mijn rebellie. Nee… die ligt in de
wens om überhaupt baten van landgoederen
in economische termen te gieten.
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 8
9
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Als je op de oprijlaan het landgoed Twickel
nadert, de rust van het kasteel in je opneemt,
de liefdevol bijgehouden bomenrijen
ziet, dan overkomt je iets kostbaars:
geluk. De wereld is harmonisch, de tijd
staat stil, het leven is mooi.
Bij Twickel en veel meer landgoederen past
deemoed. Ze zijn groter dan wij. Zij waren
er toen wij niet waren. Zij zullen er zijn
wanneer wij niet meer zijn. En wij moeten
zorgdragen voor hun voortbestaan.
Gewoon…omdat het zo is. Ook zonder ingewikkelde
rekensommen. Die maken het
hogere inwisselbaar als muntgeld. Zij verlagen
het daarmee. Alsof je de schoonheid
van een vrouw kunt uitdrukken in haar
waarde als prostituee.
Juist in deze tijd zouden we vraagtekens
moeten zetten bij de economisering van
landgoederen. Kijk naar de verlaten
kantoorpanden langs de snelwegen, de
holle winkels in het centrum, de zanderige
bedrijventerreinen aan de randen van
de stad. Illustreren deze luchtkastelen de
leegheid van de economische doorrekeningen
niet in ruim voldoende mate? In al
deze gevallen was de kosten-batenanalyse
positief. En daarin waren vaak niet eens de
effecten meegenomen op natuur, milieu,
klimaat of het menselijk welbevinden.
Het is niet voor niets dat bedrijven als Unilever
en DSM naast profit nu ook people
en planet als kerndoelen van hun bedrijf
zien. De laatste waarden zijn niet meer ondergeschikt
aan profit. Zij zijn nevengeschikt.
Natuurlijk moeten deze ondernemingen
winst maken, anders gaan zij
failliet. Maar zij meten het succes van hun
onderneming niet meer af aan slechts de
winst. Feike Sijbesma, CEO van DSM,
sprak de wereldleiders in Davos recent toe
over precies dit onderwerp.
Hij wil met zijn bedrijf iets goeds in deze
wereld neerzetten. Hij stelt doelen op het
gebied van natuur en het milieu, en op dat
van welzijn. In andere eenheden dan geld.
Landgoederen moeten zich niet in bochten
wringen voor economen. Het is andersom:
economen moeten leren van landgoederen.
Juist landgoederen laten het succes
van een ander perspectief zien. Zij gaan
niet alleen voor de winst. Zij gaan voor
continuïteit. Er wordt een afgewogen mix
gemaakt van korte- en langetermijn investeringen.
Landgoederen kenmerken zich
ook door diversiteit. Er is geen monocultuur
voor de snelle winst. Die is veel
te kwetsbaar voor veranderende marktomstandigheden.
Landgoederen ‘leggen
hun eieren in meerdere mandjes’. Als het
één een jaartje niet loopt, wordt dat opgevangen
door andere bedrijfsactiviteiten.
Het is een robuust bedrijfsmodel.
Laten we voortaan geen Maatschappelijke
Kosten Baten Analyse van landgoederen
maken, maar precies andersom. Laten we
economische activiteiten een landgoedtoets
afnemen. Hoe staat het met de
balans tussen people, planet, profit? Daar
wordt de maatschappij gelukkiger van. En
de mensen die aan landgoederen werken
wellicht iets trotser. Terecht.
Hans Peter Benschop
Hans Peter Benschop leidt het Trendbureau Overijssel,
een onafhankelijk bureau dat toekomstverkenningen
maakt voor de (politieke) besluitvorming. Het
Trendbureau is een initiatief van de provincie.
Benschop is filosoof.
Ouderenzorg op het Hof te Dieren
Hof te Dieren wordt het nieuwe onderkomen van zorgbehoevende ouderen. Op de
oude huisplaats waar tot 1944 het hoofdgebouw van het landgoed stond, wordt
een nieuw gebouw met 38 appartementen ontwikkeld. De eigentijdse stijl van het
statige landhuis refereert aan de stijl van zijn 19e eeuwse voorganger. Daarmee
krijgt het fraaie landschapspark zijn hart weer terug. Het project is een samenwerking
tussen zorgvastgoedontwikkelaar ZorgID, zorgondernemer Aliantus Living
en Stichting Twickel.
Animatie van het nieuwe appartementencomplex.
Al in 1965 was het de wens van de toenmalige
eigenaresse en oprichtster van de
Stichting Twickel barones Van Heeckeren
van Wassenaer het Hof te Dieren te bestemmen
tot verzorgingshuis voor senioren.
In de loop van de jaren hebben meerdere
plannen voor herbouw van het
hoofdhuis de revue gepasseerd, tot nog
toe echter zonder resultaat. Alles lijkt er op
dat het Hof te Dieren nu dan toch echt een
nieuw gebouw zal krijgen.
Kleinschalige inrichting
Aliantus Living realiseert kleinschalige
woonzorggebouwen waarin plaats is voor
zowel ouderen met een lichamelijke zorgvraag
als voor dementerende ouderen. Op
het Hof zullen 26 appartementen met een
vloeroppervlak van circa 70 m 2 worden gebouwd
voor bewoners met lichamelijke
klachten en 12 appartementen van 40 m 2
voor bewoners met klachten van dementie.
Deze combinatie betekent dat bewoners
altijd kunnen blijven, ook wanneer de
zorgvraag ernstig toeneemt. Een Aliantus
gebouw is zo ingericht dat ook echtparen
daar samen kunnen wonen. Ieder appartement
heeft een woonkamer, 1 of 2 slaapkamers,
een badkamer en een pantry.
Daarnaast is er veel gemeenschappelijke
ruimte waar bewoners elkaar kunnen ontmoeten.
In het Hof te Dieren is de zorg
voor de toekomstige bewoners bewust
kleinschalig ingericht; optimale privacy en
medische veiligheid zijn daardoor gewaarborgd.
Veel aandacht wordt besteed aan
het welbevinden van de bewoners;
persoonlijke zorg en aandacht door een
vast team van ervaren, toegewijde medewerkers
zal daarvoor garant staan.
Om een positieve bijdrage te kunnen
leveren aan de omgeving wordt het landhuis
duurzaam gebouwd. Zo zullen
energie besparende maatregelen worden
genomen en zal waar mogelijk gebruik
worden gemaakt van duurzame bouwmaterialen.
De op het Hof aanwezige flora
en fauna zal volledig worden ontzien. Het
gebouw zal haar bewoners in staat stellen
om de jaargetijden te beleven; ieder appartement
krijgt een eigen buitenruimte en er
wordt een groot terras gemaakt dat
aansluit op het Grand Café. Het nieuw te
bouwen huis is het middelpunt van het
historische park dat de laatste jaren onder
leiding van landschapsarchitect Michael
van Gessel in ere is hersteld. Met de herbouw
krijgt het park weer een woonfunctie
die ook in financiële zin belangrijk zal bijdragen
aan de instandhouding van het
landgoed; de ontvangen erfpachtgelden
kunnen worden ingezet ten behoeve van
het onderhoud van het park. Niet alleen
voor bewoners van het Hof maar ook voor
omwonenden is de rust verzekerd. Doordat
bewoners over het algemeen geen
auto bezitten is er geen intensief verkeer
en vrijwel geen sprake van parkeerdruk.
Voor personeel en bezoekers zal parkeergelegenheid
worden gecreëerd op een
geschikte plaats naast het gebouw. Het
park zal net als in de afgelopen jaren
regelmatig worden opengesteld voor belangstellenden.
Werkgelegenheid
Na voltooiing zal het nieuwe Hof te
Dieren hoogwaardige werkgelegenheid
bieden aan ruim veertig in zorg en gastvrijheid
geschoolde medewerkers. Lokale
leveranciers zullen voor de dagelijkse
levens behoeftes van de bewoners worden
ingeschakeld.
De gemeente Rheden is positief over de
plannen van het Hof te Dieren. Ook de
provincie Gelderland en de Rijksdienst
voor Cultureel Erfgoed hebben hun
steun uitgesproken. De plannen voor de
daadwerkelijke bouw worden nu verder
uitgewerkt. Hierbij zal ook Stichting
Twickel intensief worden betrokken. Verwachting
is dat in de loop van 2013 met de
bouw begonnen kan worden.
Carel de Vries

Schetsen en stekken voor
een nieuw seizoen
Op 23 april gaan de tuinen van Twickel weer open voor publiek. Tuinbaas
Hans Hondebrink, zijn medewerkers en een groot aantal vrijwilligers
zijn al enige maanden druk in de weer om de tuin helemaal seizoensklaar
te maken.
De kleine planten groeien in de warme kassen.
Half januari is het ijskoud en ligt er een
dikke laag sneeuw over de moestuin van
Twickel. Niets doet vermoeden dat er
binnen de muren van de moestuin al heel
hard wordt gewerkt voor het nieuwe
seizoen. In de werkruimte van Hans
Hondebrink, midden in de moestuin, is
het aangenaam warm. De tuinbaas van
Twickel zit aan een tafel die bezaaid ligt
met plantengidsen, bestellijsten en bakken
zaadjes. “Omdat we zelf kweken, net als in
de tijd van de barones, kan ik ruim zaden
inkopen. Tot aan de renovatie van de
moestuin bestelden we de planten en
moesten de plannen veel nauwkeuriger.”
Samen met vijf medewerkers werkt Hans
fulltime voor de tuinen van Twickel. In het
seizoen wordt bepaalde arbeid zelfs ingehuurd,
zoals het maaien van het gras.
Alleen het gazon in de rotstuin moet er zo
strak bijliggen dat de tuinmedewerkers dat
in eigen hand houden. Een aantal cijfers
om aan te geven hoeveel werk er te doen
is: 40 hectare tuin, 13.000 werkuren en
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 10
11
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
ruim 15.000 planten die door de vingers
gaan bij het kweken en stekken, verspenen
en verpotten. Van deze planten wordt het
grootste deel in de kasteeltuin geplant.
Hans vertelt: “We zijn vanaf het einde van
een tuinseizoen druk bezig met allerlei
werkzaamheden: éénjarigen uit de grond,
bollen erin, snoeien, blad ruimen, en als
het voorjaar iets meer in zicht komt ook
weer het werk aan de gazons en de paden
in de tuin. Als het weer het echt niet toelaat
om buiten bezig te zijn dan worden de
handen elders uit de mouwen gestoken,
bijvoorbeeld door de zolder van het koetshuis
op te ruimen. De grote verzameling
citrusbomen die in de oranjerie staat te
overwinteren vraagt ook de nodige aandacht
en natuurlijk het kweken, stekken,
verspenen en verpotten.”
Favorieten
Hans is in de winter druk met het beplantingsplan
voor het nieuwe seizoen. De
kleuren moeten deels nog bepaald worden
waarna zaden besteld kunnen worden.
Grotendeels zit het plan in het hoofd van
Hans. Een aantal van zijn favorieten krijgt
zeker ergens een plekje: Cuphea lanceolata
purpurea (luciferplant), Helianthus debilis
‘Italian White’ (een zonnebloemsoort),
Nicotiana alata ‘Lime green’(siertabak) en
Tropaeolum majus ‘empress of india’
(Oost-Indische kers). De zaden worden tegenwoordig
ingekocht bij Van Hemert &
Co en voorheen bij Cruydt Hoeck, kwekerij
van wilde plantenzaden en bloemenweidemengsels.
Rob Leopold, een van de eigenaren
van die kwekerij (in 2005 overleden),
dacht graag mee over de beplanting in de
tuinen van Twickel. “Rob Leopold was een
enorme inspirator. Hij zag het als een
missie om bijzondere planten te kweken
en te verspreiden. Rob had bij elke plant,
bij elk zaadje, wel een dichterlijke omschrijving
of een filosofische beschouwing.”
Ook Hans vindt het een uitdaging
om te zoeken naar bijzondere bloemen en
planten. “Hierdoor blijven de tuinen interessant
en zijn ze hopelijk ook inspiratiebron
voor mensen die aardigheid hebben
aan tuinieren.” Deels zijn de bijzondere
planten die worden gekweekt te koop in de
moestuin van Twickel, gedurende het
seizoen op de woensdag- en vrijdagmiddag.
Om veel mensen te kunnen laten
genieten van de bijzondere planten wordt
alleen in kleine hoeveelheden verkocht.
Creativiteit
Afhankelijk van het deel van de tuinen
wordt er meer of minder creativiteit losgelaten
op de perken en borders. De
perken in de rotstuin zijn in het algemeen
wat strakker; hier wordt veelal met groepen
planten gewerkt. In een aantal perken in de
formele tuin is meer creativiteit mogelijk.
De afgelopen vijftien jaar zijn de gemengde
borders in opkomst gekomen, waarbij
een wat nonchalantere stijl wordt gehanteerd.
Als het tijd is om te planten laadt
Hans heel wat planten op een kar en gaat
dan de perken langs om her en der wat
neer te zetten. De tuinploeg maakt het
vervolgens af.
Achter Hans, boven zijn bureau, staat op
een plank een foto van graaf Christian zu
Castell, overleden in 2010. Hij was altijd
zeer betrokken bij het maken van de beplantingsplannen.
Dat Hans met een goed
gevoel terugkijkt op die samenwerking is
duidelijk als hij er met glimmende ogen
over vertelt: “Christian zei altijd dat hij de
namen niet kende, en dat ik hem maar
plaatjes moest laten zien. Hij had veel gevoel
voor kleuren en wat bij elkaar paste.
Bij de regelmatige rondjes door de tuin
werden samen mooie plannen gemaakt.”
Vrijwilligers
Om alles op tijd klaar te hebben wordt
dankbaar gebruik gemaakt van vrijwilligers.
Elke woensdag- en vrijdagmiddag is
een groep actief. “Zonder vrijwilligers zouden
we niet kunnen doen wat we nu
doen”, legt Hans uit. “De ploeg bestaat uit
een stuk of twintig mensen die vaak zelf
ook een grote tuin of een druk huishouden
hebben, maar die het leuk vinden om voor
Twickel bezig te zijn. Er is weinig verloop
wat aangeeft dat het ook een hele leuke
ploeg is. Er bestaat zelfs een wachtlijst!”
Marjon Zwiers en Olga van Ekelenburg zijn
twee van die vrijwilligers. Olga al een jaar
of zeven, Marjon een jaar of drie. Olga
heeft thuis een grote tuin waar ze druk
mee is. Toch vindt ze nog tijd om als tuinvrijwilliger
bij Twickel de handen uit de
mouwen te steken. “Het is een leuke club
mensen en prachtig om mee te werken
aan de tuinen. Ook doe je ideeën op voor
je eigen tuin.”
Marjon en Olga laten zien wat zij zoal
doen, momenteel vooral het stekken van
planten. In een van de kassen staan van
vele planten moederplanten die worden
vermeerderd door te stekken. In een andere
kas staat een enorme hoeveelheid plas-
Hans Hondebrink achter het bureau in zijn werkruimte.
Vrijwilligers Marjon Zwiers (links) en Olga van Ekelenburg.
tic potjes te wachten om gevuld te worden.
Marjon en Olga staan bij een grote oppottafel
en laten de grond en een stekje vlug
door hun handen glijden. De stapel potjes
wordt steeds kleiner en al heel snel zijn er
meerdere kratten vol opgepotte stekjes die
in een ander deel van de kas worden neergezet.
In de warme kassen kunnen ze vervolgens
groeien tot ze gepoot kunnen worden
in de tuinen. Als het meeste stek- en
verspeenwerk is gedaan helpen de vrijwil-
ligers ook met het planten en onderhoud
in de tuinen en de moestuin. In de moestuin
worden veel groenten gekweekt, het
liefst de wat vergeten groenten zoals
schorseneren en pastinaak. Maar ook sla
wordt gekweekt onder glazen cloches. De
gekweekte groenten zijn ook deels voor de
verkoop bestemd.
Pits
Als april dichterbij komt wordt het in de
kassen krap. Alle ruimte wordt dan gebruikt
om al die 15000 stekjes en kleine
plantjes nog even te beschermen tegen de
weersinvloeden. Er wordt zo hoog mogelijk
gestapeld in stellingen en kisten. Planten
die tegen een beetje kou kunnen gaan
in de pits, de lange, lage kassen die in de
moestuin staan. Vooraf is dan al nagedacht
over planten die minder tijd nodig
hebben om te groeien; deze worden zo
laat mogelijk gestekt en gezaaid. Hans
Hondebrink wacht het liefst tot Ijsheiligen
met het poten van alle planten in de kasteeltuin.
Hij ontkomt er echter niet aan
hiermee wat eerder te beginnen. In korte
tijd moeten alle planten de grond in en
zijn de werkzaamheden van de tuinploeg
en vrijwilligers weer heel anders van aard.
Vanaf 23 april is te zien wat Hans met zijn
tuinploeg heeft bedacht voor het komende
seizoen.
Chantal Ophuis

Eschmolen heeft 250 vrienden
Het aantal vrienden/donateurs van de Eschmolen is gestegen tot 250.
De 250-ste vriend is Herman ter Avest, een bekende bakker in Delden.
Hij ontving het boek “Overijsselse Windmolens van toen en nu” uit handen
van Derk Rouwhorst, de voorzitter van de Stichting Eschmolen Delden.
Als bakker beseft Herman ter Avest de
belangrijke rol die windmolens vroeger hadden
bij de productie van meel voor het
brood. Hij staat daarom pal achter de plannen
voor de herbouw van de molen aan het
einde van de Molenstraat. Een tekening van
de Eschmolen op de Deldeneres siert al
enkele jaren zijn prachtig winkelinterieur.
Onlangs vond de eerste informatieavond
plaats voor de vrienden in ‘t Hoogspel, dat
tot de laatste plaats bezet was. Daar
werden de nieuwe bouwtekeningen getoond
van de molen, gemaakt door Molentechnisch
Adviesburo Nibbelink. Met deze
tekeningen kan een molenbouwer de molen
en alle onderdelen fabriceren. De zware
uitvoering van de balken, de grote houten
tandwielen en de dertien meter lange
wieken maakten indruk op de aanwezigen.
De molen komt op een belt (bult) te staan.
De benedenruimte in de belt biedt ruimte
voor een permanente expositie over duurzame
energie, een koffiehoek en vergaderingen
en presentaties.
De vrienden toonden veel belangstelling
voor enkele originele onderdelen van
de in 1959 verbrande Eschmolen: twee
stukken van een molensteen, een zwaar
ijzeren taatslager en gesmede vierkante
spijkers uit 1734, het bouwjaar van de
molen. De mooie ansichtkaart uit 1910,
toen de molen nog in werking was, is herdrukt.
Hierop staat de molen als een trotse
pauw op het hoogste punt aan de weg
naar Almelo met het prachtige uitzicht
vanaf de Deldeneres op de stad. De eerste
kaarten werden aangeboden aan kleinkinderen
van de laatste molenaar Derk Jan
van den Berg, die hier voor de baron van
Twickel werkte. Ze waren verrast en de
meesten gaven zich op als vriend uit waardering
voor dit plan.
De stichting heeft inmiddels een saldo van
13.000 euro opgebouwd. Pas na het behalen
van een aanzienlijk deel van het eindbedrag
van 1,6 miljoen euro, ontstaat er
uitzicht op subsidies voor het restant. Het
bestuur zal zich de komende jaren inzetten
voor het binnenhalen van meerdere tonnen
aan gelden, toezeggingen en bouwmaterialen.
Omdat de wederopbouw van
de molen door de fiscus is erkend als een
‘goed doel’ zijn schenkingen aftrekbaar
De kleinkinderen van de laatste molenaar krijgen een ansichtkaart. Links Derk Rouwhorst.
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 12
13
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
3-D bouwtekening van de molen.
voor de belasting. Notaris Rouwenhorst
heeft toegezegd testamenten gratis te
verzorgen als de Eschmolen de enige
erfgenaam is.
Iedereen die Twickel een warm hart toedraagt
wordt opgeroepen zich als “vriend
van de Eschmolen’ aan te melden via de
website www.eschmolendelden.nl. Ansichtkaarten
zijn te koop op het adres Noorderhagen
56 in Delden. Met maximale inzet
van allen komt de Eschmolen terug, als
één van de mooiste gebouwen van Delden
en Twickel, waarvan ook onze kinderen en
kleinkinderen zullen genieten!
Derk Rouwhorst
het kasteelobject
Luidbel oude rentmeesterij
getraceerd
Kasteel Twickel herbergt duizenden objecten. Niet allemaal even
waardevol of bekend, maar wel allemaal met een eigen verhaal.
Zoals objectnummer IC223; een oude bel.
Hangbeugels aan de muur van de oude rentmeesterij.
Op de zolder van het noordelijk bouwhuis
van het kasteel is onlangs onder een stoflaag
een luidbel gevonden. De bronzen bel
met los luidwiel heeft een diameter van 26
centimeter en draagt het opschrift “Petit et
Fritsen me Fuderunt Anno 1823”. Nu liggen
er wel meer oude bronzen bellen en
klokken op de zolders van Twickel, maar
deze trok de aandacht door een interessant
handgeschreven label: “Afgenomen
rentmeesterij 1944”.
De rentmeesterij was toen nog gevestigd
aan de Hengelosestraat 2. Aan de oostgevel
van dit neoklassieke gebouw, op de
hoek met de Van Wassenaerweg zijn aan
de muur twee ijzeren beugels zichtbaar.
Het is zeer aannemelijk dat deze klok hier
heeft gehangen. De bel aan de rentmeesterij
had de functie om werktijden aan te
geven of om iemand op te roepen. Oudere
werknemers van Twickel herinneren zich
nog de Bazenbel, waarmee bouw-, bos-,
zaag-, boer- en tuinbaas bijeen geroepen
werden.
De maten van de gevonden bel, maar
ook een doorslag uit het huisarchief lijken
de aanname te bevestigen. Op 9 juli 1943
doet rentmeester W.H. Bitter opgaaf aan
het gemeentebestuur van de stad Delden
van een klok aan het ‘perceel Hengeloschestraat
2’. De aangifte was in opdracht
van de Duitse bezetter, die ten behoeve
van de oorlogsindustrie bronzen voorwerpen
vorderde. Deze zogenaamde ‘klokkenroof’
heeft ook Twickel getroffen. Bekend
is dat een 330 kilo zware klok daadwerkelijk
is weggevoerd, maar door sabotage
nooit is versmolten. Na de oorlog is deze
klok weer teruggekomen en geplaatst in
het klokhuis op het noordelijk bouwhuis.
De luidklokken van Twickel verdienen nader
onderzoek. Zo is ook de bel uit 1742 die tot
het einde van de negentiende eeuw op het
kasteeldak heeft gestaan waarschijnlijk terecht,
maar dat is een verhaal apart.
Het lijkt erop dat na de opgave in 1943 de
bel van de rentmeesterij niet daadwerkelijk
is gevorderd. Een jaar later
is de bel door eigen personeel
afgenomen en op een zolder gelegd.
Na de oorlog is het er nooit meer van
gekomen om de bel terug te plaatsen. Is
het niet een aardig idee om de bel alsnog
zijn plek terug te geven op de oude rentmeesterij?
Rob Bloemendal

Nieuw boek geeft antwoord
op nieuwe vragen
Dit jaar verschijnt er een nieuw boek over Twickel. De auteurs Jan
Haverkate en Aafke Brunt schetsen de geschiedenis van het landgoed
aan de hand van kenmerkende en opvallende plekken en gebouwen.
Kasteel Twickel.
Waarom liggen er in de Twickelerlaan bij
de Dikke Steen twee grote vijvers en waarvoor
hebben die gediend? Waarom staan
de drie eenzame bomen op het hoogste
deel van de Deldeneresch precies in een
rechte lijn? Waarom bevindt de topgevel
van het kasteel zich niet loodrecht boven
de hoofdingang maar er net naast? Waarom
lijken de ramen in de voorgevel niet
helemaal te passen? Waarom ligt het voorplein
van het kasteel hoger dan de tuin?
Het zijn vragen die waarschijnlijk nooit in u
op zijn gekomen. Maar het antwoord zal u
niet onberoerd laten. Want wie interesseert
zich niet voor Twickel? Twickel is niet alleen
één van belangrijkste toeristische attracties
van Twente, maar ook het grootste en oudste
nog bestaande landgoed van heel
Nederland. Als verpachter van landbouwgrond
is Twickel bovendien een van de oudste
bedrijven van ons land. De exploitatie
van het landgoed gaat terug tot 1347.
Zoals het meestal gaat met alles wat al
lang bestaat: op een zeker moment lijkt
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 14
15
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
het alsof het er altijd geweest is. We stellen
geen vragen, omdat we de antwoorden al
denken te kennen. Wie zich voor Twickel
Kasteeltuin.
openstelt, stuit ook vandaag nog op vele
raadsels en vragen. Niet alleen in en rond
het huis zelf, maar ook in het landschap
daaromheen. Waarom lopen de Oelerbeek
en de Twickelervaart over de lengte van
een kleine kilometer zo keurig naast
elkaar? Heeft de natuur dat zo geregeld of
is er een andere oorzaak? Waarom staan er
in het Twickeler bos vooral loofbomen, en
in het gebied daarachter vooral naaldbomen?
Is het toeval dat er rond de
Deldeneresch twee grote prehistorische
grafvelden liggen? Waarom vult elke kuil die
je in de tuin van Twickel graaft, zich binnen
een dag tot de rand toe met kwelwater?
Maar ook: waarom ligt de tuin van het grote
huis na de bocht in de Hengelosestraat bij
het Villapark lager dan zijn omgeving?
Waarom is Carelshaven in de achttiende
eeuw niet dichter bij Delden aangelegd?
Hoe kwam het dat veel inwoners van
Delden nog in de negentiende eeuw op de
Deldeneresch hun eigen akkers hadden?
Umfassungsweg
Zo kunnen we doorgaan. Sinds de aanleg
van de Umfassungsweg is het aantal wandelaars
in het buitengebied sterk toegenomen.
Het pad voert langs de weidegebieden
in de Azelermeen en de woeste
gronden in het Bokdammer- en Hellecaterveld,
gebieden die tot de verbeelding
spreken, omdat ze het beeld oproepen van
Twente zoals het ooit bestond. Om deze
bezoekers te informeren stelden Rob
Bloemendal, beheerder van de buitenplaats,
en met hem het bestuur van de
Deldeneresch.
Stichting Twickel ons voor een nieuw boek
te schrijven. Daarbij speelde ook het gegeven
dat de publieksuitgave Twickel
bewoond en bewaard uit 1993 na drie
drukken al enkele jaren is uitverkocht.
Een heruitgave van Twickel bewoond en bewaard
lag niet voor de hand. Niet alleen
omdat er sinds 1993 - dankzij de inventarisatie
van het Huisarchief - heel veel nieuws
over Twickel is ontdekt, maar ook omdat
het uitgeefconcept verouderd is. In zijn tijd
was het een uniek boek. Boeken over landgoederen
waren er nauwelijks, en dat gold
zeker voor een publieksboek, dat met een
ruime hoeveelheid foto’s voor het eerst
een blik gaf in het huis en in het leven van
de vroegere bewoners.
Maar na twintig jaar zijn de tijden veranderd.
Meer dan destijds wordt het geschiedenisverhaal
in de huidige gids verteld
vanuit het idee dat het verleden pas gaat
leven als het wordt gekoppeld aan de plek
waar een gebeurtenis zich heeft afgespeeld.
Uitgerekend Twickel leent zich uitstekend
voor deze aanpak, omdat hier nog
steeds heel veel plekken zijn waaraan een
verhaal is verbonden, dat niemand meer
kent en dat dankzij nieuw onderzoek
boven water is gekomen.
Reisgids
Vandaar dat ook het nieuwe boek een bijzondere
uitgave wordt. Zoals een reisgids
over een historische stad de toerist informeert
over wat hij op zijn wandeling door
het oude centrum tegenkomt, zo informeert
het nieuwe boek de bezoeker over de
geschiedenis van Twickel. Centraal hierin
staat het gebied rondom de nieuwe
Umfassungsweg met alles wat daarbij
hoort: het huis, het huispark, de landschappelijke
aanleg, bossen, weiden, landbouw,
boerderijen, flora en fauna, water- en landwegen
en de Deldeneresch.
Aan de orde komen ook de geschiedenis
van Stad Delden en haar nauwe banden
Umfassungsweg.
met de bewoners van Twickel. Daardoor is
het boek eveneens geschikt als gids voor
een bezoek aan Delden. Uiteraard vertelt
het boek over de veel bewogen geschiedenis
van de oude Blasiuskerk. Ook wordt
duidelijk waarom de kern van het stadje
haar landelijk karakter heeft behouden, en
welke bijzondere gebouwen deel uitmaken
van het landgoed.
Aan de hand van veel foto’s, kaarten, plattegronden
en korte teksten verklaart het
boek het ontstaan van de omgeving op
basis van de meest recente gegevens.
Uiteraard komen ook de vroegere bewoners
van Twickel voor het voetlicht, maar
anders dan in Twickel bewoond en bewaard
vormen zij niet het hoofdonderwerp. Het
nieuwe boek krijgt een compact formaat
zodat u het mee kunt nemen op uw reis
door Twickel, maar nodig is dat niet. De
uitgave is ook bedoeld als geschiedenisboek
voor thuis.
Nieuw materiaal
Het boek is ruim geïllustreerd: historische
foto’s zijn aangevuld met veel nieuw materiaal,
onder meer van de Hengelose
fotograaf Alphons ter Brake. Roderik zu
Castell-Rüdenhausen, de huidige bewoner
van Twickel en afgestudeerd als architect
aan de TU Delft, tekende voor het boek
unieke bouwhistorische illustraties, waaronder
opengewerkte tekeningen van het
huis, van het voorplein met bijgebouwen
en van een klassieke Twickeler boerderij.
Aan de hand van nieuw getekende historische
plattegronden brengt hij de ontwikkeling
van het huis en de tuin in beeld.
De teksten en illustraties voor het boek
zijn op dit moment nagenoeg gereed. Anders
dan Twickel bewoond en bewaard
wordt het nieuwe boek door de Stichting
Twickel zelf uitgegeven. Daaraan werkt een
speciaal productieteam waarin de auteurs
samenwerken met Lucia den Ouden, vrijwilliger
van Twickel, en Rob Bloemendal.
De vormgeving is in handen van Susan Bijen
van het ontwerpbureau Einszwei in Enschede.
Het boek verschijnt eind augustus
en zal te koop zijn in de boekhandel, de
landgoedwinkel, verschillende verkooppunten
in Delden en via internet.
Jan Haverkate en Aafke Brunt

Houtkachel
volop in
bedrijf
Voorbijgangers op de
Twickelerlaan kunnen met
enige regelmaat boven de
struiken in het kasteelpark
een rokende schoorsteen
waarnemen. Het is het teken
dat het behaaglijk toeven is
binnen de muren van kasteel
Twickel. Sinds 21 november
2012 is de milieuvriendelijke
houtgestookte verwarmingsinstallatie
tot aller
tevredenheid in bedrijf.
Gert-Jan Roelofs, beheerder van de bossen
op het landgoed, heeft er sinds kort een
functie bij. Als ‘stoker’, zo vertelt hij met
een glimlach, is hij met zijn mensen verantwoordelijk
voor de regelmatige aanvoer
van houtsnippers voor de houtkachel.
Vanaf de kapvlakte in het bos wordt het
rondhout, takhout en tophout dat niet geschikt
is voor een zagerij, voor één jaar ter
droging gelegd aan de rand van het betreffende
bosperceel. Daarna komt de houthakselaar
die het versnippert tot ‘chips’
van maximaal 50 mm. Gert-Jan: “Vanaf die
plek brengen we dan 80 m 3 in vier vrachten
rechtstreeks naar de voorraadbunker naast
de ketel. Afhankelijk van de weersomstan-
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 16
17
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
De installatie ligt grotendeels onder het maaiveld.
digheden is dit genoeg om twee tot vijf
weken te kunnen stoken.”
Louis Volker, gebouwenbeheerder, begeleidde
het project vanaf het begin en is
zeer content met de werking van de ‘ondergeschoven’
installatie in het park. De
milieuvriendelijke energievoorziening is
geplaatst in een betonnen bak, grotendeels
onder het maaiveld tussen gracht en parkhut.
Vandaar lopen leidingen door de
gracht naar de stookkelder in het kasteel.
Het verwarmen van het kasteel met gas
kostte per week gemiddeld € 400,-.
“Met onze nieuwe verwarmingsketel zijn
de verbruikskosten aanzienlijk lager, te
weten € 150,-“, zegt Gert-Jan. “De kosten
van 25 jaar stoken met hout, inclusief de
afschrijving van de installatie, zijn gelijk
aan de kosten van het stoken op gas. Als
je niets doet met duurzame energie, dan
ben je het geld ook kwijt. Na die 25 jaar zal
blijken dat het stoken met hout een goede
beslissing is geweest.” In het kader van
‘Samenwerking aan duurzame energie’
is subsidie verkregen van de Provincie
Overijssel.
Helmig Kleerebezem
Open Dag
Belangstellenden voor de ‘groene warmte’
zijn op 19 maart welkom tijdens een Open
Dag, georganiseerd i.s.m het Overijssels
Particulier Grondbezit. Tussen 13.30 en
17.00 uur is de poort van Twickel open en
kan het ketelhuis worden bekeken. Om
14.00, 15.00 en 16.00 is er in het Koetshuis
een lezing over de achtergronden van het
project.
Louis Volker (l) en Gert-Jan Roelofs in de
kelder van de installatie
Publieksactiviteiten
Twickel krijgen impuls
Stichting Twickel wil de relatie tussen het publiek en het landgoed
versterken. Sommige activiteiten worden uitgebouwd, andere banden
worden aangehaald.
In en rond kasteel Twickel kennen we allerlei
activiteiten voor het publiek. In de loop
van de afgelopen 25 jaar zijn die steeds
verder toegenomen. Naast de openstelling
van de tuinen is het ook mogelijk geworden
een rondleiding in het kasteel te krijgen.
De oranjerie is zomers in gebruik als
theeschenkerij en er is een landgoedwinkel
gekomen. We kennen de jaarlijkse moestuindag
en we ontvangen daar ook heel
wat schoolklassen. Er zijn natuurwerkdagen
en een oud-jachtopzichter geeft rondleidingen
in de Breeriet. We hebben een
ATB-route en de Umfassungsweg trekt veel
wandelaars naar voorheen ontoegankelijke
gebieden. Ook het park te Dieren is regelmatig
opengesteld. Zo kunnen we nog wel
even doorgaan.
Veel van deze activiteiten zijn ontstaan
vanuit enthousiasme van één of meer
mede werkers van de stichting. Dat is heel
goed maar met deze veelheid aan activiteiten
vraagt dit wel om enige bezinning en
beleid. Wat willen we bereiken en hoe ver
willen we gaan? Er zijn immers ook andere
Rondleiding in het kasteel.
waarden waar we rekening mee moeten
houden zoals privacy van bewoners en
kwetsbare natuur.
Onder leiding van een externe deskundige
hebben we ons in het afgelopen jaar gebogen
over “Twickel en het publiek”. We beseffen
dat het realiseren van draagvlak en
het binden van het publiek voor Twickel essentieel
is. Dit vereist een meer naar buiten
gerichte houding. We hebben daarbij
ook ons oor te luisteren gelegd bij enkele
betrokken mensen uit onze omgeving en
Twentse bestuurders. Zij zouden graag
zien dat Twickel als groot landgoed, gelegen
in het hart van Twente nog meer dan
nu een versterkende en verbindende rol
vervult. Als we dit serieus willen oppakken
zijn goede coördinatie en meer professionaliteit
van groot belang.
Het landgoed is er weliswaar voor iedereen
maar de stichting wil zich meer gaan
richten op mensen die actief in de maatschappij
staan. Kernwaarden die hen in
Twickel aanspreken zijn schoonheid, het
De moestuin van Twickel.
verlenen van identiteit aan de omgeving en
een anker in de veranderende wereld. Dat
zijn mooie woorden maar wat betekent dat
nu voor de dagelijkse praktijk? Om enkele
voorbeelden te noemen: De mogelijkheid
om 16 dagen per jaar een rondleiding in
het kasteel te krijgen is onlangs al verruimd
door de mogelijkheid via internet te
kunnen boeken. Dit is wel zo’n beetje het
maximum gezien de doelstelling om Kasteel
Twickel als een particulier bewoond
huis in stand te houden. Wel zullen vaker
museale objecten worden uitgeleend zodat
deze elders voor een breder publiek te
bewonderen zijn. De openstelling van de
tuinen, oranjerie en moestuin moet meer
samenhang krijgen. Hiervoor is een nader
plan in ontwikkeling. De oranjerie zal vaker
voor exposities en activiteiten worden
gebruikt. Meer dan tot nu toe zal Twickel
gaan samenwerken met het plaatselijke bedrijfsleven
zoals horecabedrijven. Dit kan
resulteren in gezamenlijke arrangementen
en aanbiedingen. Om meer invulling te
geven aan educatie zoeken we naar samenwerking
met scholen in de omgeving.
Dat zijn al heel wat goede voornemens die
deels afhankelijk zijn van extra middelen
en menskracht. Voor het zover is zal er
nog wel wat water door de Twickelervaart
moeten vloeien.
Albert Schimmelpenninck

Van de voorzitter
Twickel is in alle jaargetijden de moeite
waard. Als ik deze bijdrage schrijf, wordt het
af en toe wit van de sneeuw die ons deze
dagen in februari telkens blijft verrassen.
Wanneer u dit 1e Twickelblad van 2013 open
slaat zijn we al weer een eind in maart en
heeft u uw gedachten al bij het voorjaar en
de vroege Pasen.
Niet alleen vele jaargetijden maar ook vele
jaren zijn aan Twickel voorbij gegaan. Dat
geldt ook voor al die generaties die Twickel
hebben beleefd. Vroeger op grote afstand,
tegenwoordig van dichtbij.
Twickel blijft de moeite waard en dat weten
wij als Vrienden van Twickel. Toch zijn er
nog steeds bedreigingen. Dit voorjaar zijn
er weer informatiebijeenkomsten waar
de bezoeker zal worden bijgepraat over
de voortgang van de plannen met de
goederen trein door Twickel, Delden e.a.
Als VVT-bestuur willen wij dat onze leden
kunnen kennis maken met de vele bijzondere
aspecten die Twickel te bieden heeft.
De lezingen en de Vrienden- en Kasteeldag
voorzien daarin.
Maar wij willen ook dat de leden actief
partici peren, zoals met de Twickel-werkochtenden
die dit jaar op veler verzoek
meerdere keren worden georganiseerd namelijk
op 23 maart en 2 november. Daarnaast
verzoeken wij onze leden om zich te
laten gelden bij onderwerpen die Twickel
aangaan, zoals nu de goederentrein. De
herinrichting van de rondweg bij Delden is
ook zo’n onderwerp. Ik sluit niet uit dat wij
hier dit jaar een handtekeningenactie voor
zullen opzetten. Twickel verdient de niet aflatende
steun van al diegenen die belang
hechten aan de instandhouding van dit bijzondere
instituut.
Agenda
Gillis de Bruijn
Woensdag 23 maart
Jaarvergadering in Restaurant ‘t Hoogspel.
Aanvang 20.00 uur.
Zaterdag 23 maart
Natuurwerkochtend Voorjaar
Donderdag 18 en vrijdag 19 april
Vriendendag naar Klooster Frenswegen
en de Heerlijkheid Lage (bezichtiging kerk,
watermolen en wandeling door park met
Herrenhaus en ruïne).
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 18
Nieuw elan Herrenhaus Lage
Op uitnodiging van erfpachter Günther Schmidt bezochten Helmig
Kleerebezem en rentmeester Albert Schimmelpenninck onlangs het grondig
gerenoveerde Herrenhaus in Lage. Toevallig is Lage ook de bestemming van
de Vriendendag op donderdag 18 en vrijdag 19 april. Een rondleiding door het
park met ruïne brengt de geschiedenis van de Heerlijkheid dan tot leven.
Kleine zitkamer van het Herrenhaus op de begane grond.
De Heerlijkheid Lage, net over de Duitse
grens bij Ootmarsum, is het vroegste bezit
van Twickel buiten Twente. De toenmalige
heer van Twickel Johan van Raesfelt, kocht
het in 1642 voor 33.000 gulden. Tijdens de
80-jarige oorlog (1568-1648) was Schloss
Lage in juli 1626 veroverd door Staatse
troepen. Na vrije aftocht van kasteelheer
Wilhelm von Ketteler met zijn dochter en
enkele Spaanse soldaten bliezen de Staatsen
het slot op met kruit dat in de kazematten
was opgeslagen. Volgens overlevering
ging dit gepaard met een enorme knal. Wat
overbleef was een deel van de buitenmuur
en een deel van een toren, sindsdien bekend
als de ruïne Huis te Lage.
Het huidige Herrenhaus is in 1686 gebouwd
in opdracht van Amadea van
Flodroff, de weduwe van Adolf Hendrik
van Raesfelt. De familiewapens bevinden
zich boven de ingang met het jaartal 1686.
Aan de achterkant zijn twee kleine zijvleugels
aangebouwd, vermoedelijk na 1762.
derhouden van deze ambiance aan de oever
van de kronkelende Dinkel is mijn grootste
hobby. Hier ben ik gelukkig en met vreugde
ontvang ik dan ook regelmatig gasten
om samen te genieten van de ‘heerlijkheden’
van het leven.”
Onze gastheer werd geboren op 5 augustus
1939 in Nordhorn. Na zijn studie voor
‘Bekleidungskaufmann’ kwam hij in dienst
bij het bedrijf van zijn vader, ERFO bekleidungswerk
in Nordhorn. Na het overlijden
van zijn vader in 1977 nam hij de leiding
over. Schmidt is inmiddels met pensioen
en zijn zoon zwaait nu de scepter. Eric
Bleumer, net als Robert Kuipers werkzaam
bij ERFO, ondersteunt als rentmeester het
dagelijks beheer van Herrenhaus en park.
Bleumer zal ook de rondleiding verzorgen
voor de Vrienden van Twickel.
Onder het genot van Kaffee mit Kuchen
vertelde de erfpachter dat in dit vertrek
vóór 1982 regelmatig de jeugd uit Lage bijeenkwam.
Het werd ook wel de ‘Kongo-
bar’ genoemd. Tot 1986 waren park en
slotruïne nog vrij toegankelijk voor bezoekers.
De slotruïne werd toen bijna geheel
aan het oog onttrokken door klimop en
bosschages. Eens hoorde Schmidt van een
bezoeker achter het hek: “Wo ist der
Urine” in plaats van ruïne. Uiteindelijk is
besloten het park voor publiek af te sluiten.
“Toen ik erfpachter werd van het Herrenhaus
verkeerde het in zeer slechte staat en
restauratie was onvermijdelijk om er goed
en behaaglijk in te kunnen wonen.”
Restauratie Herrenhaus
In 1982 nam Schmidt, na overleg met
Twickel, architect Horst Jäkel in de arm om
De ruïne Huis te Lage.
Ontvangst
Onder winterse omstandigheden, de
bodem van het park was met een mantel
van sneeuw en ijs bedekt, werden we
hartelijk ontvangen door de heren
Schmidt, Bleumer, Kuipers en Jäkel in de
kleine kamer met open haard van het
Herrenhaus. Sinds 1982 is Herr Schmidt
erfpachter van het Herrenhaus. “Het on-
Keuken op de eerste verdieping.
19
VERENIGING VRIENDEN VAN TWICKEL
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Voor de ruïne v.l.n.r. Horst Jäkel, Albert Schimmelpenninck, Günter Schmidt, Robert Kuipers en
Erich Bleumer.
stap voor stap zijn verworven ‘hobby-bezit’
op eigen kosten bewoonbaar te maken.
Jäkel: “Nadat de begane grond in 1982/83
was voltooid werden in 2003 in overleg
met Twickel en ‘Denkmalschutz’ plannen
ontwikkeld om de grote zolder over het
gehele huis geschikt te maken als gastenverblijf.
Daarvoor moest het aantal dakkapellen
met zes worden uitgebreid.“ Dit
gaf eerst problemen bij beide instanties
maar na het presenteren van computeranimaties
van de nieuwe situatie werd goedkeuring
verkregen.” In 2007 volgde nog
een aanvullende renovatie van de begane
grond. Na het afbranden van de grote
remise (schuur) werd de huisarchitect ook
betrokken bij de wederopbouw in
2004/2005. Achter de slotruïne verrees in
2008 nog een tweede kleinere remise, naar
voorbeeld van de grote, voor opslag van
machines en gereedschap ten behoeve van
het parkonderhoud.
Rondleiding
Na ons gesprek volgde een bijzondere
rondleiding door het Herrenhaus. Te zien
was dat de samenwerking tussen erfpachter
en architect tot een uitzonderlijke
transformatie hebben geleid, waarbij
behoud van oude bouwelementen in harmonie
met moderne vormgeving voorop
heeft gestaan. Daarna wandelden we door
het goed onderhouden park naar de ruïne,
waarvan de kerker met beslagen deur ons
terugbracht in de tijd waarin het Huis Lage
volgens een oude oorkonde ‘een roofriddernest
en schrik van Vrieslandt’ werd
genoemd.
Het is de verdienste van Herr Schmidt dat
hij met eigen middelen en historisch besef
het Herrenhaus met remises, de slotgracht
en gazons van het eens zo troosteloze
ensemble weer een paradijs heeft gemaakt,
waar Twickel trots op mag zijn. Hopelijk zal
de Stichting Twickel mettertijd stappen ondernemen
om de gevaarlijke situatie in en
rond de ruïne aan te pakken tot meerdere
glorie van de Herrlichkeit Lage.
Helmig Kleerebezem

De vogeltuin van Twickel:
siervogel of hoofdgerecht?
Tenminste vanaf het midden van de 18 e
eeuw had Twickel een fazanterier. Hij was
verantwoordelijk voor alle fazanten, patrijzen,
kalkoenen, pauwen, parelhoenders,
duiven en eenden. Een instructie voor
de fazanterier maakt onderscheid tussen
vogels die leefden in de fazanterie, in het
park en in grote loopkooien. Dankzij een
kaart uit 1794 kunnen we met een behoorlijke
mate van zekerheid de locaties achterhalen.
Ten zuiden van het huis - dus links
van de hoofdingang - lag de fazanterie, een
verblijf met daarnaast een ren. Aan de andere
kant van de tuin stonden naast de
wildbaan twee grote vogelkooien. Op de
kaart staat maar één zo’n vogelkooi, onder
de vermelding ‘hoenderhok’. Een nabijge-
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 20
21
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Wie in de tweede helft van de achttiende eeuw over het landgoed van
Twickel liep, kwam ogen tekort. Naast het fraaie huis en de sierlijke tuinen
was er een groot aantal bijzondere dieren te bewonderen. Alle min of meer
tamme vogels vielen onder de verantwoordelijkheid van een fazanterier.
Wat was de functie van deze vogels? Ging het hier om siervogels, pluimvee
of uitgezet wild?
legen gebouw, dat in vorm bijna identiek is
aan het hoenderhok, wordt hertenschuur
genoemd. Misschien verbleven hier ook
vogels. Het is ook mogelijk dat het hoenderhok
uit meerdere loopkooien bestond.
Tot slot waren er vogels die losliepen ‘in
het wild’.
De verdeling van gevogelte over de fazanterie,
de twee loopkooien en daarbuiten
was niet zo strikt als het lijkt. In de fazanterie
werden bijvoorbeeld ook kalkoenen
gehouden en omgekeerd leefden er ook
fazanten buiten de fazanterie. Ik gebruik
daarom de term ‘vogeltuin’ als overkoepelend
begrip voor de verblijfplaats van
alle gekooide en/of structureel (bij)gevoer-
Een goudfazant.
de vogels rondom Twickel. Om de
vogeltuin van vogels te voorzien werden
drie methoden gehanteerd. De fazanterier
haalde regelmatig ‘pachthoenders’ op die
omwonenden aan Twickel verschuldigd
waren. Hij fokte allerlei vogels aan. Zeldzame
vogels werden gekocht.
Siervogels
De grote loopkooien worden in de instructie
beschreven als ‘menagerieën’. Die aanduiding
onthult een belangrijke functie van
de vogeltuin. Een menagerie was een verzameling
exotische dieren. Een soort voorloper
van de moderne dierentuin. Er waren
openbare menagerieën waar je tegen betaling
naar binnen mocht, maar wie het zich
kon veroorloven - en dat waren alleen de
meest welvarende mensen - liet een eigen
menagerie aanleggen.
Pluimvee
Hoe sierlijk de vogels ook waren, ze werden
ook beschreven als ‘vee’. Dat is ook
niet zo verwonderlijk. Een goed deel van
het gevogelte uit de vogeltuin eindigde op
het bord van de bewoners van Twickel. Een
18 e -eeuws, handgeschreven kookboek in
het huisarchief bevat twee recepten om
kalkoen te bereiden en drie recepten waarvan
een hoen het hoofdingrediënt uitmaakt.
De fazanterier werd daarom geïnstrueerd
om al het gevogelte voor de
huishouding goed vet te mesten. Tijdens
de legtijd verzamelde de fazanterier eieren.
Af en toe werd een dier verkocht.
Zo nu en dan werden er fazanten uitgezet
‘in ‘t wilde van de phaisanterie’. Je kunt je
afvragen in hoeverre ‘wild’ hier het goede
woord is. De fazanterier was verplicht om
de fazanten die buiten de kooien leefden,
streng in de gaten te houden. Hij moest
op vaste tijdstippen telkens op dezelfde
plek ‘een weijnig voeder’ strooien - schijnbaar
werden de fazanten alleen bijgevoerd,
maar moesten zij het leeuwendeel van hun
maal zelf verzamelen. De fazanten werd
aangeleerd op het roepen of fluiten van de
fazanterier af te komen. De fazanterier
moest proberen te achterhalen in welke
bomen de fazanten ’s nachts sliepen.
Wildbaan
Waarom werden deze fazanten bewust
buiten de kooien gehouden? Waren er zoveel
fazanten dat ze niet meer in de kooien
pasten of hoorden loslopende fazanten bij
De huidige wildbaan.
Uitsnede uit de kaart van T.A. Hartmeijer uit 1794.
In een menagerie kon je dieren van over de
hele wereld bewonderen. Hoe exotischer
het dier, hoe beter. Maar gold dat ook voor
de vogeltuin van Twickel, die ook voor het
publiek geopend was? De gewone fazant is
weliswaar een exoot, maar is in Europa zo
wijdverbreid uitgezet, dat hij ook in de 18e
eeuw al geen exotisch dier meer was. Parelhoenders
en pauwen waren dat wel.
Oude documenten noemen soms een ondersoort
van een vogel. Rond 1760 kocht
de fazanterier een aantal goudfazanten.
Deze Aziatische fazantachtige kwam in Europa
niet in het wild voor. Wie wel eens
een mannetjesexemplaar heeft gezien, kan
wel raden waarom de bewoners van Twickel
graag wat goudfazanten zagen rondlopen
in hun menagerie. De goudfazant is
een opvallende, bontgekleurde vogel. Een
echte siervogel.
Ontwerptekening voor het bouwen van een pluimveehok, ongedateerd.
de landelijke uitstraling van het domein?
Beide verklaringen vind ik op zichzelf plausibel,
maar ik denk dat er nog een andere
reden was. Sinds jaar en dag bezat Twickel
een wildbaan. Zo’n wildbaan werd aangelegd
voor de ‘privative jagt’. Dat wil zeggen
dat het een particulier jachtterein was.
Buitenstaanders mochten hier niet jagen
zonder uitdrukkelijke toestemming. Maar
in de praktijk werden deze regels niet altijd
nageleefd. Carel George van Wassenaer
Obdam schreef aan het einde van de 18e
eeuw over ‘onaangenaamheden’ die hij
ondervond, omdat streekgenoten op zijn
wildbaan jaagden. Niet voor niets werden
de jagers van Twickel geïnstrueerd om
‘alle stroopereijen so veel moogelijk [te]
beletten en tragten te ontdekken.’ Het lijkt
mij goed mogelijk dat er fazanten, een
geliefde prooi voor 18e-eeuwse jagers,
erden uitgezet om het Twickelse jachtterrein
van voldoende wild te voorzien.
Dit kwam meer voor. Tot 1790 mochten in
Twente uitsluitend riddermatige edelen
jagen. Zij waren gebaat bij het in stand
houden van de populatie. Dieren werden
uitgezet, (bij)gevoerd en vervolgens als
‘wild’ geschoten.
De vraag naar de functie van de vogeltuin
van Twickel in de tweede helft van de achttiende
eeuw is niet eenduidig te beantwoorden.
De vogels werden bewonderd
om hun sierlijke, soms exotische uitstraling.
Tegelijkertijd was de vogeltuin een
welkome bron van voedsel en kon het
edele ‘wild’ worden ingezet om het jachtterrein
te bevolken. In plaats van te onderscheiden
welke functie het belangrijkst
was, lijkt het me beter de Twickelse
vogeltuin te bezien vanuit haar multifunctionele
karakter.
Leon Wessels

Foto’s van lezers
De oproep in het vorige Twickelblad om mooie herfst- of winterachtige
taferelen op te sturen, leverde een aantal fraaie foto’s op. Bijgaand een
selectie. Met dank aan koning winter en de fotografen.
Azelerbeek - E. van der Zee
Bokdammerveld - Mark Sips
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3 22
23
j a a r g a n g 2 2 v o o r j a a r 2 0 1 3
Winterwandeling - Gerard Jansen Twickel - Hendo Prins
berichten van de buitenplaats
Tuinen in 2013
op zondag geopend
Op mooie zondagen is het op de Twickelerlaan
een drukte van belang. Het lijkt
wel eens of half Twente en velen van ver
daarbuiten een ommetje maken. Om de
vele zondagse bezoekers nog beter van
dienst te zijn worden vanaf 28 april tot en
met 27 oktober het huispark met tuinen
en de landgoedwinkel op de zondagen
opengesteld.
Jonker in de 19 e Eeuw genomineerd
Het boek ‘Jonker in de 19e eeuw’, geschreven door Christine Sinninghe Damsté,
is genomineerd voor het Overijssels Boek van het Jaar 2012. Het boek geeft aan de
hand van opstellen en brieven van de jonge George van Heeckeren van Wassenaer
(1856 - 1883) - ‘de kleine heer van Twickel’ - een mooi en levendig beeld van het leven
op de buitenplaats, maar ook inzicht in de opvoeding en educatie van kinderen uit
adellijk families in de 19e eeuw.
In de categorie non-fictie zijn in totaal negen boeken genomineerd. Op 21 maart maakt
de vijfkoppige jury tijdens een feestelijke bijeenkomst in de bibliotheek van Hengelo
de winnaar bekend. Het boek is voor 19,50 euro te koop in de Landgoedwinkel.
De openingstijden in die periode zijn:
woensdag t/m zondag van 10:00 uur -
17:00 uur.
Tot 28 april is de landgoedwinkel geopend
op woensdag, vrijdag en zaterdag
van 11:00 uur - 16:00 uur.
Tip: Vrienden van Twickel krijgen korting op
de aankoop van een jaarkaart voor een
bezoek aan de tuinen.
Voor 15 euro (en 2 euro borg) heeft u het
hele seizoen onbeperkt toegang. De jaarkaart
is verkrijgbaar in de landgoedwinkel.
Agenda
Dinsdag 19 maart
Open Dag verwarmingsinstallatie
kasteel (zie pag. 16)
Zondag 31 maart (eerste paasdag)
Paasvuur t.o. kasteel
Dinsdag 23 april
Opening tuinen
5 juni t/m 14 juni
Kasteeldagen
Zondag 14 juli
Tuinconcert
27 augustus t/m 5 september
Kasteeldagen
Vrijdag 6 september
Kasteeldag Vrienden van Twickel
Zaterdag 14 september
Open Monumentendag -
Koetsevenement
Zondag 15 september
Moestuindag

Stichting Twickel
www.twickel.nl
Vereniging Vrienden van Twickel
www.vriendenvantwickel.nl