HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

HANDBOEK VOOR
BEGELEIDERS BIJ DE
ASIELPROCEDURE
Silvija Bašić
Dominique Van Hespen
Isabelle Poppe
[Dit handboek kwam tot stand met steun van het Europees Vluchtelingenfonds]

HANDBOEK VOOR
BEGELEIDERS BIJ DE
ASIELPROCEDURE
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 1

Teksten: Silvija Bašić, Isabelle Poppe en Dominique Van Hespen
Taalkundige correctie: Tom Van Buggenhout
Lay-out: Reginald Dierckx
Druk: De Wrikker
Verantwoordelijke uitgever:
Pieter De Gryse, Vluchtelingenwerk Vlaanderen,
Gaucheretstraat 164, 1030 Brussel
Een uitgave van Vluchtelingenwerk Vlaanderen
1e druk: oktober 2008
geactualiseerde versie november 2009
Gaucheretstraat 164
1030 Brussel
Tel.: 02/ 274 00 20
Fax: 02/ 201 03 76
info@vluchtelingenwerk.be
www.vluchtelingenwerk.be
2 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

VOORWOORD
Asielzoekers zijn volwassen mensen van wie we verwachten dat ze hun leven zelf in
handen nemen. Voor Vluchtelingenwerk Vlaanderen zijn de autonomie en de keuzevrijheid
van de asielzoeker centrale waarden. Het blijft uiteindelijk aan de asielzoeker om de
beslissingen te nemen die cruciaal zijn voor haar of zijn toekomst.
Hieruit afleiden dat de asielzoeker in staat is of zou moeten zijn om zich een weg te banen
door de asielprocedure, is echter te kort door de bocht. In de asielprocedure wordt van
de asielzoeker immers veel meer verwacht dan dat hij of zij simpelweg zijn vluchtverhaal
vertelt. Hij of zij moet dit doen op een westers-logische en coherente manier, namen en
data correct vermelden, allerlei moeilijke vragen over het herkomstland beantwoorden,
via tolken communiceren, bewijsstukken aanbrengen, termijnen respecteren, enzovoort,
enzovoort.
De asielprocedure is een complex gebeuren, dat ook voor “Belgen” moeilijk te begrijpen
blijft. Net zoals in zowat alle andere administratieve en juridische procedures kan enige
begeleiding hierbij geen kwaad, om het zacht uit te drukken. Belgische rechtsonderhorigen
die in een juridische procedure terechtkomen, laten zich ook systematisch bijstaan.
Voor ingewikkelde administratieve procedures doen ze een beroep op helpdesks, websites,
boeken, vrienden en kennissen, enz. Voor een asielzoeker, een mens in een precaire
vluchtsituatie, meestal recent aangekomen in een totaal vreemde omgeving, geldt
deze behoefte aan begeleiding a fortiori.
Dit handboek is de geactualiseerde en sterk herwerkte versie van een publicatie die
Vluchtelingenwerk uitbracht in 2004. Net als in de eerste editie proberen we een hanteerbare,
realistische methode aan te bieden om asielzoekers doorheen de procedure te
loodsen. We gaan er daarbij van uit dat de advocaat hierin de spilfiguur vormt, maar dat
hij deze klus niet alleen kan klaren. Het samenspel advocaat - hulpverlener staat dan ook
centraal in onze methodiek.
We hopen dat dit handboek de lezer zal inspireren en aanmoedigen om asielzoekers nog
beter bij te staan, zodat we er als begeleiders samen in slagen om asielzoekers die nood
hebben aan bescherming, effectief aan die bescherming te helpen.
Pieter De Gryse
directeur Vluchtelingenwerk Vlaanderen
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 3

LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN
AI Attest van Immatriculatie
AMA Alleenstaande Minderjarige Asielzoeker
BCHV Belgisch Comité voor Hulp aan Vluchtelingen
BIVR Bewijs van Inschrijving in het Vreemdelingenregister
Bijlage 13qq Bijlage 13quinquies
BJB Bureau voor Juridische Bijstand
CGVS Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en de
Staatlozen
COI Country of Origin Information
DVZ Dienst Vreemdelingenzaken
EVRM Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de
Mens en de fundamentele vrijheden
HV Hulpverlener
IOM Internationale Organisatie voor Migratie
LOI Lokaal Opvanginitiatief
NBMV Niet-Begeleide Minderjarige Vreemdeling
NGO Niet-Gouvernementele Organisatie
RvS Raad van State
RvV Raad voor Vreemdelingenbetwistingen
UNHCR United Nations High Commissioner for Refugees
Vreemdelingenwet Wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het
grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
vreemdelingen
4 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

INHOUDSTAFEL
VOORWOORD 3
LIJST MET GEBRUIKTE AFKORTINGEN 4
I INLEIDING 11
II ROL VAN DE BEGELEIDER 13
1 - Inleiding 13
2 - Doel van de begeleiding 14
3 - Kenmerken van een goede begeleiding 14
4 - Specifieke bepalingen voor de verschillende groepen begeleiders 17
A Hulpverleners 17
A.1 Basisbeginselen 17
A.2 Beroepsgeheim 18
B Advocaten 19
B.1 Onafhankelijkheid 19
B.2 Belangen cliënt 20
B.3 Onverenigbaarheden 20
B.4 Beroepsgeheim 20
B.5 Ereloon en kosten 21
B.6 Juridische bijstand en “pro Deo” prestaties 21
B.7 Rechtsbijstand 22
III COMMUNICATIE 23
1 - Inleiding 23
2 - Interculturele context en communicatie 23
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 5

3 - Tips voor een goede communicatie 25
4 - Als de communicatie verstoord is door psychologische problemen 29
IV METHODIEK VAN DE BEGELEIDING 31
1 - Inleiding 31
2 - De actoren betrokken bij de procedurebegeleiding 32
3 - Het verwezenlijken van de samenwerking tussen de advocaat en de
hulpverlener(s) 33
A Samenwerkingsovereenkomst tussen het LOI van Mol en een aantal
advocaten 33
B De samenwerking tussen de balie van Antwerpen en een netwerk van
sociale diensten 34
C Het netwerk van advocaten en hulpverleners in West-Vlaanderen 35
4 - Mogelijke taakverdeling tussen advocaat en hulpverlener(s) 36
V (PRAKTISCHE) BEGELEIDING BIJ HET DOORLOPEN VAN DE ASIELPROCE-
DURE 39
1 - Inleiding 39
2 - Het eerste gesprek 39
3 - Het dossier 41
4 - De rechten en plichten van de asielzoeker 42
5 - Het administratieve luik 44
6 - Gronden voor bescherming 45
A Het Vluchtelingenverdrag 46
A.1 De vluchtelingendefinitie 47
A.2 Kernvragen voor de beoordeling van de definitie 47
A.2.1 Wat is het risico bij terugkeer? 48
a Is het risico nog actueel (tijdselement)? 48
b Waar doet het risico zich voor (plaats)? 50
c Wat is de risicograad? 51
6 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

A.2.2 Is er sprake van vervolging? 52
a Wat is de aard van de vervolging? 53
b Wie is het slachtoffer? 55
c Wie is de auteur? 55
d Wat is de reden van de vervolging? 56
A.2.3 Wat zijn de bewijzen van het risico en van de vervolging? 59
a Moeten het risico en de vervolging bewezen worden? 59
b Met welke bewijzen kan men het risico en de vervolging aantonen? 60
A.3 Uitsluitingsgronden 61
A.4 Herkomstlandeninformatie 61
A.5 Informatie voor de asielzoeker 62
B Subsidiaire bescherming 68
C Artikel 9ter van de Vreemdelingenwet 70
D Nog andere beschermingsgronden? 72
7 - Het nationale kader van de Belgische asielprocedure 75
A De Dienst Vreemdelingenzaken 75
A.1 De asielaanvraag en registratie 75
A.2 Het Dublin-onderzoek 80
A.2.1 Beknopt overzicht van de Dublin-criteria 80
A.2.2 De Dublinprocedure 81
A.2.3 Gronden waardoor de DVZ zich verantwoordelijk kan verklaren, ook
al is men er strikt genomen niet toe gehouden door de verordening 83
a De humanitaire clausule 83
b De soevereiniteitsclausule 84
c De eerbiediging van het privé- en het gezinsleven in de zin van artikel
8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) 84
d Medische redenen 84
e Het risico op refoulement, rechtstreeks of onrechtstreeks 85
A.2.4 Beroepsmogelijkheden tegen een Dublin overname 86
A.3 Onderzoek in overwegingname van de asielaanvraag 87
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 7

B Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen 88
B.1 De bevoegdheden van het CGVS 88
B.2 Het verloop van de procedure 88
B.3 De mogelijke beslissingen 97
B.4 Beroepsmogelijkheden 100
C De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen: beroep ten gronde tegen een
beslissing van het CGVS 101
C.1 Aard van de procedure 101
C.2 Het verzoekschrift en de beroepstermijn 101
C.3 Na het indienen van het beroep 104
C.4 De hoorzitting 105
C.5 Het arrest 107
D De Raad van State 110
D.1 Procedure 110
D.2 Beroepstermijn 111
D.3 Zegelrechten 111
D.4 Verblijf gedurende de procedure 112
VI BIJZONDERE SITUATIES 113
1 - Alleenstaande minderjarige asielzoekers 113
2 - Vrouwelijke vluchtelingen en gender-gebonden vervolging 116
A Algemeen 116
B Vrees voor besnijdenis 118
3 - Erkend als vluchteling in een ander land 119
4 - Staatloosheid 120
VII NA AFLOOP VAN DE ASIELPROCEDURE 123
1 - Erkend als vluchteling 123
A Verblijf 123
B Tewerkstelling 124
8 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

C Reizen 124
D Documenten aanvragen 124
E Vluchtelingenstatus voor de minderjarige kinderen 124
F Gezinshereniging 125
G Belg worden 126
H Afstand, beëindiging en intrekking van de vluchtelingenstatus 126
2 - Toekenning subsidiaire beschermingsstatus 127
A Verblijf 127
B Tewerkstelling 128
C Reizen 128
D Documenten aanvragen 128
E Subsidiaire bescherming voor minderjarige kinderen 129
F Gezinshereniging 129
G Belg worden 129
H Beëindigen status 130
3 - Verlenging van een bevel om het grondgebied te verlaten 130
4 - Regularisatie 133
5 - Terugkeer 135
A Algemeen 135
B Terugkeer vanuit de open opvangstructuren 136
C Terugkeer vanuit de gesloten centra 136
D De maximumduur van opsluiting 137
E Meer info? 138
VIII ADRESSENLIJST 139
1 - De asielinstanties 139
2 - Juridische ondersteuning 141
A Vlaanderen/België 141
B Antwerpen 144
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 9

C Brussel en Vlaams Brabant 146
D Limburg 148
E Oost-Vlaanderen 150
F West-Vlaanderen 152
3 - Medisch 153
4 - Tolk- en Vertaaldiensten 155
5 - Terugkeer 157
6 - Landeninformatie 158
7 - Opsporingen 158
8 - Andere 159
IX LITERATUURLIJST 163
X BIJLAGEN 169
BIJLAGE I : Schema van de Asielprocedure 170
BIJLAGE II : Overzicht van de belangrijkste bijlagen en de beroepsmogelijkheden
171
BIJLAGE III : Aanstelling van een vertrouwenspersoon
interview CGVS 178
BIJLAGE IV : Wijziging van woonplaats 179
BIJLAGE V : Aanvraag kopie van bepaalde administratieve stukken CGVS 180
BIJLAGE VI : Attest van immatriculatie model A 181
BIJLAGE VII : Vragenlijst vluchtverhaalanalyse voor de begeleider 182
BIJLAGE VIII : Rol van het UNHCR in de asielprocedure 189
BIJLAGE IX : Tuchtrecht advocaten 192
10 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

I INLEIDING
[ INLEIDING ]
Met dit handboek willen we een werkinstrument aanbieden voor een kwaliteitsvolle begeleiding
van asielzoekers tijdens hun asielprocedure. We gaan ervan uit dat een kwaliteitsvolle
begeleiding een eerste stap is naar een correcte en rechtvaardige behandeling
van de asielaanvraag.
Telkens wanneer we de term begeleider gebruiken, zonder verdere verduidelijking,
wordt verwezen naar ieder persoon die beroepsmatig of als vrijwilliger bezig is met de
begeleiding van de asielzoeker tijdens de asielprocedure: maatschappelijke werkers, juristen,
vrijwilligers, advocaten, enz.
Indien we één categorie van de ruimere groep begeleiders voor ogen hebben, dan benoemen
we deze uitdrukkelijk. De advocaat zal regelmatig expliciet benoemd worden
omdat er een onderscheid kan gemaakt worden tussen de taken van de advocaat en die
van alle andere begeleiders. In deze context duiden we alle andere begeleiders aan met
de verzamelterm hulpverlener.
In het handboek wordt regelmatig naar hij of hem verwezen, daar waar de invulling net
zo goed vrouwelijk zou kunnen zijn. Dit werd gedaan om de lectuur te vergemakkelijken.
We beginnen het handboek met een aantal hoofdstukken die strikt genomen weinig
met de asielprocedure te maken hebben. Het lijkt ons echter onontbeerlijk te verduidelijken
dat het werken met asielzoekers een aantal vaardigheden vereist die de begeleider
zich eigen dient te maken. Elke begeleider heeft ook nood aan een duidelijk kader dat
hem toelaat om kwaliteitsvolle begeleiding te bieden. Uit de ruime ervaring die Vluchtelingenwerk
Vlaanderen opbouwde over de jaren heen is gebleken dat begeleiding van
asielzoekers doorheen de asielprocedure gespecialiseerd en zeer tijdsintensief is. Samenwerking
tussen de verschillende actoren die betrokken zijn bij de begeleiding van de
asielzoeker tijdens de procedure kan verlichting betekenen van ieders taak en voor een
betere en kwaliteitsvolle begeleiding zorgen. Er zijn in het handboek enkele voorbeelden
opgenomen van samenwerkingsverbanden tussen de advocatuur en hulpverleners, die
een inspiratie kunnen zijn.
In verdere hoofdstukken wordt de asielprocedure in al zijn facetten zeer nauwkeurig
toegelicht. Er wordt immers vanuit gegaan dat een theoretische kennis inzake asielrecht
onontbeerlijk is. Door in het handboek ook praktijkgerichte informatie te brengen pogen
we een totaalbeeld mee te geven over het verloop van de procedure voor al diegenen die
betrokken zijn bij de begeleiding. Ook de asielzoeker zal gebaat zijn bij zoveel praktische
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 11

informatie en zal beter kunnen geïnformeerd worden over wat hem allemaal te wachten
staat.
Niet elke asielzoeker bevindt zich in een zelfde situatie, ook de asielinstanties zijn zich
hiervan bewust en over de jaren heen werden bijzondere procedures ontwikkeld die
aandacht geven aan specifieke situaties. Volledigheidshalve hebben we deze situaties
opgenomen in het voorlaatste hoofdstuk.
In de laatste hoofdstukken wordt kort ingegaan op verschillende situaties na afloop van
de asielprocedure. Het gaat eerder om een korte schets van de verschillende situaties
waarin de asielzoeker kan terecht komen.
Achteraan het handboek hebben we ook een uitgebreide adressenlijst opgenomen van
allerlei organisaties en instanties die nuttig kunnen zijn bij specifieke vragen rond de
begeleiding in het kader van de asielprocedure.
Tot slot wensen wij onze dankbaarheid te uiten aan de personen die via de stuurgroep
een actieve bijdrage hebben geleverd aan de realisatie van dit handboek: Eric Somers
van het VMC, Erik Willems van het Team Rechtspositie van de Stedelijke Integratiedienst
Gent, Mathieu Beys van Caritas International, Jacqueline Vanderhaegen van het Protestants
Sociaal Centrum Brussel, Nadia Liefooghe van CAW Mozaïek, Marijke Cupers van
het LOI van Heusden-Zolder en meester Bob Brijs.
Een bijzondere vermelding verdienen het CGVS voor het verstrekken van interessante
informatie en een aantal bereidwillige collega’s voor hun waardevolle bijdrage; Hannes
Vervenne, Jennifer Addae, Pieter Stockmans, Kathelijne Houben, Dita Demaku, Charlotte
Vandycke. Tot slot ook dank aan het Groot Begijnhof van Leuven die ons de mogelijkheid
heeft geboden in alle rust te werken.
Dit handboek kwam tot stand met de steun van het Europees Vluchtelingenfonds.
Silvija Bašić en Dominique Van Hespen
12 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

II ROL VAN DE BEGELEIDER
1 - Inleiding
[ ROL BEGELEIDER ]
Een goede professionele begeleiding tijdens de asielprocedure is cruciaal opdat elke
asielzoeker een eerlijke kans zou krijgen op bescherming en erkenning.
Het wettelijk en administratief kader waarbinnen de asielprocedure zich afspeelt, is ingewikkeld
en staat vaak ver van de concrete realiteit waarmee asielzoekers geconfronteerd
worden. Soms is de asielaanvraag op zich al een hele opgave voor de kandidaatvluchteling.
Het proces dat moet worden doorlopen is er een van complexe juridische
definities en voorwaarden. De verschillende asielinstanties zijn erop gericht de objectieve
waarheid in het vluchtverhaal te achterhalen. Het al dan niet goed overbrengen
van het vluchtverhaal bepaalt of de asielzoeker een beschermingsstatuut zal krijgen. Bewijsstukken,
vragenlijsten, begrippen als contradictie en gebrek aan waarachtigheid in
het verhaal, het respecteren van beroepsprocedures en –termijnen, enz. behoren tot de
juridische realiteit. Omdat de asielzoekers vaak geen idee hebben wat precies van hen
verwacht wordt en/of welke criteria de autoriteiten hanteren, kan het gebeuren dat zij
niet de bescherming bekomen waar zij recht op hebben. Het is niet altijd makkelijk voor
de begeleider om de asielzoeker te midden van dit proces te helpen omkaderen, begeleiden
en waar nodig door te verwijzen.
Het belang van het vluchtelingen- of subsidiair beschermingsstatus mag niet onderschat
worden. Met een statuut krijgen vluchtelingen niet alleen de nodige bescherming, ze
krijgen ook toegang tot de rechten die essentieel zijn in het heropbouwen van hun leven.
Een foutieve beslissing ontneemt niet alleen de toegang tot deze rechten, maar kan ook
het leven van de vluchteling bedreigen indien hij wordt teruggestuurd naar het land dat
hij ontvluchtte.
In dit hoofdstuk belichten we de rol van de begeleider in het kader van de asielprocedure.
Met begeleider bedoelen we hier ieder persoon die beroepsmatig of als vrijwilliger
asielzoekers begeleidt: maatschappelijk werkers, advocaten, juristen, vrijwilligers, hulpverleners,
enz.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 13

2 - Doel van de begeleiding
De begeleiding heeft als doelstelling dat:
1) de asielzoeker zich respectvol bejegend voelt;
2) de hulpverlening aansluit bij de noden en ervaring van de asielzoeker;
3) de eigen verantwoordelijkheid en mondigheid van de asielzoeker gestimuleerd worden
en er beroep gedaan wordt op de eigen mogelijkheden (empowerment);
4) de asielzoeker de procedure beter begrijpt alsook de redenen waarom iemand in België
al dan niet bescherming kan krijgen;
5) de asielzoeker zelf zo snel mogelijk beseft welk het resultaat van de procedure zal
zijn.
Belangrijke randvoorwaarden bij het vrijwaren van de rechten van de asielzoeker zijn
onder andere: de communicatie tussen de asielzoeker en de begeleider, de vertrouwensrelatie
tussen de asielzoeker en de begeleider, de kennis en ervaring van de begeleider,
de kennis en achtergrond van de asielzoeker en de mentale situatie waarin de asielzoeker
zich bevindt. Ook het kader (methode, samenwerkingsafspraken en wetgeving)
waarbinnen de begeleider functioneert, speelt een belangrijke rol.
3 - Kenmerken van een goede begeleiding
Het ‘profiel van de betere hulpverlener’ bestaat wellicht niet. Toch is het belangrijk te
onderkennen dat het slagen van professionele hulpverlening valt of staat met het ontwikkelen
van een goede (vertrouwens)relatie. Het is geruststellend dat de meeste begeleiders
in hun werk het beste van zichzelf naar boven halen en zich meestal met hart en
ziel inzetten voor het welzijn van de asielzoeker. Goede hulpverlening betekent stevig
met de voeten op de grond staan en waakzaam op het werk gericht zijn. Begeleiders die
er niet in slagen een goede (vertrouwens)relatie tot stand te brengen met de asielzoeker
bekomen geen/minder goede resultaten.
We omschrijven de rol van de begeleider hier nader aan de hand van een aantal uitdagingen
- soms ook valkuilen - die de begeleider te wachten staan.
Permanente kennisverwerving en bijscholing
Een goede begeleiding begint bij het beschikken over juiste informatie. Als begeleider
moet je op de hoogte zijn van het wettelijke kader, de asielpraktijk en de rechtspraak.
Bovendien moet je weten waar je relevante informatie kan terugvinden en bij wie je
terecht kan voor vragen. Omdat wetgeving en praktijk enerzijds en de ondersteunende
diensten anderzijds voortdurend in evolutie zijn, is het belangrijk om je als begeleider
14 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

permanent te informeren. Een begeleider die goed geïnformeerd is en die de asielzoeker
hiervan bewust kan maken, zal snel het vertrouwen winnen. Foute informatie waarmee
de asielzoeker mogelijk naar België is gekomen, kan de begeleider op die manier ook
rechtzetten.
Luisterhouding
Een goede begeleiding veronderstelt dat men kan luisteren. Het lijkt vanzelfsprekend,
maar luisteren is hoogst ongewoon en wezenlijk verschillend van wat in het dagdagelijkse
leven onder luisteren wordt verstaan. Het houdt de bereidheid in om het eigen perspectief
(mening, oordeel en gevoel) opzij te zetten en zich af te stemmen op de context
van de ander. Hinderpalen ontstaan wanneer de begeleider denkt slimmer te zijn dan de
asielzoeker. Veel goede raad willen bieden, commentaar geven, voortdurend geruststellen
en bevestigen zijn eigenschappen die niet aansluiten bij een goede begeleiding. De
asielzoeker is meester van zijn verhaal, het is de taak van de begeleider de asielzoeker te
helpen zijn verhaal helder en zuiver weer te geven.
Authenticiteit
De betere begeleider is geen geremd persoon, maar iemand die zich dynamisch opstelt
en levendig uitdrukt. Hij doet dit door een eenvoudige aanwezigheid zonder veel vertoon.
Echtheid houdt ook in dat de begeleider pijnlijke en confronterende boodschappen
dient te brengen en eerlijk verwoordt wat de asielzoeker te wachten staat. Hij moffelt
geen dingen weg die moeilijk liggen of stelt de situatie niet mooier voor dan ze is.
Begeleiders bevinden zich ook voortdurend in een spanningsveld tussen een grote nabijheid
en betrokkenheid en de noodzakelijke professionele afstand. Het besef van de
begeleider dat het niet erkend worden als vluchteling onmiddellijke en verregaande gevolgen
heeft voor het leven en het welzijn van de asielzoeker en zijn familie kan er in
veel gevallen toe leiden dat de begeleider zichzelf heel betrokken voelt bij het lot van de
asielzoeker. De asielzoeker is echter niet gediend met een begeleider die een overmaat
aan sympathie en betrokkenheid toont. Ook een begeleider die een defensief-afstandelijke
houding aanneemt, zal niet in staat zijn de noodzakelijke vertrouwensrelatie met de
asielzoeker op te bouwen. De wil om een vertrouwensrelatie op te bouwen is gebaseerd
op een professionele werkinstelling, waarbij persoonlijke en gevoelsmatige voorkeuren
niet spelen in de begeleiding en het engagement zich vertaalt in prioriteiten en grenzen
tijdens de begeleiding.
Ongelijke relatie
Hulpverlening houdt een ongelijke relatie in waarbij de asielzoeker in een afhankelijke
positie zit en per definitie kwetsbaar is. De asielzoeker moet er op kunnen rekenen dat
de begeleider een veilige relatie aanbiedt, met heldere afspraken over frequentie, duur
en eventuele betaling van contacten. Eenduidige regels over wat wel en niet tot de professionele
relatie behoort, moeten afgesproken en bewaakt worden. Kunnen terugvallen
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 15

op een zekere structuur en vaste grenzen zijn immers aspecten van een goede zorg. Dit
neemt niet weg dat de begeleider een zekere flexibiliteit aan de dag moet kunnen leggen
om te onderhandelen of tijdens crisismomenten kleine verschuivingen toe te staan.
Het is normaal dat asielzoekers zich laten informeren. Zelfs voor de meest vaardige asielzoeker
zal het doorlopen van de asielprocedure een serieuze uitdaging blijven. Zonder
het dossier uit handen van de asielzoeker te nemen, moet de begeleider de asielzoeker
bijstaan in het nemen van beslissingen. Hij moet de asielzoeker erop wijzen dat een beslissing
zich opdringt, vervolgens de draagwijdte van de voorliggende keuzes toelichten en
alle nodige informatie verstrekken zodat de asielzoeker met volledige kennis van zaken
een beslissing kan nemen. De informatie van de begeleider moet een onderdeel worden
van het oplossingsvermogen van de asielzoeker en geen vervaging ervan. Asielzoekers
zijn niet hulpeloos, integendeel. De manier waarop zij overleven in hun nieuwe omgeving
en de wijze waarop zij vervolging ontvluchten, getuigt van creativiteit en wilskracht.
Het asielrecht is echter een gespecialiseerde materie, zodoende is hij afhankelijk van de
informatie die hem gegeven wordt door anderen. De begeleider moet zich daarom zelf
goed informeren, vertrekkende vanuit een volledig beeld van het vluchtverhaal, over de
verschillende juridische pistes en over de heersende praktijk en rechtspraak.
Vertrouwen
Vertrouwen is heel belangrijk in de begeleiding. Asielzoekers hebben vaak veel meegemaakt
en zijn heel kwetsbaar. Ons uitgangspunt is dat de interactie en het al dan niet opbouwen
van een vertrouwensrelatie de begeleiding meer beïnvloedt dan eender welke
andere factor.
Iedere begeleiding zal omwille van de interactie tussen de begeleider en de asielzoeker
anders verlopen. Van een begeleider mag men verwachten dat hij zoekt naar de individuele
aanpak die toelaat om het vertrouwen te winnen. Wat daartoe kan bijdragen,
naast de hoger aangestipte kenmerken van een goede begeleiding, is: voldoende tijd
nemen voor gesprekken met de asielzoeker en interesse en respect tonen. Routinematig
optreden is uit den boze.
In deze context mag men ook de invloed van landgenoten, andere asielzoekers, enz. niet
onderschatten. Ze hebben vaak een onrealistisch beeld van het Belgische systeem opgehangen.
De asielzoeker zal aanvankelijk meer vertrouwen hebben in die personen dan in
de begeleider. Indien de begeleider vermoedt dat de asielzoeker afgaat op bronnen die
hem verkeerd informeren, kan dit best ter sprake worden gebracht.
Essentieel in het vertrouwensproces is dat de asielzoekers er zeker van moet zijn dat de
begeleider respecteert wat hem verteld wordt en dat niets daarvan zonder toestemming
zal onthuld worden.
Indien gewerkt wordt in teamverband valt het aan te raden de asielzoeker op de hoogte
te brengen van het feit dat informatie binnen het team gedeeld wordt. De regels rond
gedeeld beroepsgeheim worden verder in dit handboek besproken.
16 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

4 - Specifieke bepalingen voor de verschillende groepen
begeleiders
We geven in dit hoofdstuk nog een aantal regels mee voor de verschillende groepen
begeleiders volgens het beroep dat ze uitoefenen.
Het maatschappelijk werk in het algemeen kent een aantal basisregels die zowel in internationale
als in nationale teksten zijn opgenomen zonder dat ze in een deontologische
code zijn geüniformiseerd. Deze basisregels kunnen volgens ons worden doorgetrokken
naar de hele professionele hulpverlening. Een van de basisregels, het beroepsgeheim, zal
uitvoerig besproken worden.
Advocaten van hun kant zijn gebonden aan een aantal duidelijk omschreven deontologische
regels en staan onder het toezicht van een stafhouder, die waakt over de naleving
van deze regels.
Hieronder volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste deontologische regels voor
hulpverleners en advocaten.
A Hulpverleners
A.1 Basisbeginselen
Enkele basisbeginselen verbonden aan de beroepscategorie van de maatschappelijk werkers
kunnen als volgt worden omschreven:
¬ het respect voor de verscheidenheid
¬ het respect voor het beroepsgeheim
¬ het respect voor de autonomie van de persoon
¬ het werken vanuit een vertrouwensrelatie
¬ een informatieopdracht ten aanzien van de hulpvrager
¬ een objectieve en serene houding aannemen
¬ een bereidheid tot permanente vorming
¬ de bereidheid om in te gaan op de reële noden van de hulpvrager en er emancipatorische
oplossingen en acties aan kunnen koppelen
Deze basisbeginselen spelen een belangrijke rol in de ruime maatschappelijke begeleiding,
maar kunnen evenzeer toegepast worden op de begeleiding van de asielprocedure.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 17

A.2 Beroepsgeheim
Aan het beroepsgeheim besteden we hier extra aandacht omdat het beginsel uitdrukkelijk
in het Strafwetboek is opgenomen. Artikel 458 van het Strafwetboek bepaalt dat
iemand die uit hoofde van zijn beroep of staat geheimen krijgt toevertrouwd en die
bekend maakt, buiten het geval hij geroepen wordt om te getuigen voor het gerecht,
gestraft kan worden. Het beroepsgeheim wordt geschonden als opzettelijk geheimen
worden prijsgegeven ook al had men niet de bedoeling iemand schade of nadeel te berokkenen.
Het artikel is algemeen opgesteld. Het kan in zijn geheel van toepassing zijn op begeleiders
van asielzoekers. Begeleiders krijgen ofwel uit hoofde van hun beroep ofwel vanuit
hun hoedanigheid (bijvoorbeeld een vrijwilliger die in vertrouwen genomen wordt)
te maken met vertrouwelijke informatie en kunnen die niet ongestraft bekend maken.
Het beroepsgeheim is geen recht waarop een begeleider zich kan beroepen, het is een
verplichting. Het beroepsgeheim blijft ook gelden wanneer de vertrouwensrelatie of de
arbeidsovereenkomst is beëindigd.
Indien een begeleider in een gerechtelijke procedure (voor een magistraat, een rechter)
wordt opgeroepen, geldt het beroepsgeheim minder absoluut. Hier wordt de keuze gelaten
aan de begeleider zelf. In alle andere gevallen is men verplicht het beroepsgeheim te
respecteren en kan men niet ingaan op vragen van de asielinstanties, politie, gemeente,
enz. die betrekking hebben op de asielzoeker die men in begeleiding heeft of had. Volgens
ons kan de asielzoeker afstand doen van zijn recht op geheimhouding en de mogelijkheid
de hulpverlener te ontslaan van zijn geheimhoudingsplicht valt te verdedigen in
die zin dat hij het best geplaatst is om te beslissen welke gegevens die tot zijn privésfeer
behoren mogen meegedeeld worden aan derden.
In de praktijk ervaart men vaak dat verschillende diensten, organisaties en individuen
betrokken zijn bij de begeleiding van de asielzoeker. Ook in dit handboek wordt gepleit
voor een nauwe samenwerking in het kader van een verbeterde juridische ondersteuning
van de asielzoeker. Vraag is dan of men kan spreken van de mogelijkheid van een
gedeeld of afgeleid beroepsgeheim. Hoewel het gedeeld beroepsgeheim niet algemeen
aanvaard wordt, is het begrip doorgedrongen in de hulpverleningspraktijk. Men gaat
ervan uit dat personen die gehouden zijn aan het beroepsgeheim informatie die hen
in vertrouwen is verteld kunnen delen en men drager wordt van hetzelfde geheim ten
aanzien van derden. Voorzichtigheid lijkt echter geboden en een te ruimte interpretatie
af te raden. Schending van vertrouwen kan de relatie met de asielzoeker in het gedrang
brengen en informatie die men via derden verneemt, is vaak vervormd en niet meer
een waarheidsgetrouwe weergave van feiten. Het is aan te raden volgende aspecten in
beschouwing te nemen indien men zich beroept op een gedeeld beroepsgeheim: informatie
die men in vertrouwen heeft bekomen of vernomen kan enkel gedeeld worden
tussen personen die door hetzelfde beroepsgeheim gehouden zijn (1), binnen dezelfde
hulpverleningscontext handelen en met hetzelfde hulpverleningsdoel (2), het gaat om
relevante en noodzakelijke gegevens (3), in het belang van de cliënt wordt gehandeld (4)
en tot slot de cliënt hierover geïnformeerd wordt en zijn toestemming geeft (5).
18 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Artikel 29 en 30 van het Wetboek van Strafvordering verplicht ambtenaren en personen
om misdrijven bekend te maken. Vaak wordt ervan uitgegaan dat deze verplichting in
strijd is met het beroepsgeheim en er zelfs op primeert. Dit is niet het geval. De rechtsleer
en de rechtspraak gaan er veeleer vanuit dat de meldingsplicht voorbijgestreefd is door
de bepalingen inzake beroepsgeheim. Ook op begeleiders met een ambtenarenstatuut
rust een even absolute verplichting inzake het bewaren van het beroepsgeheim. De meldingsplicht
kan in principe niet aangewend worden om de geheimhoudingsverplichting
onder druk te zetten. In de praktijk kan dit echter het geval zijn zolang de artikelen met
betrekking tot de meldingsplicht niet zijn geschrapt uit het Wetboek van Strafvordering.
Indien zich hieromtrent problemen stellen, zal men zich moeten beroepen op de geldende
rechtspraak en rechtsleer.
Het artikel 422bis van het Strafwetboek, waarin de verplichting is opgenomen om bijstand
te verlenen aan personen in nood, houdt evenmin een algemene verplichting in
om het beroepsgeheim op te heffen, maar wel een verplichting om hulp te bieden rekening
houdend met alle omstandigheden. Alleen wanneer het opheffen van het beroepsgeheim
de enige mogelijkheid is om hulp te bieden, is dit aanvaardbaar.
Briefwisseling tussen advocaat en cliënt is per definitie vertrouwelijk en mag niet worden
overgemaakt aan de asielinstanties.
B Advocaten
Elke advocaat is onderworpen aan duidelijk omschreven en strenge deontologische regels.
Hij staat onder het toezicht van de stafhouder en is door de wet gelast om de waardigheid,
rechtschapenheid en kiesheid van het beroep na te leven. De deontologie van de
advocatuur is voornamelijk geregeld in de reglementen van de vroegere Nationale Orde
en de reglementen van de Orde van Vlaamse balies. Daarnaast heeft iedere balie een
eigen reglement. De reglementen voor de balies zijn te raadplegen op de website www.
advocaat.be (Vlaamse balies) of www.avocat.be (Franstalige en Duitstalige balies).
B.1 Onafhankelijkheid
Het Charter van de Advocaat, ondertekend door alle stafhouders van de Ordes van advocaten,
stelt dat de advocaat een vrij beroep uitoefent. De onafhankelijkheid en integriteit
van de advocaat waarborgen een doeltreffende tussenkomst. De onafhankelijkheid is
vooral een houding, een instelling van de advocaat tegenover zijn cliënt, tegenover de
rechtbank, de overheid en elke derde. Deze moet men beoordelen in het licht van de taak
van de advocaat en de aard van zijn beroepswerkzaamheid. De advocaat moet zijn cliënten
in onafhankelijkheid kunnen bijstaan en mag niet worden beïnvloed door belangen
van andere cliënten of gewezen cliënten, laat staan door een persoonlijk belang in een
geding of transactie.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 19

B.2 Belangen cliënt
De advocaat is eerste rechter. De advocaat kan in eer en geweten beslissen niet te willen
optreden en kan daartoe niet worden verplicht. Bovendien moet een advocaat erover
waken geen tergende en roekeloze gedingen op te starten. De advocaat kan op elk moment
beslissen niet langer op te treden, wanneer de cliënt zou vragen een zaak te verdedigen
waar de advocaat zich in eer en geweten niet toe wil lenen. Indien een advocaat
een zaak aanneemt en ermee doorgaat, vertegenwoordigt hij de belangen van de cliënt.
In die situatie primeert zijn belang. Wanneer de cliënt vertrouwelijke informatie aan de
advocaat toevertrouwt en die informatie ingaat tegen de belangen van de cliënt, dan is
de advocaat niet verplicht deze informatie te geven.
B.3 Onverenigbaarheden
De advocaat zal er zich van onthouden zijn persoonlijke, directe of indirecte belangen
zowel in burgerlijke, disciplinaire als in strafzaken te verdedigen. Advocaten, en bij uitbreiding
ook hun medewerkers, stagiairs of vennoten, pleiten niet voor familieleden tot
in de derde graad.
B.4 Beroepsgeheim
Het beroepsgeheim van de advocaat is één van de grondvesten van het beroep. De cliënt
moet kunnen vertrouwen op de loyale bijstand van zijn advocaat, dat betekent dat alle
informatie vertrouwelijk blijft.
Het beroepsgeheim kan slechts worden opgeheven in bijzondere en buitengewone omstandigheden.
Bij wijze van spreken dient het leven of de gezondheid van een persoon in
gevaar te zijn, waardoor het verbreken van de geheimhoudingsplicht de enige manier is
om dit gevaar af te wenden. De advocaat die zich in een dergelijke bijzondere toestand
bevindt, zal voor zichzelf moeten uitmaken of een eventueel dreigend gevaar belangrijk
genoeg is om zijn beroepsgeheim te schenden.
Een advocaat is echter vaak verplicht gegevens over zijn cliënten mee te delen zonder dat
het beroepsgeheim geschonden wordt.
Een advocaat die het adres of het telefoonnummer van zijn door de politie gezochte client
aan de politie meedeelt, schendt zijn beroepsgeheim.
Een cliënt kan de advocaat toestemming geven om bepaalde informatie te delen met bijvoorbeeld
een hulpverlener. Het beroepsgeheim staat immers in functie van het belang
van de cliënt.
De stafhouder kan advocaten raad geven en richtlijnen meegeven in concrete probleemsituaties
op het vlak van het beroepsgeheim.
20 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

B.5 Ereloon en kosten
De advocaat begroot zelf zijn ereloon. Anders dan in normale contractverhoudingen
wordt het honorarium dus in principe niet in wederzijds akkoord vastgelegd.
De kosten- en ereloonstaat van een advocaat aan zijn cliënt wordt in een afzonderlijk
document ter betaling overgemaakt en omvat normalerwijze drie onderscheiden elementen:
1/de administratieve kosten
2/het ereloon/honorarium
3/de gerechtskosten
Het is aangewezen om vooraf duidelijk aan de cliënt inzage te geven in de eenheidsprijs
en de mogelijke samenstelling van deze kosten.
Algemeen wordt gesteld dat de kosten een derde van het ereloon kunnen bedragen.
Het ereloon kan worden omschreven als “de rechtmatige vergoeding waarop de advocaat
aanspraak mag maken voor de zorgen die hij aan de belangen van zijn cliënt besteedt”.
De criteria die hij daarbij in aanmerking kan nemen zijn: de tijd, het belang van de zaak,
de aard van het werk, enz. Er mag ook rekening worden gehouden met de eerder subjectieve
criteria zoals het bereikte resultaat, de vermogenstoestand van de cliënt en de
bijzondere ervaring of bekendheid van de advocaat.
De advocaat moet aan zijn cliënt een ontvangstbewijs geven bij iedere contante betaling
van de advocaat.
B.6 Juridische bijstand en “pro Deo” prestaties
Personen die onvermogend zijn, hebben recht op kosteloze juridische bijstand. De
Bureaus voor Juridische Bijstand (BJB’s) verbonden aan iedere balie organiseren deze
kosteloze juridische bijstand. De kosteloze juridische bijstand is beter gekend als de
“pro-Deoregeling”. Een aantal categorieën van personen wordt gelijkgesteld met onvermogenden.
Asielzoekers behoren tot die categorie. Een asielzoeker moet geen inkomstenstaat
bewijzen om aanspraak te maken op kosteloze juridische bijstand tijdens
een asielprocedure. Hij wordt geacht onvermogend te zijn voor wat betreft de bijstand
tijdens zijn asielprocedure.
Een andere categorie die wordt gelijkgesteld met onvermogenden is de categorie van de
vreemdelingen voor de indiening van een verzoek tot machtiging van verblijf of van een
administratief of rechterlijk beroep tegen een beslissing genomen in toepassing van de
Vreemdelingenwet.
Dit vermoeden geldt dus niet voor andere dan verblijfsrechtelijke procedures. Voor bijvoorbeeld
een huurgeschil dient de asielzoeker zijn onvermogen in concreto aan te tonen.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 21

Kosteloze juridische bijstand wordt aangevraagd bij het BJB. Iedere balie beschikt over
een BJB. Het BJB zal een pro-Deoadvocaat aanstellen. Meestal zal het BJB een pro-Deoadvocaat
aanstellen die geen specialisatie heeft in het vreemdelingenrecht. Soms werken
de balies wel met lijsten van advocaten die gespecialiseerd zijn in het vreemdelingenrecht
en die bij voorkeur vreemdelingenzaken pro Deo toegewezen krijgen.
De pro-Deoadvocaat kan ook zelf een vraag tot aanstelling richten aan het BJB voor een
cliënt. Niet alle advocaten zijn pro-Deoadvocaten.
B.7 Rechtsbijstand
Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen kosteloze juridische bijstand zoals hierboven
omschreven en kosteloze rechtspleging of rechtsbijstand.
Sommige procedures brengen kosten met zich mee (bijvoorbeeld kosten van een deurwaarder,
rolrechten, kosten voor de voor eensluidende verklaarde vertaling van stukken,…).
Het enkele feit dat iemand een pro-Deoadvocaat heeft, betekent niet dat hij automatisch
is vrijgesteld van deze kosten. Om hierop een beroep te doen moet men de
kosteloze rechtspleging vragen. De advocaat vraagt dit aan bij de rechtbank waar de
zaak aanhangig is, meerbepaald bij het bureau voor rechtsbijstand dat is verbonden aan
de rechtbank. Men moet onder meer aantonen dat de inkomsten ontoereikend zijn. De
beslissing van het BJB die de (gedeeltelijke) kosteloze rechtspleging toekent, geldt als
bewijs van ontoereikende inkomsten.
De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen heeft geen bureau voor rechtbijstand. Voor
de vraag tot kosteloze vertaling van stavingsstukken, moet men aankloppen bij het bureau
voor rechtsbijstand van de rechtbank van Eerste Aanleg.
De advocaten worden niet vergoed voor de kosten van aangetekende zending, noch
voor andere administratiekosten. De advocaten krijgen een vaste vergoeding per zaak,
deze omvat het ereloon en alle gemaakte kosten. De advocaten mogen in principe geen
administratiekosten doorrekenen aan hun cliënt.
We raden aan een ontvangstbewijs te vragen bij elke contante betaling.
Algemene informatie over kosteloze juridische bijstand vind je op www.advocaat.be.
Je kan ook terecht bij het BJB van de balie waaraan de pro-Deoadvocaat verbonden is.
Klacht over een advocaat?
In bijlage 10 leggen we uit wat je mogelijkheden zijn als je niet tevreden bent over je
advocaat.
22 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

III COMMUNICATIE
1 - Inleiding
De communicatie met de asielzoeker is een wezenlijk element in de begeleiding.
Een goede communicatie is zeker niet altijd vanzelfsprekend en omvat meer dan verbale
communicatie. Er kunnen nogal wat stoorzenders optreden, zoals taalbarrière, cultuurverschillen,
spanningen bij de asielzoeker ten gevolge van de onbekende situatie,
onverwerkte trauma’s, gebrek aan vertrouwen in de begeleider en het werken met een
tolk. In dit hoofdstuk willen we een aantal tips aanreiken voor een goed contact met de
asielzoeker.
2 - Interculturele context en communicatie
[ COMMUNICATIE ]
Het gegeven dat begeleider en asielzoeker vaak tot verschillende culturen behoren voegt
een bijkomende dimensie toe aan hun wederzijdse verhouding. Het is bij interculturele
ontmoetingen belangrijk om volgende uitgangspunten in beschouwing te nemen:
Mogelijke verschillen tussen mensen zijn niet altijd culturele verschillen. Iedereen beschikt
immers over een eigen referentiekader en een eigen, unieke culturele achtergrond. Alle
communicatie kan daarom worden benoemd als ‘interculturele communicatie’. Verschillen
zijn niet louter cultureel daar men ook verschilt van geslacht, huidskleur, sociale
achtergrond, seksuele geaardheid, etniciteit, studieniveau, religie, levensbeschouwing,
leeftijd, beroep, enz.
Het gedrag van ieder persoon is uniek. Niemand kan louter op zijn culturele achtergrond
worden ingeschat. Het is belangrijk een houding van openheid, inzet en betrokkenheid
te tonen ten opzichte van elk individu. Het is niet wenselijk om op zoek te gaan naar
culturele verklaringen voor het gedrag van anderen (‘Hij gedraagt zich zus of zo omdat
hij tot een bepaalde cultuur behoort.’), maar de ander mag ook niet steeds beoordelen
vanuit zijn cultuur (‘Dit behoort nu eenmaal tot mijn cultuur.’). Cultuur mag nooit als
excuus gebruikt worden om bijvoorbeeld te kwetsen.
Pluralisme. De mens kan afstand nemen van zichzelf, zich in de rol van de ander inleven
en tegenstrijdigheden hanteren. Mensen zijn niet opgesloten in een bepaalde cultuur,
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 23

maar zij kunnen in nieuwe denk- en handelingskaders worden ingeleid. Cultuur is ook
geen statisch begrip, maar een dynamisch, voortdurend evoluerend gegeven.
Interactie staat centraal, niet cultuur. Men dient stil te staan bij het eigen referentiekader
en zijn levensverhaal. Pas dan kan men tegemoet komen aan de identiteit van anderen.
Men dient hiervoor de vanzelfsprekendheden in eigen denken en doen te onderzoeken
en ter discussie te stellen. Door in contact te treden met elkaar, leert men dat er verschillende
mogelijkheden zijn om naar de werkelijkheid te kijken.
Wat moet je als begeleider dan weten over andere culturen vooraleer je een asielzoeker
kan begeleiden tijdens de asielprocedure?
Iedereen heeft een culturele identiteit gebaseerd op herinneringen, etnie, klasse, geld,
rolverdeling binnen de familie, standpunten van de familie over grootbrengen,… De normen
en waarden die je via je opvoeding meekreeg, bepalen mee wat je ‘normaal’ vindt,
wat je als ‘gewoon’ ervaart. Voor de westerse begeleider kan het contact met personen
uit culturen waar er andere man-vrouwverhoudingen gelden confronterend zijn. Denk er
dan aan dat dit voor de asielzoekers in dezelfde mate het geval is.
Je moet er in elk geval van bewust zijn dat bepaalde zaken anders kunnen worden geïnterpreteerd,
of dat bepaalde zaken die wij vanzelfsprekend vinden door anderen niet als
evident worden beschouwd.
Wellicht is de grootste valkuil bij interculturele communicatie echter het beklemtonen
van de verschillen door alles in een wij/zij context te plaatsen.
Cultureel bewustzijn houdt in dat je in staat bent de gelijkenissen tussen mensen van een
verschillende achtergrond en afkomst te respecteren en positief te herkennen. Erken dat
geen enkele cultuur superieur is ten opzichte van een andere. Probeer situaties waarmee
je niet vertrouwd bent met een open geest te benaderen en breng het nodige respect op
voor hoe mensen verkiezen behandeld en aangesproken te worden. Heb aandacht voor
de eigen grenzen en beperkingen.
Probeer alle vooroordelen aangaande culturele verschillen achterwege te laten in je contacten
met asielzoekers. Net wanneer je gaat reageren vanuit stereotiepen en abstractie
maakt van de persoon die voor je zit, loop je het risico op een mank lopende communicatie.
Soms zal het noodzakelijk zijn om je aan te passen aan de cultuur van een ander,
namelijk om een bepaald doel te bereiken. Je past je dan aan enkele normen aan die
een rol kunnen spelen waardoor je een potentieel conflict kan vermijden in de gegeven
situatie. Het gaat om een tijdelijke aanpassing die winst kan opleveren voor het bereiken
van het gestelde doel.
24 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

3 - Tips voor een goede communicatie
Op structureel vlak:
Privacy:
Let erop dat er tijdens het gesprek voldoende aandacht aan privacy wordt geschonken.
Sta er bij stil dat de asielzoeker in bepaalde gevallen gebeurtenissen zal vertellen die
hij tot dan toe met niemand of weinig anderen heeft gedeeld. Sluit uit dat het gesprek
verstoord wordt door telefoons of in- en uitlopende collega’s. Vermijd storend lawaai
op de achtergrond. In bepaalde gevallen is het heel handig om kinderopvang te hebben
voor de duur van het gesprek. Dit is uiteraard niet altijd mogelijk. Je kan in elk geval wat
speelgoed en tekengerief voorzien om de kinderen bezig te houden.
Tijdschema (efficiënte planning):
Tracht vooraf in te schatten hoelang het gesprek zal duren en deel dit ook mee aan de
asielzoeker bij het begin van het gesprek. Las in elk geval na ieder uur of anderhalf uur
een korte pauze in. Indien een asielzoeker steeds te laat komt voor een afspraak, ga er
dan niet van uit dat dit steeds uit slechte wil is. De beste strategie die hier gehanteerd
kan worden is om de eigen gevoelens hierover ter sprake te brengen. De asielzoeker zal
veel beter het menselijke begrijpen (bijvoorbeeld: ‘Ik vind het niet leuk dat je steeds te
laat komt en ik op je moet wachten.’), dan het functionele (op tijd komen is belangrijk).
Tolken:
Zodra je opmerkt dat met de asielzoeker vanwege taalproblemen onvoldoende kan gecommuniceerd
worden, is het aan te bevelen een tolk in te schakelen. Dit brengt met zich
mee dat er een minder directe communicatie tot stand komt.
Het werken met een tolk vraagt wel enkele vaardigheden en extra aandacht. Leg heel
duidelijk aan de tolk en de asielzoeker uit wat van ieder van hen wordt verwacht. Ook
de tolk moet op het gesprek worden voorbereid. Benadruk dat hij vertrouwelijk moet
omgaan met alle informatie die door de asielzoeker wordt verstrekt. Je moet de tolk erop
wijzen dat hij neutraal en objectief moet blijven tijdens het gesprek. Hij moet letterlijk
vertalen, zonder samen te vatten of andere nuances te leggen. Plaatsen en namen van
personen moeten duidelijk gearticuleerd worden. Je kan de tolk aanraden om tijdens het
interview notities te nemen: dat vergroot de nauwkeurigheid van wat hij vertaalt. De interactie
tussen de tolk en de asielzoeker zal een invloed hebben op de communicatie en
op wat wordt vertaald. Zorg ervoor dat de tolk zich hiervan bewust is. Vergewis je ervan
dat beiden zich op hun gemak voelen. Zowel de begeleider als de asielzoeker moeten op
ieder ogenblik om verduidelijking kunnen vragen.
Als er een goed contact is, verdient het aanbeveling om steeds met dezelfde tolk te werken.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 25

Soms is het beter om voor een man een mannelijke tolk te vragen en voor een vrouw een
vrouwelijke tolk (zeker bij het brengen van ‘gevoelige’ informatie).
Houd er rekening mee dat tolken vermoeiend is, las indien nodig een pauze in of herneem
het gesprek op een later tijdstip.
Stop het interview ook als je niet tevreden bent over de prestatie van de tolk. Dit kan
nodig zijn wanneer de asielzoeker de tolk moeilijk verstaat omdat ze verschillende dialecten
spreken. Of wanneer je vaststelt dat de tolk zich niet houdt aan zijn neutrale en
objectieve rol. Als begeleider kan je dit afleiden uit de lichaamstaal en de duur van de
interventies van de tolk. Als je denkt dat de tolk niet naar behoren functioneert, dan kan
je daarop wijzen. Indien de tolk iemand is die de asielzoeker meebracht, dan kan je duidelijk
stellen dat je een neutrale houding wil. Anders kan je zelf voor een tolk zorgen.
Houd tijdens het gesprek oogcontact met de asielzoeker en niet met de tolk. Richt het
woord ook tot de asielzoeker en niet tot de tolk. Je kan dit bevorderen door de tolk iets
achter de asielzoeker te laten plaats nemen.
In de praktijk is het niet altijd gemakkelijk, maar probeer zoveel mogelijk te vermijden
dat familieleden of kinderen tolken. Familieleden kunnen niet goed als tolk optreden
omdat ze betrokken zijn of belang kunnen hebben bij de zaak. Ook kan de asielzoeker
zich geremd voelen om bepaalde ervaringen te vertellen in het bijzijn van bekenden.
Gebruik in ieder geval nooit kinderen als tolk wegens de belasting die dat met zich meebrengt.
Gebruik desnoods een telefonische tolk. Het werken met een telefonische tolk vraagt wel
een andere aanpak en het gebruik van een telefoon met een luidspreker.
De meeste tolkendiensten gaan samenwerkingsverbanden aan met organisaties en zijn
regionaal georganiseerd. Het is nuttig om vooraf afspraken te maken met de tolkendienst
(zie lijst tolkendiensten onder rubriek Adressenlijst).
Op persoonlijk vlak:
Goede voorbereiding:
Een goed gesprek in een sfeer van vertrouwen kan het best gebeuren door een goede
voorbereiding op het vlak van de asielprocedure en algemene informatie over de herkomstlanden.
Rol toelichten:
Asielzoekers zullen niet altijd goed kunnen plaatsen met welke bedoelingen een begeleiding
wordt opgestart. De begeleider moet er zich van bewust zijn dat asielzoekers er
niet vanuit gaan dat hij een onafhankelijke positie inneemt ten aanzien van de asielinstanties.
De asielzoeker krijgt op korte termijn met heel wat instanties en personen te
maken waardoor het mogelijk is dat hij de begeleider over dezelfde kam scheert als
alle voorgaande personen. Het is dus van wezenlijk belang om de asielzoeker in duide-
26 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

lijke bewoordingen uit te leggen wat de rol van de begeleider is. Geef beslissingen van
asielinstanties zo weer dat ze niet begrepen worden als een persoonlijk oordeel.
Vraagstelling:
Met vragen kan je sturen en leiden en dit geldt voor alle vragen. Met vragen kan je het
verloop van het gesprek beïnvloeden. Diegene die de vragen stelt, heeft meer macht en
invloed dan degene die antwoordt. Een gevoel van manipulatie kan ontstaan wanneer
de begeleider meent beter te weten wat goed of slecht is voor zijn cliënt. Werkt de begeleider
vanuit een cliëntgerichte en respectvolle basishouding, dan zal hij zich inspannen
om een deel van de macht en beslissingsbevoegdheid terug te geven aan te cliënt, zodat
deze zelf bepaalt hoe ver hij wil meegaan. Een vraag wordt dan ook best zo geformuleerd
dat zij vooral als een verzoek om een antwoord wordt opgevat en desgevallend ook
onbeantwoord mag blijven of mag worden afgewezen. De reden voor het stellen van een
vraag en wat er op korte en middellange termijn mee beoogd wordt, dient meegedeeld
te worden. Voor elk antwoord wordt bedankt en men toont respect door bijvoorbeeld in
te gaan op het antwoord en naar details te vragen.
Vragen kunnen openend of sluitend zijn. Het resultaat hangt meer af van het antwoord
dan de vraag, namelijk het gaat er om of de vraag een open of gesloten antwoord uitlokt.
Sluitende vragen beperken de speelruimte van de mogelijke antwoorden. Meestal volstaat
een kort antwoord en men laat verstaan wat voor antwoord verwacht wordt: ‘ja’,
‘nee’ of ‘harde feiten’. Dergelijke vragen hebben zin als je heldere informatie naar boven
wil krijgen.
Voorbeelden van gesloten vragen: ‘Bent u getrouwd?’, ‘Hoe oud bent u?’, ‘Bent u naar
België gekomen met de wagen, het vliegtuig of de boot?’.
Openende vragen geven degene die antwoordt meer ruimte bij het formuleren van een
antwoord en nodigen uit tot een uitgebreider verslag en beschrijving. Dergelijke vragen
worden gebruikt als men echt nieuwe informatie wil krijgen, ook informatie waarop
men misschien niet had gerekend. Voorbeelden van openende vragen: ‘Hoe is uw leefsituatie?’,
‘Waarom bent u naar België gekomen?’, ‘Wat wilt u bereiken?’ Vaak is het
de moeite waard om een nieuwsgierige houding aan te nemen, een houding waarmee
je naar details speurt en concrete voorbeelden laat geven. Door nauwkeuriger door te
vragen kan de cliënt zich de zaken ook nauwkeuriger voorstellen. Voorbeelden van doorvragen:
‘En verder?’, ’Wat schiet u nog te binnen?’, ‘Welk voorbeeld schiet u daarbij te
binnen?’
Sluitende vragen worden best gesteld als je harde feiten op tafel wil krijgen en de ander
wil onthouden van al te uitvoerige antwoorden. Het stellen van gesloten vragen kan
bij aanvang van een gesprek dienen om de gesprekspartner het met korte antwoorden
gemakkelijk te maken. Dergelijke vragen laten ook toe om noodzakelijke informatie op
korte tijd te verzamelen en zorgen ervoor dat bij het thema gebleven wordt. Openende
vragen zijn geschikt als men de ander wil uitnodigen eigen formuleringen en beschrijvingen
te gebruiken, als men de antwoorden zo min mogelijk wil beïnvloeden en veel
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 27

uitvoerige antwoorden wil krijgen. Doorvragen is op zijn plaats als men zoveel mogelijk
van de visie van de asielzoeker het ander wil horen en van zijn concrete voorstelling wil
uitgaan, als men hem wil stimuleren over iets door te denken en zoveel mogelijk wil dat
je allebei op dezelfde golflengte zit.
Als het voorkomt dat de vragen onbeantwoord blijven, kunnen daar verschillende redenen
voor zijn. Het kan voorkomen dat je je onbegrijpelijk hebt uitgedrukt of de cliënt de
vraag niet goed heeft begrepen. Misschien begrijpt hij de zin van de vraag niet of is hij
bang een ‘verkeerd’ antwoord te geven. Het is ook mogelijk dat hij bang is dat je iets
met zijn antwoord zal doen wat hem niet bevalt of dat je het tegen hem zal gebruiken. In
dergelijke gevallen kan je best je vraag herhalen of proberen de angsten en bedenkingen
van de ander uit de weg te ruimen. Je legt bijvoorbeeld uit waarom je de vraag stelt.
Een gesprek bestaat niet uitsluitend uit vragen en antwoorden, maar bestaat ook uit elementen
als zwijgen, (af)wachten, luisteren, beamen, knikken, denken, enz.
(Lichaams)taal:
Het is belangrijk bewust om te gaan met de taal die wordt gebruikt op zowel verbaal als
non-verbaal vlak. Vergeet niet dat 80% van onze communicatie non-verbaal is. De toon,
de gebaren, de gelaatsuitdrukkingen spelen dus een belangrijke rol. Laat uit je lichaamstaal
blijken dat je geïnteresseerd bent en je betrokken voelt. Probeer te vermijden een
kritische of oordelende houding aan te nemen. Vermijd evenzeer om te betrokken over
te komen. Blijf aandacht hebben voor het feit dat er misschien iets is dat de asielzoeker
niet wil of niet kan vertellen. Probeer de asielzoeker gerust te stellen door een respectvolle
houding, positieve aandacht en door de nodige tijd te nemen om informatie te
geven. Wees uitzonderlijk omzichtig met de hiërarchie die in de relatie zit. Asielzoekers
hebben vaak weinig macht over hun eigen leven en keuzes.
Derden bij het gesprek:
Gesprekken met meerderjarigen gebeuren bij voorkeur niet in aanwezigheid van andere
familieleden, ook niet de echtgenoot of echtgenote, om te waarborgen dat de asielzoeker
zich door die aanwezigheid niet geremd voelt om zijn of haar ware en volledige
verhaal te brengen. Ook eventuele problemen binnen een familie kunnen op die manier
sneller aan bod komen. Soms zal de gezinscontext echter niet toelaten dat gesprekken
apart verlopen en dan moet men dit als begeleider respecteren.
Personen die asielzoekers vergezellen kunnen soms, met de beste bedoelingen, aan de
asielzoeker verkeerde informatie geven. Het komt erop aan dat de asielzoeker moet weten
in wie hij vertrouwen moet stellen. Stel van bij het begin vragen bij het waarom
van de aanwezigheid of van bepaalde interventies wanneer die storend overkomen. Aan
derden kan je vragen in een andere plaats of buiten te wachten tot het gesprek achter
de rug is.
28 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Minderjarigen
Wat minderjarigen betreft, is het aangewezen om een vertrouwenspersoon of de voogd
van de minderjarige het gesprek te laten bijwonen. Dit aspect wordt in Hoofdstuk VI
verder uitgediept.
Analfabeten
Communiceren met analfabeten vraagt een andere aanpak. Vaak hebben deze mensen
een uitstekend verbaal geheugen en daarom is het vaak aangewezen om de informatie
twee keer te geven en dan te vragen om te herhalen wat je gezegd hebt. Dit maakt dat de
informatie makkelijker wordt opgeslagen in het langetermijngeheugen (memoriseren)
en dat je zelf kan nagaan of de informatie goed is overgekomen. Verder kan je voor het
maken van afspraken gebruik maken van een getekende klok waarop aangegeven wordt
wanneer er iets moet worden gedaan. Pictogrammen worden beter niet gebruikt daar ze
minder begrepen worden door analfabeten. Tot slot kan het meegeven van geschreven
instructies positief werken, ook al kan men de tekst niet lezen, daar analfabeten groot
belang hechten aan het geschreven woord en er meestal wel iemand is die hen kan helpen.
Folders
In de begeleiding van de procedure zijn allerlei folders voor handen die een thema verder
uitdiepen of voor meer achtergrondinformatie zorgen. Ga er als begeleiding echter
niet van uit dat een folder een mondelinge toelichting kan vervangen. Folders zullen ook
voornamelijk gelezen worden door belezen asielzoekers en niet elke asielzoeker zal er
naar terug grijpen voor informatie. Folders mogen dus enkel gebruikt worden ter ondersteuning
van een verhaal, maar niet ter vervanging ervan.
In de literatuurlijst is een verwijzing opgenomen naar een aantal teksten die dieper ingaan
op het aanleren van communicatietechnieken bij het interviewen van asielzoekers.
4 - Als de communicatie verstoord is door psychologische
problemen
Hoe treed je als begeleider op wanneer je vaststelt dat de communicatie moeilijk verloopt
omwille van ervaringen in het herkomst- of gastland waar de asielzoeker mee worstelt?
In extreme uiterste gevallen is de communicatie verstoord omwille van dieperliggende
traumatische ervaringen. Personen die een mentale of psychische schok ondergingen,
kunnen moeilijkheden ondervinden om hun verhaal te vertellen. Bewust of onbewust
kan er onvermogen zijn om het verhaal te vertellen omdat men de emoties die met de
gebeurtenissen verbonden zijn, niet wil herbeleven. Let extra op de houding in die gevallen.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 29

Rekening houdende met mogelijke psychische problemen kan men lange stiltes, onsamenhangende
verklaringen, gebeurtenissen die de asielzoeker in een heel snel tempo
vertelt in een ander daglicht plaatsen.
Tijdens het gesprek kan de asielzoeker de beleefde emoties ook in agressief gedrag vertalen.
Probeer in die gevallen steeds kalm te blijven en maak duidelijk dat je het gesprek
zal moeten afbreken indien de asielzoeker deze houding blijft aannemen. Licht een eventueel
uitstel van het gesprek toe. De medewerking van de asielzoeker is noodzakelijk om
een gesprek te hebben en agressief gedrag sluit dit tijdelijk uit.
Omwille van psychische of psychiatrische problemen kan het doorlopen van de asielprocedure
zelf soms onmogelijk zijn. Het is dus belangrijk dat psychische klachten zo
snel mogelijk worden gesignaleerd en gedetecteerd. Voor een leek kan dit lastig zijn.
Het zal toch vaak de hulpverlener of rechtshulpverlener zijn die een eerste inschatting
moet maken van de psychische ingesteldheid van een persoon die asiel aanvraagt. Bij
vermoeden van psychische klachten wordt de asielzoeker best zo snel mogelijk doorverwezen
naar gespecialiseerde hulpverlening. Het is ook noodzakelijk dat een arts of
specialist de bevindingen attesteert en dat de expertpsycholoog van de asielinstanties de
toestand van de asielzoeker evalueert. Op pagina 91 vindt u de procedure opgenomen
die in dergelijke gevallen moet worden gevolgd. De taak van de begeleider bestaat er
dan in om de gespecialiseerde diensten op de hoogte te brengen van de invloed van hun
interventie in op de asielprocedure en te verduidelijken waartoe de geschreven attesten
dienen. De begeleider heeft bovendien de taak om de asielzoeker bij te staan in dit proces
en in overleg met alle actoren de juiste ondersteuning en informatie te bieden aan
de asielzoeker.
30 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

IV METHODIEK VAN DE BEGELEIDING
1 - Inleiding
[ METHODIEK BEGELEIDING ]
Dit handboek richt zich tot iedere persoon die een asielzoeker tijdens de asielprocedure
begeleidt. Heel wat mensen dragen, vanuit hun specifieke invalshoek, bij tot de procedurebegeleiding.
De meeste asielzoekers verblijven in een opvangcentrum waar een maatschappelijk
werker hen tijdens hun asielprocedure sociaal en administratief begeleidt en
hen al dan niet uitgebreid informeert over hun situatie, hun rechten en plichten. Ook zijn
er vaak ook nog andere hulpverleners die asielzoekers bijstaan in hun procedure (sociale
diensten, juridische diensten, vrijwilligersgroepen, enz.). Daarnaast hebben de meeste
asielzoekers een advocaat die de juridische begeleiding op zich neemt.
Hoewel we in dit handboek de verzamelterm “begeleider” gebruiken, maken in dit handboek
duidelijk onderscheid tussen de advocaat enerzijds en alle andere begeleiders anderzijds,
of die nu juristen, maatschappelijk werkers of vrijwilligers zijn. Alle andere begeleiders
duiden we aan met de term “hulpverlener”.
Dit onderscheid vindt zijn grond zowel in de eigenheden van de onderscheiden beroepscategorieën
(zie hiervoor pagina 17) als in een aantal pragmatische overwegingen. Bovendien
heeft de asielzoeker zelf meestal een heel verschillende perceptie van de rol en
de autoriteit van een advocaat dan van die van andere begeleiders.
Hoewel hun rol duidelijk onderscheiden is, pleiten we voor een zo goed mogelijke samenwerking
tussen advocaten en hulpverleners, vanuit de overtuiging dat beiden een
even belangrijke rol spelen bij de procedurebegeleiding. Beiden hebben tegelijk echter
vaak een structureel gebrek aan tijd en middelen. Wij vertrekken vanuit een model van
gelijkwaardige partners die elkaar veel te bieden hebben. Het uiteindelijke doel van een
goede samenwerking tussen hulpverlener en advocaat is een optimale juridische bijstand
aan alle asielzoekers waarborgen, gegeven de bestaande situatie van gebrek aan tijd en
middelen. Een lokale samenwerking of lokaal netwerk kan ertoe leiden dat er efficiënter
met tijd en middelen wordt omgesprongen.
Het meest haalbare samenwerkingsmodel is wellicht dat tussen één dienst of groep en
één of meerdere advocaten. Het meest ideale model is echter dat waarin verschillende
diensten of groepen, gesitueerd binnen een balie, een netwerk vormen met die balie
of met alle geïnteresseerde advocaten van die balie. Onder punt 3 hieronder zullen een
aantal voorbeelden van samenwerkingsmodellen worden toegelicht.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 31

2 - De actoren betrokken bij de procedurebegeleiding
Een advocaat zal bijzondere aandacht hebben voor procedurele elementen. Zo zal een
advocaat veel sneller bepaalde feiten laten acteren in gehoorverslagen om zo materiële
bewijzen te hebben in geval van latere beroepsprocedures. Een advocaat werkt binnen
een zeer strikt tijdskader. De bereidheid van een advocaat om de asielzoeker tijdens de
asielprocedure te begeleiden zal aanzienlijk toenemen wanneer het dossier goed voorbereid
wordt overhandigd.
Hulpverleners hebben vaak een algemener zicht op de situatie van de asielzoeker. De
asielprocedure is voor de hulpverlener een van de begeleidingsaspecten. Andere problemen
met een meer sociale, medische of gezinsdimensie krijgen eveneens opvolging.
Vanuit die eigen positie is de hulpverlener een klankbord voor allerhande vragen en
kan hij optreden als tussenpersoon naar verschillende diensten toe. Veel meer dan een
advocaat zal de hulpverlener een eerste luisterend oor bieden en vanuit zijn opleiding
bepaalde achterliggende problemen kunnen signaleren en opvolgen. Het is hem echter
niet toegestaan om de asielzoeker voor bepaalde instanties te vertegenwoordigen.
Ondersteunende diensten, zoals juridische helpdesks en een helpdesk landeninformatie,
kunnen geconsulteerd worden door hulpverleners en advocaten en kunnen het werk
aanzienlijk verminderen.
In dit hele verhaal mag de rol van de asielzoeker niet onderschat worden. In alle fasen
van de procedure moet met hem overlegd worden en bekeken worden welke stappen hij
nodig acht en wil zetten. Buiten de asielzoeker om beslissingen nemen komt betuttelend
over en is niet aangewezen. Bedoeling is dat de asielzoeker meester blijft van zijn eigen
leven en de personen die hem begeleiden hem daarin (onder)steunen.
Tot slot zijn er de asielinstanties waar men niet onmiddellijk mee samenwerkt, doch
kan het in bepaalde gevallen belangrijk zijn ook de asielinstanties te betrekken in de
procedurebegeleiding (bijvoorbeeld in het geval van psychologische of psychiatrische
problemen bij de asielzoeker).
advocaat
asielinstanties asielzoeker
ondersteunende diensten
hulpverlener
32 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

De gehanteerde methode in dit handboek heeft de bedoeling begeleiders handvaten
aan te reiken die het mogelijk moeten maken de asielzoeker zo goed mogelijk te begeleiden
tijdens de asielprocedure.
Het spreekt voor zich dat advocaten en hulpverleners, in onderling overleg of op vraag
van de asielzoeker, taken van elkaar kunnen overnemen. De aanwezigheid van de advocaat
tijdens het interview bij het CGVS is zeer belangrijk. De advocaat zal zijn cliënt vergezellen
tijdens dit interview. Er is uiteraard niets op tegen dat ook de hulpverlener de
asielzoeker vergezelt, samen met of in de plaats van de advocaat, indien de asielzoeker
dit wenst en/of belangrijk vindt. Hij heeft dan de hoedanigheid van vertrouwenspersoon
en moet toelating krijgen van het CGVS om aanwezig te zijn. De aanvraag gebeurt met
een speciaal formulier dat je terugvindt op de website van het CGVS (zie bijlage 3).
Anderzijds zijn er taken die men moeilijk kan doorschuiven. Omwille van de techniciteit
van de procedures zijn de bijstand voor de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen en de
evaluatie van de elementen voor een beroep bij de Raad van State bij uitstek advocatentaken.
Alle stappen die tijdens de asielprocedure nodig zijn, komen in het volgende hoofdstuk
aan bod, zonder dat we prioriteiten naar voor schuiven. Het is aan de begeleider om,
rekening houdende met de noden van de asielzoeker en met de beschikbare tijd, prioriteiten
te stellen. Sommige stappen kunnen gecombineerd worden. Indien de asielzoeker
zich zeer laat aanbiedt, zal de begeleider zich moeten behelpen met een noodscenario
van te zetten stappen. Hij moet ervoor zorgen dat de rechten van de asielzoeker minimaal
worden gewaarborgd.
Het is wenselijk de advocaat zo vroeg mogelijk bij de begeleiding van de asielprocedure
te betrekken. De advocaat speelt een doorslaggevende rol in de begeleiding van de asielzoeker
voor de asielinstanties. Al te vaak roept men de tussenkomst van een advocaat
pas in voor het indienen van een beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen.
3 - Het verwezenlijken van de samenwerking tussen de
advocaat en de hulpverlener(s)
We geven hieronder enkele voorbeelden van samenwerkingsmodellen:
A Samenwerkingsovereenkomst tussen het LOI van
Mol en een aantal advocaten
Alle advocaten van de balie van Turnhout werden in 2003 door het LOI van Mol aangeschreven
met de vraag of er interesse was om samen te werken aan de opvolging van de
asielprocedure van de asielzoekers die verblijven in het LOI.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 33

Met de bereidwillige advocaten werd een aantal afspraken gemaakt waarbij de rol van
het LOI en van de advocaat werden afgebakend, waarbij het LOI zorgde voor informatieverstrekking,
het voorbereiden van het dossier voor de advocaat en het doorlopen van
een bepaald traject, en de advocaat zich beperkte tot het juridische aspect aan de hand
van een voorbereid dossier.
Dit systeem bleek zeer positief voor zowel de advocaten, de hulpverleners als de asielzoekers.
De advocaat kon zich door de taakverdeling bezighouden met het juridische en verloor
minder tijd met administratieve en praktische zaken.
De begeleiders wisten op welke advocaten zij konden vertrouwen en hoefden zich geen
zorgen te maken over de kwaliteit van de bijstand.
De afstand tussen begeleiders en advocaten verkleinde, de wederzijdse verstandhouding
verbeterde (minder misverstanden en vooroordelen), de contacten verliepen informeler,
met meer arbeidsvreugde tot gevolg. Er werd efficiënter en vlotter gewerkt.
Het aantal positieve beslissingen nam door deze samenwerking enorm toe.
Op regelmatige basis kwamen de begeleiders en de advocaten samen om de samenwerking
te evalueren en al dan niet bij te sturen.
B De samenwerking tussen de balie van Antwerpen en
een netwerk van sociale diensten
Een aantal organisaties heeft sinds 2003 in Antwerpen de handen in elkaar geslagen om
de juridische bijstand te verbeteren.
De8 – Antwerps Minderhedencentrum (vroeger De Haven), de Dienst Integratie Antwerpen,
het Bureau Juridische Bijstand, de Commissie Juridische Bijstand hebben een eerstelijnspermanentie
vreemdelingenrecht opgericht.
Aanvankelijk bedoeld voor de vele vragen die er waren over regularisatie is het gaandeweg
uitgebreid naar het ruimere vreemdelingenrecht.
Twee keer per week kan iedereen er terecht voor gratis juridisch advies. Dat advies wordt
verstrekt door een advocaat die zich heeft opgegeven voor de eerstelijnspool vreemdelingenadvocaten
en een jurist van de8.
Daar kan ook een aanstelling gebeuren voor een pro-Deoadvocaat uit een lijst van advocaten
die zich hebben opgegeven voor de tweedelijnspool van vreemdelingenadvocaten.
De eerste- en tweedelijnspool van vreemdelingenadvocaten lopen grotendeels samen.
34 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Ter ondersteuning van deze advocaten wordt een vormingsaanbod voorzien door de8 en
de balie. De vormingen zijn toegankelijk voor advocaten, maar ook voor hulpverleners
uit sociale organisaties en opvangcentra.
C Het netwerk van advocaten en hulpverleners in
West-Vlaanderen
Vluchtelingenwerk Vlaanderen heeft sinds 2006 1 contacten gelegd en overleg gehad met
de Brugse, Kortrijkse en Ieperse balie om een netwerk van advocaten en hulpverleners op
te richten die zich bezig houden met de begeleiding van asielzoekers.
Ook werden alle mogelijk geïnteresseerde sociale diensten uit de regio aangeschreven
met de vraag om deel te nemen aan dit netwerk.
Sinds 2007 komen geïnteresseerde advocaten en hulpverleners op geregelde tijdstippen
samen. Aan de hand van interactieve infosessies die Vluchtelingenwerk inhoudelijk
verzorgt, leren advocaten en hulpverleners elkaar kennen, wisselen ze informatie uit en
komen tot onderlinge (structurele) samenwerking.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen zorgt, in samenwerking met de balies of bepaalde sociale
organisaties, voor de praktische ondersteuning (uitnodigingen, vergaderruimte, enz.).
Sinds oktober 2009 heeft Vluchtelingenwerk Vlaanderen een samenwerkingsovereenkomst
ondertekend met het provinciaal integratiecentrum DeSom om dit netwerk tussen
advocaten en hulpverleners te verzelfstandigen. Deze samenwerkingsovereenkomst kadert
in een vernieuwd project tot bevordering van de juridische bijstand aan asielzoekers
van het Europees Vluchtelingenfonds.
De afstand tussen hulpverleners en advocaten verkleint, de communicatie verloopt vlotter
en wederzijdse misverstanden en daaruit volgende frustraties komen minder vaak
voor. Men is zich bewust van de rol die elkeen opneemt en men weet beter wat te verwachten
van elkaar.
Hulpverleners leren nieuwe vreemdelingenadvocaten kennen met wie zij in de toekomst
willen samenwerken of naar wie zij kunnen doorverwijzen.
1 In het kader van een project van het Europees Vluchtelingenfonds
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 35

4 - Mogelijke taakverdeling tussen advocaat en
hulpverlener(s)
Voor een mogelijke taakverdeling tussen advocaat en hulpverlener die afspraken willen
maken over structurele samenwerking inspireerden we ons op de samenwerkingovereenkomst
zoals die aan het LOI van Mol wordt toegepast. Die taakverdeling hebben we
aangepast aan de nieuwe asielprocedure, die sinds 2007 van kracht is, en aan de nuttige
opmerkingen die we van begeleiders en advocaten hierover hebben gekregen. Het is
een maximalistische benadering voor een optimale begeleiding. Afhankelijk van ieder
geval is een andere taakverdeling mogelijk. In geval het beroepsgeheim aan de orde
is, moet de asielzoeker zich akkoord verklaren met het uitwisselen van vertrouwelijke
informatie.
Taken die worden opgenomen door de hulpverlener:
¬ De hulpverlener wijst op het recht op een kosteloze advocaat en benadrukt
de onafhankelijkheid van een advocaat, ook al wordt hij vergoed met overheidsmiddelen.
¬ De hulpverlener benadrukt het belang van een waarheidsgetrouwe weergave
van de feiten.
¬ De hulpverlener wijst de asielzoeker op de verplichting om oprecht te zijn en
om originele bewijzen voor te leggen.
¬ De hulpverlener faxt de (vertaalde) vragenlijst van de DVZ en bijlage (bijvoorbeeld
bijlage 26) zo spoedig mogelijk door naar de advocaat. Eventuele fouten
in de bijlage worden rechtgezet.
¬ De hulpverlener wijst de asielzoeker erop dat hij best zo snel mogelijk originele
documenten voorlegt die zijn vluchtverhaal of identiteit staven. De hulpverlener
wijst op de noodzaak om een geloofwaardige verklaring te hebben
indien hij bepaalde documenten niet kan voorleggen of kan bekomen.
¬ De hulpverlener licht in grote lijnen de vluchtelingenconventie, het principe
van subsidiaire bescherming en de Belgische asielprocedure (met inbegrip
van de principes van de Dublinverordening) toe. Hij overhandigt een schema
van de asielprocedure.
¬ De hulpverlener vraagt de asielzoeker het vluchtverhaal op papier te zetten
aan de hand van een aantal richtvragen (zie pagina 65) (1).
¬ De hulpverlener spoort de asielzoeker aan om zelf op zoek te gaan naar relevante
informatie of documenten (1).
¬ De hulpverlener polst naar de redenen waarom bepaalde documenten niet
kunnen worden bekomen (1).
¬ De hulpverlener laat het vluchtverhaal vertalen.
36 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ De hulpverlener zorgt voor een goed toegankelijk en gecentraliseerd dossier
waarin kopies van alle relevante documenten, informatie en beslissingen
worden gebundeld.
¬ De dienst van de hulpverlener is aangesloten bij Planetsearch van Vluchtelingenwerk
en vraagt landeninfo op om het vluchtverhaal van de asielzoeker te
staven.
¬ De hulpverlener regelt een afspraak bij de advocaat en regelt een tolk.
(1) Geef een huiswerklijstje mee en maak duidelijke afspraken naar een volgend gesprek
toe.
Taken die worden opgenomen door de advocaat:
¬ De advocaat neemt het dossier in ontvangst zoals dit werd voorbereid door
de hulpverlener.
¬ Hij legt de asielprocedure uit en licht toe wat zijn rol hierin is.
¬ Hij geeft van zijn tussenkomst onmiddellijk kennis aan de asielinstanties.
¬ De advocaat bespreekt de vragenlijst van de DVZ met zijn cliënt voor het eerste
interview op het CGVS.
¬ Aan de hand van het dossier toetst hij het vluchtverhaal aan de Conventie van
Genève en de subsidiaire bescherming.
¬ De advocaat adviseert zijn cliënt over de sterke en de zwakke punten in het
dossier. Hij maakt afspraken over hoe aan de zwakke punten kan worden verholpen
(bijvoorbeeld documenten (laten) opvragen, gebeurtenissen gedetailleerder
construeren, bijkomende informatie opvragen, enz.).
¬ De advocaat raadt het gebruik van vervalste documenten ten stelligste af.
¬ De advocaat bereidt het interview op het CGVS voor.
¬ De advocaat is aanwezig tijdens het interview voor het CGVS. Hij is waakzaam
voor interactie tussen interviewer, asielzoeker en tolk. Hij neemt notities.
Desgevallend vraagt hij om bepaalde zaken in het gehoorverslag te noteren.
Hij maakt gebruik van de mogelijkheid om opmerkingen te maken omtrent
geloofwaardigheid, het al dan niet voorhanden zijn van bewijsmateriaal, de
informatie over het land van herkomst, de ‘redelijke waarschijnlijkheid’ van
de gevreesde vervolging, de ‘ernst’ van het ‘risico op schade’, het verband
met het vluchtelingenverdrag of de subsidiaire bescherming. Hij meldt ieder
incident aan de supervisor van de dossierbehandelaar.
¬ Hij zorgt ervoor dat de woonstplaatskeuze goed gebeurt en wijst op het belang
van de woonplaatskeuze voor de procedure.
¬ Hij maakt gebruik van de mogelijkheid om op het gehoor het administratief
dossier op te vragen in geval van een weigeringsbeslissing.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 37

¬ In geval van weigeringsbeslissing gaat de advocaat onmiddellijk over tot het
bestuderen van het de stukken, de elementen van de weigeringsbeslissing en
het administratief dossier.
¬ De advocaat evalueert zo snel mogelijk of het hier een principekwestie betreft
en vraagt in bevestigend geval de tussenkomst voor het BCHV (UNHCR).
¬ De advocaat gaat na analyse van de bestreden beslissing over tot het indienen
van een verzoekschrift bij de RvV. Hij verzekert zich ervan dat alle relevante
elementen worden opgenomen in het verzoekschrift en dat aan alle op straffe
van onontvankelijkheid voorgeschreven vormvereisten wordt voldaan.
¬ De advocaat doet in geval van negatieve beslissing van de RvV een evaluatie
van de elementen voor een cassatieberoep bij de Raad van State binnen een
termijn van 1 week opdat een asielzoeker zich tijdig (binnen 30 dagen) kan
wenden tot een andere advocaat voor een tweede advies indien de eerste
advocaat van oordeel is dat er geen elementen zijn voor een procedure bij de
Raad van State.
¬ De advocaat maakt alle relevante stukken van het dossier over aan de hulpverlener.
¬ De advocaat overlegt met de hulpverlener en andere externen (artsen, psychologen,
schooldirectie, enz.) over de informatie die moet worden verzameld
met het oog op bepaalde procedures.
¬ De advocaat communiceert aan de asielinstanties wanneer hij in vakantie
gaat en vraagt aan de RvV om geen zittingen vast te leggen in die periode.
¬ De advocaat regelt een vervanger bij wie de cliënt in dringende gevallen terecht
kan wanneer hijzelf met vakantie is.
38 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

[ PRAKTISCHE BEGELEIDING ]
V (PRAKTISCHE) BEGELEIDING BIJ HET
DOORLOPEN VAN DE ASIELPROCEDURE
1 - Inleiding
Om het vluchtverhaal goed in kaart te kunnen brengen is het noodzakelijk het leven van
de asielzoeker te overlopen en te begrijpen. Zoals hierboven omschreven zal je je als begeleider
bewust moeten zijn van de culturele verschillen, die tot misverstanden kunnen
leiden. Meestal moet er een tolk aan te pas komen, wat de communicatie extra bemoeilijkt.
Enige kennis over de situatie in het land van herkomst, de beschermingsstatuten en
de asielprocedure in België zijn onontbeerlijk om de juiste vragen te kunnen stellen. Een
asielzoeker zal er zich niet altijd bewust van zijn dat hij zaken, die voor hem vanzelfsprekend
zijn, tot uiting moet brengen omdat die belangrijk zijn voor de toekenning van enig
statuut. Ook het juridische kader is gecompliceerd en vereist de nodige duiding. Wat
op het eerste gezicht bijvoorbeeld een economisch motief lijkt (bijvoorbeeld: ‘Er is daar
geen werk voor mij.’) kan wijzen op stelselmatige discriminatie wegens het behoren tot
een bepaald ras.
De belangrijkste aandachtspunten hebben we per ondertitel telkens in een kader opgesomd.
2 - Het eerste gesprek
De eerste stap in de begeleiding is het tot stand brengen van een minimaal vertrouwen
tussen begeleider en asielzoeker. Dit is noodzakelijk om het vluchtverhaal naar boven te
brengen. De vertrouwensrelatie opbouwen is een taak voor iedere begeleider. Het eerste
contact legt het fundament voor de verdere begeleiding. Stel jezelf en je dienst voor
en geef de grenzen aan van wat je kan bieden. Het kan nuttig zijn om voor een eerste
contact informatie door te nemen van het land van herkomst. Benadruk de onafhankelijkheid
van de dienst of je beroepscategorie. Wijs bovendien op de vertrouwelijkheid
van de gesprekken. Maak duidelijk waar, wanneer en bij wie de asielzoeker terecht kan
met vragen in verband met de procedure. Vraag hem verder iedereen die betrokken is
bij de begeleiding van de asielprocedure goed op de hoogte te houden van het verdere
verloop.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 39

Behalve het tot stand brengen van een vertrouwensrelatie heeft het eerste contact ook
tot doel heel wat informatie over te brengen. Een van de kerntaken van de begeleider
is de asielzoeker te informeren op een begrijpelijke manier. Vertrek niet vanuit de overtuiging
dat de asielzoeker goed geïnformeerd is, maar vertrek vanuit de idee dat hem tot
op het ogenblik dat hij jou raadpleegt zowat alles overkomen is. Verstrek de informatie
en de begeleiding die de asielzoeker in staat stelt opnieuw zelf een aantal zaken in handen
te nemen. Ga er niet van uit dat het geven van een informatiebrochure voldoende is.
Geef altijd mondelinge toelichting bij een brochure.
Een asielzoeker weet vaak niet op welke gronden hij bescherming kan bekomen. Het
is niet noodzakelijk dat hij alle details van het vluchtelingenrecht kent. Toch moet de
asielzoeker in grote lijnen begrijpen op grond waarvan hij bescherming kan krijgen en
waarom die bescherming kan worden geweigerd. Bovendien moet een asielzoeker weten
welke documenten, bewijzen of verklaringen hij moet aanbrengen om zijn vluchtverhaal
te ondersteunen.
Indien de asielzoeker al een eerste interview bij de DVZ heeft gedaan en hij heeft een
kopie van de vragenlijst, kan je die met hem overlopen.
Leg hem uit dat het nuttig is om zo snel mogelijk voor zichzelf het vluchtverhaal uit te
schrijven aan de hand van een aantal richtvragen (zie pagina 65). Dit zal hem helpen bij
de voorbereiding van het interview bij het CGVS. Benadruk dat dit niet zal dienen voor
de asielinstanties.
Aandachtspunten: eerste gesprek
¬ Nagaan of de asielzoeker de Conventie van Genève begrijpt (zie verder).
¬ Nagaan of de asielzoeker de subsidiair bescherming begrijpt (zie verder).
¬ Aan de hand van het schema de volledige asielprocedure overlopen (zie bijlage
1).
¬ Weet de asielzoeker dat hij recht heeft op een pro-Deoadvocaat en begrijpt
hij het belang van een snelle aanstelling van een advocaat?
¬ Heeft hij al een interview bij de DVZ gedaan en heeft hij een kopie van de
vragenlijst van de DVZ?
¬ Beseft hij dat hij best zo snel mogelijk zoveel mogelijk originele bewijsstukken
voorlegt?
¬ Vraag het vluchtverhaal voor te bereiden aan de hand van oriënterende vragen
(zie verder).
¬ Brochures toelichten en meegeven.
¬ Afspraak maken voor een volgend gesprek ( bijvoorbeeld het vluchtverhaal
uitschrijven, bewijsstukken verzamelen, enz.).
40 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

3 - Het dossier
Deze taak is voor alle begeleiders. Idealiter beschikken alle begeleiders over een volledig
dossier op naam van de asielzoeker. Is dit niet mogelijk, dan moet minstens de hulpverlener
werk maken van een goed toegankelijk en gecentraliseerd dossier waarin alle
relevante documenten, informatie en beslissingen worden gebundeld.
Vaak is het immers zo dat de documenten, beslissingen, aangewende stappen, niet te
reconstrueren zijn omdat de onderscheiden diensten alleen hun facet van de begeleiding
bijhouden (bijvoorbeeld advocaat, dokter, OCMW, enz.). Als er in die gevallen een dringende
procedure moet worden opgestart, gaat er kostbare tijd verloren in het verzamelen
en interpreteren van alle relevante informatie.
In het dossier bewaar je alle kopieën van documenten, beslissingen en informatie.
Noteer bijzondere zaken die je tijdens het eerste gesprek zijn opgevallen.
Het bijhouden in het dossier van een lijst met gemaakte afspraken verhindert dat er op
dat vlak onduidelijkheden ontstaan.
Indien nodig noteer je de coördinaten van derden (artsen, psychologen, schooldirectie,
enz.) die eveneens bij de begeleiding zijn betrokken.
Raad de asielzoeker aan ook een dossier bij te houden. Benadruk dat originele documenten
goed moeten bewaard worden op een veilige plaats. Indien de asielzoeker hierom
verzoekt kunnen belangrijke originele documenten ook aan de advocaat worden gegeven
tegen ontvangstbewijs.
Door de nieuwe opvangwet en het verloop van de opvang in twee fasen (na vier maanden
verblijf in een collectieve structuur mag gevraagd worden naar een individuele opvangstructuur
over te gaan) is het essentieel goede afspraken te maken over de overdacht
van het proceduredossier. De hulpverlener van de structuur waaruit de asielzoeker
vertrekt maakt het dossier over aan de hulpverlener van de nieuwe structuur. Indien belangrijke
afspraken op til zijn of bepaalde termijnen bijna verstreken zijn is het belangrijk
deze zo snel mogelijk mee te delen. Heb zeker ook aandacht voor de adreswijzigingen.
Aandachtspunten: proceduredossier
Op een voorblad noteer je volgende gegevens:
1. Persoonsgegevens asielzoeker en gegevens familie binnen/buiten België
2. Gegevens van de begeleider (van belang bij overdracht dossier)
3. Gegevens van de advocaat
4. Coördinaten belangrijke contactpersonen
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 41

5. Datum aankomst België
6. Verloop van de asielprocedure
7. Ondernomen stappen buiten de asielprocedure (BCHV, regularisatieaanvraag,
repatriëringsaanvraag, enz.)
8. Aan te vullen overzicht van de informatie waaruit het dossier is samengesteld:
- kopieën (vertaalde) documenten die de asielzoeker bij zich heeft
- kopie (vertaald) vluchtverhaal
- informatie over het land van herkomst
- kopie(ën) aangetekend schrijven adres van woonstkeuze
- kopie(ën) beslissing asielinstanties
- kopie beroep(en)
- kopie vragenlijst DVZ
- verslag begeleider na contacten met derden en opvolging
- (kopie) aantekeningen gemaakt van interview CGVS
- kopie administratief dossier CGVS
- relevante informatie los van asielprocedure (medische, opvang en steunverlening,
familiaal, tewerkstelling, enz.)
In het dossier hou je volgende informatie bij in afzonderlijke rubrieken:
1. Datum eerste contact en vervolgens volgende data contacten tussen begeleider
en asielzoeker
2. Overzicht gemaakte afspraken tussen begeleider en asielzoeker en aandachtspunten
4 - De rechten en plichten van de asielzoeker
Een aantal rechten en plichten van de asielzoeker zijn vervat in de Vreemdelingenwet en
meer recent in de Opvangwet 1 .
Elke asielzoeker heeft recht op juridische bijstand (recht op een pro-Deoadvocaat) en
recht op begeleiding van een hulpverlener voor zover hij gebruik maakt van zijn recht op
opvang.
1 De Wet van 12 januari 2007 betreffende de opvang van asielzoekers en bepaalde andere categorieën
van vreemdelingen (B.S. 7 mei 2007).
42 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

De asielzoeker heeft ook recht op bijstand van een tolk indien hij de taal van de procedure
niet beheerst.
De asielinstanties verwachten van de asielzoeker dat:
¬ hij de waarheid vertelt en een coherente en geloofwaardige verklaring aflegt.
Waar mogelijk kan die verklaring bewezen worden met (originele) documenten.
Kan hij bepaalde bewijsstukken niet voorleggen, dan moet er een aanvaardbare
reden zijn. Hij is immers verplicht om in de mate van het mogelijke
bewijsstukken voor te leggen.
¬ hij zich ervan bewust is dat tijdens de asielprocedure de bewijslast veeleer
bij hem ligt. Hij moet zijn vluchtverhaal aannemelijk maken. Een persoonlijke
verklaring die coherent en geloofwaardig is, kan in principe voldoende zijn
om het vluchtelingenstatuut te bekomen, ongeacht het ontbreken van documenten
en bewijzen. In zo’n geval moet het voordeel van de twijfel het halen.
Toch is dat niet altijd zo, juist omdat de bewijslast veeleer bij hem rust.
¬ hij weet dat de informatie die hij geeft aan de Belgische asielinstanties strikt
vertrouwelijk is.
¬ hij onder geen beding valse stukken voorlegt.
¬ hij onder geen beding een valse naam gebruikt. Zijn vingerafdrukken worden
immers vergeleken via het Eurodac-systeem (zie verder).
In het kader van de begeleiding wordt van de asielzoeker verwacht dat hij:
¬ volledige medewerking verleent;
¬ correct informatie verstrekt,
¬ bereid is om het vluchtverhaal op papier te zetten voor zichzelf en zijn begeleiders;
¬ zo snel mogelijk op zoek gaat naar bewijsstukken;
¬ de kopie van de vragenlijst die op de DVZ werd ingevuld, voorlegt (of laat
voorleggen) aan de advocaat.
De asielzoeker kan ook beroep doen op een tussenkomst van het BCHV (zie bijlage VIII
‘Rol van het UNHCR bij de asielprocedure’).
Voor sommige asielzoekers kan het aangewezen zijn, naast de advocaat, een vertrouwenspersoon
mee te nemen naar het interview op het CGVS. Dit moet wel op voorhand
meegedeeld worden aan het CGVS (zie bijlage 3).
Verder is het belangrijk dat de asielzoeker weet dat het nakomen van afspraken zeer belangrijk
is en het niet nakomen ervan bij de asielinstanties verstrekkende gevolgen kan
hebben voor het verdere verloop van de procedure.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 43

Aandachtspunten: rechten en plichten van de asielzoeker
De asielzoeker heeft recht op:
¬ juridische bijstand.
¬ op maatschappelijke begeleiding (voor zover de asielzoeker in een opvangcentrum
verblijft).
¬ bijstand van een tolk.
¬ de vertrouwelijke behandeling van zijn asielaanvraag.
¬ een vraag tot tussenkomst van het BCHV.
¬ het meenemen van een vertrouwenspersoon bij het CGVS.
Daar tegenover staat dat de asielzoeker:
¬ de plicht heeft om een waarheidsgetrouwe weergave van feiten en in de
mate van het mogelijk bewijzen en originele documenten dient voor te leggen
(valse documenten zijn uit den boze) en een aanvaardbare reden voor het
ontbreken van bepaalde bewijsstukken moet hebben.
¬ dient mee te werken aan de begeleiding
¬ de plicht heeft gemaakte afspraken na te komen.
5 - Het administratieve luik
Controleer de bijlage(n) (bijvoorbeeld: bijlage 25, bijlage 26, bijlage 13, enz.) en andere
documenten samen met de asielzoeker op hun juistheid en leg de functie ervan uit. Fouten
kunnen steeds rechtgezet worden tijdens het interview, nadien enkel op voorlegging
van geldige documenten en na afspraak op de DVZ (directie asiel, bureau RN). Het is belangrijk
dat fouten zo vlug mogelijk worden rechtgezet, daar anders problemen kunnen
ontstaan na de erkenning van de vluchtelingenstatus. Controleer daarom ook zeker of
alle kinderen vermeld staan op de bijlage.
Let op: het contacteren van ambassades of consulaten of het bekomen van administratieve
stukken uit het land van herkomst en afgeleverd na de indiening van de asielaanvraag
kan mogelijks door de asielinstanties worden aangegrepen als onverenigbaar met
de voorgehouden vrees voor vervolging.
Woonplaatskeuze: de asielzoeker is vrij om zich te vestigen waar hij wil. Hij hoeft dus
geen gebruik te maken van zijn recht op opvang. Echter, bij een eventuele verhuis is het
fundamenteel dat hij daar zijn begeleiders en officiële instanties (per aangetekende brief
aan de DVZ en het CGVS) van op de hoogte brengt. Oproepingen, vragen om inlichtingen
en kennisgevingen van de DVZ zullen naar het adres van de gekozen woonplaats
gestuurd worden. Bij de asielaanvraag wordt meestal geen adres opgegeven door de
44 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

asielzoeker en wordt hij geacht woonplaatskeuze te hebben gedaan op het CGVS. Het
is zeker niet aangewezen de woonplaatskeuze bij het CGVS te laten daar alle officiële
documenten, gericht aan de asielzoeker, terecht zullen komen bij het CGVS, waar de
asielzoeker ze moet gaan ophalen. Het CGVS waarschuwt de asielzoeker echter niet als
er post voor hem is toegekomen.
Inschrijving in de gemeente: het is belangrijk dat de asielzoeker zich binnen de acht werkdagen
laat inschrijven in de gemeente waar hij zich heeft gevestigd. Het gemeentebestuur
overhandigt na controle van de effectieve verblijfplaats een attest van immatriculatie
(AI), model A (zie bijlage VI). Als hij verhuist, dient hij zich opnieuw te laten gaan
inschrijven in die nieuwe gemeente.
Aandachtspunten: administratieve stappen
¬ documenten nakijken op juistheid.
¬ woonplaatskeuze bepalen.
¬ inschrijving in gemeente.
6 - Gronden voor bescherming
Het is belangrijk dat de asielzoeker begrijpt op welke gronden hij bescherming kan bekomen
en waarom die bescherming kan worden geweigerd. Het is echter niet noodzakelijk
dat hij alle details van het vluchtelingenrecht kent. Hij moet wel weten welke documenten,
bewijzen of verklaringen moet aanbrengen ter ondersteuning van zijn vluchtverhaal.
In de volgende uiteenzetting wordt ingegaan op de kernelementen van de vluchtelingendefinitie
die de begeleider in staat moeten stellen toelichting te geven bij de definitie. De
basis van het vluchtelingenrecht is het vluchtelingenverdrag, de zogenaamde Conventie
van Genève van 1951 2 .
In dit handboek gebruiken we de termen Vluchtelingenconventie, Vluchtelingenverdrag
en Conventie van Genève door elkaar. Ze betekenen allemaal hetzelfde.
Sinds 10 oktober 2006 is er nog een bijkomende beschermingsgrond gekomen. Toen
werd de subsidiaire bescherming ingevoerd in het Belgische recht, ten gevolge de omzetting
van een Europese Richtlijn (de zogenaamde ‘Kwalificatierichtlijn’) 3 .
2 Het verdrag betreffende de status van vluchtelingen van 28 juli 1951, zoals gewijzigd bij het protocol
van New York van 31 januari 1967.
3 Richtlijn 2004/83/EG van de Raad van 29 april 2004 inzake minimumnormen voor de erkenning van
onderdanen van derde landen en staatlozen als vluchteling of als persoon die anderszins internationale
bescherming behoeft.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 45

Sinds juni 2007 werd ook nog een bijzondere procedure en status ingesteld voor mensen
met ernstige medische problemen, geregeld in artikel 9 ter van de Vreemdelingenwet 4
(de zogenaamde procedure 9ter).
Deze twee nieuwe statuten, samen met de reeds langer bestaande vluchtelingenstatus,
maken dat er nu een verruimde wettelijke bescherming is voor mensen die genoodzaakt
worden hun land te ontvluchten.
Daarnaast kunnen er nog gronden voor bescherming geput worden uit mensenrechtenverdragen.
We gaan hieronder dieper in op deze verschillende beschermingsgronden.
A Het Vluchtelingenverdrag
Het Vluchtelingenverdrag van 1951 (artikel 1 A2) en het Protocol van 1967 vormen de
kern van het vluchtelingenrecht. In deze verdragen zijn de vluchtelingendefinitie, het
statuut van de vluchteling en de verplichtingen van de Staten gedefinieerd.
De vluchtelingendefinitie maakt sinds 2004 het voorwerp uit van de ‘Kwalificatierichtlijn’,
die minimumnormen bevat voor de toekenning van de vluchtelingenstatus. De vluchtelingendefinitie
is sinds juni 2007 omgezet in de Belgische wetgeving, meer bepaald in
artikel 48/3 van de Vreemdelingenwet. De implementatie van deze Kwalificatierichtlijn
verandert weinig aan het niveau van bescherming van vluchtelingen dat, in vergelijking
met andere Europese landen, vrij hoog ligt. Artikel 48/3 Vreemdelingenwet begint met
een verwijzing naar het vluchtelingenverdrag van 1951. Verder geeft ze een opsomming
van criteria waaraan daden moeten voldoen om te kunnen spreken van daden van vervolging.
Een onmisbaar en gezaghebbend instrument voor de interpretatie van de vluchtelingenconventie
en dus ook van de bepaling in de wet is het Handboek van het UNHCR betreffende
procedures en criteria voor het erkennen van de hoedanigheid van vluchteling 5 .
Eveneens van belang voor de praktijk zijn de richtlijnen van het UNHCR betreffende internationale
bescherming en in de jaarlijkse Conclusies van het Uitvoerend Comité van
het UNHCR, waarin meer dan 50 landen zijn vertegenwoordigd, beter gekend als de Ex-
Com Conclusies. De Conclusies worden opgesteld naar aanleiding van specifieke beschermingsvraagstukken.
4 De wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en
de verwijdering van vreemdelingen, hierna de ‘vreemdelingenwet’.
5 Handbook on procedures and criteria for determining refugee status, verder het ‘UNHCR Handboek’.
Beschikbaar in het Engels, Frans, Spaans en Duits op de website www.unhcr.org.
46 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Ook al is het UNHCR Handboek formeel geen bron van recht, toch geeft het de richting
aan van de interpretatie van de huidige wettelijke bepalingen 6 .
A.1 De vluchtelingendefinitie
Artikel 1 A2 Vluchtelingenverdrag 1951:
“Elke persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst, nationaliteit,
het behoren tot een sociale groep of zijn politieke overtuiging, zich bevindt buiten het
land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de bescherming van dit land niet kan of uit
hoofde van bovenbedoelde vrees niet wil inroepen of die, indien hij geen nationaliteit bezit
en verblijft buiten het land waar hij vroeger zijn gewone verblijfplaats had, daarheen niet
kan of uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil terugkeren.”
Anders gesteld: Een vluchteling is een persoon die zich buiten zijn land bevindt, die internationale
bescherming nodig heeft en verdient omdat hij redelijkerwijze vreest dat
zijn ras, nationaliteit, godsdienst, politieke overtuiging of sociale groep hem een risico
doet lopen op een ernstige inbreuk op de rechten van de mens in dat land en omdat de
autoriteiten van zijn land hem geen effectieve bescherming kunnen of willen geven.
Een persoon wordt geen vluchteling omdat hij erkend wordt als dusdanig, maar hij wordt
erkend omdat hij vluchteling is. Dit is wat men noemt het declaratief karakter van de
vluchtelingendefinitie 7 .
We opteren er voor alle facetten van de vluchtelingendefinitie begrijpelijk te maken aan
de hand van drie kernvragen met telkens een aantal subvragen. De “Vragenlijst vluchtverhaalanalyse
voor de begeleider” in bijlage VII volgt dezelfde indeling.
Voor de aanpak en inhoud inspireren we ons op de rechtsleer van de professoren specialist
in het vluchtelingenrecht Jean-Yves Carlier en Dirk Van Heule (beiden uit België) en
James Hathaway (Canada) en op het handboek en de richtlijnen van het UNHCR. In de
literatuurlijst vind je een uitgebreid overzicht van geraadpleegde standaardwerken en
teksten.
A.2 Kernvragen voor de beoordeling van de definitie
Drie kernvragen zijn van belang in de beoordeling van de definitie, namelijk:
¬ Wat is het risico bij terugkeer?
¬ Is er sprake van vervolging?
¬ Wat zijn de bewijzen van het risico en van de vervolging?
6 De Raad van State heeft in het verleden geoordeeld dat het UNHCR Handboek, hoewel het geen bindend
juridisch karakter heeft, toch tot aanbeveling strekt – RvSt nr. 115.090 van 27 januari 2003.
7 § 28 UNHCR Handboek.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 47

A.2.1 Wat is het risico bij terugkeer?
Een persoon die zich op de bescherming van het Vluchtelingenverdrag beroept, moet
een gegronde vrees voor vervolging koesteren.
Een gegronde vrees bestaat volgens de meeste staten, waaronder België, uit een objectief
(gegrondheid) en een subjectief element (vrees).
Het subjectieve element verwijst naar de persoonlijke, psychische toestand van de vluchteling.
Vrees duidt hierbij op een bewustzijn van het risico van vervolging in geval
van terugkeer. De geestesgesteldheid van de asielzoeker is hierbij niet doorslaggevend.
Het is niet belangrijk of de vluchteling al dan niet uiterlijke tekenen van die vrees vertoont.
Een onderzoek naar de emotionele reactie van de vluchteling op het vervolgingsrisico
is niet vereist.
De Belgische asielinstanties houden in ieder geval rekening met de subjectieve elementen
om de gegronde vrees te beoordelen. De geloofwaardigheid van de asielzoeker zal
onderzocht worden aan de hand van de beoordeling van de subjectieve elementen.
Het subjectieve element kan je als hulpverlener mee helpen onderbouwen door zoveel
mogelijk gegevens die betrekking hebben op de persoonlijke omstandigheden van de
asielzoeker te verzamelen, bijvoorbeeld het niveau van opleiding, de afkomst (stad/platteland),
de professionele achtergrond, de psychologische trauma’s en andere medische
diagnoses. Tijdens gesprekken kan je het waarom van bepaalde gedragingen en beweegredenen
bij de asielzoeker peilen.
Het objectieve element verwijst naar de gegrondheid van de vrees. De vervolging moet,
rekening houdend met de situatie in het land van herkomst, aannemelijk worden gemaakt.
De kernvraag is of de vluchteling veilig naar het land van herkomst kan terugkeren.
Deze eerste kernvraag (wat is het risico bij terugkeer?) kan verder begrepen worden aan
de hand van enkele subvragen: Is het risico actueel? (a), Waar doet het risico zich voor?
(b) en Wat is de risicograad? (c) Naar gelang het antwoord op deze vragen zal al dan niet
zijn aangetoond wat het risico bij terugkeer is voor de asielzoeker.
a Is het risico nog actueel (tijdselement)?
Het risico bij terugkeer wordt beoordeeld op het ogenblik van de behandeling van de
asielaanvraag. Het risico bij terugkeer en de gegronde vrees die de asielzoeker heeft, liggen
noodzakelijkerwijze in de toekomst. Ondergane vervolging in het verleden volstaat
niet altijd om erkend te worden als vluchteling. Het risico moet ook voor de toekomst
aanwezig blijven. Zo zal een asielzoeker die zijn land ontvluchtte voor een bepaald regime
geen actuele vrees meer kunnen aantonen als er zich op het ogenblik van de behandeling
van de aanvraag een regimewissel heeft voltrokken, waardoor het risico voor hem
bij terugkeer wordt opgeheven. Bijvoorbeeld: een asielzoeker ontvluchtte Irak omdat hij
vervolging vreesde van het regime van Saddam Hoessein. Tijdens zijn verblijf in België
48 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

wordt het regime van Saddam Hoessein omvergeworpen. Alleen indien de asielzoeker
zijn risico bij terugkeer en zijn vrees hiervoor aannemelijk maakt, kan hij in aanmerking
komen voor het vluchtelingenstatuut. De Belgische asielinstanties passen dit zo toe. In
dit voorbeeld maakt de asielzoeker mogelijk aanspraak op de subsidiaire beschermingsstatus,
omdat er sprake kan zijn van een reëel risico op ernstige schade als gevolg van
willekeurig geweld in geval van een gewapend conflict (zie verder).
Ook iemand die zijn land verliet om te reizen, studeren of werken, kan zich vervolgens in
een situatie bevinden waardoor hij een risico loopt bij terugkeer, omdat de omstandigheden
in het land van herkomst tijdens zijn afwezigheid gewijzigd zijn, de zogenaamde
vluchteling ‘sur place’. Terugkomend op het aangehaalde voorbeeld zou een diplomaat
die onder het Irakese Saddam-regime in België verbleef een risico kunnen lopen bij
terugkeer na de machtswissel.
Een andere reden waarom iemand vluchteling ‘sur place’ kan worden kan te wijten zijn
aan zijn eigen gedrag buiten het land van herkomst: bijvoorbeeld iemand sluit zich in
het gastland aan bij een oppositiepartij of bekeert zich tot een andere godsdienst. De
beoordeling van de geloofwaardigheid van het gewraakte gedrag en de bekendheid ervan
bij de autoriteiten in het land van herkomst zijn dan doorslaggevend voor de vraag
of iemand vluchteling is 8 .
Ook wanneer de omstandigheden in het land van herkomst over het algemeen zijn veranderd
op zo’n wijze dat de status van vluchteling en asiel niet langer noodzakelijk zouden
zijn, kunnen er voor individuele asielzoekers specifieke omstandigheden bestaan
die voortdurende internationale bescherming kunnen rechtvaardigen.
Een asielzoeker kan ook “dwingende redenen, voortvloeiende uit vroegere vervolging”
inroepen om te weigeren beroep te doen op de bescherming van de autoriteiten van
zijn land van herkomst 9 . Deze uitzondering is bedoeld om afwijzing van asiel en vluchtelingenstatus
op grond van de veranderde situatie in het land van herkomst te vermijden
omdat de vluchteling of zijn familieleden gruwelijke vormen van vervolging hebben
ondergaan waardoor er van hen niet kan worden verwacht dat ze naar het land van
herkomst terugkeren.
Er is dan, met andere woorden, geen vrees voor vervolging in de toekomst vereist, omdat
de vervolging in het verleden zodanig ernstig was waardoor deze ondergane vervolging
al als voldoende grond voor bescherming wordt beschouwd.
Het gaat hier bijvoorbeeld om “ex-gevangenen (van een gevangenenkamp of gewone
gevangenis), overlevenden of getuigen van geweld tegen familieleden, met inbegrip van
seksueel geweld, en ernstig getraumatiseerde personen.
8 Vertaald uit Guidelines on International Protection: Cessation of Refugee Status under Article 1C(5) and
(6) of the 1951 Convention relating to the Status of Refugees (the « Ceased Circumstances » Clauses), 10
februari 2003.
9 Naar analogie met het artikel 1C(5) en (6) die een uitzondering bevat op de bepalingen betreffende
beëindiging van de hoedanigheid van vluchteling.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 49

In dit opzicht moet ook aan kinderen speciale aandacht worden geschonken, aangezien
zij dikwijls “dwingende redenen” zouden kunnen inroepen om te weigeren naar hun
land van herkomst terug te keren.
b Waar doet het risico zich voor (plaats)?
Tijdens de beoordeling van de asielaanvraag moet men uitgebreid aandacht besteden
aan de identiteit van de asielzoeker (naam, geboortedatum, nationaliteit(en), etnische
groep, plaats in het land van herkomst waar de asielzoeker het belangrijkste deel van zijn
leven heeft doorgebracht) en aan de documenten die identiteit en nationaliteit staven.
Het moet immers vaststaan dat de asielzoeker geen bescherming kan krijgen van de autoriteiten
van het land van zijn nationaliteit(en).
Een begrip dat men in deze context vaak gebruikt, is het alternatief van interne vlucht
of vestiging.
Zo kan het gebeuren dat de gegronde vrees voor vervolging wordt aanvaard voor een
bepaald deel van het land van herkomst, maar dat men meteen stelt dat er in een andere
streek van datzelfde land een vluchtalternatief of vestigingsalternatief voor handen was,
zodat de vluchtelingenstatus toch niet wordt toegekend.
De Belgische asielinstanties roepen het intern vluchtalternatief vaak in.
De volgende vragen moeten een antwoord krijgen in het onderzoek naar de plaats waar
het risico zich voordoet:
Bestaat er ergens in het land van herkomst de mogelijkheid om een bescherming te krijgen
die het risico uitsluit om te worden vervolgd of blootgesteld aan een ernstig nadeel?
Was die plaats praktisch, legaal en veilig toegankelijk? Beschikte de asielzoeker over een
werkelijk intern toevluchtsoord? Was de vervolger de Staat, een privé persoon of groep?
Tot waar reikte het gezag van de vervolger? Was het redelijk om van de asielzoeker te
vergen dat hij zich daar vestigde? Wat waren de persoonlijke omstandigheden? Is de
veiligheid en zekerheid duurzaam? Is het respect voor de mensenrechten gewaarborgd?
Kan de asielzoeker economisch overleven?
De vragen beperken zich niet tot het onderzoek of de asielzoeker de vlucht, ten allen
prijzen, had kunnen vermijden. De beoordeling is ruimer. Was de interne oplossing een
werkelijk toevluchtsoord waar er afdoende bescherming was tegen de vervolging en andere
risico’s en waar de lokale omstandigheden overeenstemden met de fundamentele
rechten van de mens zoals vastgelegd in internationale verdragen?
Als de vervolger de staat was, is een intern vluchtalternatief binnen de landsgrenzen
uitgesloten. Het intern vluchtalternatief is niet absoluut. Opdat men niet in aanmerking
zou komen voor de vluchtelingenstatus, volstaat het niet dat er ergens een plaats is waar
de overheid bescherming had kunnen bieden. Het alternatief moet praktisch mogelijk
en toegankelijk zijn. Men moet redelijkerwijze van de asielzoeker kunnen verwachten
dat hij er zich vestigt. De asielzoeker die kan aantonen dat het in zijn specifieke situatie
onmogelijk zou zijn in een bepaald deel van het herkomstland opnieuw een bestaan op
50 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

te bouwen, kan geen intern vluchtalternatief worden tegengeworpen. De individuele
en concrete situatie van de asielzoeker speelt hier een belangrijke rol: Wat is het opleidingsniveau?
Wat is de gezinssituatie? Waaruit bestaat het sociale netwerk? Kan men
terugvallen op naasten indien men verhuist? enz.
Volgens de UNHCR-richtlijn van 23 juli 2003 over het intern vlucht- en vestigingsalternatief
(zie literatuurlijst) rust de bewijslast in dit geval op de asielinstanties, m.a.w. indien
de asielinstanties beweren dat een asielzoeker een intern vluchtalternatief had in zijn
land van herkomst, moeten zij daarvan bewijzen aanbrengen. Het is niet de asielzoeker
die moet bewijzen dat hij geen intern vluchtalternatief in zijn land van herkomst had,
maar hij moet wel de bewijzen van de asielinstanties proberen te weerleggen.
Men kan de vluchtelingendefinitie eveneens op staatlozen toepassen. Voor hen is het
referentiekader het land van gewoonlijk verblijf (zie verder).
Wat als iemand voor zijn aankomst in België nog in een ander land dan het land waarvan
hij de nationaliteit heeft, verbleven heeft?
Artikel 52 van de Vreemdelingenwet voorzag in de mogelijkheid om een vluchteling niet
te erkennen wanneer er een verblijf van meer dan drie maanden was in een derde land
en men dit verlaten heeft zonder vrees voor vervolging en zonder dat er een reëel risico
was op ernstige schade in de zin van de subsidiaire beschermingsstatus. Deze bepaling
werd door de Programmawet van 22/12/2008 uit de Vreemdelingenwet gehaald omdat
het strijdig was met de artikelen 25-27 van de ‘Procedurerichtlijn’ 10 .
c Wat is de risicograad?
De vrees van de asielzoeker moet als gegrond worden beschouwd indien hij redelijkerwijze
kan staven dat zijn verder verblijf in zijn land van herkomst ondraaglijk is geworden
omwille van de redenen opgesomd in de vluchtelingendefinitie, of dat zijn verblijf daar
ondraaglijk zou zijn omwille van dezelfde redenen indien hij teruggestuurd zou worden
naar zijn land 11 .
10 Richtlijn 2005/85/EG van de Raad van 1 december 2005 betreffende minimumnormen voor de
proce¬dures in de lidstaten voor de toekenning of intrekking van de vluchtelingenstatus.
11 §42 UNHCR Handboek.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 51

A.2.2 Is er sprake van vervolging?
Het begrip vervolging wordt niet expliciet omschreven in de vluchtelingendefinitie, maar
wel in de Belgische wet. Artikel 48/3 van de Vreemdelingenwet bepaalt dat daden van
vervolging in de zin van artikel 1A van het Verdrag van Genève:
a) ofwel zo ernstig van aard moeten zijn of zo vaak moeten voorkomen dat zij
een schending vormen van de grondrechten van de mens, met name de rechten
ten aanzien waarvan geen afwijking mogelijk is uit hoofde van artikel 15.2 van
het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden
(EVRM) 12 ;
b) ofwel een samenstel moeten zijn van verschillende maatregelen, waaronder
mensenrechtenschendingen, die voldoende ernstig zijn om iemand op een
soortgelijke wijze te treffen als omschreven in a).
Het verbod op terugkeer, het zgn. non-refoulement beginsel, in geval van gevaar voor
vrijheid of leven verwoord in artikel 33 van het Verdrag geeft een indicatie van de aard
van de vervolging. Het moet gaan om daden die het leven of de vrijheid van betrokkene
aantasten 13 .
Het UNHCR Handboek houdt voor dat ernstige schendingen van mensenrechten vervolging
uitmaken. Ook de Belgische asielinstanties nemen deze zienswijze aan. Mensenrechtenschendingen
kunnen velerlei vormen aannemen en het is moeilijk om een gradatie
te maken in de mensenrechten.
Een voorbeeld maakt dit duidelijk. Iedereen zal aanvaarden dat een directe (éénmalige)
aantasting van het recht op leven of individuele vrijheid vervolging uitmaakt. De aantasting
van het recht op arbeid zal misschien minder duidelijk met vervolging worden
geassocieerd. Nochtans kan een systematische discriminatie op de arbeidsmarkt vervolging
uitmaken en ertoe leiden dat het recht op leven en de individuele vrijheid evenzeer
worden aangetast. We denken bijvoorbeeld aan de situatie van alleenstaande vrouwen
in Afghanistan ten tijde van de Taliban. Deze vrouwen konden nauwelijks overleven omwille
van het verbod op vrouwenarbeid.
Om te kunnen spreken van vervolging moet het dus gaan om een inbreuk, nadeel, schade,
schending van een mensenrecht dat fysisch, moreel of economisch kan zijn. Het werkelijke
nadeel, of zoals het wordt ervaren, moet voldoende ernstig zijn om het gelijk te
kunnen stellen aan vervolging.
Deze tweede kernvraag (Is er sprake van vervolging?) kan verder begrepen worden aan
de hand van volgende vier subvragen: Wat is de aard van de vervolging? (a), Wie is het
slachtoffer? (b), Wie is de auteur? (c) en Wat is de reden van de vervolging? (d)
12 Artikel 15 gaat over mogelijke afwijkingen op de bepalingen in het EVRM in oorlogstijd. Geen afwijkingen
zijn echter toegestaan op artikelen 2 (recht op leven), 3 (verbod op foltering en onmenselijke of
vernederende behandeling of bestraffing), 4,1° (verbod op slavernij) en 7 (geen straf zonder wet).
13 § 51 UNHCR Handboek.
52 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

a Wat is de aard van de vervolging?
Volgens artikel 48/3 van de Vreemdelingenwet kan vervolging onder meer onderstaande
vormen aannemen:
a) daden van lichamelijk of geestelijk geweld, inclusief seksueel geweld;
b) wettelijke, administratieve, politionele en/of gerechtelijke maatregelen die
op zichzelf discriminerend zijn of op discriminerende wijzen worden uitgevoerd;
c) onevenredige of discriminerende vervolging of bestraffing;
d) ontneming van de toegang tot rechtsmiddelen, waardoor een onevenredig
zware of discriminerende straf wordt opgelegd;
e) vervolging of bestraffing wegens de weigering militaire dienst te vervullen,
in het bijzonder tijdens een conflict wanneer het vervullen van militaire dienst
strafbare feiten of handelingen inhoudt die onder de uitsluitingsgronden van
artikel 55/2,§1, vallen;
f) daden van genderspecifieke of kindspecifieke aard (zie verder p. 133 e.v.).
Meer in het algemeen zijn volgende zaken van belang voor de beoordeling van de aard
van de vervolging:
Evenredigheid
Net als bij de beoordeling van een mensenrechtenschending, moet men bij de beoordeling
van de vervolging steeds nagaan of er een evenredigheid is tussen doel en middel.
Indien de overheid bijvoorbeeld de geboorten wil beperken (kan een legitiem doel
zijn), dan is gedwongen sterilisatie een middel dat niet evenredig is. Indien een overheid
deserteurs zware strafrechtelijke straffen oplegt zonder mogelijkheid tot alternatieve
dienst, dan is dat een onevenredig middel.
Discriminatie
Discriminatie staat niet automatisch gelijk aan vervolging 14 . Discriminatie wordt pas vervolging
als het een ernstig nadeel berokkent aan de geviseerde: bijvoorbeeld ernstige
beperkingen om een beroep uit te oefenen, om zijn godsdienst te belijden of om toegang
te krijgen tot onderwijs.
Discriminaties die op zich geen ernstig nadeel berokkenen kunnen toch een vrees voor
vervolging veroorzaken indien de betrokkene een algemeen gevoel van onzekerheid
omtrent zijn leven heeft.
De discriminatie moet beoordeeld worden in het licht van de algemene en persoonlijke
situatie. Wat is de houding van de autoriteiten van het land? Op welk vlak werd de asielzoeker
reeds gediscrimineerd?
14 § 54-55 Handboek UNHCR.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 53

Strafvervolging versus vervolging
Een persoon die het land van herkomst ontvlucht om zich te onttrekken aan een rechterlijke
beslissing is in principe geen vluchteling 15 . Toch moet enige voorzichtigheid aan de
dag worden gelegd. Er moet steeds nagegaan worden of de strafwet en de toepassing
ervan geen deel uitmaken van een vervolging om redenen voorzien in de Vluchtelingendefinitie.
Zo zal een bestraffing gelijk staan aan vervolging indien de bestraffing onevenredig
is omwille van één van de vijf gronden van de vluchtelingendefinitie of indien
de strafvervolging werd ingesteld omwille van één van de vijf gronden. Bijvoorbeeld
verspreiding van politieke pamfletten door de oppositie verbieden en strafbaar stellen of
bestraffing wegens het niet toegestane verstrekken van godsdienstonderricht.
Indien een strafwet een inbreuk maakt op internationaalrechterlijk erkende en beschermde
mensenrechten kan er sprake zijn van vervolging. De beoordelende asielinstantie zal
de strafwet en de toepassing ervan door een bepaald land moeten toetsen aan de internationale
mensenrechtenverdragen.
Dienstweigering en desertie versus vervolging
Dienstweigering en desertie zijn specifieke gevallen van het niet naleven van de nationale
wetgeving waarop vaak een bestraffing is voorzien.
Dienst weigeren of deserteren leidt niet automatisch tot vervolging. Men is niet automatisch
vluchteling omdat men geen dienst wil doen. Men kan het wel worden indien er
specifieke redenen zijn die ertoe leiden die dienst te weigeren rekening houdend met de
gronden opgesomd in de vluchtelingendefinitie.
Dienstweigering en desertie gebaseerd op religieuze overwegingen voor zover de oprechte
geloofsovertuiging duidelijk blijkt en voor zover men kan aantonen dat de autoriteiten
geen rekening houden met deze overtuiging kan aanleiding geven tot erkenning
als vluchteling. In dit kader wordt vastgesteld dat steeds meer Staten gewetensbezwaren
aanvaarden en alternatieve diensten voorzien. Indien er in het land van herkomst geen
alternatieve dienst bestaat, kan een behandelende Staat daar rekening mee houden bij
de toekenning van het statuut van vluchteling. Uiteraard zullen de bezwaren die de asielzoeker
opwerpt onderzocht worden rekening houdend met de persoonlijkheid en het
verleden van de asielzoeker 16 .
De weigering om deel te nemen aan militaire acties zal enkel tot erkenning als vluchteling
kunnen leiden indien de militaire actie veroordeeld is door de internationale gemeenschap
17 .
Strafvervolging wegens dienstweigering en desertie zal ook vervolging uitmaken indien
aangetoond wordt dat men strafvervolging riskeert die niet evenredig is met de normale
15 § 56-60 Handboek UNHCR.
16 § 167-174 Handboek UNHCR.
17 Zie artikel 48/3,e) Vreemdelingenwet.
54 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

estraffing van dienstweigering of desertie omwille van één van de vervolgingsgronden
in de vluchtelingendefinitie 18 .
b Wie is het slachtoffer?
Slachtoffer is degene die de vervolging vreest.
Is de vervolging gericht op deze specifieke asielzoeker? Hoewel de vluchtelingendefinitie
niet uitdrukkelijk vermeldt dat er sprake moet zijn van een individuele vervolging wordt
dit doorgaans zo geïnterpreteerd aangezien de vluchtelingendefinitie uitdrukkelijk verwijst
naar elke persoon die gegronde vrees voor vervolging heeft.
De vrees voor vervolging koppelen aan de persoon heeft een aantal belangrijke gevolgen.
Iemand die zich beroept op de vluchtelingendefinitie zal moeten aannemelijk maken
dat de vervolging een specifieke inbreuk is op zijn mensenrechten. Dit betekent
dat personen die veralgemeend geweld of een oorlogssituatie ontvluchten die iedereen
zonder onderscheid treft en die de reden van hun vlucht niet kunnen individualiseren en
linken aan één van de vijf criteria geen bescherming genieten onder het Vluchtelingenverdrag.
Ze kunnen eventueel wel onder de toepassing van de subsidiaire bescherming
vallen (zie verder).
Let op! Ga er niet meteen vanuit gaat dat iedere persoon die een veralgemeende geweldsituatie
ontvlucht geen vluchteling onder het Verdrag kan zijn. Ook in dergelijke
situaties kunnen bepaalde personen hun vrees voor vervolging zonder meer linken aan
één van de vijf gronden van het Verdrag (bijvoorbeeld ze worden vervolgd als politieke
tegenstander tegen de achtergrond van een gewapend conflict).
Bovendien is het mogelijk dat ieder lid van een bepaalde groep, juist omdat men tot die
groep of die etnie behoort, individueel de vrees voor vervolging kan aannemelijk maken.
Dit was bijvoorbeeld het geval met de etnische Tsjetsjenen tijdens de burgeroorlogen
tegen Rusland. Personen die tot deze etnische groep behoorden en Tsjetsjenië ontvluchtten
vielen meestal onder de vluchtelingendefinitie. Het feit dat men in heel wat landen
de toevlucht nam tot statuten van “tijdelijke bescherming”, en niet de vluchtelingenstatus
toekende, was een politieke beslissing. Let op dat je uit dit soort beleidsbeslissingen
niet verkeerdelijk afleidt dat het niet om vluchtelingen onder het Verdrag zou gaan.
c Wie is de auteur?
Vervolging brengt men meestal in verband met acties waarvoor de overheden van een
land verantwoordelijk zijn. De vervolging door de overheid van het land van herkomst
zal in aanmerking komen als vervolging in de zin van de vluchtelingendefinitie. In die
omstandigheden kan immers van bescherming door de overheid geen sprake zijn. Men
moet de feitelijke houding van de overheid onderzoeken. Probeer ervoor te zorgen dat
18 Voorbeeld c) in de wet.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 55

dit punt zo grondig mogelijk wordt gedocumenteerd. Dit kan door herkomstlandenrapporten,
krantenberichten over het optreden van de overheid, vonnissen, enz.
Vervolging kan ook uitgaan van privé-personen of groepen van de bevolking, zoals opstandelingen,
gewapende krijgsheren en racistische groeperingen. Om in aanmerking te
komen voor bescherming onder het Verdrag volstaat het dat de overheid geen bescherming
kan of wil bieden.
De bescherming die de overheid biedt moet daadwerkelijk zijn. Het moet gaan om “redelijke
maatregelen tot voorkoming van vervolging, onder andere door de instelling van een
doeltreffend juridisch systeem voor de opsporing, gerechtelijke vervolging en bestraffing
van handelingen die vervolging vormen, en wanneer de asielzoeker toegang tot een dergelijke
bescherming heeft”.
De bewijslast ligt bij de asielzoeker. Het CGVS vraagt of een klacht bij de nationale overheid
ingediend werd. Als dat niet het geval is, moet de asielzoeker aantonen dat een
klacht nutteloos zou geweest zijn, bijvoorbeeld omdat de gerechtelijke instanties partijdig
zijn.
d Wat is de reden van de vervolging?
Men moet de vervolging kunnen linken aan één van de vijf gronden: ras, godsdienst,
nationaliteit, politieke overtuiging of een bepaalde sociale groep. Het kan dat een
persoon een gegronde vrees koestert voor een reële vervolging, maar indien die vervolging
niet kan worden teruggebracht tot één van de vijf criteria is het Verdrag niet van
toepassing.
De vijf criteria stellen dus een beperking aan de bescherming tegen vervolging, geboden
door het Verdrag. De subsidiaire bescherming laat echter toe ook mensen te beschermen
die vrees voor vervolging inroepen die niet kunnen worden gekoppeld aan één van de
vijf criteria. Desalniettemin bestrijken deze vijf criteria een zeer uitgebreid gamma aan
mogelijke redenen voor vervolging. Bovendien vindt het verband niet altijd zijn oorzaak
in de vervolgde persoon zelf. Het volstaat dat de vervolger één van de gronden van
toepassing acht op de vervolgde. Er wordt bijvoorbeeld iemand een bepaalde politieke
overtuiging toegedicht door de (vervolgende) overheid. Zo kan soms iemand worden
geviseerd omdat hij een bepaalde godsdienst belijdt en omdat de overheid dit als een
politiek statement aanziet.
Je zal het vluchtverhaal telkens moeten beoordelen aan de hand van één van de criteria
of van een samenspel van meerdere criteria.
De Belgische wet 19 geeft aan wat kan worden verstaan onder de verschillende criteria.
We geven aan de hand van deze bepalingen een aantal voorbeelden, op het gevaar af
een beperkende interpretatie naar voor te schuiven. Beschouw deze voorbeelden louter
als illustratie. Voorbeelden zijn hoe dan ook altijd gedateerd. Beoordeel ieder vlucht-
19 Artikel 48/3,§ 4 Vreemdelingenwet.
56 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

verhaal op de eigen merites. Vermijd om, naar analogie met een of ander voorbeeld, te
snel conclusies te trekken over het al dan niet van toepassing zijn van de criteria. Besteed
bijzondere aandacht aan de asielaanvragen van minderjarigen en vrouwen, voor wie de
toepassing van de vluchtelingendefinitie soms een ruimere interpretatie vergt. Bedenk
ook dat het vluchtelingenrecht en de interpretatie van de vluchtelingendefinitie voortdurend
evolueren en zich aanpassen aan de noden van veranderende tijden. In de adressenlijst
vind je de verwijzing naar de website van de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen
waarop je heel wat rechtspraak kan raadplegen. Op de rechtspraakdatabank van VMC
vind je ook heel wat rechtspraak.
Ras - etnie
Dit begrip moet worden geïnterpreteerd in de ruime betekenis van het woord.
Het begrip ‘ras’ bevat onder meer de aspecten huiskleur, maar ook afkomst of het behoren
tot een bepaalde etnische groep 20 .
Etniciteit verwijst naar erfelijke en cultuuraspecten die worden gedeeld door een groep.
Het gaat vaak, maar niet noodzakelijk, om een minderheid binnen een grotere bevolkingsgroep
die om deze reden wordt geviseerd. Men beschouwt rassenvervolging als
een ernstige mensenrechtenschending.
Voorbeeld: Zwarten in Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid.
Godsdienst
Universele en Europese mensenrechtenverdragen stellen dat ieder mens recht heeft op
vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst. Het begrip godsdienst omvat zowel theistische,
niet-theïstische als atheïstische geloofsovertuigingen. Vervolging op grond van
godsdienst kan bijvoorbeeld worden afgeleid uit het verbod op een bepaald kerkgenootschap
of verbod lid te zijn van een religieuze gemeenschap, om het geloof te belijden
(privé en openbaar), op godsdienstig onderwijs of ernstige discriminatoire maatregelen
21 .
Bij vervolging op grond van godsdienst zijn twee zaken belangrijk bij het onderzoek:
¬ Loopt men een risico voor vervolging indien men geïdentificeerd wordt als
belijder van die godsdienst?
¬ Loopt men een risico voor vervolging van zodra men conform zijn geloofsovertuiging
wenst te leven?
Voorbeeld: Christenen in Iran.
20 Artikel 48/3, § 4.
21 De richtlijn van UNHCR betreffende de asielaanvragen die gebaseerd zijn op godsdienst onder Artikel
1A(2) van het Vluchtelingenverdrag (richtlijn van 28 april 2004) geeft meer details over hoe deze vervolgingsgrond
zou moeten worden geïnterpreteerd en toegepast. Zie ook de rechtspraak van het EHRM in
verband met artikel 9 EVRM (vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst).
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 57

Nationaliteit
Het begrip nationaliteit is niet beperkt tot staatsburgerschap of het ontbreken daarvan,
maar omvat onder meer ook het behoren tot een groep die wordt bepaald door zijn
culturele, etnische of linguïstische identiteit, door een gemeenschappelijk geografische
of politieke oorsprong of door verwantschap met de bevolking van een andere staat 22 .
Voorbeeld: Bosnische moslims en Kosovaarse Albanezen in de jaren 1990.
Politieke overtuiging
Een persoon die er een afwijkende politieke mening op nahoudt dan de heersende kan
daardoor in veel landen het slachtoffer worden van vervolging. De meest duidelijke situatie
is die waarin men een politieke mening heeft, die openbaar heeft gemaakt en waarbij
de overheid op de hoogte is van die mening. Anderzijds kan ook een niet geopenbaarde
politieke mening aanleiding geven tot erkenning van de vluchtelingenstatus, indien
het veruitwendigen van de politieke mening automatisch tot vervolging zou leiden. Ook
personen, zoals bijvoorbeeld familieleden, die worden geassocieerd met politieke activisten
kunnen vervolging vrezen zonder dat zij daarom die politieke overtuiging moeten
delen.
Het begrip politieke overtuiging houdt volgens de wet onder meer in dat de betrokkene
een opvatting, gedachte of mening heeft betreffende een aangelegenheid die verband
houdt met de in de wet bepaalde actoren van vervolging (de staat, maar ook partijen,
organisaties en zelfs niet-overheidsactoren) en hun beleid of methoden, ongeacht of de
asielzoeker zich in zijn handelen door deze opvatting, gedachte of mening heeft laten
leiden.
Voorbeeld: politiek actieve Koerden uit Turkije.
Sociale groep 23
Een groep wordt volgens de wet geacht een ‘sociale groep’ te zijn als onder meer:
¬ leden van de groep een aangeboren kenmerk vertonen of een gemeenschappelijke
achtergrond hebben die niet gewijzigd kan worden, of een kenmerk
of geloof delen dat voor de identiteit of de morele integriteit dermate fundamenteel
is, dat van de betrokkenen niet mag worden geëist dat zij dit opgeven,
EN
22 Artikel 48/3, § 4, c).
23 In de richtlijn van het UNHCR betreffende “behoren tot een bepaalde sociale groep” onder Artikel
1A(2) van het Vluchtelingenverdrag (richtlijn van 7 mei 2002) (zie literatuurlijst) wordt een bepaalde sociale
groep omschreven als “een groep van personen die een gemeenschappelijk kenmerk delen anders dan het
risico om vervolgd te worden, of die als groep worden waargenomen door de gemeenschap. Dit kenmerk
zal vaak zijn aangeboren, onveranderlijk, of overigens fundamenteel voor de identiteit, het bewustzijn of
de uitoefening van de mensenrechten.
58 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ de groep in het betrokken land een eigen identiteit heeft omdat zij in haar
directe omgeving als afwijkend wordt beschouwd.
Het begrip sociale groep is een bijzonder ruim op te vatten vervolgingsgrond die de nodige
flexibiliteit toelaat in verschillende en evoluerende maatschappelijke contexten.
Voorbeelden:
¬ Vrouwen die een wrede of onmenselijke behandeling zouden ondergaan omdat
ze de sociale zeden van de gemeenschap waarin zij leven hebben overtreden
24 , bijvoorbeeld een op overspel betrapte vrouw.
¬ Homoseksuelen in landen waar homoseksualiteit leidt tot een effectieve
strafvervolging of ernstige discriminatie, bijvoorbeeld in streng islamitische
landen.
¬ Onbesneden meisjes in Guinée.
A.2.3 Wat zijn de bewijzen van het risico en van de vervolging?
Wat betreft de bewijzen van de vervolging en van het risico bij terugkeer, onderzoeken
we volgende elementen: de bewijslast en de bewijsmiddelen.
a Moeten het risico en de vervolging bewezen worden?
De asielzoeker heeft de plicht de waarheid te vertellen en moet alle elementen in een
geloofwaardige en samenhangende verklaring naar voor brengen, vrij van fundamentele
tegenstrijdigheden. De bewijslast rust in beginsel op de asielzoeker 25 . De bewijslast gaat
niet zo ver dat de asielzoeker moet aantonen dat de gevreesde vervolging ook effectief
zal plaatsvinden. Het bestaan van objectieve feiten die bewijzen dat er aanleiding is tot
de redelijkerwijze te verwachten vervolging volstaat.
In veel gevallen zal het voor de asielzoeker echter onmogelijk zijn om bewijzen van de
feiten te leveren.
In de praktijk wordt de bewijslast, die aanvankelijk op de asielzoeker rust, verschoven
naar een “gedeelde bewijslast”: door de asielzoeker en de beoordelende instantie in die
zin dat de beoordelende instantie de pertinente feiten helpt vast te stellen en te evalueren
op basis van de informatie waarover de beoordelende instantie beschikt. De behandelende
instantie moet de verklaring vergelijken met algemeen beschikbare informatie
en natrekken waar nodig.
Het CGVS onderzoekt de informatie door beroep te doen op hun informatiedienst (CE-
DOCA). Die maakt algemene landenrapporten en stelt richtlijnen op door informatie te
verzamelen bij Belgische ambassades, herkomstlandenrapporten van internationale or-
24 Zie Excom Conclusie nr 39 (1985) (k).
25 UNHCR Handboek §196.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 59

ganisaties en NGO’s, door zelf missies uit te sturen of door met experten in de landen van
herkomst samen te werken. De rapporten en richtlijnen van CEDOCA zijn niet openbaar.
Het administratief dossier bevat af en toe stukken uit CEDOCA-rapporten.
Men kan vaststellen dat er in de Belgische asielprocedure meer dan een gelijk verdeelde
bewijslast op de schouders van de asielzoeker rust. De asielzoeker lijkt een eerder zware
bewijslast te hebben.
Een asielzoeker doet er dan ook goed aan zo snel mogelijk alle bewijsmiddelen over te
maken.
Bij de materiële onmogelijkheid om de feiten te bewijzen volstaan de eigen verklaringen
van de asielzoeker voor zover die samenhangend en geloofwaardig zijn. In dit geval kent
men het voordeel van de twijfel toe aan de asielzoeker 26 .
Men moet er wel rekening mee houden dat de asielzoeker zich misschien niet alle feitelijke
details kan herinneren of die niet nauwgezet kan verhalen of dat hij feiten kan verwarren.
Het is mogelijk dat een asielzoeker omwille van de traumatische ervaringen die
hij heeft meegemaakt, hij niet vrijuit durft of kan spreken of dat omwille van de verlopen
tijd of de intensiteit van de gebeurtenissen, hij vaag of onnauwkeurig is bij het geven van
data, plaatsen en andere details. Bij de uiteindelijke beoordeling van de geloofwaardigheid
moet men rekening houden met de onmogelijkheid om zich alle gegevens of minder
belangrijke gegevens te herinneren of die weer te geven. Minder belangrijke tegenstrijdigheden,
onbelangrijke vaagheden of onjuiste verklaringen die niet van wezenlijk
belang zijn, zouden niet mogen worden gebruikt als beslissende factoren. 27
Voor zover de verklaringen samenhangend en geloofwaardig zijn, wordt in geval van
twijfel het voordeel van de twijfel aan de asielzoeker gegund.
b Met welke bewijzen kan men het risico en de vervolging aantonen?
Waar mogelijk kan de asielzoeker zijn verklaringen aanvullen met (bij voorkeur originele)
materiële bewijsstukken. Materiële bewijsmiddelen kunnen bestaan uit: paspoort
en reisdocumenten , officiële documenten, een vonnis van een rechtbank, een aanhoudingsmandaat,
krantenartikels, landeninformatie (zie hieronder pagina 61) waar relevante
informatie voor de asielzoeker in staat, schriftelijke en mondelinge getuigenissen,
een attest van een advocaat of van een mensenrechtenorganisatie.
Het kan relevant zijn om bewijzen voor te leggen van problemen die anderen (familieleden
of personen met een gelijkaardig profiel) hebben gehad.
Dit geldt ook voor gegevens van familieleden (en anderen met gelijkaardig profiel) die in
België of elders de vluchtelingenstatus of subsidiaire bescherming hebben gekregen.
26 UNHCR Handboek § 203-204.
27 Richtlijn van UNHCR “Note on Burden and Standard of Proof in Refugee Claims”, 16 december 1998.
60 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

A.3 Uitsluitingsgronden
In het Vluchtelingenverdrag zijn een aantal uitsluitingsgronden voorzien 28 .
Artikel 1F van het Vluchtelingenverdrag stelt dat de vluchtelingenstatus niet toegekend
wordt aan personen die:
¬ zich schuldig hebben gemaakt aan misdrijven tegen de menselijkheid;
¬ een ernstig niet-politiek misdrijf hebben gepleegd;
¬ zich schuldig hebben gemaakt aan handelingen in strijd met de doelstellingen
van de Verenigde Naties (VN).
Aanzetten tot of anderszins deelnemen aan deze misdrijven of daden volstaat om iemand
uit te sluiten.
Misdaden tegen de menselijkheid worden gedefinieerd in artikel 7 van het Statuut van
het Internationaal Strafhof 29 .
Het gaat om volgende handelingen, op voorwaarde dat ze gepleegd werden in het kader
van een algemene of systematische aanslag op de burgerbevolking: moord, uitroeiing,
slavernij, deportatie, gevangenneming, foltering, verkrachting of seksueel geweld,
groepsvervolging, gedwongen ‘verdwijning’, misdaden van apartheid en andere onmenselijke
behandeling.
Het kan voldoende zijn dat er ‘ernstige redenen zijn om te vermoeden dat’ de kandidaatvluchteling
betrokken was bij deze misdrijven.
Als iemand een functie bekleedde binnen een organisatie die zich schuldig maakte aan
dergelijke misdrijven, hoeft dat geen voldoende betrokkenheid te betekenen.
A.4 Herkomstlandeninformatie
Via het internet is het mogelijk de landenrapporten van de overheden van andere Europese
landen of van internationale organisaties en NGO’s te raadplegen via www.unhcr.
org of www.refworld.org of www.ecoi.net. Je kan ook contact opnemen met de dienst
Planet Search van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.
Via een zeer gespecialiseerde databank kan Planetsearch gedetailleerde informatie geven
over gebeurtenissen, data, plaatsen, partijen, groeperingen, instellingen, wetgeving
opzoeken, en dit tot zeer ver terug in de tijd.
Ook meer algemene informatie over het verloop van een conflict, etnische spanningen,
religieuze vervolgingen, enz. kan op vraag worden verkregen.
28 Artikel 1 D, E en F.
29 Statuut van Rome inzake het Internationaal Strafhof van 17 juli 1998, goedgekeurd bij Wet van 25 mei
2000 (B.S. 7 oktober 2003)
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 61

Je betaalt een jaarabonnement voor een onbeperkt aantal vragen of per opdracht. Voor
meer info: zie www.vluchtelingenwerk.be.
Je kan ook zelf aan de slag om relevante landeninfo te verzamelen. Er zijn zeer gebruiksvriendelijke
websites waaronder www.ecoi.net en www.refworld.org.
ECOI.net staat voor European Country of Origin Information Network en wordt gecoördineerd
door ACCORD (Austrian Centre for Country of Origin and Asylum Researchand
Documentation). Zij publiceren actuele en publiekelijk beschikbare COI, met een focus op
bruikbare informatie bij asielprocedures en aanvragen tot internationale bescherming.
Je vindt er rapporten van NGO’s, overheden en internatonale organisaties, nieuwsberichten,
geografische kaarten en nationale wetgevingen. De meeste documenten zijn in het
Engels, maar sommige zijn ook beschikbaar in het Frans en het Duits.
Refworld, onder het beheer van UNHCR, bevat een enorme verzameling van rapporten
m.b.t. situaties in herkomstlanden en het internationaal en nationaal juridisch kader, alsook
beleidsdocumenten en standpunten. De geselecteerde informatie is een compilatie
van documenten afkomstig van UNHCR’S mondiaal netwerk van field offices, overheden,
internationale, regionale en niet-gouvernementele organisaties, academische instellingen
en gerechtelijke organismen.
A.5 Informatie voor de asielzoeker
In bijgevoegde kaderstuk vind je een model van beknopte uiteenzetting van het Vluchtelingenverdrag
zoals je die aan de asielzoeker zou kunnen overbrengen.
Vluchtelingendefinitie:
“Elke persoon die uit gegronde vrees voor vervolging wegens zijn ras, godsdienst,
nationaliteit, het behoren tot een sociale groep of zijn politieke overtuiging,
zich bevindt buiten het land waarvan hij de nationaliteit bezit, en die de
bescherming van dit land niet kan of, uit hoofde van bovenbedoelde vrees, niet
wil inroepen, of die, indien hij geen nationaliteit bezit en verblijft buiten het
land waar hij vroeger zijn gewone verblijfplaats had, daarheen niet kan of, uit
hoofde van bovenbedoelde vrees, niet wil terugkeren.”
De begeleider kan de vluchtelingendefinitie uitleggen door stil te staan bij een
aantal elementen hieruit.
De vrees van de asielzoeker moet als gegrond worden beschouwd wanneer
hij redelijkerwijze kan staven dat zijn verder verblijf in zijn land van herkomst
voor hem ondraaglijk is geworden omwille van de redenen opgesomd
in de vluchtelingendefinitie, of dat zijn verblijf daar omwille van dezelfde redenen
ondraaglijk zou zijn indien hij naar zijn land teruggestuurd wordt.
62 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Gegronde vrees
De vrees moet steunen op objectieve elementen en moet kunnen worden gerelateerd
aan de algemene situatie in het land van herkomst. De vrees verwijst
ook naar een subjectieve emotie waarbij rekening wordt gehouden met de persoonlijkheid
van de asielzoeker en de wijze waarop die omgaat met het risico
in het land van herkomst. De vrees wordt beoordeeld op het ogenblik van de
behandeling van de asielaanvraag. De vrees moet actueel zijn ten tijde van de
beoordeling.
Vervolging
Vervolging kan omschreven worden als een inbreuk op iemands mensenrechten
(fysisch, moreel of economisch) die voldoende ernstig en die niet te rechtvaardigen
is. Discriminatie op zich is geen vervolging. Een opeenhoping van discriminatoire
maatregelen kan wel een vervolging vormen. Strafvervolging staat
niet gelijk aan vervolging, tenzij de strafvervolging onevenwichtig zwaar is.
Vervolgingsgronden: ras, godsdienst, nationaliteit, sociale groep, politieke
overtuiging.
Ras-etnie: Dit begrip moet worden begrepen in de ruime betekenis van het
woord. Het begrip ‘ras’ omvat onder meer het aspect huidskleur, afkomst en
het behoren tot een bepaalde etnische groep. Etniciteit verwijst naar erfelijke
en cultuuraspecten die eigen zijn aan een groep. Het gaat vaak, maar niet noodzakelijk,
om een minderheid binnen een grotere bevolkingsgroep die om deze
reden wordt geviseerd. Rassenvervolging wordt beschouwd als een ernstige
mensenrechtenschending.
Voorbeeld: Zwarten in Zuid-Afrika ten tijde van de apartheid
Godsdienst: Vervolging op grond van godsdienst kan bijvoorbeeld worden afgeleid
uit het verbod van een bepaald kerkgenootschap of het verbod om lid
te zijn van een religieuze gemeenschap, om het geloof te belijden (privé en
openbaar), van godsdienstig onderwijs of ernstige discriminatoire maatregelen.
Het begrip godsdienst omvat zowel theïstische, niet-theïstische en atheïstische
geloofsovertuigingen.
Voorbeeld: Christenen in Iran
Nationaliteit: Aangezien de meeste staten natiestaten zijn, verwijst het begrip
nationaliteit in het Verdrag niet naar het begrip staatsburgerschap, maar wel
naar het lidmaatschap van een bepaalde groep die wordt bepaald door een
culturele, geografische, etnische of taalkundige identiteit, door een gemeenschappelijke
geografische of politieke oorsprong of door verwantschap met de
bevolking van een andere staat.
Voorbeeld: Bosnische moslims en Kosovaarse Albanezen in de jaren ‘90
Sociale groep: Een groep van personen die een gemeenschappelijk kenmerk
delen anders dan het risico om vervolgd te worden, of die door de maatschappij
als groep met een eigen identiteit wordt gezien. Dit kenmerk zal vaak zijn
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 63

aangeboren, onveranderlijk, of overigens fundamenteel voor de identiteit, het
bewustzijn of de uitoefening van de mensenrechten.
Voorbeeld: vrouwen in Guinée die vrezen voor genitale verminking
Politieke overtuiging: Een persoon die een afwijkende politieke overtuiging
heeft dan de heersende kan daardoor in veel landen het slachtoffer van vervolging
worden. De politieke overtuiging kan, maar moet niet noodzakelijk openbaar
zijn gemaakt. Indien de niet geopenbaarde politieke mening automatisch
tot vervolging zou leiden, kan dit aanleiding geven tot erkenning als vluchteling.
Vaak moeten personen (familieleden of anderen) die geassocieerd worden
met politieke activisten, vervolging vrezen, zonder dat zij noodzakelijk die politieke
mening delen.
Voorbeeld: Politiek actieve Koerden
Zich buiten het land bevinden
Dit is een absolute voorwaarde. Aan deze voorwaarde is voldaan op het moment
dat de asielzoeker in België asiel aanvraagt na zijn land te zijn ontvlucht.
Men kan ook vluchteling worden tijdens een verblijf in het buitenland door een
gewijzigde situatie in het land van herkomst (vb. staatsgreep), hoewel men het
land niet verliet als vluchteling. Dit kan ook door activiteiten ondernomen in
het buitenland (oppositie, bekeren tot een andere godsdienst) voor zover de
autoriteiten van het land van herkomst op de hoogte zijn van die activiteiten en
die activiteiten niet dulden.
Geen bescherming kunnen of willen inroepen
De asielzoeker moet aantonen waarom de autoriteiten van het herkomstland
geen bescherming konden bieden of waarom hij, gezien de vrees voor vervolging,
geen bescherming kon/wou vragen aan die autoriteiten.
Niet kunnen terugkeren omwille van de vrees
De asielzoeker moet aantonen welk risico hij loopt in geval van terugkeer.
Vraag de asielzoeker het vluchtverhaal op papier te zetten aan de hand van een
aantal oriënterende vragen (zie kader hieronder):
Alle meerderjarige leden van een familie doen dit best afzonderlijk. Je kan een aantal
oriënterende vragen meegeven aan de hand waarvan de asielzoeker het verhaal structureert:
persoonsgegevens, reisroute, reden voor de vlucht, reden waarom men niet terug
kan of wil.
Het vluchtverhaal en alle documenten worden best vertaald in de taal van de asielprocedure
via een vertaler op de lijst van het BJB (advocaat) of via een vertaalbureau (asielzoeker).
64 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Richtvragen en aandachtspunten voor de asielzoeker bij het uitschrijven
van het vluchtverhaal:
¬ Het uitschrijven van het vluchtverhaal zal hem helpen het vluchtverhaal meerdere
keren op dezelfde gestructureerde, chronologische en gedetailleerde
wijze te vertellen. De asielinstanties hechten hieraan heel veel belang, het
maakt deel uit van het onderzoek naar de geloofwaardigheid van het vluchtverhaal.
¬ Niet alleen zal het de asielzoeker helpen zijn herinneringen te structureren,
het zal ook een hulp zijn voor de hulpverlener en de advocaat.
¬ Geef mee dat de asielzoeker best niet te lang wacht met het uitschrijven van
zijn vluchtverhaal. Zodoende is er eventueel meer tijd om een vertaling ervan
te laten maken naar het Nederlands of het Frans. Het uitschrijven van een
vluchtverhaal dient niet voor afgifte aan de asielinstanties.
¬ Het verhaal kan uitgeschreven worden aan de hand van de drie onderliggende
vragen:
Wie ben je?
¬ Uit welk land kom je? In welke stad/gemeente heb je gewoond?
- Wie zijn je ouders? Welk beroep hadden je ouders?
- Welke studies heb je gevolgd? Welk diploma heb je?
- Heb je gewerkt? Waar heb je gewerkt?
- Waar zijn je naaste familieleden? Heb je familieleden die erkend vluchteling
zijn? Heb je familieleden die subsidiaire bescherming hebben gekregen?
Waarom ben je je land ontvlucht?
¬ Welke problemen heb je gehad ? Wat waren de redenen voor die problemen?
- Werd je door de politie, het leger of de geheime dienst vervolgd?
- Heb je bescherming gevraagd aan de autoriteiten? Indien niet, was daar een
reden voor? Aan wie/welke instantie vroeg je eventueel bescherming ? Hebben
zij je kunnen helpen?
- Is er een gewapend conflict aan de gang in je land?
- Loop je gevaar in je land? Wat denk je dat er zal gebeuren als je zou (moeten)
terugkeren naar je land van herkomst?
¬ Tip: Maak duidelijk dat je persoonlijk werd bedreigd en/of vervolgd (dus
niet enkel de groep waartoe je behoorde). Maak duidelijk in hoeverre jij persoonlijk
gevaar loopt in geval van terugkeer. Dit geldt ook in een situatie van
veralgemeend, willekeurig geweld. Als je je verhaal vertelt, geef dan zoveel
mogelijk details en hou zeker geen informatie achter om het de asielinstan-
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 65

ties mogelijk te maken je vrees voor vervolging in verband te brengen met
één van de redenen die worden opgesomd in de Vluchtelingendefinitie: ras,
godsdienst, nationaliteit, behoren tot een bepaalde sociale groep of politieke
overtuiging.
¬ Tip: Indien je geen problemen hebt gehad met de autoriteiten, maar met
andere groepen of personen, vermeld dan aan welke autoriteiten je bescherming
hebt gevraagd. Indien je geen bescherming van de autoriteiten kon inroepen,
vermeld dit dan duidelijk en vermeld ook de reden waarom.
Hoe ben je gevlucht?
- Wanneer ben je uit je land vertrokken?
- Hoe ben je vertrokken?
- Waarom op die manier?
- Welke landen heb je doorkruist?
- Wanneer en hoe ben je in België aangekomen?
¬ Tip: Bouw ook hier weer je verhaal chronologisch op: ‘eerst van herkomst
naar land X, dan van land X naar land Y,…’
¬ Geef mee dat de asielzoeker best zo snel mogelijk bewijsstukken verzamelt,
bij voorkeur originele. Faxen en kopies zullen zelden of nooit als voldoende
bewijskrachtig worden beschouwd omdat ze manipuleerbaar zijn. Ze zijn
hoogstens een begin van bewijs. Hij dient zoveel mogelijk documenten te
verzamelen die zijn identiteit en zijn vluchtverhaal ondersteunen. Ondersteunende
documenten kunnen zijn: paspoort, identiteitskaart, rijbewijs, vliegticket,
diploma, werkbewijs, bewijs van eigendom(men), lidkaart(en) van
beweging(en), veroordelingen, enz. Indien hij deze documenten niet bij zich
heeft, ga dan na of hij er kan aankomen via familie of vrienden in het land
van herkomst.
¬ Documenten worden best zo snel mogelijk voorgelegd. Als het niet direct
gebeurt of als er geen bewijsstukken kunnen worden voorgelegd, zullen de
asielinstanties hiervoor een verklaring vragen.
66 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Aandachtspunten: voor de hulpverlener
¬ De hulpverlener geeft richtlijnen mee voor het schrijven van het vluchtverhaal.
Zie boven en eventueel de vragenlijst vluchtverhaalanalyse voor de begeleider
in bijlage VII.
¬ De hulpverlener bekijkt eventueel met de asielzoeker hoe het vluchtverhaal
kan vertaald worden.
¬ Hij neemt het volledige verhaal door, samen met de asielzoeker.
¬ Hij spoort de asielzoeker aan om zo snel mogelijk originele documenten en
bewijzen voor te leggen, en om zelf op zoek te gaan naar relevante documentatie.
Tegelijk vraagt de begeleider zelf relevante documentatie op bij een
dienst voor herkomstlandeninformatie.
¬ Hij maakt het hele pakket over aan de advocaat van de asielzoeker met een
begeleidende brief die de ondernomen initiatieven toelicht. Het spreekt voor
zich dat dit enkel gebeurt mits toestemming van de asielzoeker zelf.
Aandachtspunten: voor de advocaat
¬ De advocaat neemt het dossier door en gaat na welke vragen uit de “Vragenlijst
vluchtverhaalanalyse voor de begeleider” (zie bijlage VII) relevant zijn in
dit specifieke geval.
¬ Aan de hand van de relevante vragen maakt hij uit welke aspecten van het
vluchtverhaal vragen om aanvulling of verdieping.
¬ In een gesprek met de asielzoeker bespreekt hij deze aspecten om de asielzoeker
het verhaal te laten aanvullen en verdiepen. Hij gaat in op de sterke
en zwakke punten van het relaas en maakt eventuele tegenstrijdigheden bespreekbaar.
Eventueel worden nieuwe afspraken gemaakt om bepaalde gebeurtenissen
meer in detail te bespreken. Indien blijkt dat de asielzoeker de
waarheid niet vertelt, wijst de advocaat hem op het belang ervan. Hij raadt
het gebruik van vervalste documenten ten stelligste af.
¬ De advocaat gaat met de cliënt na hoe documenten en bewijzen bekomen
kunnen worden indien die niet voorhanden zijn. Hij zet de asielzoeker aan om
deze te verwerven of zet zelf de nodige stappen hiertoe.
¬ De advocaat maakt een evaluatie van het vluchtverhaal vanuit drie vragen:
- Zijn alle elementen voorhanden om de asielinstanties toe te laten het vluchtverhaal
te toetsen?
- Zijn alle haalbare bewijzen en documenten aanwezig? Zijn er coherente verklaringen
voor het eventuele ontbreken van documenten of bewijzen?
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 67

- Is de asielzoeker in staat om het vluchtverhaal op een coherente, gedetailleerde
en geloofwaardige manier te uiten?
¬ De advocaat evalueert of een advies aan het UNHCR of het BCHV moet worden
gevraagd. Zij hebben een wettelijk omschreven adviesbevoegdheid. De
DVZ en het CGVS moeten motiveren waarom zij afwijken van een advies van
UNHCR of BCHV (artikel 57/23bis Vreemdelingenwet). Het UNHCR of BCHV
kan op ieder moment van de procedure een advies verlenen of tussenkomen
zolang het dossier niet hangende is bij de RvV. Een advies kan een nieuw element
uitmaken voor een volgende asielaanvraag. De procedure die je moet
volgen om een advies te verkrijgen vind je als bijlage VIII.
Een uitgebreide lijst met mogelijke vragen die kunnen worden gesteld tijdens het interview
op het CGVS vind je in bijlage VII (vragenlijst voor de begeleider).
B Subsidiaire bescherming
De subsidiaire beschermingsstatus wordt toegekend aan de vreemdeling die niet in aanmerking
komt voor de vluchtelingenstatus, die niet in aanmerking komt voor een verblijf
op grond van medische redenen (zie pagina 70), en die kan aantonen een reëel risico te
lopen op ernstige schade in geval van terugkeer naar zijn land van herkomst.
Ernstige schade kan zijn:
a) doodstraf of executie;
b) foltering of onmenselijke en vernederende behandeling of bestraffing;
Een onmenselijke of vernederende behandeling is een behandeling die in strijd
is met artikel 3 van het EVRM.
c) ernstige bedreiging van het leven of de persoon van een burger als gevolg
van willekeurig geweld in het geval van een internationaal of binnenlands gewapend
conflict.
Enkel burgers (niet-strijders) uit landen waar er een georganiseerd, aanhoudend intensief
gewapend conflict daadwerkelijk aan de gang is zullen op deze beschermingsgrond
een beroep kunnen doen.
In geval van twijfel of iemand een burger is, moet hij als burger worden beschouwd. In
de praktijk leidt de interpretatie van het begrip burger tot moeilijkheden.
Zowel interne als internationale conflicten komen in aanmerking. Bepaalde ongeregeldheden
zullen echter niet in aanmerking komen (aanslagen op gebouwen, geweld door
criminele bendes, een algemene of stelselmatige schending van de mensenrechten, massale
arrestaties, het uitroepen van de noodtoestand, terroristische aanslagen die niet
aanhoudend gepleegd en niet een bijzonder intensief karakter hebben, enz.
68 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen zal geval per geval
moeten oordelen of er sprake is van een gewapend conflict. Het moet in ieder geval
gaan om een ernstige bedreiging van de persoon of het leven van de burgers. Recente
rechtspraak 30 benadrukt dat:
a. het voldoende is aan te tonen dat de algemene situatie bedreigend is voor de
gehele bevolking van een land;
b. het niet noodzakelijk is dat er een groot aantal burgerslachtoffers vallen
vooraleer er subsidiaire bescherming kan worden toegekend;
c. zelfs een klein risico voldoende is om te komen tot een mogelijke schending.
Het statuut wordt dus enkel toegekend wanneer noch de vluchtelingenstatus, noch een
verblijfsrecht op grond van artikel 9ter kan toegekend worden (subsidiair)
Men moet aantonen dat men omwille van dit risico op ernstige schade niet kan terugkeren
naar het land van herkomst
De subsidiaire bescherming is er gekomen na omzetting van de ‘Kwalificatierichtlijn’.
Het was noodzakelijk om deze aanvullende bescherming te voorzien omdat de nood aan
bescherming niet altijd gekoppeld kan worden aan één van de vijf vervolgingsgronden
voorzien in het Verdrag. Willekeurig geweld valt onder het toepassingsgebied van de
subsidiaire bescherming voor zover de persoon die de bescherming inroept aannemelijk
kan maken dat er een ernstig en reëel risico bestaat dat hij eraan bloot zal worden gesteld
bij terugkeer zonder dat dit noodzakelijk te herleiden is tot de sociale groep, een
ras of één van de andere criteria van het Vluchtelingenverdrag.
Hoewel de subsidiaire bescherming ruimer is dan enkel voor mensen die oorlog ontvluchtten,
worden in de praktijk de meeste toekenningen van de subsidiaire bescherming
voor deze grond gegeven. Zo was het overgrote deel van de subsidiair beschermden
in 2008 afkomstig uit de conflictgebieden Irak, Afghanistan en Somalië.
De reden is dat de Belgische asielinstanties een relatief ruime toepassing maken van
de vluchtelingendefinitie, waardoor het toepassingsgebied voor de subsidiaire bescherming
relatief beperkt blijft.
Sommige mensen worden, net als bij de vluchtelingenstatus, uitgesloten van deze bescherming.
Het gaat om mensen die zeer ernstige misdrijven hebben gepleegd of er aan
hebben deelgenomen. Het gaat onder meer om misdrijven tegen de vrede, oorlogsmisdrijven,
misdrijven tegen de menselijkheid, enz. (zie hoger).
In bijgevoegde kaderstuk vind je een model van beknopte uiteenzetting van het subsidiaire
beschermingsstatuut zoals je die aan de asielzoeker zou kunnen overbrengen.
30 Zie VBC 13 december 2006, tweede Nederlandstalige kamer VB/06-1421/W12.171/SB4; RvS 167.754
van 13 februari 2007 en RvV nr 2940 en 2939 van 23 oktober 2007.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 69

Definitie subsidiaire bescherming:
De subsidiaire beschermingsstatus wordt toegekend aan de vreemdeling die
niet in aanmerking komt voor de vluchtelingenstatus, die niet in aanmerking
komt voor een verblijf op grond van medische redenen, en die kan aantonen
een reëel risico te lopen op ernstige schade in geval van terugkeer naar zijn land
van herkomst.
Ernstige schade kan zijn:
a) doodstraf of executie;
b) foltering of onmenselijke en vernederende behandeling of bestraffing;
c) ernstige bedreiging van het leven of de persoon van een burger als gevolg
van willekeurig geweld in het geval van een internationaal of binnenlands
gewapend conflict.
Het statuut wordt dus enkel toegekend wanneer noch de vluchtelingenstatus,
noch een verblijfsrecht op grond van artikel 9ter kan toegekend worden (subsidiair).
De asielzoeker moet aantonen dat hij omwille van dit risico op ernstige schade
niet kan terugkeren naar zijn land van herkomst.
In de praktijk zijn de meeste toekenningen van de subsidiaire bescherming voor
mensen die niet terugkunnen omwille van een gewapend conflict in hun land.
Sommige mensen worden uitgesloten van deze bescherming. Het gaat om mensen
die zeer ernstige misdrijven hebben gepleegd of er aan hebben deelgenomen.
Het gaat onder meer om misdrijven tegen de vrede, een oorlogsmisdrijf,
een misdrijf tegen de menselijkheid, enz.
Wijs de asielzoeker die zijn land ontvlucht omwille van een gewapend conflict
er op dat hij mogelijkerwijs veel geografische kennisvragen zal moeten beantwoorden.
C Artikel 9ter van de Vreemdelingenwet
De vreemdeling die in België verblijft en op zodanige wijze lijdt aan een ziekte dat deze
ziekte een reëel risico inhoudt voor zijn leven of fysieke integriteit of een reëel risico
inhoudt op een onmenselijke en vernederende behandeling wanneer er geen adequate
behandeling is in zijn land van herkomst of zijn land van verblijf, kan een machtiging tot
verblijf krijgen.
Deze vreemdeling wordt uitdrukkelijk uitgesloten van subsidiaire bescherming, maar zal
via een andere procedure verblijfsrecht verkrijgen. In bepaalde gevallen is het terugstu-
70 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

en van ernstig zieke mensen naar hun land van herkomst immers strijdig met artikel 3
EVRM.
Een aanvraag 9ter voorziet in een specifieke procedure voor vreemdelingen die een verblijfsmachtiging
wensen te verkrijgen om medische redenen. De modaliteiten en vormvoorschriften
van de aanvraag worden geregeld door het KB van 17 mei 2007 31 .
Een aanvraag 9ter wordt rechtstreeks ingediend bij de dienst humanitaire regularisaties
- 9ter van de Dienst vreemdelingenzaken 32 .
Indien de asielprocedure nog niet is afgesloten of afgesloten werd minder dan 6 maanden
voor de indiening van de aanvraag 9ter, moet zij opgesteld worden in de taal van de
asielprocedure.
De grond van de zaak zal pas onderzocht worden indien er bepaalde voorwaarden vervuld
zijn zoals het beschikken over een identiteitsdocument.
Deze voorwaarde is niet van toepassing in het geval:
¬ iemand die nog geen definitieve beslissing inzake asiel heeft gekregen of
wiens procedure hangende is bij de Raad van State in geval van een toelaatbaar
verklaard beroep;
¬ de vreemdeling die op geldige wijze aantoont dat hij in de onmogelijkheid is
om een identiteitsdocument te verwerven. In de praktijk is de DVZ bijzonder
streng om de onmogelijkheid te weerhouden.
Het dossier, dat alle nuttige inlichtingen omtrent zijn ziekte dient te verstrekken, zal worden
beoordeeld door de DVZ, die op advies van een ambtenaar-geneesheer zal beslissen.
Er wordt controle gedaan naar het omschreven risico en naar de behandelingsmogelijkheden
in het land van herkomst.
In het verzoekschrift wordt het probleem best ruim besproken en komen
zoveel mogelijk elementen ter beoordeling aan bod:
De situatie op vlak van gezondheidszorg in het land van herkomst, de ernst van
de ziekte, de (on)mogelijkheid voor de betrokkene om te reizen, de effectieve
(en dus niet enkel de theoretische) toegang tot de gezondheidsverstrekking in
het land van herkomst (mede gelet op zijn financiële mogelijkheden, de bereikbaarheid,
enz), de aanwezigheid van familieleden indien de ziektetoestand dit
vereist, enz.
De aanvrager kan een beroep doen op de informatie van niet-gouvernementele
organisaties zoals het Ithaca- project van Artsen Zonder Grenzen (Information
31 KB van 17 mei 2007 tot vaststelling van de uitvoeringsmodaliteiten van de vreemdelingenwet, B.S. 31
mei 2007. Zie ook de omzendbrief van 21 juni 2007, B.S. 4 juli 2007.
32 Niet bij de burgemeester, zoals dit het geval is voor een 9bis.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 71

on Treatment and Healthcare Accessibility in Countries of Origin) om aan te
tonen dat de vereiste medische zorgen niet beschikbaar zijn in het land van
herkomst. Ithaca is een databank over de toegankelijkheid van medische voorzieningen
in verschillende landen, voornamelijk omtrent basisgezondheidszorg
en behandeling van HIV-AIDS: www.inthaca-eu.org.
Ook op www.ecoi.net staan vele rapporten over de gezondheidszorg in verschillende
herkomstlanden, voornamelijk over basisgezondheidszorg, HIV-AIDS, tuberculose,
malaria, de geestelijke gezondheid en diabetes.
Eventueel is het mogelijk om een plaatselijke specialist of arts contact te leggen.
Nuttige info vind je ook op de website van de vzw Medimmigrant (www.medimmigrant.be)
Eventueel wordt de vreemdeling onderzocht en wordt bijkomend advies ingewonnen
van deskundigen.
De redenen die men inroept mogen op straffe van onontvankelijkheid niet al in een eerdere
procedure zijn ingeroepen, niet in een asielprocedure, noch in een andere aanvraag
tot machtiging van verblijf (eerdere 9bis en 9ter).
Men mag ook geen ernstige redenen weerhouden om aan te nemen dat betrokkene een
misdrijf tegen de vrede, een oorlogsmisdrijf, een misdrijf tegen de menselijkheid enz.
-bepaald in artikel 55/4 Vreemdelingenwet- heeft gepleegd. Deelnemen aan zulke misdrijven
is eveneens een grond tot uitsluiting.
Bijvoorbeeld een Rwandees die door de Belgische instanties als genocidair wordt beschouwd
zal geen aanspraak kunnen maken op de vluchtelingenstatus, noch op de subsidiaire
bescherming, maar ook niet op de bescherming van artikel 9ter.
D Nog andere beschermingsgronden?
De hierboven omschreven beschermingsgronden zijn de belangrijkste maar niet de enige
instrumenten die bescherming bieden aan vluchtelingen. Het vluchtelingenrecht maakt
deel uit van het bredere scala aan mensenrechtenverdragen. De mensenrechtenverdragen
kennen rechten en verplichtingen toe aan alle mensen. Wie op de vlucht is voor
individuele vervolging die zijn leven of vrijheid in gevaar brengt, vreest meestal een ernstige
schending van een mensenrecht. In de praktijk hebben tal van mensenrechtenbepalingen
relevantie in de vluchtelingencontext. Denken we maar aan de bescherming tegen
gedwongen terugkeer (non-refoulement – zie hieronder) of aan het recht op respect
voor het familie- en gezinsleven (artikel 8 EVRM).
Als begeleider, zeker als advocaat, doe je er goed aan alle relevante internationale beschermingsinstrumenten
in je begeleiding te verwerken en de directe werking van deze
72 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

epalingen in de Belgische rechtsorde telkens te beargumenteren. In het hoofdstuk VII
Na afloop van de asielprocedure komt aan bod hoe je deze instrumenten praktisch kan
aanwenden. Hier behandelen we de beschermende werking die van de bepalingen uitgaat
en hoe ze zich onderscheiden van de voorgaande beschermingsgronden.
Er zijn een aantal bepalingen in internationale verdragen die een specifieke relevantie
hebben voor het vluchtelingenvraagstuk, zoals onder meer artikel 3 van het EVRM en
artikel 33 van de Vluchtelingenconventie. Deze bepalingen hangen nauw samen en vormen
een belangrijke beschermingstechniek tegen gedwongen terugkeer: het non-refoulement-
beginsel. Hoewel een lidstaat soeverein beslist over het recht op asiel, kan
een lidstaat verantwoordelijk worden geacht voor de schending van artikel 3 EVRM door
de verwijdering van een vreemdeling van het grondgebied, indien dit erop zou neerkomen
dat de vreemdeling in het land naar waar hij wordt verwijderd, het slachtoffer zou
worden van foltering of onmenselijke en vernederende behandeling of bestraffing. Het
EVRM heeft directe werking d.w.z. een rechter kan de bepalingen toepassen, ook al
heeft de nationale wetgever de bepalingen (nog) niet in een wet omgezet. Iedereen kan
ze in een geschil rechtstreeks inroepen voor de rechter. Het komt de nationale rechter
toe te oordelen of aan de voorwaarden van de verdragsbepalingen is voldaan.
Bovendien zijn de uitsluitingsgronden voor de vluchtelingenstatus en de subsidiaire bescherming
niet van toepassing op het non-refoulementbeginsel evenmin als de uitsluitingsgronden
voorzien in artikel 55/4 van de Vreemdelingenwet.
Probleem is wel dat het CGVS en de RvV geen rechtstreekse toetsing mogen doen van
artikel 3 EVRM omdat zij hiervoor geen bevoegdheid hebben, evenmin als bijvoorbeeld
voor de toetsing van artikel 8 EVRM. Op die wijze is het mogelijk dat:
¬ een asielzoeker uit een oorlogsgebied geen subsidiaire bescherming krijgt
omdat hij geen burger is in de zin van de definitie van subsidiaire bescherming;
¬ een asielzoeker wiens vrees gegrond lijkt toch wordt uitgesloten omdat hij de
asielinstanties bewust heeft willen misleiden door bedrieglijke verklaringen
af te leggen;
¬ in geval van een gehuwd koppel de ene subsidiaire bescherming krijgt en de
andere bijvoorbeeld wordt uitgesloten op grond van artikel 55/4 Vreemdelingenwet.
¬ …
Wie wel een toetsing zou moeten doen van deze bepalingen is de DVZ.
Zowel voor wat betreft het afgeven als het verlengen van een bevel om het grondgebied
te verlaten, wordt in theorie nagegaan of de vreemdeling verwijderbaar is. De vraag
wordt onderzocht of er al dan niet feitelijke maar ook juridische belemmeringen zijn
voor een verwijdering.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 73

Voor zover in de aanvraag tot machtiging van verblijf op grond van buitengewone omstandigheden,
de zogenaamde regularisatie, schending van artikel 3 EVRM wordt opgeworpen,
moet de DVZ oordelen of er van een schending sprake is (zie pagina 133).
Het non-refoulementbeginsel speelt dus vooral een rol als iemand om een welbepaalde
reden geen erkenning als vluchteling of subsidiaire bescherming krijgt, maar er toch een
reëel gevaar bestaat bij terugkeer.
Twee problemen stellen zich hier wel:
¬ De bewijslast is veel strenger dan de bewijslast onder het Vluchtelingenverdrag.
¬ Onder het Vluchtelingenverdrag geldt het voordeel van de twijfel bij het evalueren
van de nood aan bescherming. Om gegrond te zijn, moet de vervolging
bewezen worden “in de mate van het redelijk mogelijke”. Deze mildering van
de bewijslast geldt niet bij toetsing van de non-refoulementbepalingen.
Bovendien, als wordt geoordeeld dat gedwongen terugkeer verboden is, heeft dit niet automatisch
tot gevolg dat er hieraan een verblijfsrecht wordt gekoppeld. Men zal worden
‘gedoogd’, maar heel wat rechten waarop een vluchteling of een subsidiair beschermde
aanspraak kan maken, heeft men niet. Men zal op andere wijze zijn verblijfsrecht moeten
bekomen. Dit kan bijvoorbeeld via een aanvraag van verblijfsmachtiging op grond van
artikel 9 bis (regularisatie) (zie verder).
Tot slot geven we voor de volledigheid iets mee over de EU-richtlijn betreffende tijdelijke
bescherming:
De “Richtlijn betreffende minimumnormen voor het verlenen van tijdelijke bescherming
in geval van massale toestroom van ontheemden en maatregelen ter bevordering van
een evenwicht tussen de inspanning van de lidstaten voor de opvang en het dragen
van de consequenties van de opvang van deze personen” is al omgezet in de Belgische
wetgeving 33 . Ze kan toegepast worden indien zich een gelijkaardige situatie als de Kosovo-crisis
voordoet met een massale instroom van vluchtelingen die nood hebben aan
bescherming omwille van de situatie in het land van herkomst. De redenering achter het
tijdelijk statuut is dat de massale instroom een individuele behandeling van de asielaanvraag
tijdelijk onmogelijk maakt.
Deze regeling over tijdelijke bescherming als dusdanig is tot op heden nooit operationeel
geweest.
33 Wet van 18 maart 2003 tot wijziging van de vreemdelingenwet, B.S. 11 april 2003.
74 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

7 - Het nationale kader van de Belgische asielprocedure
Hieronder geven wij een overzicht van de Belgische asielprocedure.
Het schema van de Belgische asielprocedure vind je in bijlage I.
A De Dienst Vreemdelingenzaken
De DVZ is bevoegd voor:
¬ de registratie van de asielaanvraag
¬ het Dublinonderzoek
¬ de inoverwegingname van meervoudige asielaanvragen
A.1 De asielaanvraag en registratie
De asielaanvraag kan gebeuren aan de grens of in het land.
¬ Aan de grens: dit is meestal de luchthaven van Zaventem. De asielzoeker, die
niet over geldige binnenkomstdocumenten beschikt, dient een asielaanvraag
in bij de douanebeambte, die dan contact opneemt met de DVZ. In de praktijk
dient de asielzoeker de woorden ‘political asylum’ expliciet uit te spreken, zo
niet is er geen asielaanvraag.
Hij wordt “vastgehouden aan de grens”, wat betekent dat hij wordt overgedragen
aan het gesloten centrum. Dit kan zijn:
- het transitcentrum 127 te Zaventem;
- het repatriëringscentrum 127 bis te Steenokkerzeel;
- of een gesloten centrum voor Illegalen (Brugge, Merksplas, Vottem, enz.).
Daar zal hij verblijven in afwachting van een verdere behandeling van de
asielaanvraag.
¬ In het land: dit geldt voor de asielzoeker die de grens is overgestoken en zich
op het grondgebied bevindt. Hij dient de aanvraag in bij de DVZ.
Je dient je asielaanvraag best zo snel mogelijk in na binnenkomst. In bepaalde
gevallen zal een aanvraag niet bij binnenkomst ingediend worden omdat
de nood op bescherming op dat moment niet aanwezig is (bv een student
die al in België verblijft voor zijn studies en waar in het herkomstland een
burgeroorlog uitbreekt). De persoon dient dan van zodra hij nood heeft aan
bescherming een aanvraag in te dienen en niet te wachten tot het verstrijken
van zijn verblijfstitel.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 75

¬ Is een vreemdeling opgesloten in een strafinrichting of een gesloten centrum,
dan heeft hij de mogelijkheid om asiel aan te vragen bij de directeur van de
inrichting. Deze zal de asielaanvraag doorgeven aan de DVZ.
Als de asielaanvraag aan de grens gebeurt, krijgt de asielzoeker een Bijlage 25 en een
Bijlage 11 ter.
Gebeurt de asielaanvraag in het land, dan krijgt hij een Bijlage 26. Geen van deze bijlagen
zijn verblijfstitels, ze blijven geldig tot er een beslissing is genomen rond de asielaanvraag.
De DVZ registreert de belangrijkste identiteitsgegevens (geboortedatum, naam en voornaam,
nationaliteit en geboorteplaats). Deze gegevens worden, samen met de gegevens
van de burgerlijke stand, ingevuld in het wachtregister.
Het is van groot belang de identiteit en de gegevens van de burgerlijke stand correct
weer te geven. Als deze gegevens fout werden genoteerd, heeft de asielzoeker tijdens
het interview nog de kans om dit recht te zetten. Wijzigingen die later worden gemeld
kunnen enkel na afspraak op de DVZ (directie asiel, bureau RN) en op voorlegging van
geldige documenten (internationaal paspoort of gelegaliseerde akten) worden rechtgezet.
Elke asielzoeker krijgt ook een Openbaar Veiligheidsnummer (OV-nummer) en een
Nationaal Nummer (NN). Beide nummers zullen voor de Belgische overheid het kenmerk
zijn voor het dossier. Op basis van deze nummers kan men de asielzoekers makkelijk
terugvinden in het wachtregister.
Er worden foto’s en vingerafdrukken genomen. Via het Eurodacsysteem kunnen de
lidstaten asielzoekers identificeren die in het systeem zijn opgenomen. Door de vingerafdrukken
te vergelijken kunnen de lidstaten nagaan of de asielzoeker reeds een asielaanvraag
heeft ingediend in een andere lidstaat of de asielzoeker het grondgebied van de
Europese Unie onregelmatig is binnengekomen. Het weigeren om de vingerafdrukken te
geven is een wettelijke grond voor detentie 34 .
Woonplaatskeuze: De asielzoeker wordt gevraagd een woonplaats te kiezen. Alle correspondentie
in het kader van de asielprocedure wordt naar dat adres gestuurd (oproepingen,
vragen om inlichtingen, kennisgevingen, enz.).
¬ De gekozen woonplaats hoeft niet de werkelijke verblijfplaats te zijn (het kan
bijvoorbeeld het adres van de advocaat zijn).
¬ Indien de asielzoeker geen woonplaatskeuze doet, wordt hij geacht woonplaats
te kiezen op het CGVS. Alle correspondentie wordt dan naar daar gestuurd,
maar de asielzoeker wordt niet verwittigd als er post toekomt voor
hem. Dit duurt tot zolang de asielzoeker zijn woonplaatskeuze meedeelt.
34 Zie artikelen 51/5 en 74/6§1bis van de Vreemdelingenwet.
76 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ Elke latere adreswijziging moet gebeuren per aangetekende brief, zowel aan
de DVZ als het CGVS.
De asielzoeker is verplicht om zich binnen de acht werkdagen na de asielaanvraag aan
te melden bij de gemeente van zijn effectieve verblijfplaats. Na positieve woonstcontrole
krijgt hij een attest van immatriculatie die geldig is voor drie maanden en telkens met
drie maanden wordt verlengd. Na een jaar procedure wordt er verlengd met telkens één
maand.
Taalkeuze: Er is een Nederlands- en Franstalige taalrol. Spreekt de asielzoeker één van
deze landstalen, dan wordt hij aan die taalrol toegewezen en krijgt hij geen tolk gedurende
het verdere verloop van de procedure.
Spreekt hij geen landstaal, dan wordt hij aan een taalrol toegewezen. De asielzoeker
heeft hierin geen inspraak en er is hiertegen geen beroep mogelijk.
De taal van de procedure ligt nu definitief vast. Dit betekent dat alle briefwisseling en
communicatie in die taal zal gebeuren, dus zowel de interviews als de zittingen bij de
RvV of de RvS. Dit betekent ook dat hij best een advocaat en hulpverlener heeft die die
taal machtig is.
Men heeft wel recht op een tolk. Indien er geen tolk gevraagd is bij het begin van de procedure
kan men daar later niet meer op terugkomen. De aanvraag van een tolk gebeurt
schriftelijk op het ogenblik van de asielaanvraag. Ook op deze beslissing kan later niet
worden teruggekomen. Indien de asielzoeker om een bepaalde reden liever een vrouwelijke
of mannelijke tolk wenst, dient hij dit te melden aan de ambtenaar. In de mate van
het mogelijke zal hier rekening mee gehouden worden.
Eerste gehoor en vragenlijst:
Het eerste gehoor vindt in de mate van het mogelijke plaats op de dag dat de asielaanvraag
gebeurt. Indien dit niet mogelijk is, zal de DVZ de asielzoeker enkele dagen later
opnieuw uitnodigen. Indien de asielzoeker niet aanwezig kan zijn, moet de DVZ hiervan
schriftelijk op de hoogte worden gebracht, ten laatste binnen de 15 dagen na ontvangst
van de oproep. De reden van afwezigheid moet gemotiveerd en gestaafd worden aan de
hand van een bewijs (bijvoorbeeld medische attest, bewijs ongeval, enz.). Doet men dit
niet, kan de asielaanvraag verworpen worden. Een nieuwe datum zal bepaald worden
indien de DVZ de reden voor afwezigheid aanvaardt.
Indien de asielzoeker om persoonlijke redenen wenst ondervraagd te worden door een
vrouw of man kan dit gevraagd worden. De DVZ zal in de mate van het mogelijke rekening
houden met de vraag.
De asielzoeker dient alle documenten die zijn vluchtverhaal ondersteunen, neer te leggen.
Van identiteits- en reisdocumenten krijgt de asielzoeker de originelen terug en
maakt de DVZ een kopie voor het dossier. Van andere stukken krijgt men een kopie, een
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 77

ontvangstbewijs en een korte beschrijving. De DVZ zal de originelen samen met het dossier
overmaken aan het CGVS.
Gedurende de eerste fase van de procedure is de steun van een advocaat of vertrouwenspersoon
niet wettelijk voorzien. In de praktijk weigert de DVZ dat een advocaat aanwezig
is.
De asielzoeker zal ook een vragenlijst moeten invullen. Dit gebeurt met de hulp van de
ambtenaar en desgevallend in aanwezigheid van een tolk.
Deze vragenlijst zal dienen als voorbereidend document voor het eigenlijke interview op
het CGVS. Men polst onder meer naar de redenen van zijn vlucht en de vrees bij terugkeer.
De asielzoeker moet deze vragenlijst ondertekenen ter goedkeuring. Hij mag ook weigeren.
Indien hij weigert worden de redenen van weigering vermeld. Soms wordt de vragenlijst
met de asielzoeker meegegeven (bijvoorbeeld omdat er geen tolk beschikbaar
is) en die kan deze binnen de vijf dagen naar het CGVS toesturen (per brief, mail of fax).
De vragenlijst wordt dan best ingevuld met behulp van de advocaat of hulpverlener. De
termijn van vijf dagen is geen wettelijke termijn. Er is geen sanctie voorzien.
Een kopie van die vragenlijst wordt automatisch meegegeven op de dag van het invullen
van de vragenlijst.
Aandachtspunten: de asielaanvraag
¬ Zijn al de voorgaande stappen doorgenomen en is de asielzoeker vertrouwd
met Belgische instanties en de beslissingen die ze nemen? Het is aangewezen
het schema van de procedure te hanteren in elk stadium van de procedure
zodat de asielzoeker beter begrijpt in welk stadium hij zich bevindt.
¬ Het gebeurt zelden dat een asielzoeker bij een hulpverlener of advocaat aanklopt
voor hij bij de DVZ is langsgeweest. Mocht dit toch het geval zijn, dan
kan de asielzoeker best voorbereid worden op de stappen die zullen worden
gezet tijdens deze eerste fase. Licht de bevoegdheden van de DVZ toe (registratie,
Dublinonderzoek en meerdere asielaanvragen).
¬ In dit stadium van de procedure is bijstand van een vertrouwenspersoon of
advocaat niet toegelaten.
¬ Verloop van de registratie:
Het uur van aanmelden:
Het is belangrijk de asielzoeker erop te wijzen dat hij zich zo vroeg mogelijk
meldt bij de DVZ (ten laatste om 8u30), dat hij een volgnummer zal krijgen en
het niet noodzakelijk zo is dat hij die dag gehoord zal worden. In dat geval krijgt
hij een uitnodiging mee om zich later opnieuw aan te bieden.
78 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

DVZ
Antwerpsesteenweg 59b
1000 Brussel
De registratie:
Wijs de asielzoeker erop dat politie- en veiligheidspersoneel bij de DVZ aanwezig
is en dat deze mensen zeker niet ‘bedreigend’ zijn. Bij de aanvaag dienen
kinderen hun ouders te vergezellen.
Bij de registratie van de asielaanvraag worden een aantal standaardprocedures
doorlopen:
1. De taal van het onderzoek wordt onderzocht. De keuze van een tolk wordt
vastgelegd.
2. Identiteitsgegevens en documenten die de asielaanvraag kunnen ondersteunen,
worden geregistreerd. Indien de asielzoeker geen bewijs of kopie
van de achtergelaten documenten heeft ontvangen, is het belangrijk zo snel
mogelijk contact op te nemen met de DVZ zodat belangrijke stukken niet
verloren gaan.
3. Vingerafdrukken en foto’s worden genomen.
4. Er wordt een OV-nummer en NN toegekend.
5. Een informatiebrochure wordt overhandigd in een taal die de asielzoeker
begrijpt.
6. De asielzoeker moet een adres van woonplaatskeuze geven.
7. Een TBC-screening zal plaatsvinden.
8. Een vragenlijst wordt ingevuld, met behulp van een ambtenaar van de DVZ.
Indien de asielzoeker zich niet zeker voelt over de inhoud is het beter de vragenlijst
niet te ondertekenen en de reden van de weigering uit te leggen.
De registratie van minderjarige asielzoekers verloopt via een aparte regeling.
Wachttijd in de zaal:
De asielzoeker zal heel wat tijd doorbrengen in de wachtzaal samen met veel
anderen. Bereid hem voor op een luidruchtige omgeving met alleen basisvoorzieningen.
Raad aan iets mee te nemen om de tijd door te komen en wat voedsel
en drank mee te nemen. De eerste oproeping van de asielzoekers gebeurt op
nummer om de anonimiteit van de asielzoekers te beschermen.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 79

A.2 Het Dublin-onderzoek
De Dienst Vreemdelingenzaken onderzoekt bij elke asielaanvraag (aan de grens en in het
land) eerst welk land verantwoordelijk is voor de behandeling van de aanvraag. De
regels hiervoor liggen vast in de Dublin-verordening 35 .
In deze verordening wordt bepaald welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling
van een asielaanvraag. Als een andere staat verantwoordelijk is voor de behandeling
van de asielaanvraag kan de asielzoeker aan die staat worden overgedragen en houdt
België zich niet meer bezig met dit asielverzoek.
Als België verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag wordt de asielprocedure
in België afgehandeld.
A.2.1 Beknopt overzicht van de Dublin-criteria
De belangrijkste principes om de verantwoordelijke staat te bepalen zijn de volgende (ze
worden toegepast in de volgorde zoals hieronder vermeld):
¬ De staat die een gezinslid (echtgeno(o)t(e) of ongehuwde partner,
minderjarig(e) kind(eren) en op voorwaarde dat de band van verwantschap
is aangetoond) heeft erkend als vluchteling en waar dat gezinslid legaal
verblijft, mits betrokkenen dit wensen.
¬ De staat waar een gezinslid (echtgeno(o)t(e) of ongehuwde partner,
minderjarig(e) kind(eren)) een asielaanvraag heeft ingediend waarover
nog geen beslissing in Eerste Aanleg werd genomen en mits betrokkenen dit
wensen.
¬ De staat die een geldige verblijfstitel of een geldig inreisvisum heeft afgeleverd.
In geval de asielzoeker houder is van verschillende verblijfstitels of visa, is de
staat verantwoordelijk die de verblijfstitel of het visum met de langste geldigheidsduur
heeft afgeleverd, of, bij gelijke geldigheidsduur, de staat die de
verblijfstitel of het visum heeft afgeleverd waarvan de geldigheid het laatst
verstrijkt.
Als de verblijfstitel of het visum dat de asielzoeker voorlegt reeds verlopen is,
blijven bovenstaande toewijzingsregels van kracht voor zover dat verblijfstitel
niet langer dan twee jaar, en het visum minder dan zes maanden is verlopen.
35 Verordening Nr. 343/2003 van de Raad van 18 februari 2003 tot vaststelling van de criteria en instrumenten
om te bepalen welke lidstaat verantwoordelijk is voor de behandeling van een asielverzoek dat door een
onderdaan van een derde land bij een van de lidstaten wordt ingediend, Publicatieblad van de Europese Unie,
25.2.2003,L50/1. http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/site/nl/oj/2003/l_050/l_05020030225nl00010010.pdf.
De Dublin II verordening is van toepassing op volgende staten: Duitsland, Oostenrijk, België, Bulgarije,
Cyprus, Denemarken, Spanje, Estland, Finland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Letland, Litouwen,
Luxemburg, Malta, Nederland, Polen, Tsjechië, Roemenië, het Verenigd Koninkrijk, Slowakije, Zweden en
Zwitserland – Noorwegen en Ijsland.
80 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

De DVZ zal de verklaringen die de asielzoeker maakt rond de verblijfstitel of
het visum controleren door de Europese gegevensbank voor visumcontroles
te raadplegen.
Indien zowel het paspoort als het visum vals zijn, is het land dat het visum
heeft uitgegeven niet verantwoordelijk voor de zaak. Indien echter enkel het
paspoort vals is, maar het visum echt is, is het land dat het visum heeft uitgegeven
wel verantwoordelijk.
¬ De staat waarvan de asielzoeker illegaal de grens heeft overschreden.
De verantwoordelijkheid voor de behandeling van het asielverzoek vervalt na
een periode van één jaar na de illegale binnenkomst en indien men de doortocht
kan bewijzen.
Na deze periode van twaalf maanden, en als vastgesteld is dat de asielzoeker
minstens vijf maanden in één lidstaat onafgebroken heeft verbleven, is die
staat verantwoordelijk (bij verblijven van minstens vijf maanden in verschillende
lidstaten, is de staat waar betrokkene het meest recent verbleef verantwoordelijk).
¬ De staat van binnenkomst als de asielzoeker niet visumplichtig is voor dat
land.
¬ De staat waar in een internationale transitzone van een luchthaven een
asielaanvraag werd ingediend.
¬ Als bovenstaande criteria niet van toepassing zijn, de staat waar het asielverzoek
het eerst wordt ingediend.
¬ Als de asielzoeker een niet-begeleide minderjarige is, is de staat waar de
ouder of de voogd wettig verblijft verantwoordelijk. Verblijft de ouder of
voogd in geen enkele Dublin-staat, dan is de staat waar de minderjarige zijn
asielaanvraag heeft ingediend verantwoordelijk.
In situaties waarin de toepassing van bovenstaande regels ertoe kan leiden dat familieleden
van elkaar gescheiden worden, kan een lidstaat beslissen om gezinsleden en andere
afhankelijke familieleden te herenigen op basis van humanitaire gronden. Het gaat
hier niet om een verplichting, maar wel om een gunstmaatregel (zie pagina 83).
De DVZ kan volgens de zogenaamde soevereiniteitsclausule om bepaalde redenen beslissen
om een asielaanvraag te behandelen, ook al is het daartoe volgens de criteria van
de Dublinconventie niet toe verplicht (zie pagina 84).
A.2.2 De Dublinprocedure
Als de DVZ bij het verhoor van de asielzoeker vaststelt dat een andere lidstaat van de
EU verantwoordelijk is, dan kan België overname van het asieldossier vragen aan de
andere lidstaat.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 81

Het verhoor zal dan worden stopgezet. In principe heeft de asielzoeker de gelegenheid
om te verklaren waarom hij niet meer naar de andere lidstaat wil terugkeren. In de praktijk
is dit niet altijd het geval.
De DVZ zal zo spoedig mogelijk en in ieder geval binnen de drie maanden een overnameaanvraag
richten tot de betrokken lidstaat. Te late overnameaanvragen hebben tot
gevolg dat België verantwoordelijk wordt.
Binnen de twee maanden na ontvangst van het verzoek tot overname moet de aangesproken
lidstaat reageren. In sommige gevallen kan de verzoekende instantie een
sneller antwoord vragen van de aangezochte lidstaat, nl. binnen enkele weken. In andere
gevallen kan de aangezochte lidstaat een extra maand beslissingstijd vragen. Geen reactie
binnen deze termijn betekent de aanvaarding van de verantwoordelijkheid.
In afwachting van een antwoord van de staat aan wie de overname wordt gevraagd, kunnen
volgende asielzoekers worden opgesloten:
¬ Asielzoekers met een verstreken visum voor een andere Dublin-staat.
¬ Asielzoekers zonder geldige binnenkomstdocumenten die verklaard hebben
in een andere Dublin-staat te hebben verbleven.
¬ Asielzoekers van wie na afname van de vingerafdrukken wordt vastgesteld
dat zij in andere Dublin-staat hebben verbleven.
In principe mag die opsluiting niet langer duren dan één maand, maar deze periode kan
worden verlengd met één maand indien het om een ‘buitengewoon complexe’ aanvraag
gaat. In geval van overdracht kan de detentie nog worden verlengd. In geval van beslissing
tot opsluiting wordt een Bijlage 39 betekend.
Asielzoekers die niet opgesloten worden, zullen opnieuw uitgenodigd worden door de
DVZ om het antwoord te vernemen.
HYPOTHESE 1: DE ANDERE LIDSTAAT NEEMT DE ASIELZOEKER OVER
Bij een asielaanvraag aan de grens levert de DVZ een Bijlage 25quater af. Het is een
beslissing tot weigering van binnenkomst met terugdrijving of terugleiding tot aan de
grens. Op dit document wordt de verantwoordelijke staat vermeld en de uiterste datum
waarop de asielzoeker zich bij de overheid van die staat moet aanbieden.
De asielzoeker krijgt ook een Bijlage 10bis (doorlaatbewijs of ‘laissez passer’). De asielzoeker
zal naar de grens worden gebracht van het land dat verantwoordelijk is voor de
behandeling van de asielaanvraag.
Bij een asielaanvraag in het land levert de DVZ een Bijlage 26quater af. Het is een
beslissing tot weigering van verblijf met bevel om het grondgebied te verlaten. Op dit
document wordt de verantwoordelijke staat vermeld en ook de uiterste datum waarop
de asielzoeker zich bij de overheid van die staat moet aanbieden. De asielzoeker krijgt
eveneens een Bijlage 10bis en het AI zal worden ingetrokken.
82 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

De DVZ kan de asielzoeker vasthouden in een gesloten centrum om zelf de overdracht uit
te voeren (en te vermijden dat de asielzoeker zich niet naar de andere staat begeeft en
bijvoorbeeld illegaal in België verblijft). Deze vasthouding mag maximaal twee maanden
duren. De laatste jaren zijn het aantal opsluitingen in dit verband enorm toegenomen.
De eigenlijke overdracht moet - behoudens uitzonderingen 36 - binnen de zes maanden
na de aanvaarding van het verzoek tot overname gerealiseerd worden, anders wordt
België toch verantwoordelijk.
Let op: er bestaat het vermoeden van afstand van de asielprocedure als de asielzoeker
geen gevolg geeft aan een uitnodiging van de DVZ binnen de 15 dagen.
HYPOTHESE 2: BELGIË IS VERANTWOORDELIJK VOOR HET BEHANDELEN VAN DE ASIEL-
AANVRAAG
Het verhoor (dat aanvankelijk werd onderbroken omdat de DVZ meende dat een andere
lidstaat verantwoordelijk was) wordt voortgezet en de asielaanvraag zal volgens de normale
procedure worden afgehandeld. Er wordt overgegaan naar de onderzoeksfase.
Zelfs als België niet verantwoordelijk is voor de behandeling van de asielaanvraag, kan
de DVZ op elk ogenblik beslissen om de aanvraag toch te behandelen. De toestemming
van de asielzoeker is hiervoor vereist. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren om humanitaire
(familiale) redenen.
A.2.3 Gronden waardoor de DVZ zich verantwoordelijk kan verklaren, ook al
is men er strikt genomen niet toe gehouden door de verordening
Vaak zal een al te strikte toepassing van de Dublinconventie zeer problematisch zijn en
leiden tot wantoestanden of op gespannen voet staan met een aantal fundamentele
rechten. Hieronder geven we een overzicht van een aantal pistes.
a De humanitaire clausule
Om de scheiding van gezinsleden te vermijden bevat de verordening een bepaling, de
zogenaamde humanitaire clausule. Artikel 15 bepaalt: « Iedere lidstaat kan gezinsleden
en andere afhankelijke familieleden herenigen op humanitaire gronden, in het bijzonder op
grond van familiebanden of op culturele gronden. Ook wanneer hij met toepassing van de
in deze verordening vastgestelde criteria niet verantwoordelijk is voor de behandeling.
36 1 jaar in geval van strafdetentie en 18 maanden «indien de asielzoeker onderduikt» (Artikel 19 § 4
van de verordening). Er moet ook opgemerkt worden dat indien een asielzoeker België verlaat tijdens de
procedure tot vaststelling van de lidstaat die verantwoordelijk is voor de behandeling van het asielverzoek
en opnieuw een asielaanvraag indient in een andere Lidstaat, België gehouden is om er de terugname van
te vragen. Dit is niet zo indien hij ondertussen het grondgebied van de EU heeft verlaten gedurende een
periode van minstens drie maanden of in bezit is gesteld van een verblijfsvergunning door een Lidstaat
(Artikel 4 § 5 van de verordening).
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 83

Wanneer de ene betrokkene afhankelijk is van de hulp van de andere wegens een zwangerschap,
een pasgeboren kind, een ernstige ziekte, een zware handicap of hoge leeftijd,
zorgen de lidstaten er normaliter voor dat de asielzoeker kan blijven bij of herenigd worden
met een familielid dat zich op het grondgebied van een van de lidstaten bevindt, op voorwaarde
dat er in het land van herkomst familiebanden bestonden ».
Deze clausule is niet bindend voor de staten en men stelt vast dat deze bepaling zeer
restrictief wordt toegepast.
b De soevereiniteitsclausule
Zelfs wanneer krachtens de verordening België de verantwoordelijke lidstaat is, kan de
DVZ op elk moment en om gelijk welke reden beslissen om de aanvraag te onderzoeken
op voorwaarde dat de asielzoeker zijn toestemming verleent 37 .
De asielzoeker die wenst dat zijn aanvraag in België wordt behandeld, heeft er alle belang
bij om, nog voor er een beslissing genomen is, een aangetekend schrijven te sturen
naar de DVZ. Daarin beschrijft hij zijn toestand en nodigt hij de DVZ uit om deze clausule
toe te passen.
c De eerbiediging van het privé- en het gezinsleven in de zin van artikel 8
van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM)
De Dublin-verordening beperkt het begrip ‘gezin’ tot het kerngezin dat al bestond in
het land van herkomst. De verordening beperkt de hereniging van ongehuwde koppels
tot de gevallen waar ongehuwde paren en gehuwde paren op een vergelijkbare manier
door de wetgeving of de praktijk van de betrokken lidstaat behandeld worden in het
kader van het vreemdelingenrecht. Hierdoor is een strikte toepassing van de Dublinverordening
niet conform het recht op een gezinsleven zoals omschreven in artikel 8 van
het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het Europees Hof van Straatsburg
heeft een veel bredere opvatting over het begrip gezin.
België kan dus verplicht zijn om het asieldossier te behandelen van een persoon voor wie
de overname of de terugname door een andere staat een onevenredige inmenging zou
zijn in zijn recht op gezinsleven.
d Medische redenen
Soms is terugkeer naar een verantwoordelijke lidstaat onmogelijk omwille van medische
redenen.
Bepaalde ernstige ziekten kunnen immers beletten dat de asielzoeker op reis gaat of
voortdurende zorgverstrekking nodig maken zodat iedere overdracht gevaarlijk is. Naast
deze extreme gevallen waar de overdracht zelf een onmenselijke of vernederende be-
37 Artikel 51/5 al. 2 van de wet en artikel 3 § 2 van de Dublinverordening.
84 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

handeling kan zijn, kunnen er eveneens gevallen bestaan waar de terugwijzing naar de
verantwoordelijke staat waar een persoon trauma’s heeft opgelopen, zeer schadelijke
gevolgen heeft, in het bijzonder op psychisch vlak.
Verder bieden sommige lidstaten niet altijd gepaste medische dekking aan de asielzoekers
of bieden ze opvangvoorwaarden aan die onverenigbaar zijn met het lijden aan
bepaalde ziektes, ondanks de richtlijn die de opvang op Europees niveau harmoniseert.
Het is aangewezen hier voldoende bewijsstukken rond te verzamelen en te overhandigen
aan de DVZ.
e Het risico op refoulement, rechtstreeks of onrechtstreeks
België zou de Rechten van de Mens schenden door een asielzoeker terug te zenden naar
een andere Europese staat zonder zich ervan te vergewissen dat deze laatste de asielzoeker
niet zal uitwijzen, zodat deze terechtkomt in een situatie van onmenselijke en
vernederende behandeling.
De asielzoeker die wenst dat zijn aanvraag in België wordt behandeld, moet het vermoeden
van objectiviteit en onpartijdigheid van de verantwoordelijke staat omkeren.
Hij moet zich dus baseren op concrete elementen waaruit blijkt dat de verantwoordelijke
staat zich schuldig zou kunnen maken aan terugwijzing, indien hij een rechtscollege wil
overtuigen. Men kan zich onder meer beroepen op rechtspraak van het EHRM, verslagen
van NGO’s of internationale organisaties.
Indien er goede redenen zijn om de overdracht tegen te gaan, is het aan te raden om
preventief op te treden en de DVZ een aangetekende brief te sturen met een uiteenzetting
van deze redenen alvorens er een beslissing wordt genomen. Op die manier is de
DVZ verplicht om zich afdoende te motiveren en de aangebrachte argumenten te weerleggen.
Indien de DVZ deze elementen niet of niet voldoende in overweging neemt, zal een
schending van de motiveringsplicht kunnen worden aangevoerd in een procedure tot
schorsing en/of vernietiging voor de RvV.
Uit de praktijk blijkt dat België de verantwoordelijke lidstaat niet altijd volledig informeert
over de specifieke situatie van een asielzoeker. Vaak worden in een vraag tot overdracht
enkel de elementen pro overdracht opgenomen en neemt de DVZ de elementen
contra een overname niet op. Controle hierop is moeilijk omdat er in de fase van het
Dublin-onderzoek geen inzage in het dossier toegestaan wordt.
Overdracht kan soms worden vermeden doordat de advocaat of HV zelf contact opneemt
met de instantie die in de andere lidstaat over de overdracht beslist.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 85

A.2.4 Beroepsmogelijkheden tegen een Dublin overname
Indien de overname wordt aanvaard door een andere lidstaat, kan een annulatieberoep
voor de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen worden ingediend binnen een termijn
van 30 kalenderdagen volgend op de kennisgeving van de beslissing. Dit beroep is niet
opschortend (recht op materiële hulp vervalt). Indien men opschorting wenst, moet tegelijkertijd
een schorsingsberoep worden ingesteld.
Aandachtspunten: het Dublinonderzoek
¬ Leg de betekenis en de gevolgen van het Dublinonderzoek en het Eurodac
systeem uit.
¬ Ga samen met de asielzoeker na of er humanitaire, familiale of andere redenen
zijn waardoor de aanvraag toch in België dient te worden behandeld, ook
al is een andere staat verantwoordelijk. Neem indien nodig contact op met de
Cel Dublin bij de DVZ.
¬ De asielzoeker moet begrijpen dat hij zich moet wenden tot de Europese
lidstaat die een eventuele overname heeft aanvaard. Doet men dit niet, dan
zal geen enkele andere lidstaat de asielaanvraag in behandeling nemen. Op
de website van ECRE (www.ecre.org) tref je adressen aan van niet-gouvernementele
organisaties in de Europese lidstaten die asielzoekers bijstaan in de
asielprocedure. Je kan met die diensten contact opnemen om er informatie
op te vragen over de asielprocedure, de begeleiding tijdens de procedure en
het opvangsysteem. De asielzoeker zal zich wellicht meer op zijn gemak voelen
indien hij, vóór zijn vertrek naar een andere Europese lidstaat, al beschikt
over een adres van een dienst waar hij terecht kan voor de begeleiding van
de asielaanvraag.
¬ Indien de asielzoeker onderwerp uitmaakt van een Dublin-onderzoek is het
belangrijk mee te geven dat de kans bestaat dat hij wordt vastgehouden in
een gesloten centrum tot de overdracht plaatsvindt. Het is aan te raden om
zijn belangrijkste bezittingen mee te nemen naar de afspraak op de DVZ. De
overige bezittingen kunnen later opgehaald worden door ambtenaren van
het gesloten centrum.
86 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

A.3 Onderzoek in overwegingname van de asielaanvraag
Een asielzoeker kan na afloop van een eerdere asielprocedure een nieuwe asielaanvraag
indienen als hij nieuwe elementen heeft.
Nieuwe elementen zijn gegevens die in de afgelopen asielprocedures niet konden worden
aangebracht, dus na het afsluiten van de eerste asielprocedure, met name na de
inberaadname van de zaak door de RvV (bijvoorbeeld men komt na het einde van de
vorige asielprocedure in het bezit van nieuwe documenten die de ingeroepen vrees voor
vervolging aantonen, er zijn nieuwe gebeurtenissen die plaatsgevonden hebben nadat
dit nog kon worden ingeroepen, enz.).
Oordeelt de DVZ dat de nieuwe asielaanvraag identiek is aan de voorgaande, omdat er
geen sprake is van nieuwe elementen, dan neemt zij de aanvraag niet in overweging en
levert zij een Bijlage 13quater af. Het AI zal worden ingetrokken en de asielzoeker moet
dan het land verlaten.
Het indienen van een meervoudige asielaanvraag kan aanleiding geven tot opsluiting,
als de DVZ oordeelt dat er sprake is van misbruik van de asielprocedure.
Indien er wel nieuwe elementen zijn, of indien het gaat om de eerste asielaanvraag dan
wordt er overgegaan naar de onderzoeksfase (zie verder).
Beroepsmogelijkheden bij niet in overwegingname:
Tegen de weigering om de asielaanvraag in overweging te nemen (Bijlage 13quater) kan
enkel een annulatieberoep bij de RvV worden ingesteld (zie verder). Er is geen schorsingsberoep
voorzien.
Aandachtspunten: meerdere asielaanvragen:
¬ Indien de asielzoeker overweegt een tweede (of derde, enz.) asielaanvraag
in te dienen is het belangrijk te vermelden dat zonder nieuwe elementen de
aanvraag niet in overweging zal genomen worden.
¬ Eventueel kan de advocaat een begeleidend schrijven opstellen waarin toelichting
over het nieuwe element wordt gegeven.
¬ Wijs op het risico op opsluiting als de DVZ tot misbruik van de procedure
besluit.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 87

B Het Commissariaat-generaal voor de Vluchtelingen
en de Staatlozen
Achtereenvolgens bespreken we:
¬ de bevoegdheden van het CGVS
¬ het verloop van de procedure
¬ de mogelijke beslissingen
¬ de beroepsmogelijkheden
B.1 De bevoegdheden van het CGVS
Onderzoek status vluchteling en subsidiaire bescherming:
De dossierbehandelaar van het CGVS onderzoekt eerst of de asielzoeker in aanmerking
komt voor de vluchtelingenstatus. Als dat niet het geval is, wordt nagegaan of de subsidiaire
bescherming moet worden verleend.
Behandeling van de asielaanvragen van de EU-onderdanen:
Er is een versnelde procedure voorzien voor asielaanvragen van EU-onderdanen, en onderdanen
van kandidaat-lidstaten. Het CGVS kan beslissen om dergelijke asielaanvraag
niet in overweging te nemen.
B.2 Het verloop van de procedure
De oproeping voor het gehoor:
De asielzoeker zal door het CGVS worden opgeroepen voor een interview. Deze oproeping
kan gebeuren via kennisgeving aan de persoon zelf op de DVZ, of wordt per aangetekende
brief of per drager tegen ontvangstbewijs naar de gekozen woonplaats gestuurd.
Een kopie van deze oproeping wordt aan de advocaat meegedeeld voor zover
de advocaat zich al bekend heeft gemaakt. Is de gekozen woonplaats het adres van een
opvangcentrum dan gebeurt de oproeping per fax. Indien het verblijfsadres verschilt van
het adres van de woonplaatskeuze en beide adressen zijn gekend bij het CGVS, dan zal
het CGVS ook een kopie van de oproep naar het andere adres sturen. Een kopie zal ook
naar de vertrouwenspersoon gestuurd worden indien deze gekend is op het ogenblik
van de registratie van de asielaanvraag.
De vragenlijst die werd ingevuld bij de DVZ dient als voorbereidend document voor dit
interview. In principe wordt dit document niet gebruikt om verhalen te vergelijken, tenzij
bij manifeste tegenstrijdigheden (bijvoorbeeld betrokken asielzoeker verandert van na-
88 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

tionaliteit). De asielzoeker kijkt best de vragenlijst na. Indien er fouten in staan, moet dit
worden medegedeeld. Het is uiteraard ook een goede indicatie van wat de asielzoeker
inroept als gronden voor asiel.
Eén interview door het CGVS is verplicht, maar het CGVS kan de persoon later nog verzoeken
om bijkomende inlichtingen te komen geven. De datum voor deze bijkomende
inlichtingen zal door kennisgeving aan de persoon zelf worden vastgelegd.
Het is dus zeer belangrijk om de woonplaatskeuze actueel te houden, anders riskeert
men deze kennisgeving te mislopen.
Indien de asielzoeker door overmacht, bijvoorbeeld opname in het ziekenhuis, niet aanwezig
kan zijn op het gehoor dient hij dit te motiveren en te staven met documenten die
bewijzen dat hij verhinderd was. Dit moet gebeuren per aangetekend schrijven. Er dient
ook een brief te worden toegevoegd waarin de redenen uiteengezet worden waarom
hij zijn land verlaten heeft. De afwezigheid van de advocaat tijdens het interview is geen
reden tot uitstel. Enkel ernstige redenen worden als verontschuldiging aanvaard door
het CGVS. De asielzoeker moet binnen de 15 dagen na het gehoor een geldig motief voor
zijn afwezigheid meedelen, zoniet kan de asielaanvraag verworpen worden. Hetzelfde
geldt als er binnen de maand na gehoor geen gevolg wordt gegeven aan een verzoek
om inlichtingen.
Het gehoor:
Dit vindt plaats op het CGVS. Het verloopt in de taal van de procedure die werd vastgelegd
bij de registratie van de asielaanvraag. Indien een tolk gevraagd werd bij de aanvraag
zal het CGVS voor een tolk zorgen. Indien de asielzoeker bemerkt dat het tolken
moeizaam verloopt, dient hij dit aan te geven tijdens het gehoor.
Wij raden advocaten om verschillende redenen aan om op het interview aanwezig te zijn.
Zo heeft de aanwezigheid van de advocaat een rustgevend effect op de asielzoeker. Het
is ook een unieke mogelijkheid om het volledig vertaalde relaas van de cliënt te horen,
waardoor een beter zicht op de asielmotieven mogelijk wordt. Andere voordelen zijn:
¬ Het vaststellen aan welke aspecten van het relaas de dossierbehandelaar extra
aandacht besteedt.
¬ Het beter voorbereid zijn om in beroep te gaan tegen een negatieve beslissing.
¬ Er kunnen notities worden gemaakt 38 .
¬ Eventuele problemen met de tolk of andere incidenten kunnen worden geacteerd
in het gehoorverslag en de supervisor van de dossierbehandelaar kan
hierover worden aangesproken.
38 Zie RvS nr. 173.899 van 7 augustus 2007 waar de Raad van State in zijn arrest rekening hield met de
notities van de advocaat.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 89

¬ Indien de tolk van een vijandige etnie zou zijn en er vrees is voor een nietobjectieve
vertaling, kan dit gemeld worden.
¬ Op het einde kan de advocaat de dossierbehandelaar trachten te overtuigen
een status toe te kennen. Er kunnen opmerkingen gemaakt worden omtrent
de geloofwaardigheid, het al dan niet voorhanden zijn van bewijsmateriaal,
informatie over het land van herkomst, de vaagheid van bepaalde vragen, de
‘redelijke waarschijnlijkheid’ van de vervolging, de ernst van de gevreesde
schade, enz. De opmerkingen kunnen eventuele tegenstrijdigheden, incoherenties
of vaagheden ophelderen. Een vaak gehoorde klacht is dat tijdens de
asielprocedure te weinig rekening wordt gehouden met culturele verschillen.
Wijs er op wanneer de dossierbehandelaar te etnocentrisch is. Er kan ook
gewezen worden op relevante vragen die door de dossierbehandelaar niet
werden gesteld.
¬ Er kan melding gemaakt worden van psychologische problemen, eventueel
gestaafd met attesten.
¬ De advocaat kan vragen een kopie van het administratief dossier op te sturen
wanneer de beslissing negatief is. Dit kan via een standaardformulier tijdens
het gehoor 39 .
Hieronder een aantal aandachtspunten voor het bijwonen van een gehoor 40 :
¬ Men dient aandachtig te zijn en zich te concentreren op het gehoor. Bezigheden
zoals slapen, de krant lezen, sms’en zijn uit den boze.
¬ Tracht niet te familiair te zijn met de dossierbehandelaar, noch met de tolk.
Het gevaar hierbij is dat de asielzoeker zich buitengesloten voelt uit dit ‘onderonsje’.
¬ Zet de GSM af, hoogstens op trilfunctie.
¬ Soms heeft een advocaat meerdere cliënten tegelijkertijd die een gehoor
ondergaan. Het is te verkiezen om dan een vervanger te zoeken zodat het volledige
interview kan worden bijgewoond. Is dat niet mogelijk, dient het over
en weer gaan zich te beperken tot één keer.
¬ Non-verbale tussenkomsten tijdens het gehoor zoals luid zuchten, met de
ogen draaien, enz. moeten vermeden worden.
¬ Op tijd komen is de boodschap. Als de asielzoeker zijn advocaat verwacht,
is hij weigerachtig tegenover het gehoor bij diens afwezigheid. Bovendien is
zijn binnenkomst een onderbreking die de asielzoeker uit zijn concentratie
haalt.
¬ Antwoord niet namens de asielzoeker tijdens het gehoor.
39 Dit formulier is ook terug te vinden op www.cgvs.be.
40 Het CGVS heeft een intern onderzoek gedaan naar de kwalitieit van de bijstand van advocaten tijdens
het gehoor.
90 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ Tussenkomsten tijdens het gehoor kunnen erg problematisch zijn omdat de
dossierbehandelaar niet meer geconcentreerd is, het gevoel heeft geen leiding
te hebben over het gesprek, in een defensieve houding wordt gedrukt.
Wijzigingen van verklaringen naar aanleiding van een tussenkomst spelen
niet altijd in het voordeel van de asielzoeker 41 .
¬ Gebruik geen non-verbale communicatie met de asielzoeker om bepaalde
antwoorden te suggereren.
¬ Men neemt beter geen agressieve houding aan. Dat is ongepast en nefast
voor de goede naam.
¬ Als de advocaat de taal spreekt van de tolk en de asielzoeker, wordt best geen
‘onderonsje’ gedaan waar de dossierbehandelaar buitenstaander is.
¬ Ga niet rechtstreeks in discussie met de tolk. Meld vertaalproblemen aan de
dossierbehandelaar.
¬ Vraag niet aan de asielzoeker of hij wel zeker is van wat hij zonet heeft gezegd.
Dat is niet toegestaan.
Er kan ook een vertrouwenspersoon worden aangesteld. Dit is iemand die op vraag van
de asielzoeker meegaat naar het interview. Die persoon mag niet tussenkomen. Hij mag
wel nota’s nemen en krijgt nadien ook de beslissing opgestuurd. De aanstelling moet
men minimum acht dagen op voorhand aanvragen (zie bijlage III).
Indien er tekenen zijn dat een asielzoeker psychologische problemen heeft (bijvoorbeeld
post-traumatische stressstoornis, depressie, aanpassingsproblemen, psychiatrische
aandoeningen, enz.) kunnen elementen door de begeleider worden aangereikt die de
psycholoog bij het CGVS ertoe brengen een onderzoek te starten. Deze psycholoog heeft
de taak het CGVS te adviseren over de psychische toestand van de asielzoeker wanneer
deze toestand een hinderpaal vormt voor de afhandeling van het dossier.
Wanneer de advocaat of hulpverlener meent dat het nodig is om de aandacht van het
CGVS te vestigen (via een attest of verslag) op een belangrijk “medisch/psychologisch”
probleem dat de correcte behandeling van het dossier in de weg zou kunnen staan of
de belangen van de asielzoeker zou kunnen schaden, kan men dit eenvoudig richten aan
Dhr. Commissaris-Generaal op het adres van het CGVS. Op het CGVS wordt dit attest of
verslag voorgelegd aan de dossierbehandelaar. In bijna alle gevallen beslist de dossierbehandelaar
om het dossier voor te leggen aan de expert-psycholoog.
Aan welke vereisten moet een document, opgesteld door een arts, psychiater of psycholoog
waarin wordt verwezen naar “psychische stoornissen” bij de asielzoeker volgens het
CGVS, voldoen om bruikbaar te zijn in het kader van de asielprocedure?
¬ Men dient zich te houden aan de vastgestelde feiten (bijvoorbeeld een eenmalige
consultatie).
41 Soms kan het volgens ons toch wenselijk zijn als de dossierbehandelaar bijvoorbeeld dieper ingaat op
iets dat hij of zij manifest verkeerd begrepen heeft.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 91

¬ Informatie over de eventuele doorverwijzer geven.
¬ Een “oriënterende diagnostiek” (indien de lijdensdruk nog niet juist kan omschreven
worden) vermelden.
¬ Aangeven wie om het attest verzoekt (asielzoeker zelf, advocaat, familie, initiatief
van de opsteller, enz.).
¬ Elementen van behandeling: follow-up, voorziene duur en frequentie, met
inbegrip van de voorgeschreven medicatie.
¬ Eventueel relevante bijkomende medisch-psychologische verslagen indien
beschikbaar (bijvoorbeeld hospitalisatieverslagen).
¬ Het uitgebreid vermelden van het gehele vluchtverhaal van betrokkene is niet
productief, tenzij het gaat om feiten die de asielzoeker, omwille van het opgelopen
trauma, niet zou kunnen of durven vertellen.
¬ Het feit dat een asielzoeker een psychologische en/of psychiatrische pathologie
vertoont, is op zich geen reden tot erkenning als vluchteling. Uit de
attesten blijkt dat heel wat opstellers dit verkeerde standpunt hanteren en
hiermee soms niet gepaste verwachtingen creëren bij hun patiënten.
¬ Het deontologische aspect: wanneer de expert-psycholoog contact opneemt
met de opsteller van het attest vermeldt hij altijd of de asielzoeker zijn toelating
geeft tot het mededelen van vertrouwelijke informatie. Het akkoord van
de asielzoeker gebeurt door een door hem én de tolk ondertekend formulier
dat aan het dossier toegevoegd wordt. De opsteller van het attest blijft volledig
verantwoordelijk voor de inhoud van het attest en de eventuele bijkomende
informatie.
Ook tijdens het gehoor kan zich een probleem manifesteren. De interviewer kan in dit
geval de expert-psycholoog vragen de asielzoeker nader te onderzoeken. Ook de advocaat
kan wijzen op psychische problemen. De dossierbehandelaar beslist dan wat hij
ermee doet.
De uitnodiging voor een onderzoek nadien gebeurt steeds schriftelijk, met kopie en uitleg
over het doel van het onderzoek, aan de advocaat. Vanuit de deontologische voorschriften
van de psychologen bevat elke uitnodiging de vaste formule: “Ik vestig uw aandacht
erop dat dit onderzoek enkel kan plaatsvinden met uw instemming”.
Na het onderzoek volgt steeds een schriftelijk en gemotiveerd “psychologisch evaluatieverslag”
dat aan het dossier wordt toegevoegd.
Beoordeling van de asielaanvraag:
Aan het begin van het gehoor op het CGVS wordt de asielzoeker systematisch gewezen
op zijn verplichtingen. Samenvattend kan gesteld worden dat de asielzoeker wordt verzocht:
92 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ De waarheid te vertellen. De geloofwaardigheid van het individuele relaas
is cruciaal. Valse of onjuiste verklaringen kunnen tot gevolg hebben dat de
asielaanvraag wordt verworpen.
Het is mogelijk dat de asielzoeker allerlei indianenverhalen gehoord heeft
van andere asielzoekers, van mensensmokkelaars of landgenoten, zoals bijvoorbeeld
nooit je paspoort te laten zien. Dit soort verhalen gaan een eigen
leven leiden. Onwetende asielzoekers zijn vatbaar voor misleidende informatie,
eenvoudigweg omdat ze nog niet correct of onvoldoende geïnformeerd
zijn. De asielzoeker heeft echter de plicht om mee te werken aan het onderzoek
en om de waarheid te vertellen. Hij heeft de plicht oprechte en volledige
verklaringen af te leggen. Leugenachtige verklaringen kunnen een erkenning
als vluchteling of de toekenning van de subsidiaire beschermingsstatus in de
weg staan.
¬ Al het mogelijke te doen om zijn identiteit, herkomst, reisweg of de aangehaalde
feiten te bewijzen door middel van het voorleggen van documenten.
De bewijslast berust in beginsel in elke fase van de asielprocedure bij de asielzoeker
zelf. Dit houdt allereerst in dat de verklaringen van de asielzoeker coherent,
plausibel en niet in strijd met algemeen bekende feiten moeten zijn.
De loutere afwezigheid van tegenstrijdigheden of incoherenties in het asielrelaas
op zich is vaak niet voldoende om erkend te worden als vluchteling. Het is
immers de taak van de asielzoeker om in de mate van het mogelijke bewijzen
aan te brengen van de feiten die hij aanhaalt 42 . Indien de asielzoeker er niet
in slaagt om documenten of objectieve stukken ter staving van zijn asielrelaas
voor te leggen, moet hiervoor een aannemelijke verklaring gegeven worden.
Het is immers pas wanneer alle elementen onderzocht werden en men
overtuigd is van de geloofwaardigheid van de afgelegde verklaringen, dat het
voordeel van de twijfel kan worden verleend. 43
Hierbij moet overigens benadrukt worden dat om enige bewijskracht aan een
document te ontlenen, het bovendien ondersteund dient te worden door geloofwaardige,
coherente en plausibele verklaringen. Wanneer het asielrelaas
doorspekt is van incoherente, ongeloofwaardige of tegenstrijdige verklaringen,
kan niet zonder meer besloten worden tot een geloofwaardig relaas omdat
de asielzoeker bepaalde documenten neerlegt. Geloofwaardige verklaringen
en bewijsstukken gaan hand in hand.
In principe moeten volgende vragen worden gestaafd:
42 Interessant in dit verband zijn ook artikel 4 van de Kwalificatierichtlijn (Richtlijn 2004/83/EG van 29
april 2004 inzake minimumnormen voor de erkenning van onderdanen van derde landen en staatlozen
als vluchteling of als persoon die anderszins internationale bescherming behoeft, en de inhoud van de
verleende bescherming) en artikel 11 van de Procedurerichtlijn (Richtlijn 2005/85/EG van 1 december 2005
betreffende de minimumnormen voor de procedures in de lidstaten voor de toekenning of intrekking van
de vluchtelingenstatus).
43 UNHCR, Guide des procédures et critères à appliquer pour déterminer le statut de réfugié, Genève,
1992, 54.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 93

- Wat vreest de asielzoeker wanneer hij naar zijn land van herkomst zou moeten
terugkeren?
- Om welke reden vreest de asielzoeker problemen wanneer hij naar zijn land
van herkomst zou moeten terugkeren?
Kopieën worden zelden aanvaard als bewijskrachtig en zijn slechts een begin
van bewijs.
Op het CGVS zal men meestal het origineel teruggeven na hiervan een kopie
te hebben gemaakt. Het is ook mogelijk dat het CGVS het origineel wil houden
en dan krijgt de asielzoeker een ontvangstbewijs en krijgt hij het origineel
na de procedure terug.
Indien men geen bewijsstukken kan voorleggen, mag men absoluut geen
valse stukken neerleggen om toch maar schriftelijke bewijzen te hebben. Dat
zou een reden kunnen zijn om de vluchtelingen- of subsidiaire beschermingsstatus
niet toe te kennen.
Bewijsstukken van problemen die anderen (familieleden of personen met een
gelijkaardig profiel) in het herkomstland hebben gehad, kunnen ook nuttig
zijn. Dit geldt ook voor gegevens van familieleden over erkenningen als vluchteling
in België of in een ander land.
Het is aan te raden om zo snel mogelijk in de procedure bewijsstukken voor
te leggen. Dit heeft het voordeel dat er geen vertaling nodig is. Als de stukken
relevant zijn, laat de dossierbehandelaar ze immers vertalen. Stukken later op
de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen (RvV) neerleggen voor een eensluidend
verklaarde vertaling brengen extra kosten met zich mee. Daarenboven
is het veel moeilijker om stavingsstukken neer te leggen op het niveau van
de RvV 44 .
De asielzoeker krijgt tijdens het gehoor bij het CGVS de mogelijkheid de documenten
toe te lichten.
Bijkomende stukken kunnen best worden afgegeven tijdens het gehoor, maar
als er bijkomende stukken verwacht worden, is het beter dit al tijdens het
gehoor aan te geven. Er wordt rekening gehouden met elk stuk dat wordt
voorgelegd voor de beslissing genomen wordt. Nieuwe elementen worden
best zo snel mogelijk meegedeeld.
Cedoca, de documentatie- en researchdienst bij het CGVS
Dit is een ondersteunende dienst voor de dossierbehandeling op het CGVS. De medewerkers
van het researchteam maken de bestaande informatie van herkomstlanden toegankelijk
voor de dossierbehandelaars. De informatie wordt bekomen door een uitgebreid
netwerk van internationale contacten en de dossierbehandelaars gaan bij de researchers
te rade voor landgebonden vragen in individuele dossiers. Het CGVS organiseert ook zelf
44 Voorwaarden artikel 39/76 Vreemdelingenwet.
94 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

missies naar een land indien er onvoldoende informatie voorhanden is over een land van
herkomst. Deze dienst is helaas niet toegankelijk voor derden. De gebruikte informatie
zit in het administratief dossier waar je na een eventuele weigeringsbeslissing een kopie
van kan krijgen.
Aandachtspunten: procedure CGVS
De oproeping:
¬ De advocaat bereidt samen met de asielzoeker het interview bij het CGVS
voor. De vragenlijst die op DVZ werd ingevuld, zal als basis dienen voor het
interview op het CGVS.
¬ Samen met de advocaat wordt uitgemaakt welk adres van woonstkeuze het
beste is. Op dit adres zal de oproeping van het gehoor toekomen. Is de gekozen
woonplaats het adres van de opvangstructuur waar de asielzoeker
verblijft, dan zal de oproeping per fax gebeuren en dient ‘voor akkoord’ te
worden teruggefaxt. Het is belangrijk dat hierover goede afspraken worden
gemaakt tussen alle betrokkenen in de procedure. Het niet verschijnen van de
asielzoeker tijdens het gehoor kan onomkeerbare gevolgen hebben voor zijn
erkenning. Het is belangrijk de woonplaatskeuze actueel te houden.
Het interview:
¬ Datum en tijdstip staan vermeld op de oproeping. Soms is het aangewezen
dat advocaat en asielzoeker vroeger afspreken dan het opgegeven tijdstip. Er
is hiervoor een aparte ruimte voorzien in het gebouw.
CGVS
Koning Albert II-laan 26A
1000 Brussel
¬ Ga na aan de hand van het procedureschema of de asielzoeker begrijpt in
welke fase van de procedure hij zich bevindt.
¬ Om dit interview voor te bereiden verwijzen we naar het hoofdstuk vluchtverhaalanalyse.
¬ Benadruk het belang van een waarheidsgetrouwe weergave van de feiten.
¬ Wijs de asielzoeker erop dat hij best zo snel mogelijk originele documenten
voorlegt die zijn vluchtverhaal of identiteit staven. De hulpverlener wijst op de
noodzaak om een geloofwaardige verklaring te hebben indien hij bepaalde
documenten niet kan voorleggen of kan bekomen. Bijkomende stukken kunnen
worden afgegeven tijdens het gehoor. Indien er bijkomende stukken verwacht
worden is het aangewezen dit te melden tijdens het gehoor. Deze stukken
worden best zo snel mogelijk neergelegd wil men dat er rekening mee
wordt gehouden voor het nemen van een beslissing. Leg uit dat de informatie
die aan de asielinstanties gegeven wordt vertrouwelijk wordt behandeld.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 95

¬ Spoor de asielzoeker aan om zelf op zoek te gaan naar relevante informatie
of documenten.
¬ Breng vrouwen op de hoogte van hun rechten in geval van (vermoeden van)
gendergebonden vervolging (zie hoofdstuk VI - Bijzondere situaties).
¬ Een eventueel uitstel van interview moet verantwoord worden, het niet aanwezig
kunnen zijn van de advocaat tijdens het interview is geen reden tot
uitstel! Het bewijs van reden van het verhinderd zijn moet aangetekend verstuurd
worden naar het CGVS, alsook een brief van de asielzoeker waarin hij
de redenen uiteenzet waarom hij zijn land is ontvlucht.
¬ In geval van trauma of van andere psychologische problemen die het vaststellen
van de feiten of het interview kunnen bemoeilijken, kan men een attest
van een specialist en van de gevolgde begeleiding toevoegen. Men kan suggereren
om een onderhoud met de expertpsycholoog van de asielinstanties
te voorzien. Als bijlage vind je de voorwaarden waaraan zo’n attest moet voldoen.
¬ Het CGVS heeft ook een bijzondere procedure voorzien voor asielzoekers
die omwille van een ernstige psychiatrische problematiek niet of nauwelijks
gehoord kunnen worden, de zogenaamde NIAK-dossiers (Niet Interviewbare
Alleenstaande Asielzoekers). Deze asielzoekers krijgen een cliëntgerichte
benadering op het ritme van de asielzoeker. De uiteindelijke beslissing zal
genomen worden door de behandelende geneesheer, de expertpsycholoog
van de asielinstanties, de dossierbehandelaars van het CGVS en de DVZ en de
hulpverleners betrokken bij de asielzoeker.
¬ De advocaat vergezelt de asielzoeker naar het CGVS. Bij verhindering zoekt
de advocaat een vervanger. Door mee te gaan naar het interview ziet de advocaat
toe op een correct verloop van de asielprocedure van bij het begin.
De advocaat doet dit door tijdens het interview waakzaam te zijn voor de
interactie tussen interviewer, asielzoeker en tolk. De goede advocaat neemt
volledige notities (dit kan van belang zijn bij verdere stappen in de procedure:
de notities hebben dezelfde waarde als die van het CGVS). De advocaat kan
vragen bepaalde zaken in het gehoorverslag te noteren. Na het interview kan
hij aandacht vragen voor opmerkingen i.v.m. de evaluatie van de asielaanvraag,
de geloofwaardigheid van de asielzoeker, het al dan niet voorhanden
zijn van bewijsmateriaal, de informatie over het land van herkomst, de ‘redelijke
waarschijnlijkheid’ van de gevreesde vervolging, het verband met het
Vluchtelingenverdrag.
¬ Indien een vertrouwenspersoon het gehoor wil bijwonen, moet dit op voorhand
schriftelijk worden aangevraagd bij het CGVS (zie bijlage III).
¬ De advocaat kan ieder incident per fax of aangetekende zending melden aan
de supervisor van de dossierbehandelaar.
¬ Het verzaken in te gaan op een verzoek van het CGVS tot verdere inlichtingen
na het gehoor kan aanleiding geven tot een negatieve beslissing.
96 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ Het gehoorverslag wordt niet voorgelezen aan de asielzoeker en er wordt
geen kopie meegegeven. Er kan wel gevraagd worden om het asieldossier in
te kijken.
B.3 De mogelijke beslissingen
Het CGVS kan volgende beslissingen nemen:
De asielaanvraag van een EU-onderdaan wordt niet in overweging genomen:
Dit gebeurt indien uit de verklaringen van de asielzoeker niet duidelijk blijkt dat er een
gegronde vrees voor vervolging bestaat of dat er zwaarwegende gronden zijn om aan
te nemen dat hij een reëel risico loopt op het lijden van ernstige schade. Deze beslissing
wordt normaal gezien binnen de vijf werkdagen genomen. Wordt de aanvraag toch in
overweging genomen, dan zal de procedure verder lopen zoals voor de andere asielzoekers.
De asielaanvraag wordt onontvankelijk, bedrieglijk of kennelijk ongegrond
verklaard:
In bepaalde gevallen kan een asielzoeker worden uitgesloten van de status van vluchteling
of subsidiaire bescherming, zonder enige inhoudelijke toetsing. Deze beslissingen
zullen echter in de praktijk zelden worden genomen. De Commissaris-Generaal gaf op
verschillende studiedagen zelf aan dat het problematisch is dergelijke beslissing te nemen
zonder een voorafgaande beoordeling ten gronde.
Het CGVS erkent betrokkene als vluchteling:
De beslissing van het CGVS, die aangetekend wordt verstuurd naar de gekozen woonplaats
van de kandidaat-vluchteling, vermeldt enkel dat hij erkend werd als vluchteling.
De beslissing wordt niet gemotiveerd.
Theoretisch kan de minister van Binnenlandse Zaken binnen een termijn van 15 dagen
nog beroep aantekenen (bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen), maar dit gebeurt
bijna nooit. Na deze termijn zal het CGVS per brief vragen om de exacte identiteitsgegevens
mee te delen. Eventuele foutieve gegevens kunnen dan rechtgezet worden.
Vanaf dan kan de asielzoeker voor onbeperkte duur in België verblijven. Hij ontvangt
een attest van erkenning waarmee hij naar de gemeente van de verblijfplaats dient te
gaan. Hij zal in het Vreemdelingenregister worden ingeschreven en een elektronische B
kaart (voorheen Bewijs van Inschrijving in het Vreemdelingenregister (BIVR) onbeperkt
verblijf) ontvangen. Vanaf nu beschikt hij over een verblijfstitel.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 97

Het CGVS erkent betrokkene niet als vluchteling, maar kent wel de subsidiaire
beschermingsstatus toe:
De beslissing van weigering van erkenning van de vluchtelingenstatus en de toekenning
van de subsidiaire beschermingsstatus wordt aangetekend opgestuurd naar de door de
asielzoeker gekozen woonplaats. In deze beslissing wordt uiteengezet waarom het CGVS
van oordeel is dat de persoon niet in aanmerking komt voor het vluchtelingenstatuut,
maar wel voor subsidiaire bescherming.
De asielzoeker kan met deze beslissing akkoord gaan. Hij verkrijgt dan een bijzonder
verblijfsrecht op basis van de subsidiaire bescherming. Hij ontvangt dan een elektronische
A kaart (voorheen BIVR beperkt verblijf) en wordt ingeschreven in het vreemdelingenregister.
De asielzoeker kan ook bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen in beroep gaan
tegen deze beslissing, omdat hij meent in aanmerking te komen voor het (voordeliger)
statuut van erkende vluchteling.
Wie in beroep gaat tegen deze beslissing kan echter ook het statuut van subsidiaire bescherming
verliezen, indien de RvV van mening is dat de persoon hier toch niet voor in
aanmerking komt. Het indienen van een beroep is dus niet zonder risico.
Het CGVS weigert zowel de vluchtelingenstatus als de subsidiaire beschermingsstatus
In de beslissing van weigering van erkenning van de vluchtelingenstatus en de subsidiaire
beschermingsstatus, die aangetekend wordt opgestuurd naar de door de asielzoeker
gekozen woonplaats, worden de argumenten van de negatieve beslissing (de “motivering”)
uiteengezet.
Tegen deze beslissing kan een beroep ten gronde worden ingediend bij de Raad voor
Vreemdelingenbetwistingen.
Als de geweigerde asielzoeker geen beroep indient bij de RvV, zal de gemeente die de
stand van de procedure in het wachtregister ziet, aan de DVZ instructies vragen om het al
dan niet afleveren van een bevel om het grondgebied te verlaten (Bijlage 13quinquies).
Het gemeentebestuur moet het attest van immatriculatie blijven verlengen zolang het
geen andersluidende instructies van de Dienst Vreemdelingenzaken ontvangt. Het gemeentebestuur
mag dus niet ambtshalve het attest van immatriculatie intrekken en aan
de betrokkene een bevel afleveren om het grondgebied te verlaten.
Als de DVZ wel de instructie geeft om een Bijlage 13quinquies af te leveren, zal de gemeente
de asielzoeker uitnodigen.
Als de asielzoeker zich aanbiedt op de gemeente, zal de Bijlage 13quinquies worden betekend
en tegelijkertijd de Bijlage 26 en het AI (oranje kaart) worden ingehouden.
98 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Als de asielzoeker zich niet aanbiedt op de gemeente, zal de politie nagaan of de asielzoeker
nog op het opgegeven adres woont. Als de asielzoeker er niet meer woont, zal de
gemeente dit meedelen aan de DVZ en opnieuw instructies vragen.
De asielaanvraag wordt zonder voorwerp verklaard
Wanneer het CGVS vaststelt dat een asielaanvraag zonder voorwerp is geworden, bijvoorbeeld
omdat de asielzoeker vrijwillig afstand deed van de procedure, vrijwillig is
teruggekeerd naar zijn land van herkomst, Belg geworden of overleden is, stelt het CGVS
de afstand van de asielaanvraag vast.
Overige beslissingen:
Naast de hierboven omschreven beslissingen heeft het CGVS nog de bevoegdheid om:
¬ iemand van de vluchtelingenstatus of de subsidiaire bescherming uit te sluiten
omwille van specifieke ernstige misdrijven (zie verder);
¬ de vluchtelingenstatus of de subsidiaire bescherming in te trekken indien
betrokkene had moeten uitgesloten worden of op frauduleuze wijze zijn status
heeft bekomen (zie verder);
¬ de vluchtelingenstatus of de subsidiaire bescherming op te heffen indien de
omstandigheden in het land van herkomst van de asielzoeker ingrijpend en
duurzaam zijn veranderd en hij niet langer aanspraak kan maken op internationale
bescherming (zie verder).
Aandachtspunten: beslissing CGVS
¬ Overloop met de asielzoeker de gevolgen van de beslissing die genomen
werd en wijs hem op de mogelijkheden die hij (nog) heeft.
¬ In geval van erkenning verwijzen we naar hoofdstuk VII van het handboek.
¬ In geval van subsidiaire bescherming verwijzen we naar hoofdstuk VII van het
handboek.
¬ In geval van een weigeringsbeslissing evalueert de advocaat deze beslissing
samen met de asielzoeker. Indien nodig stelt de advocaat tegen deze beslissing
een beroep in bij de RvV. Daar beroepstermijnen kort zijn, is het aan te
raden om zo vlug mogelijk advies te geven in de dossiers. Indien de advocaat
beslist om geen beroep in te dienen, zou de asielzoeker de kans moeten hebben
om een tweede advies te vragen aan een andere advocaat. Indien er gewacht
wordt tot de allerlaatste dag om de asielzoeker te melden dat er geen
beroep zal worden ingediend, ontneemt men de asielzoeker deze mogelijkheid.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 99

¬ De advocaat evalueert of een advies moet worden gevraagd aan het UNHCR
(Hoog Commissariaat van de Verenigde Naties voor de Vluchtelingen). De advocaat
neemt hiervoor contact op met het Belgisch Comité voor Hulp aan
Vluchtelingen (BCHV). In bijlage VIII wordt de samenwerking tussen het BCHV
en het UNHCR in de Belgische asielprocedure toegelicht. Het BCHV bereidt
asieldossiers voor met het oog op het vragen van advies aan het UNHCR
krachtens artikel 57/23 bis van de Wet van 15 december 1980 betreffende de
toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van
vreemdelingen.
B.4 Beroepsmogelijkheden
Tegen beslissingen van het CGVS kan men in beroep gaan bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen
(RvV), een administratief rechtscollege. Er zijn, afhankelijk van de
genomen beslissing, twee soorten beroepen mogelijk bij de RvV, een beroep ten gronde
of een annulatieberoep:
¬ Tegen vrijwel alle beslissingen van het CGVS is een beroep met volle rechtsmacht
mogelijk binnen een termijn van 30 dagen: tegen kennelijk ongegronde,
bedrieglijke en onontvankelijke beslissingen, tegen beslissingen waarin
de asielaanvraag zonder voorwerp werd verklaard, tegen weigeringsbeslissingen,
alsook tegen beslissingen tot intrekking of opheffing van de status.
Dat beroep heeft een schorsende werking, er kan met andere woorden geen
verwijderings- of terugdrijvingsmaatregel worden uitgevoerd op gedwongen
wijze.
Ook binnen de beroepstermijn van 30 dagen kan geen verwijderings- of terugdrijvingsmaatregel
worden uitgevoerd.
¬ De enige uitzondering op de regel is de beroepsmogelijkheid tegen een
beslissing tot niet- inoverwegingname van een asielaanvraag door een EUonderdaan.
In dat geval staat enkel een niet-schorsend annulatieberoep binnen een
termijn van 30 dagen open.
100 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

C De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen: beroep
ten gronde tegen een beslissing van het CGVS
We gaan hier summier in op de procedure ten gronde tegen een beslissing van het CGVS.
De RvV is daarnaast ook het administratief rechtscollege dat bevoegd is voor de annulatie
van individuele beslissingen die worden genomen in toepassing van de Vreemdelingenwet,
maar dat komt hier verder niet aan bod.
We verwijzen voor een meer gedetailleerde uitleg graag naar “Een praktijkgerichte
handleiding voor het indienen van een asielberoep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen”,
een publicatie van het team Rechtspositie van de Stedelijke Integratiedienst
Gent, te downloaden op de website www.vreemdelingenrecht.be en te bestellen bij het
team Rechtspositie van de Stedelijke Integratiedienst Gent (integratiedienst@gent.be of
tel. 09/265.77.05) 45 .
De toepasselijke bepalingen over de procedure bij de RvV zijn terug te vinden vanaf
artikel 39/56 e.v. Vreemdelingenwet en in het K.B. van 21 december 2006 houdende de
rechtspleging voor de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen 46 .
C.1 Aard van de procedure
De RvV heeft volle rechtsmacht, maar geen eigen onderzoeksbevoegdheid. Volle rechtsmacht
betekent dat de RvV het geschil in zijn geheel moet onderwerpen aan een nieuw
onderzoek en dat hij in dat opzicht beschikt over dezelfde beoordelingsbevoegdheid als
het CGVS.
De procedure is formeel en schriftelijk. Er is wel een zitting, maar de rechter kan in principe
enkel rekening houden met elementen uit het dossier.
Het beroep is opschortend, tenzij voor onderdanen van de EU of voor asielzoekers die
een weigering van inoverwegingname van de asielaanvraag hebben gekregen 47 .
C.2 Het verzoekschrift en de beroepstermijn
Het beroep tegen de weigeringsbeslissing van het CGVS gebeurt met de indiening van
een verzoekschrift. Aangezien de procedure hoofdzakelijk schriftelijk is, is het in principe
niet meer mogelijk andere middelen aan te voeren dan deze die in het verzoekschrift
worden uiteengezet. De partijen en hun advocaat kunnen hun bemerkingen mondeling
45 Zij hebben tevens een handleiding voor annulatieberoepen bij de RvV, waar de procedures tot schorsing
en schorsing in Uiterst Dringende Noodzakelijkheid (UDN) worden uitgelegd.
46 B.S. 28 december 2006, het zogenaamde procedure K.B..
47 In principe zal de asielzoeker opgeroepen worden door de gemeente om een Bijlage 35 in ontvangst
te nemen (maandelijks verlengbaar), doch met het oog op de administratieve vereenvoudiging werd beslist
om tijdelijk geen Bijlagen 35 meer af te leveren en blijft de asielzoeker in het bezit van zijn attest van immatriculatie
gedurende de behandeling van het beroep.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 101

op de zitting toelichten, maar enkel voor zover deze werden vermeld in het verzoekschrift.
De wet bepaalt echter een uitzondering op de regel dat het niet mogelijk is ter zitting
andere middelen aan te voeren dan die in het verzoekschrift uiteengezet. De RvV kan elk
nieuw gegeven in aanmerking nemen dat ter kennis wordt gebracht door de partijen,
met inbegrip van hun verklaringen tijdens de zitting indien:
¬ deze gegevens steun vinden in het rechtsplegingsdossier
EN
¬ ze van die aard zijn dat ze op zekere wijze het gegrond of ongegrond karakter
van het beroep kunnen aantonen
EN
¬ de partij aannemelijk maakt dat zij deze nieuwe gegevens niet eerder in de
procedure kon mededelen.
Wat de tweede voorwaarde betreft: hierover heeft het Grondwettelijk Hof zich uitgesproken
in een arrest van 27 mei 2008 48 :
Het Hof meent dat deze bepaling door de RvV zo moet worden toegepast dat het “de
bevoegdheid met volle rechtsmacht van de Raad die kennis neemt van de beslissingen van
de CGVS, niet beperkt”.
Deze zinsnede is niet erg duidelijk en de praktijk zal dan ook moeten uitwijzen hoe de
Raad voor Vreemdelingenbetwistingen hiermee zal omgaan.
Volgens het Grondwettelijk Hof kunnen de voorwaarden om nieuwe gegevens ook later
in de procedure in te roepen “geen hindernis vormen voor de bevoegdheid met volle
rechtsmacht van de RvV”.
Ook deze overweging van het Hof zal door rechtspraak en rechtstheoretici nog verder
moeten worden uitgediept. Intussen moeten we advocaten blijven aanraden om zoveel
als mogelijk alle elementen in het inleidend verzoekschrift te verwerken.
Bepaalde elementen moeten bovendien verplicht (op straffe van nietigheid) opgenomen
worden in een verzoekschrift:
¬ de naam, nationaliteit, woonplaats van de verzoekende partij en het kenmerk
van zijn dossier bij de verwerende partij (het CGVS);
¬ de keuze van woonplaats in België;
¬ de beslissing waartegen het beroep is gericht;
¬ een uiteenzetting van de feiten en de middelen die ter ondersteuning van
het beroep worden ingeroepen: de asielzoeker moet het vluchtrelaas in het
48 GwH 27 mei 2008, nr. 2008-081, BS 2 juli 2008.
102 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

verzoekschrift uiteenzetten én uitleggen waarom hij niet akkoord gaat met
de beslissing van het CGVS;
¬ in geval van nieuwe gegevens: een uiteenzetting waarom er ernstige aanwijzingen
bestaan voor een gegronde vrees voor vervolging in de zin van de
Conventie van Genève of voor een reëel risico op ernstige schade in de zin
van de subsidiaire bescherming. Tevens moeten de redenen vermeld worden
waarom de nieuwe gegevens niet op het gepaste ogenblik aan het CGVS konden
medegedeeld worden;
¬ de taal waarin de asielzoeker ter zitting moet worden gehoord;
¬ de handtekening van de verzoeker of zijn advocaat.
Het verzoekschrift moet verplicht ingediend worden in het Nederlands of het Frans, naargelang
de taal van de procedure en moet aangetekend worden verstuurd.
Er moeten zes afschriften bijgevoegd worden van het verzoekschrift en als er nieuwe
stukken zijn, moeten hiervan vier afschriften worden bijgevoegd. Anders wordt de zaak
niet ingeschreven op de rol. Artikel 10 van het procedure K.B. voorziet de mogelijkheid
om deze vergetelheid te regulariseren binnen één dag nadat je hiervan wordt verwittigd
door de griffie.
De beroepstermijn is 30 dagen vanaf de kennisgeving. In geval van kennisgeving bij aangetekend
schrijven met ontvangstmelding wordt als dag van kennisgeving beschouwd,
de dag van de aanbieding van het schrijven aan de woning van de bestemmeling, ongeacht
of deze de brief persoonlijk in ontvangst heeft genomen of niet.
Indien de kennisgeving van beslissingen van het CGVS bij gewoon aangetekende brief
gebeurt, neemt de RvV aan dat de brief werd ontvangen op de derde werkdag 49 die volgt
op die waarop de brief werd verzonden, tenzij de geadresseerde het tegendeel bewijst.
Voor de berekening van de beroepstermijn is de vervaldag in de termijn inbegrepen,
tenzij die dag een zaterdag, een zondag of een wettelijke feestdag is. In dat geval wordt
de vervaldag verplaatst naar de eerstvolgende werkdag. 50
Voorbeeld: de beslissing wordt per aangetekende brief aan de post overhandigd
op donderdag 3 april. De beroepstermijn begint dan te lopen op de derde
werkdag, dinsdag 8 april, en vervalt op dinsdag 22 april. Het verzoekschrift moet
derhalve ten laatste op die datum gepost zijn (poststempel geldt als bewijs).
Is de woonplaatskeuze de advocaat, dan begint de beroepstermijn te lopen daags na de
binnenkomst van de fax waarmee de kennisgeving is gebeurd.
49 Opgelet: ook zaterdagen worden geacht werkdagen te zijn. Enkel zondagen en wettelijke feestdagen
niet.
50 DE BOCK, F., “De rechtsmacht en de procedure voor de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen: overzicht
van rechtspraak juni 2007 - november 2007”, T. Vreemd. 2008, p.42.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 103

Aandachtpunten: verzoekschrift
¬ Elementen die cruciaal zijn, dienen vermeld te worden in het verzoekschrift,
zoniet kunnen ze in principe niet meer aangevoerd worden tijdens de mondelinge
zitting.
¬ Vertrek vanuit de analyse van de bestreden beslissing.
¬ Werk de rechtsmiddelen voldoende uit. Weerleg duidelijk de argumenten
van het CGVS en vermeld welke rechtsregel geschonden werd.
¬ Wees concreet.
¬ Lees altijd het afgedrukte verzoekschrift grondig na.
¬ Houd de termijn in het oog voor het indienen van het verzoekschrift.
¬ Bewaar zeker het bewijs van de aangetekende zending of het ontvangstbewijs,
het kan als bewijs dienen dat het verzoekschrift op tijd werd ingediend.
¬ Kijk het aantal afschriften van het verzoekschrift en van eventueel bijkomende
bewijsstukken na.
¬ Vergeet niet eventueel een tolk te vragen voor tijdens de zitting.
Verplichte elementen in het verzoekschrift, ingediend in het Nederlands
of Frans naargelang de taal van de procedure:
¬ De naam, nationaliteit, woonplaats van de verzoekende partij en het kenmerk
van haar dossier bij de verwerende partij.
¬ De gekozen woonplaats in België.
¬ De beslissing waartegen het beroep is gericht.
¬ Een uiteenzetting van feiten en middelen die ter ondersteuning van het beroep
worden ingeroepen.
¬ In het geval van nieuwe gegevens dient men aan te tonen waarom deze niet
eerder werden voorgelegd.
¬ De taal waarin de asielzoeker ter zitting moet worden gehoord.
¬ De handtekening van de verzoeker of zijn advocaat.
C.3 Na het indienen van het beroep
Binnen de acht dagen na de kennisgeving van het beroep (of binnen 15 dagen in het
geval van nieuwe elementen in het verzoekschrift) heeft het CGVS de mogelijkheid om
een verweernota te maken.
104 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Op die verweernota kan in principe niet geantwoord worden tenzij er sprake is van nieuwe
elementen en onder de strikte voorwaarden die we hierboven besproken hebben. Als
de RvV weigert om deze nieuwe elementen te aanvaarden, kan het een middel zijn voor
een cassatieberoep bij de Raad van State zijn. Uiteraard kunnen nieuwe elementen die
niet werden aanvaard een nieuwe asielaanvraag rechtvaardigen.
Onmiddellijk na ontvangst van het verzoekschrift wordt de zogenaamde depistageprocedure
gestart, om beroepen die doelloos zijn, kennelijk onontvankelijk zijn, waarvan
afstand wordt gedaan of die dienen van de rol te worden geschrapt, ertussenuit te halen.
Partijen worden eerst opgeroepen waarna door middel van een tussenarrest een beslissing
wordt genomen.
Wordt de depistageprocedure niet toegepast, dan bepaalt men het tijdstip van de zitting.
De partijen worden ten minste acht dagen voor de zitting in kennis gesteld van het tijdstip
van de zitting.
Het CGVS treedt er op als verwerende partij.
Vijf dagen voor de zitting kan men het dossier gaan inkijken ter griffie.
De RvV kan ook rechtstreekse briefwisseling voeren met partijen voor het verkrijgen van
alle nodige informatie.
Laat aan de griffie weten wanneer je vakantie zal nemen, met de vraag geen zittingen
vast te leggen in die periode. De RvV zal daar rekening mee houden.
Aandachtspunt: na het indienen van het beroep
¬ Laat aan de griffie weten wanneer je vakantie zal nemen, met de vraag om
geen zittingen van cliënten vast te leggen tijdens die periode.
¬ De hoorzitting wordt voorbereid aan de hand van het dossier dat men vijf
dagen voor de vastgestelde datum kan raadplegen op de RvV. De advocaat
neemt met de asielzoeker de inhoud van het administratief dossier door en
toetst deze aan de elementen waaruit het persoonlijk dossier bestaat. De advocaat
zorgt ervoor dat alle relevante elementen degelijk zijn voorbereid en
bereidt de asielzoeker voor op de mondelinge zitting waar aandacht zal besteed
worden aan de elementen die betwist worden.
C.4 De hoorzitting
Ondanks het schriftelijke karakter, moeten partijen ter terechtzitting aanwezig zijn. De
asielzoeker kan zich laten bijstaan of vertegenwoordigen door zijn advocaat.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 105

De asielzoeker en de advocaat worden uitgenodigd op de zitting. De aanwezigheid van
een van beiden is verplicht en het is dan ook aangewezen dat beiden verschijnen. De
getuigenis van de asielzoeker is een belangrijk bewijsmiddel op het vlak van geloofwaardigheid.
Alleen wanneer de asielzoeker een geloofwaardig en samenhangend verhaal
brengt zal, bij afwezigheid van andere bewijsmiddelen, de RvV hem het voordeel van de
twijfel kunnen toekennen. Indien geen van beiden verschijnt wordt het beroep verworpen.
Het CGVS is vertegenwoordigd door een functionaris.
Alle zaken worden opgeroepen op hetzelfde uur. De partij die niet verschijnt op de zitting
zal in het ongelijk worden gesteld, tenzij overmacht wordt aangetoond. Overmacht
wordt zeer strikt geïnterpreteerd.
Weet de asielzoeker op voorhand dat hij niet aanwezig zal zijn (bijvoorbeeld wegens
ziekte), dan kan hij best op voorhand contact opnemen met de RvV om de bewijsstukken
van de overmacht over te maken.
De zitting is in principe openbaar. In uitzonderlijke gevallen kan aan de rechter een zitting
met gesloten deuren worden gevraagd. De rechter kan dit ook ambtshalve bevelen.
Ter zitting kunnen partijen mondeling hun opmerkingen voordragen. Behalve in het geval
van nieuwe gegevens (zie hoger) kunnen zij enkel bepleiten wat in hun verzoekschrift
of verweernota is uiteengezet.
De voorzitter kan, indien hij dat nodig acht, de partijen ondervragen. Dit zal enkel met
een tolk gebeuren, indien dit in het verzoekschrift werd gevraagd.
Let op: procedure-incidenten zijn mogelijk (bijvoorbeeld het stellen van een prejudiciële
vraag, van valsheid betichte stukken, verknochtheid, wraking, enz.), die al dan niet kunnen
worden gevolgd door een tussenvonnis. Wees hierop voorbereid, te meer omdat de
functionaris van het CGVS een gespecialiseerd iemand is.
Wanneer de asielzoeker in detentie is, dan verloopt de procedure op versnelde wijze,
zoals omschreven in artikel 39/77 Vreemdelingenwet.
Aandachtspunten: hoorzitting
¬ Wees aanwezig en bereid je goed voor. In geval van overmacht toon je dit
duidelijk aan.
Het adres:
Raad voor Vreemdelingenbetwistingen
Gaucheretstraat 92-94
1030 Brussel
106 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

¬ Mondelinge opmerkingen kunnen tijdens de zitting door asielzoeker en advocaat
worden meegedeeld.
¬ Er zal enkel rekening gehouden worden met nieuwe informatie en verklaringen
tijdens de zitting onder strenge voorwaarden.
¬ De hoorzitting verloopt in het Nederlands of Frans (de taal die bij het begin
van de asielprocedure werd vastgelegd) en een tolk wordt ter beschikking
gesteld door de RvV indien de asielzoeker bij de asielaanvraag reeds om een
tolk verzocht.
C.5 Het arrest
De RvV kan de beslissing van het CGVS vernietigen, hervormen of bevestigen.
Vernietiging
De RvV heeft, in tegenstelling tot de vroegere Vaste Beroepscommissie voor Vluchtelingen,
geen eigen onderzoeksbevoegdheid meer. Zij zal dus enkel kunnen beslissen op basis
van het voorliggende dossier (en op grond van informatie die van algemene bekendheid
is 51 ) . Indien zij niet kan beslissen op basis van het dossier zal ze de beslissing van
het CGVS vernietigen en het dossier terugsturen naar het CGVS. Dit is het geval indien:
¬ er substantiële onregelmatigheden zijn die niet door de RvV kunnen worden
hersteld;
¬ essentiële elementen ontbreken zodat de RvV niet kan komen tot een beslissing
zonder dat aanvullend onderzoek wordt uitgevoerd.
Na een vernietiging moet het CGVS opnieuw een beslissing nemen. Deze is niet noodzakelijk
positief, maar het CGVS zal wel rekening moeten houden met de opmerkingen
van de RvV.
Hervorming of bevestiging
Indien de RvV genoeg elementen heeft om te beslissen op basis van het dossier kan ze
zelf beslissen over de vluchtelingenstatus en over de subsidiaire bescherming. Indien ze
tot dezelfde conclusie komt als het CGVS is er sprake van een “bevestiging”, indien de
RvV een andere mening heeft zal ze de beslissing van het CGVS “hervormen”.
Wie door het CGVS de subsidiaire bescherming toegekend kreeg en hiertegen in beroep
ging, kan door de RvV erkend worden als vluchteling. Daarnaast kan de persoon de subsidiaire
beschermingsstatus behouden, maar ook verliezen!
51 Rvs 181.821 van 8 april 2008, T.Vreemd. 2008, nr. 3.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 107

Wie geen enkele status kreeg van de CGVS, kan door de RvV de vluchtelingenstatus of
subsidiaire bescherming krijgen.
Volgende hypotheses kunnen zich bij een hervorming of bevestiging voordoen:
¬ De RvV erkent betrokkene als vluchteling
Ongeveer één maand na de erkenning zal betrokkene opgeroepen worden om het attest
van erkenning af te halen. Erkende vluchtelingen hebben een speciaal statuut (zie
verder).
¬ De RvV weigert de vluchtelingenstatus, maar kent de subsidiaire bescherming
toe
Personen onder subsidiaire bescherming hebben zoals aangegeven eveneens een speciaal
statuut. De rechten van de subsidiair beschermde zijn vergelijkbaar maar minder
verregaand dan die van de erkende vluchteling (zie verder).
Indien de asielzoeker niet akkoord is met de beslissing van de RvV kan hij tegen de beslissing
van de RvV een cassatieberoep indienen bij de Raad van State. Aangezien dit beroep
niet opschortend is, zal hij in afwachting van de behandeling ervan toch het subsidiair
beschermingsstatuut toegekend krijgen.
¬ De RvV weigert zowel de vluchtelingenstatus als de subsidiaire beschermingsstatus
In het arrest moet worden gemotiveerd waarom beide statuten worden geweigerd. De
beslissing wordt aangetekend verstuurd naar de gekozen woonplaats van de kandidaatvluchteling.
De RvV brengt de DVZ op de hoogte van de negatieve beslissing. De asielzoeker
kan nog een cassatieberoep tegen de beslissing van de RvV indienen bij de Raad
van State.
De negatieve beslissing wordt eveneens in het wachtregister ingevoerd. De gemeente,
die in het wachtregister de stand van de procedure ziet, vraagt aan de DVZ instructies.
De DVZ zal dan de instructie geven aan de gemeente om het verblijfsdocument (AI) in
te trekken en een bevel af te geven om het grondgebied te verlaten (Bijlage 13 quinquies).
Op een bevel om het grondgebied te verlaten, staat een termijn binnen dewelke men
het grondgebied dient te verlaten. Als deze termijn is verstreken, bevindt de asielzoeker
zich illegaal op het grondgebied en kan hij worden opgesloten en onder dwang worden
gerepatriëerd.
Soms zijn er goede redenen om deze termijn te verlengen. In welke gevallen en hoe deze
termijn kan worden verlengd, zie hoofdstuk VII. Na afloop van de asielprocedure.
108 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Aandachtspunten: beslissing RvV
¬ Overloop met de asielzoeker de gevolgen van de beslissing die genomen
werd en wijs hem op de mogelijkheden die hij (nog) heeft.
¬ In geval van erkenning verwijzen we naar hoofdstuk VII van het handboek.
¬ In geval van subsidiaire bescherming verwijzen we naar hoofdstuk VII van het
handboek.
¬ In geval van een weigeringsbeslissing evalueert de advocaat deze beslissing
samen met de asielzoeker. Indien nodig stelt de advocaat tegen deze beslissing
een cassatieberoep in bij de RvS. Daar beroepstermijnen kort zijn is het
aan te raden om zo vlug mogelijk advies te geven in de dossiers. Indien de
advocaat beslist om geen beroep in te dienen, zou de asielzoeker de kans
moeten hebben om een tweede advies te vragen aan een andere advocaat.
Indien er gewacht wordt tot de allerlaatste dag om de asielzoeker te melden
dat er geen beroep zal worden ingediend, ontneemt men de asielzoeker deze
mogelijkheid.
¬ De beslissing wordt aangetekend verstuurd naar de gekozen woonplaats en
zal worden ingevoerd in het wachtregister. Het gevolg hiervan is dat de gemeente
aan DVZ om instructies zal vragen. De DVZ kan de instructie geven om
het verblijfsdocument in te trekken en de gemeente zal dan een bevel om het
grondgebied te verlaten afleveren of een nieuwe termijn op het reeds afgeleverde
bevel aanbrengen (Bijlage 13qq).
¬ Als de termijn voor het instellen van een cassatieberoep of de termijn op de
Bijlage 13qq verstreken is, bevindt de asielzoeker zich illegaal op het grondgebied.
De procedure is nu afgesloten en er moet met de asielzoeker bekeken
worden welke stappen hij vervolgens zal zetten. We verwijzen voor de behandeling
hiervan naar het hoofdstuk VII van dit handboek.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 109

D De Raad van State
We gaan hier heel kort ook in op de beroepsmogelijkheid tegen een arrest van de RvV.
Deze procedure is geregeld in het zogenaamde procedurereglement voor de cassatieprocedure
52 .
D.1 Procedure
Tegen de beslissing van de RvV kan men een administratief cassatieberoep indienen bij
de Raad van State (RvS). Dit rechtscollege zal zich uitspreken over de vraag of er geen
schending is van de wet of van een substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven
vormvereiste 53 .
Het cassatieberoep is niet schorsend, en een apart verzoek tot schorsing is niet mogelijk.
De Raad van State zal zich niet uitspreken over de grond van de zaak. Ze kan dus geen
verblijfsstatuut toekennen. Wel kan ze nagaan of de RvV juridisch correct gehandeld
heeft bij het nemen van haar beslissing.
Een cassatieberoep moet altijd ingediend worden met de bijstand van een advocaat: hij
of zij moet het verzoekschrift ondertekenen.
Het cassatieberoep moet bovendien verplicht opgesteld worden in de taal die gebruikt
werd in de asielprocedure.
De RvS past een filterprocedure toe bij cassatieberoepen. Alvorens een cassatieberoep te
behandelen gaat de RvS na of het beroep wel toelaatbaar is 54 .
Volgende verzoeken worden niet toegelaten:
¬ Cassatieberoepen waarvoor de RvS niet bevoegd is of geen rechtsmacht heeft
of die kennelijk onontvankelijk zijn.
Volgende verzoeken worden wel toegelaten:
¬ Cassatieberoepen waarvan de middelen een schending van de wet of een
substantiële of op straffe van nietigheid voorgeschreven vormvereiste aanvoeren,
voor zover het erin aangevoerde middel niet kennelijk ongegrond is
en voor zover die schending daadwerkelijk van die aard is dat ze tot cassatie
van de bestreden beslissing kan leiden en de strekking van de beslissing kan
hebben beïnvloed.
52 K.B. van 30 november 2006 tot vaststelling van de cassatieprocedure bij de Raad van State – B.S. 1
december 2006.
53 Artikel 14§2 van de gecoördineerde wetten op de Raad van State van 12 januari 1973.
54 Artikel 20 van de gecoördineerde wetten op de Raad van State van 12 januari 1973.
110 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

OF
¬ Cassatieberoepen waarvoor de RvS niet onbevoegd of zonder rechtsmacht
is en die niet zonder voorwerp of kennelijk onontvankelijk zijn en waarvan
het onderzoek noodzakelijk blijkt om te zorgen voor de eenheid van rechtspraak.
Binnen de maand zou er in principe een gemotiveerde beslissing over de toelaatbaarheid
moeten vallen. Na een beslissing van toelaatbaarheid heeft de RvS zes maanden
om uitspraak te doen over de gegrondheid van het cassatieberoep. Deze termijnen zijn
richttermijnen, een overtreding heeft geen gevolgen.
Indien blijkt dat de RvV de wet heeft overtreden zal de RvV een nieuwe beslissing moeten
nemen. De nieuwe beslissing is niet noodzakelijk positief, ze kan bijvoorbeeld opnieuw
negatief, maar beter gemotiveerd zijn.
Indien een cassatieberoep ontoelaatbaar of ongegrond wordt bevonden, dan kan de RvS
eventueel van oordeel zijn dat het gaat om een ‘kennelijk onrechtmatig beroep’ en de
indiener een geldboete tussen 125 en 2 500 euro opleggen.
D.2 Beroepstermijn
Inzake beroepen tegen beslissingen over verblijfsrecht geldt een termijn van 30 dagen
vanaf de kennisgeving van de beslissing waartegen beroep bij de Raad van State
werd ingediend.
D.3 Zegelrechten
Per persoon en per verzoekschrift moet voor 175 € zegelrechten betaald worden. Deze
rechten hoeven echter niet meteen bij het indienen van het verzoekschrift betaald te
worden: ze worden “in debet” ingeschreven bij het registratiekantoor. Dit wil zeggen dat
de overheid het bedrag achteraf kan opeisen, indien de persoon voldoende bestaansmiddelen
heeft.
Artikel 33 van het procedurereglement van de Raad van State voorziet een “pro-Deoprocedure”
waardoor het hierboven omschreven zegelrecht van € 175, niet verschuldigd is.
Vreemdelingen kunnen zich beroepen op deze rechtsbijstand, indien hun aanspraak
rechtmatig lijkt en indien zij aantonen dat hun inkomsten ontoereikend zijn (art. 667
en 668 Ger.Wb.). De voorzitter van de Kamer waarbij de zaak aanhangig is, doet zonder
rechtspleging uitspraak over de pro-Deoaanvraag. Hiertegen is geen beroep mogelijk. Bij
een weigeringsbeslissing moet de verzoekende partij alsnog het zegelrecht betalen.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 111

D.4 Verblijf gedurende de procedure
Eerst en vooral is het belangrijk te weten dat het indienen van een verzoek bij de RvS
tegen een beslissing inzake asiel geen schorsende werking heeft.
Dit wil zeggen dat een vreemdeling zonder verblijfsrecht toch van het grondgebied kan
worden verwijderd, ook al is hij een procedure bij de RvS begonnen: hij bevindt zich immers
illegaal in België.
Anderzijds heeft de asielzoeker die een cassatieberoep indiende bij de RvS wel recht op
OCMW-steun of verdere materiële hulp in een opvangstructuur tot aan de definitieve
uitspraak.
De meeste asielzoekers die een verzoek bij de RvS indienden in België worden “gedoogd”
voor de duur van de procedure.
112 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

VI BIJZONDERE SITUATIES
1 - Alleenstaande minderjarige asielzoekers 1
De begeleiding van de niet-begeleide minderjarige vreemdelingen (NBMV) is op bijzondere
wijze geregeld. In het licht van dit handboek hebben we alleen aandacht voor de
begeleiding van de alleenstaande minderjarige asielzoeker (AMA), een specifieke groep
onder de niet-begeleide minderjarigen vreemdelingen.
De voogdijregeling werd uitgewerkt in de voogdijwet van 24 december 2002 2 en het KB
van 22 december 2003 3 .
Iedere 4 alleenstaande minderjarige asielzoeker die asiel aanvraagt aan de grens of op het
grondgebied krijgt een voogd aangeduid door de Dienst Voogdij. Deze dienst ressorteert
onder de Federale Overheidsdienst Justitie.
De algemene opdracht van de voogd bestaat erin om de minderjarige te vertegenwoordigen
in het kader van alle rechtshandelingen en dus ook in de asielprocedure en alle
andere procedures (voor de administratie of de rechtbanken). De voogdijregeling gaat
terug op de vaststelling dat minderjarigen niet handelingsbekwaam zijn.
Belangrijk is dat de voogdijwet zeer duidelijk stelt dat bij iedere beslissing die genomen
wordt inzake minderjarigen, hun belangen primeren. De voogd heeft dan ook als opdracht
om te allen tijde op te komen voor de belangen van de minderjarige.
Naast de algemene opdracht van vertegenwoordiging geeft de wet een aantal specifieke
opdrachten aan de voogd:
1) een asielaanvraag indienen;
[ BIJZONDERE SITUATIES ]
2) in het belang van de minderjarige waken over de naleving van de vreemdelingenwet;
1 Niet Begeleide Minderjarige Vreemdelingen (NBMV) die een asielaanvraag indienen worden Alleenstaande
Minderjarige Asielzoekers genoemd (AMA).
2 Programmawet van 24 december 2002 tot organisatie van de voogdij over niet-begeleide minderjarige
vreemdelingen, BS 31 december 2002.
3 K.B. van 22 december 2003 tot uitvoering van titel XIII, hoofdstuk 6 “Voogdij over niet-begeleide minderjarige
vreemdelingen” van de programmawet van 24 december 2002, BS 29 januari 2004.
4 Voor Europese niet-begeleide minderjarigen geldt een andere regeling.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 113

3) rechtsmiddelen aanwenden;
4) begeleiding van de NBMV in elk stadium van de procedure;
5) bijstand aan een advocaat vragen;
6) zorg dragen voor de NBMV tijdens zijn verblijf: onderwijs, passende psychologische
bijstand en medische verzorging;
7) passende huisvesting (wanneer de NBMV niet in een opvangcentrum verblijft);
8) erover waken dat de politieke, filosofische en godsdienstige overtuiging van
de NBMV in acht wordt genomen;
9) familieleden opsporen;
10) een duurzame oplossing zoeken in het belang van de minderjarige;
11) aan de NBMV alle beslissingen uitleggen die genomen zijn door de autoriteiten;
12) de goederen van de NBMV beheren;
13) alle passende maatregelen nemen opdat de NBMV de hulp van de overheden
ontvangt;
14) binnen de 15 dagen een rapport opmaken over de persoonlijke situatie van
de NBMV;
15) opleidingen volgen.
De voogd zal zijn opdracht enkel kunnen uitvoeren als hij zich volledig onafhankelijk
opstelt ten aanzien van alle betrokken overheden en actoren.
Dit is ook vastgelegd in de wet. De voogdijwet stelt dat de voogden geen richtlijnen
mogen krijgen van de asielinstanties, noch van alle andere diensten die de minderjarige
begeleiden.
De taken van de voogd zijn zo ruim omschreven dat het gevaar bestaat dat iedere andere
begeleider die in contact komt met de minderjarige richting voogd kijkt voor de totaliteit
van de begeleiding. Dit is niet aangewezen en evenmin de bedoeling van de voogdijregeling.
De voogd heeft een waakhondfunctie, wat betekent dat hij erop moet toezien dat alle
instanties en diensten die verantwoordelijkheid dragen voor de niet-begeleide minderjarige
(begeleiders in de opvanginstellingen, de overheid in het algemeen, de school, de
DVZ, het CGVS enz.) hun verantwoordelijkheid opnemen. Waakhond zijn betekent niet
dat de voogd de taken van de verantwoordelijke instanties uitvoert, maar wel dat hij
controleert of alle instanties hun werk naar behoren doen en handelen in het belang van
de minderjarige.
114 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

De voogd als waakhond waakt erover dat de asielprocedure correct verloopt, rekening
houdend met de leeftijd en de psyche van de minderjarige. Dit doet hij o.m. door aanwezig
te zijn tijdens de interviews en tussen te komen waar nodig. De voogd waakt erover
dat de advocaat zijn taak naar behoren invult, dat de jongere goed gehuisvest is, dat de
school haar verantwoordelijkheid neemt, dat de DVZ ingaat op de voorstellen tot duurzame
oplossing, dat de OCWM’s tussenkomen waar ze moeten tussenkomen, dat er een
goede opvang wordt geboden enz. De waakhondfunctie houdt in dat de voogd proactief
optreedt, controleert, vaststelt hoe de situatie is en indien nodig tussenkomt opdat de
situatie zou verbeteren in het belang van zijn pupil.
Wat men moet vermijden is dat advocaat, voogd of hulpverlener er verkeerdelijk van uit
gaan dat één van de anderen de minderjarige begeleidt. Het feit dat er meerdere begeleiders
zijn, leidt niet noodzakelijk naar een betere begeleiding indien dit niet gepaard gaat
met een goede communicatie en taakafbakening tussen hen. Het is voor een jongere
heel belangrijk te voelen dat hij in een netwerk is opgenomen. De voogd zal deel moeten
uitmaken van dit netwerk. Dit betekent in de praktijk dat de voogd eerst en vooral
zal horen wat de individuele maatschappelijke werkers en opvoeders (in de opvanginstelling)
weten over de minderjarige. Welk aanvoelen hebben zij bij deze minderjarige?
Het is heel belangrijk dat er overleg en uitwisseling van informatie is, ermee rekening
houdende dat ook de maatschappelijke werkers door een beroepsgeheim gebonden zijn
en dat er een gedeeld beroepsgeheim is. Volgens veldwerkers zal de jongere ook maar
vertrouwen kunnen krijgen in de voogd als de individuele maatschappelijke werkers ook
vertrouwen hebben in de voogd.
Idealiter zou er tweemaal per jaar ook een ‘coördinatievergadering’ moeten worden gehouden
met het “netwerk” (jongere, advocaat, begeleider opvang, school, enz.) geleid
door de voogd. Deze vergadering zou heel de situatie van de jongere moeten evalueren.
Alleen een goede communicatie en taakafbakening tussen de diverse begeleiders kan
leiden tot een goede opvolging van de minderjarige. Voogd, advocaat en andere hulpverleners
moeten van elkaar weten welk stuk van de begeleiding elk van hen opneemt
en ook aan de minderjarige moet men dit duidelijk meedelen. Iedere begeleider blijft
de taken opnemen waar hij/zij expertise in heeft en voert deze ook uit ten aanzien van
andere asielzoekers.
De advocaat zou zich - ook al is er een voogd aangesteld - moeten concentreren op de
procedurele kant van de belangenbehartiging van de minderjarige. Los daarvan moet
ook de voogd aanwezig zijn bij alle persoonlijke contacten die de AMA heeft met de
asielinstanties. Hij is samen met de AMA aanwezig bij de asielaanvraag op de DVZ, tijdens
het interview op het CGVS en nadien eventueel ter zitting bij de RvV .
We wijzen erop dat er in Brussel, Antwerpen, Namen en Charleroi pools van advocaten
zijn opgericht gespecialiseerd in jeugd- en vreemdelingenrecht voor minderjarigen (specifiek
gespecialiseerd in niet-begeleide minderjarigen). Meer informatie kan je hierover
bekomen bij de lokale Bureaus voor Juridische Bijstand. Voor algemene informatie over
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 115

de Voogdijwet kan men terecht op de website van Service de Droit des Jeunes www.sdj.
be.
De Federale Overheidsdienst Justitie heeft haar uitgebreid Vademecum onlangs geactualiseerd
en bijgewerkt: Vademecum voor voogden van Niet-Begeleide Minderjarige Vreemdelingen.
Dit vademecum is een praktisch hulpmiddel dat zeer begrijpelijk en volledig is,
ook voor nieuwe en onervaren voogden. Het is op te vragen bij de Dienst Voogdij of te
downloaden via de website van de Federale Overheidsdienst Justitie www.just.fgov.be.
2 - Vrouwelijke vluchtelingen en gender-gebonden vervolging
A Algemeen
De laatste jaren wordt in de literatuur en door de asielinstanties terecht meer aandacht
besteed aan de specifieke situatie waarin vrouwelijke vluchtelingen zich bevinden, alsook
aan gender-gebonden vervolging.
‘De’ vrouwelijke vluchteling bestaat echter niet, net zomin als ‘de’ vluchteling bestaat. Iedere
(vrouwelijke) vluchteling heeft haar/zijn eigen vluchtverhaal. Voor een aantal vrouwelijke
vluchtelingen zal de reden voor de vlucht op dezelfde gronden gebaseerd zijn als
voor mannen die hun land ontvluchten. Voor een aantal vrouwelijke vluchtelingen zal
het vluchtmotief moeilijker te achterhalen zijn. Het is voor deze laatste groep dat we hier
aandacht vragen.
Voor hen is er voor de begeleider een extra taak weggelegd om zowel bij de voorbereiding
als bij de behandeling van de asielprocedure bij de asielinstanties specifieke aandacht
te hebben en te vragen voor vrouwspecifieke en/of gender-gebonden situaties en
vervolgingsgronden.
Voor wat de vrouwspecifieke vervolgingsgronden betreft, leert de ervaring dat nog te
veel vrouwen er zich onvoldoende bewust van zijn dat ze eigen vluchtmotieven zouden
kunnen hebben. Indien de begeleider geen specifieke aandacht aan de eigen vluchtmotieven
besteedt, blijven al te vaak bepaalde zaken onvermeld.
Het is de taak van de begeleider de asielzoeker hiervan bewust te maken. De begeleider
die zich informeert over gewoonten en gebruiken ten aanzien van vrouwen in het land
van herkomst, alsook over sociaal-culturele en religieuze achtergronden zal in staat zijn
de juiste vragen te stellen aan de asielzoeker en om de aandacht van de asielinstanties te
vestigen op bepaalde situaties die relevant zijn voor de asielzoeker.
116 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Voor wat gender-gebonden vervolging betreft, kunnen we verwijzen naar de richtlijn van
het UNHCR van 7 mei 2002 5 . Deze richtlijn biedt een goede leidraad voor de begeleider
die bijzondere aandacht wil geven aan een gender-specifieke lezing van de vluchtelingendefinitie.
De richtlijn gaat dieper in op een interpretatie van de vluchtelingendefinitie vanuit een
“genderperspectief” en geeft achtergrondinfo.
De richtlijn beschrijft tevens de mogelijke vormen die de vervolging van vrouwen kan
aannemen, op de link met een van de vijf criteria, op de auteurs voor vervolging en op
de vijf criteria zelf.
De richtlijn stelt dat gender slaat op de verhouding tussen mannen en vrouwen op basis
van sociaal of cultureel onderbouwde en gedefinieerde identiteiten, statussen, rollen en
verantwoordelijkheden die aan het ene of het andere geslacht worden toegewezen.
Mannen of vrouwen die zich niet gedragen overeenkomstig deze sociaal of cultureel
bepaalde identiteiten, statussen, rollen of verantwoordelijkheden kunnen in bepaalde
gevallen gender-gebonden vervolging vrezen. Zowel vrouwen als mannen kunnen het
slachtoffer worden van gender-gebonden vervolging. Voorbeelden van gender-gebonden
vervolging zijn: seksueel geweld, huiselijk geweld, gedwongen familieplanning, genitale
verminking, bestraffing voor het niet respecteren van sociale gebruiken, discriminatie
van homoseksuelen, enz.
De moeilijkheid is een oorzakelijk verband aannemelijk te maken tussen het niet conformerende
gedrag en de vervolging.
Een moeilijk vraagstuk in deze context is ook de beoordeling van de houding van de
overheid. Biedt de overheid bescherming aan individuen of treedt ze niet of discriminerend
op ten aanzien van bepaalde groepen? Zeker in gevallen waar huiselijk geweld, of
misbruik van iemands seksuele geaardheid aan de orde zijn, speelt dit een rol.
Naast bovengaande elementen die vooral een rol spelen in de analyse van de asielaanvraag
en het naar boven brengen van het vluchtverhaal, moet de asielzoeker worden
ingelicht over een aantal rechten bij de behandeling van de asielaanvraag. Enkele hiervan
kwamen eerder al aan bod. We herhalen ze kort: mogelijkheid om een aparte asielaanvraag
in te dienen, mogelijkheid om te worden verhoord door iemand van hetzelfde
geslacht, mogelijkheid om een tolk van hetzelfde geslacht te vragen, mogelijkheid om
te vragen om in een aparte ruimte te worden verhoord, mogelijkheid om te verzoeken
om niet samen met familieleden te worden verhoord, mogelijkheid om beroep te doen
op kinderopvang om ongeremd te kunnen spreken en speciale aandacht voor zwangere
vrouwen en personen die het slachtoffer zijn geweest van seksueel geweld.
5 Guidelines on International protection No. 1: Gender-related persecution within the context of artikel
1 A (2) of the 1951 Convention and/or its 1967 Protocol relating the status of refugees (http://www.unhcr.
org).
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 117

B Vrees voor besnijdenis
We willen hier ingaan op de beschermingsmogelijkheden tegen rituele verminking van
de vrouwelijke geslachtsorganen.
Het CGVS krijgt immers meer en meer te maken met vrouwen die de vrees vrees voor
genitale verminking inroepen. Deze asielaanvragen gebeuren door:
¬ moeders van nog onbesneden dochters;
¬ onbesneden (jonge) vrouwen die besnijdenis vrezen;
¬ reeds besneden vrouwen die nog ergere besnijdenis vrezen.
Deze risicogroepen, die grotendeels afkomstig zijn uit Guinée, krijgen in principe de
vluchtelingenstatus toegekend. Het CGVS heeft sinds eind april 2008 een bijzondere procedure
ingevoerd voor de behandeling en opvolging van deze dossiers. Men wil deze
kwetsbare groep zoveel mogelijk beschermen. De sociale druk om tot besnijdenis over te
gaan is immers vaak groot en men wil voorkomen dat meisjes of jonge vrouwen alsnog
besneden worden, hetzij in België, hetzij tijdens een reis naar het buitenland.
In tegenstelling tot wat de algemene regel is:
¬ is de aanwezigheid van de betrokken meisjes op het gehoor bij hun ouders
verplicht;
¬ is het belangrijk een gedegen medisch attest voor te leggen dat aantoont dat
de vrouw of het meisje nog niet besneden is – eventueel kan het CGVS doorverwijzen
naar bepaalde artsen;
¬ worden deze beslissingen gemotiveerd door het CGVS. Men verwijst in de beslissing
ook naar de Belgische strafwet die vrouwenbesnijdenis uitdrukkelijk
verbiedt;
¬ worden de dossiers waar men toekomstige besnijdenis vreest, ook na de erkenning
opgevolgd;
¬ moet men na een beslissing tot erkenning een verklaring op eer ondertekenen
dat de vluchteling jaarlijks een medisch attest zal neerleggen dat bewijst
dat de betrokkene of diens dochter(s) niet (verder) besneden zijn. Doet
de vluchteling dit niet, dan kan eventueel de vluchtelingenstatus ingetrokken
worden. Het CGVS zal in geval van aanwijzingen van besnijdenis (omdat
bijvoorbeeld geen attest werd neergelegd) de zaak melden aan het parket.
Uit het medisch attest moet duidelijk blijken dat het meisje of de vrouw nog
steeds niet (verder) besneden is.
Volledigheidshalve dient nog te worden vermeld dat ook reeds besneden vrouwen die
worstelen met een trauma in aanmerking komen voor de vluchtelingenstatus (zie ook
dwingende redenen p. 54).
118 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Er bestaat in België een gespecialiseerde organisatie waar men terecht kan wanneer men
met het probleem wordt geconfronteerd. Men kan daar ook terecht voor een lijst van
gespecialiseerde geneesheren: GAMS (Groepering die zich inzet voor het Afschaffen van
Seksuele Verminking van Vrouwen) www.gams.be.
3 - Erkend als vluchteling in een ander land
Twee mogelijke situaties doen zich voor. Je bent in een ander land erkend en je hebt
al dan niet een nieuwe vrees voor vervolging in het land waar je als vluchteling bent
erkend:
Een vluchteling erkend in een bepaalde staat kan die staat verlaten op grond van nieuwe
vrees voor vervolging in die staat. In dat geval wordt de asielaanvraag volgens de gewone
asielprocedure beoordeeld. De vrees voor vervolging zal zowel ten aanzien van het
eerdere gastland als ten aanzien van het land van herkomst worden beoordeeld. Verblijf
van meer dan drie maanden in een derde land zal in geval van gegronde vrees niet worden
tegengeworpen aan de asielzoeker (zie ook eerder over veilig derde land).
Een persoon die in een ander land als vluchteling is erkend en die in België wil komen
wonen, zonder nieuwe vrees voor vervolging, kan niet automatisch voor een lange
periode in België verblijven. Hij is onderworpen aan de gebruikelijke regels met betrekking
tot visa en verblijfsvergunningen van langere duur, zoals tijdelijk verblijf, verblijf
voor studies, verblijf van onbeperkte duur of gezinshereniging.
Indien een familielid van de vreemdeling als vluchteling erkend werd in een ander land
van de Europese Unie, dan mag hij in België blijven voor een periode van maximum drie
maanden indien hij houder is van een “reisdocument voor vluchtelingen” dat in het land
van toevlucht werd uitgereikt.
Om langer in het land te blijven, heeft men een verblijfsvergunning nodig die werd uitgereikt
door de Belgische ambassade of het Belgische consulaat in het land van toevlucht.
Indien een familielid als vluchteling erkend werd in een niet-Europees land, zal een toeristenvisum
meestal noodzakelijk zijn om naar België te reizen. Voor een vergunning van
langere duur moet men zich richten tot de ambassade of het consulaat van België 6 .
Om in België de overdracht of de bevestiging te krijgen van de vluchtelingenstatus die
werd toegekend in een ander land, zelfs een lidstaat van de Europese Unie, moet men:
1. een verblijfsvergunning bezitten die werd uitgereikt door de ambassade of
het consulaat van België met het oog op familiehereniging (bij een tijdelijke
verblijfsvergunning, voor studies in België bijvoorbeeld, is een overdracht van
status niet mogelijk);
6 Zie www.diplobel.be voor alle adressen van Belgische ambassades en consulaten.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 119

2. ingeschreven zijn in de gemeente en houder zijn van een “witte kaart” (BIVR)
of een “gele kaart” (identiteitskaart voor vreemdelingen);
3. toegelaten zijn tot een verblijf van onbepaalde duur (gezinshereniging geeft
tijdens de eerste drie jaar recht op een verblijf van bepaalde duur. De wet geeft
dan geen recht op een overdracht (bevestiging) van de vluchtelingenstatus);
4. al minstens 18 maanden regelmatig en zonder onderbreking in België verblijven,
zonder beperking in de duur van het verblijf;
5. de bevestiging van de vluchtelingenstatus aanvragen bij het CGVS en bij de
aanvraag een kopie voegen:
- van de “witte kaart” of “gele kaart”;
- van het reisdocument dat is uitgereikt in het land dat de vluchtelingenstatus
heeft erkend.
De Commissaris-generaal kan beslissen om de status te bevestigen als aan de voorwaarden
wordt voldaan. Door de overdracht of de bevestiging van de vluchtelingenstatus die
in een ander land werd toegekend, kan men de voordelen genieten die in België met de
status van erkende vluchteling verbonden zijn. Vooraleer deze overdracht is toegekend,
kan alleen het land dat de vluchtelingenstatus heeft erkend, een “reisdocument” verlengen
of uitreiken.
Er is een probleem wanneer de asielaanvraag van een vluchteling die werd erkend in een
derde land, wordt geweigerd door de asielinstanties, terwijl de overheden van het land
waar deze vluchteling werd erkend hem niet meer toelaten naar dit land terug te keren.
Daarom is het van belang na te gaan of deze vluchteling al dan niet kan terugkeren naar
het land waar hij werd erkend.
4 - Staatloosheid
Tot op heden 7 is de rechtbank van Eerste Aanleg bevoegd om zich uit te spreken over het
statuut van staatloze.
De redenen waarom iemand staatloos is, variëren. De oorzaak kan bijvoorbeeld de discriminerende
nationaliteitswetgeving van een land zijn, maar ook het uiteenvallen van een
staat in meerdere staten of zelfs het feit dat iemand vrijwillig en bewust afstand heeft
gedaan van zijn nationaliteit.
Wie beweert staatloos te zijn moet dit staven voor de rechtbank. Hij moet m.a.w. via de
wetgeving en praktijken van het herkomstland aantonen dat hij geen nationaliteit meer
heeft.
7 In het regeerakkoord van Leterme 1 staat dat men het CGVS de bevoegdheid wil geven in plaats van de
rechtbank van Eerste Aanleg. Tot op heden is dit niet uitgevoerd.
120 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Een erkende staatloze beschikt in België niet over een bijzonder statuut, zoals bijvoorbeeld
dat van erkende vluchtelingen. De rechtbank die het statuut van staatloze toekent,
koppelt daar evenmin automatisch een verblijfsrecht aan vast. Dit verblijfsrecht moet
via een aanvraag van artikel 9 bis van de Vreemdelingenwet worden aangevraagd aan
de DVZ, na de erkenning van de staatloosheid door de rechtbank. Eén van de vereisten
hierbij is dat men aantoont dat er in het land van herkomst geen verblijfsrecht is en dat
men er onmogelijk naar kan terugkeren.
Maar ook tijdens de procedure tot erkenning als staatloze beschikt de kandidaat-staatloze
niet automatisch over een verblijfsrecht. In sommige gevallen heeft de rechtbank
van Eerste Aanleg via een kortgeding de DVZ verplicht een voorlopige verblijfstitel af te
leveren 8 .
Een asielzoeker kan erkend worden als vluchteling en als staatloze. Anderzijds is het
mogelijk dat een asielzoeker die niet erkend wordt als vluchteling wel erkend wordt als
staatloze.
Opgepast: als de kandidaat-staatloze ook nog een asielvraag heeft ingediend of als vluchteling
erkend werd, mag de betrokkene zich in principe niet wenden tot de autoriteiten
van het land dat hij ontvlucht is.
Gezien het om procedures gaat voor de rechtbank van Eerste Aanleg en de rechtspraak
met betrekking tot staatlozen erg uiteenlopend is, is het aangewezen een beroep te
doen op een advocaat als raadsman.
De stedelijke integratiedienst van de stad Gent heeft een zeer praktische en uitgebreide
handleiding geschreven omtrent staatlozen: “Staatlozen: nergens en nooit onderdaad,
overal en altijd vreemdeling. Praktijkgerichte handleiding”, Gent, 2007. Men kan dit
handboek kosteloos bestellen bij het team Rechtspositie van de Stedelijke Integratiedienst
Gent (integratiedienst@gent.be of tel. 09/265.77.05). Het is ook te downloaden
op www.gent.be.
8 Rb. Gent 29 augustus 1997 (kortgeding), T. Vreemd. 1998, nr. 1 en 2, 61; Brussel 17 februari 2000, J.T.
2000, 5984, 719; Brussel 4 mei 1999, Rev.dr.étr. 1999, nr. 103, 243; Rb. Brussel 11 april 1997 (kortgeding),
T. Vreemd., 1997, nr. 1, 63.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 121

122 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

VII NA AFLOOP VAN DE ASIELPROCE-
DURE
Als begeleider zal je je steeds vergewissen van het traject dat de afgewezen asielzoeker
heeft afgelegd. Indien de begeleiding tijdens de asielprocedure altijd door dezelfde begeleider
gebeurde, dan zal de beoordeling van de individuele situatie in het verlengde
van de eerder opgestarte begeleiding liggen. Dit is niet altijd het geval. Het is mogelijk
dat een afgewezen asielzoeker zich voor het eerst bij jou aanbiedt op het einde van
de procedure. De asielzoeker zal in dit geval vaak op zoek zijn naar een tweede advies
aangaande zijn situatie in België. Probeer altijd een duidelijk zicht te krijgen op alle relevante
elementen vooraleer een advies te geven. Aan het eind van de procedure blijkt
hoe waardevol een goed bijgehouden dossier kan zijn. Zonder al te veel moeite kunnen
de asielzoeker en de begeleider alle genomen stappen en beslissingen reconstrueren en
er de gepaste conclusies uit trekken.
1 - Erkend als vluchteling
Erkende vluchtelingen hebben nagenoeg dezelfde rechten en plichten als Belgen. We
geven hieronder een kort overzicht:
A Verblijf
[ NA DE ASIELPROCEDURE ]
De erkenning van de vluchtelingenstatus geeft recht op een onbeperkt verblijf in België.
De erkende vluchteling moet vragen om te worden ingeschreven in het vreemdelingenregister
van de gemeente waar hij verblijft. Op vertoon van het vluchtelingenattest dat
hem werd uitgereikt door het CGVS, reikt de gemeente hem een identiteitsdocument
uit:
¬ In de meeste gevallen, een elektronische B kaart dat 5 jaar geldig is en zonder
voorwaarden hernieuwd wordt (voorheen een Bewijs van Inschrijving in het
Vreemdelingenregister (BIVR), witte kaart onbeperkt verblijf)
De verlenging of de hernieuwing moet worden aangevraagd door de erkende vluchteling.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 123

B Tewerkstelling
Een erkende vluchteling heeft geen werkvergunning nodig. Hij heeft toegang tot de arbeidsmarkt
onder dezelfde voorwaarden als Belgen. Hij heeft evenmin een beroepskaart
nodig om zich als zelfstandige te vestigen.
C Reizen
Om geldig naar het buitenland te kunnen reizen heeft de erkende vluchteling een «reisdocument
voor vluchteling» nodig, ook wel «blauw paspoort» genoemd. Hij riskeert immers
zijn vluchtelingenstatus te verliezen als hij een paspoort vraagt aan de ambassade
van zijn land van herkomst. Het blauwe paspoort is zelfs verplicht om te reizen naar een
land van de Europese Unie. Elk familielid dat als vluchteling werd erkend, moet zijn eigen
blauwe paspoort hebben.
We raden aan om altijd informatie in te winnen over de vereiste visa bij de ambassades
of consulaten van de landen waar de vluchteling naartoe wil gaan, zelfs voor een land
van de Europese Unie. De adressen van de ambassades en consulaten vind je op www.
diplobel.be.
Het is de erkende vluchteling in principe niet toegestaan terug te keren naar zijn land
van herkomst, aangezien hij erkend werd wegens vrees voor vervolging in dat land. Als
hij toch naar zijn land zou reizen, riskeert hij om die reden zijn vluchtelingenstatus te
verliezen. In sommige uitzonderlijke gevallen (bijvoorbeeld een begrafenis van een familielid)
mag de vreemdeling naar zijn land gaan voor een korte periode, maximum een
maand. Hij moet dan de toestemming krijgen van het CGVS. Het CGVS bepaalt, indien het
akkoord gaat, de voorwaarden voor dit verblijf.
D Documenten aanvragen
De dienst Documenten van het CGVS is bevoegd om aan de erkende vluchteling de documenten
uit te reiken. Het is hem immers niet toegestaan om zich tot de ambassade of het
consulaat van zijn land van herkomst te richten om officiële documenten aan te vragen
zoals een getuigschrift van geboorte, huwelijk, enz.
Op de website van het CGVS kan je formulieren downloaden om deze documenten aan
te vragen.
E Vluchtelingenstatus voor de minderjarige kinderen
De kinderen die tegelijk met de vreemdeling in België zijn aangekomen en werden geregistreerd
bij de asielaanvraag, worden als vluchteling erkend. Dit betekent dat de kinderen
ingeschreven moeten zijn op de Bijlage 25 of 26, die door de DVZ werd afgeleverd.
124 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Als een kind tijdens de procedure wordt geboren in België moet de geboorte via de gemeente
geregistreerd worden. De gemeente faxt de geboorteakte door naar de DVZ (die
het wachtregister aanpast) en schrijft het kind bij op de bijlage van de moeder.
De kinderen die na de erkenning van de vluchtelingenstatus zijn aangekomen, moeten
worden aangegeven bij de Dienst Vreemdelingenzaken.
De kinderen die in België werden geboren na de erkenning van de vluchtelingenstatus,
worden niet automatisch erkend. De erkende vluchteling kan echter vragen dat die kinderen
dezelfde status genieten.
¬ Als beide ouders als vluchteling werden erkend, moet de aanvraag worden
gericht aan de dienst Documenten van het CGVS;
¬ Indien een van beide ouders niet als vluchteling werd erkend, dient de aanvraag
te worden gericht aan de DVZ, bureau asiel;
F Gezinshereniging
De naaste familieleden van de erkende vluchteling kunnen een «visum gezinshereniging»
aanvragen bij de Belgische diplomatieke post van het land waar zij zich bevinden.
Het is de Dienst Vreemdelingenzaken die de aanvraag zal behandelen. De familieleden
die hier bedoeld worden, zijn:
¬ de echtgenoot of geregistreerde partner;
¬ de kinderen ten laste die jonger zijn dan 18 jaar;
¬ gehandicapte kinderen ten laste die ouder zijn dan 18 jaar;
¬ de vader en de moeder van een erkende vluchteling, als hij jonger is dan 18
jaar en niet vergezeld wordt van een volwassene die voor hem zorgt.
De voorwaarden kunnen variëren naargelang de categorie. We gaan hier niet dieper
op in. Voor meer info kunt u surfen naar www.vreemdelingenrecht.be of neem contact
op met de juridische helpdesk van het Vlaams Minderhedencentrum (VMC). Gegevens
achteraan.
De familieleden die gemachtigd worden tot verblijf via gezinshereniging, krijgen een
verblijfsrecht dat beperkt is tot drie jaar. Na die drie jaar wordt de machtiging tot verblijf
onbeperkt.
Voor familiehereniging met erkende vluchtelingen zijn vooral het BCHV (hebben sedert
2008 een fonds om financiële hulp te verstrekken inzake familiehereniging van erkende
vluchtelingen) en de dienst Tracing van Rode Kruis Vlaanderen gespecialiseerde diensten
met heel wat ervaring (zie adressenlijst).
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 125

G Belg worden
De erkende vluchteling kan de Belgische nationaliteit verwerven. Hij verliest dan zijn
vluchtelingenstatus.
Mogelijke procedures zijn:
¬ De naturalisatie. Men moet dan ouder dan 18 jaar zijn en minstens twee jaar
wettelijk in België verblijven.
¬ De nationaliteitsverklaring. Men moet zeven jaar wettelijk in België verblijven,
of gehuwd zijn met een Belg(ische) en drie jaar met hem/haar samenwonen
(of zes maanden in sommige gevallen).
Wordt de erkende vluchteling Belg, dan worden zijn kinderen jonger dan 18 jaar over wie
hij het ouderlijke gezag uitoefent, eveneens Belg.
Als begeleider kan je de erkende vluchteling doorverwijzen naar sociale diensten die de
vluchteling kunnen helpen op het vlak van o.a. tewerkstelling, onderwijs, nationaliteitsverwerving
en eventueel familiehereniging. Je kan de website www.vreemdelingenrecht.
be raadplegen voor doorverwijzing naar eerstelijns sociale diensten.
H Afstand, beëindiging en intrekking van de vluchtelingenstatus
¬ Vrijwillig afstand doen van de vluchtelingenstatus en de gevolgen
Een vluchteling kan vrijwillig afstand doen van de vluchtelingenstatus. De vluchteling
kan dit doen door op het CGVS (Dienst Documenten) een verklaring “attest van het beëindigen
van het statuut” te ondertekenen. Met dit attest moet de vluchteling naar de gemeente
van feitelijk verblijf gaan. De gemeente zal de identiteitsdocumenten vervangen
op voorlegging van een geldig nationaal paspoort afgegeven door de ambassade van het
land van herkomst van de vluchteling. Het verblijfsrecht in België vervalt niet automatisch.
Dezelfde regels als voor andere vreemdelingen die op regelmatige basis in België
verblijven, gelden verder. Een overzicht van de rechten en plichten van de regelmatig op
het grondgebied verblijvende vreemdelingen kan men bekomen bij het VMC.
¬ Beëindiging van de vluchtelingenstatus en de gevolgen
Het CGVS kan de vluchtelingenstatus beëindigen wanneer de vluchteling: (1) een nieuwe
nationaliteit verwerft, (2) reist naar het land van herkomst zonder toestemming van het
CGVS, (3) zich opnieuw vestigt in het land van herkomst, (4) een paspoort bekomt van het
land van herkomst of (5) wanneer de omstandigheden die hebben geleid tot de erkenning
niet langer bestaan.
De vluchteling zal in die gevallen op het CGVS worden uitgenodigd. Hij zal moeten uiteenzetten
waarom hij denkt voort aanspraak te maken op de vluchtelingenstatus. Het
126 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

CGVS zal de status beëindigen indien deze niet langer met de werkelijkheid overeenstemt
en de vluchteling niet zelf afstand doet.
Een beslissing van beëindiging heeft dezelfde gevolgen als de vrijwillige afstand. Dit
betekent dat het verblijfsrecht behouden blijft en dat dezelfde regels gelden als voor de
andere op regelmatige basis verblijvende vreemdelingen.
Tegen een beslissing tot beëindiging van de vluchtelingenstatus staat een beroep met
volle rechtsmacht open bij de RvV.
¬ Intrekking van de vluchtelingenstatus en gevolgen
Indien de erkenning is gebeurd op basis van onjuiste of frauduleuze elementen of indien
het gedrag van de vluchteling aantoont dat er geen vrees is voor vervolging, kan het
CGVS de vluchtelingenstatus intrekken.
Het CGVS trekt het statuut uiterst zelden in.
De vluchteling zal naar het CGVS worden uitgenodigd. De vluchteling zal uitleg moeten
geven over de nieuwe elementen waarover het CGVS beschikt. Het CGVS zal een beslissing
tot intrekking nemen indien het oordeelt dat een intrekking van de status gerechtvaardigd
is.
Tegen een beslissing tot intrekking van het statuut staat eveneens een beroep met volle
rechtsmacht open bij de RvV.
In geval van intrekking is het de bevoegdheid van de DVZ om te oordelen of een verder
verblijf in België mogelijk is. In bepaalde gevallen kan de DVZ een bevel om het grondgebied
te verlaten betekenen.
2 - Toekenning subsidiaire beschermingsstatus
A Verblijf
De toekenning van de subsidiaire bescherming geeft het recht om in België te verblijven,
aanvankelijk voor een beperkte duur.
Het gemeentebestuur van de verblijfplaats reikt aan de persoon die subsidiaire bescherming
geniet, een elektronische A kaart uit (voorheen was dit een Bewijs van Inschrijving
in het Vreemdelingenregister (BIVR), witte kaart beperkt verblijf), dat één jaar geldig is.
Het kan jaarlijks worden verlengd en hernieuwd.
Vervolgens wordt de persoon die subsidiaire bescherming geniet, vijf jaar na het indienen
van de asielaanvraag, gemachtigd tot een verblijf van onbeperkte duur.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 127

B Tewerkstelling
De persoon die subsidiaire bescherming geniet, mag in België werken.
Tijdens de vijf jaren van beperkt verblijf moet hij een werkvergunning, genaamd «arbeidskaart
C», aanvragen.
Wanneer zijn verblijf onbeperkt is, heeft hij geen werkvergunning meer nodig.
Indien de persoon die subsidiaire bescherming geniet, zich als zelfstandige wenst te vestigen,
tijdens de duur van het beperkte verblijf, moet hij een «beroepskaart» bij het gemeentebestuur
aanvragen. Deze kaart zal worden uitgereikt door de dienst Economische
Vergunningen van de FOD Economie.
C Reizen
De persoon die subsidiaire bescherming geniet, mag naar het buitenland reizen. Hij moet
een geldig paspoort hebben en eventueel het vereiste visum voor het land waar hij naartoe
wil gaan. Hij moet ook zijn verblijfskaart bijhebben. Als hij geen paspoort heeft, kan
de FOD Buitenlandse Zaken hem een «vreemdelingenpaspoort» uitreiken, maar enkel
vanaf het ogenblik dat hij gemachtigd is tot een onbeperkt verblijf.
De persoon die subsidiaire bescherming geniet, moet zich bewust zijn van het feit dat
elke reis naar zijn land van herkomst zijn status van beschermde persoon in vraag kan
stellen. Een dergelijke reis kan namelijk betekenen dat de omstandigheden die de toekenning
van de subsidiaire bescherming mogelijk hebben gemaakt, opgehouden hebben
te bestaan of dat valse verklaringen aan de basis lagen van de toekenning van de
subsidiaire beschermingsstatus.
Hetzelfde geldt als de betrokkene contact zou opnemen met de ambassade van het land
van herkomst.
D Documenten aanvragen
Het CGVS is, in tegenstelling tot hetgeen voor erkende vluchtelingen geldt, niet bevoegd
om documenten van de burgerlijke stand uit te reiken aan personen die subsidiaire bescherming
genieten. Tegelijk kunnen zij zich ook niet altijd wenden tot hun ambassade
omdat dit zijn status van beschermde persoon in vraag zou kunnen stellen.
Eventueel zal de subsidiair beschermde een beroep moeten doen op de procedure voor
een akte van bekendheid (vervangt de geboorteakte voor huwelijk en naturalisatie).
Hiervoor kan hij terecht bij zijn advocaat.
128 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

E Subsidiaire bescherming voor minderjarige kinderen
De persoon die subsidiaire bescherming geniet, kan subsidiaire bescherming voor zijn
kinderen verkrijgen.
¬ De kinderen die tegelijk met de vreemdelingen in België zijn aangekomen,
genieten subsidiaire bescherming wanneer de kinderen werden vermeld op
de Bijlage 25 of 26, die door de DVZ werd afgeleverd.
¬ De kinderen die zijn aangekomen na de toekenning van de subsidiaire bescherming,
moeten worden aangegeven bij de Dienst Vreemdelingenzaken
om er een asielaanvraag in te dienen (tenzij gezinshereniging geregeld is –
zie hieronder).
¬ De kinderen die in België zijn geboren na de toekenning van de subsidiaire
bescherming, moeten worden ingeschreven in het vreemdelingenregister
door de gemeente, op voordracht van de geboorteakte.
F Gezinshereniging
Bepaalde familieleden van de subsidiair beschermde kunnen zich herenigen met hem/
haar zo gauw hij/zij een BIVR heeft.
Komen in aanmerking:
¬ de echtgenoot of geregistreerde partner;
¬ de minderjarige kinderen;
¬ de meerderjarige gehandicapte kinderen die omwille van hun handicap niet
kunnen voorzien in hun eigen behoeften.
De procedure verschilt naargelang de aanvraag in België of in het buitenland wordt gedaan,
dan wel of er een tijdelijke of definitieve BIVR is.
G Belg worden
De subsidiair beschermde kan de Belgische nationaliteit verwerven. Hij verliest dan zijn
subsidiaire beschermingsstatus.
Mogelijke procedures zijn:
¬ De naturalisatie. Men moet ouder dan 18 jaar zijn en minstens twee jaar wettelijk
in België verblijven.
¬ De nationaliteitsverklaring. Men moet zeven jaar wettelijk in België verblijven,
of gehuwd zijn met een Belg(ische) en drie jaar met hem/haar samenwonen
(of zes maanden in sommige gevallen).
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 129

Wordt de erkende vluchteling Belg, dan worden zijn kinderen jonger dan 18 jaar over wie
hij het ouderlijke gezag uitoefent, eveneens Belg.
H Beëindigen status
Het CGVS kan de subsidiaire beschermingsstatus opheffen of intrekken.
¬ Het CGVS kan de status opheffen wanneer de omstandigheden die de toekenning
van deze bescherming rechtvaardigden, in positieve zin geëvolueerd
zijn in het land van herkomst. Tijdens de vijf jaar van beperkt verblijf kan de
minister van Binnenlandse Zaken aan de persoon die subsidiaire bescherming
geniet, een bevel geven om het grondgebied te verlaten.
¬ Het CGVS kan de status intrekken wanneer de subsidiaire bescherming werd
toegekend op basis van valse verklaringen, valse documenten of verzwegen
feiten. Tijdens de tien jaar die volgt op de indiening van de aanvraag tot subsidiaire
bescherming kan de minister van Binnenlandse Zaken een bevel geven
om het grondgebied te verlaten
Het CGVS is, in geval van intrekking van de subsidiaire beschermingsstatus, verplicht om
in zijn beslissing een advies te geven over het feit of een verwijderingsmaatregel naar het
land van herkomst in overeenstemming is met artikel 3 EVRM.
Tegen deze beslissingen is een beroep tot annulatie en schorsing mogelijk bij de RvV.
3 - Verlenging van een bevel om het grondgebied te verlaten
Als een asielzoeker geen vluchtelingen- noch subsidiaire beschermingsstatus verkrijgt,
zal hij normaliter automatisch een bevel krijgen om het grondgebied te verlaten.
In de praktijk is terugkeren naar het land van herkomst niet altijd mogelijk.
Artikel 3 van het EVRM en artikel 3 van het Anti-Folterverdrag werden al herhaalde malen
aangehaald. Het verbod op terugzending in geval van een reëel risico op een vernederende
of mensonterende behandeling of straf of foltering wordt door het CGVS alleen beoordeeld
in het kader van het onderzoek naar de toepassing van de subsidiaire bescherming.
De DVZ is, als administratieve overheid belast met de toelating van vreemdelingen
tot het grondgebied en met hun verwijdering, ambtshalve gehouden de desbetreffende
artikelen toe te passen alvorens tot verwijdering over te gaan. In de praktijk is in de beslissingen
van de DVZ echter weinig te merken van de ambtshalve toepassing van artikel
3 EVRM.
130 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Soms zijn er ook andere redenen die een verblijf in België kunnen rechtvaardigen, ondanks
de weigeringsbeslissing van de asielinstanties. Een van de mogelijkheden is een
aanvraag tot verlenging van (de termijn van) het bevel om het grondgebied te verlaten.
Als begeleider doe je er goed aan bij zulk een aanvraag uitdrukkelijk te verwijzen naar de
reële risico’s die bestaan bij terugkeer. Op die manier dwing je de DVZ om een uitspraak
te doen over het al dan niet bestaan van een risico bij terugkeer. Bij een ontbrekende of
onvoldoende motivering kan je een beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen
instellen.
In welke gevallen vraag je een verlenging aan van het bevel om het grondgebied
te verlaten?
In de praktijk worden volgende redenen alvast door de DVZ aanvaard:
1 Humanitaire clausule in de beslissing van het CGVS
Indien het CGVS de toekenning van een status weigert, maar tegelijk de aandacht
van de minister of zijn gemachtigde vestigt op een klemmende humanitaire
situatie waarin de afgewezen asielzoeker zich bevindt, doe je er als begeleider
goed aan een verlenging van het bevel aan te vragen.
2 Situatie in het land van herkomstland
Ook wanneer de situatie in het herkomstland om praktische redenen of omwille
van de veiligheid ter plaatse verhindert dat een asielzoeker terugkeert, vraag je
een verlenging aan.
3 De afgewezen asielzoeker is ziek en zijn gezondheidstoestand laat hem niet toe te
reizen.
In dat geval kan de DVZ een verlenging van maximum drie maanden geven, mits
voorlegging van een medisch attest.
4 De afgewezen asielzoekster is zwanger.
DVZ verlengt het bevel om het grondgebied te verlaten vanaf de zevende maand
van de zwangerschap tot de twee maanden volgend op de geboorte.
5 De afgewezen asielzoeker beslist om vrijwillig terug te keren met de hulp van de Internationale
Organisatie voor Migratie (IOM).
De afgewezen asielzoeker moet aan DVZ kunnen aantonen dat hij bij IOM een
officiële aanvraag heeft ingediend om vrijwillig terug te keren. Indien IOM een
datum van vertrek kan vastleggen en de afgewezen asielzoeker een nationaal
identiteitsdocument kan voorleggen, zal de DVZ het bevel tijdelijk verlengen.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 131

6 Schoolgaande kinderen
Ouders van een minderjarig kind kunnen de DVZ vragen om hun bevel om het
grondgebied te verlaten te verlengen zodat het kind het schooljaar verder kan
afmaken. Dit geldt in principe enkel voor bevelen die worden afgeleverd vanaf
de paasvakantie.
Let op: Omdat EU-onderdanen geen bevel krijgen om het grondgebied te verlaten geldt
bovenstaande niet voor hen.
Hoe motiveer je de aanvraag, wat is de procedure die je moet volgen?
De praktijk van de verlenging van de bevelen is niet geregeld in de Vreemdelingenwet.
Er is nergens bepaald wie bevoegd is, noch volgens welke procedure de aanvraag moet
worden ingediend. Nochtans is de praktijk van de verlenging al jaren ingeburgerd. Je
doet er als begeleider steeds goed aan, vooraleer je een aanvraag tot de DVZ richt, na te
gaan welke informatie de DVZ nodig heeft. De aanvragen dien je in principe in bij bureau
C van de DVZ.
Gezien er geen standaardprocedure is, zijn er geen vormvereisten. Het spreekt voor zich
dat je de aanvraag tot verlenging zo grondig mogelijk motiveert en er alle dienstige bewijsstukken
aan toevoegt.
Wat is de houding van de DVZ?
De DVZ beslist geval per geval. Normaal verlengt de DVZ van maand tot maand, tenzij
duidelijk blijkt uit het dossier dat de terugkeer gedurende een langere periode onmogelijk
is. Dit betekent dat de afgewezen asielzoeker elke maand opnieuw een aanvraag tot
verlenging zal moeten indienen.
Op het ogenblik dat het vaststaat dat de terugkeer op korte termijn niet mogelijk is,
weigert de DVZ het bevel nog te verlengen, omdat men niet wil verlengen zonder einddatum.
De DVZ raadt in dat geval de aanvrager aan een artikel 9 bis of ter in te dienen.
Gezien de behandelingstermijn van deze procedure blijft de aanvrager vaak maanden
of jaren zonder verblijfstitel. Een oplossing op korte termijn is voor deze categorie van
personen niet te vinden.
Wat is de houding van de rechtspraak?
Tot op heden is er weinig rechtspraak voorhanden.
Dit is te wijten aan het feit dat de DVZ geen beslissing neemt ten aanzien van een aanvraag
tot verlenging. In dit geval zou men eigenlijk een procedure moeten opstarten
wegens het stilzitten van de overheid, maar materieel ontbreken vaak de noodzakelijke
bewijzen van aanmaning, opvolging van het dossier, enz.
132 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Indien de DVZ een negatieve beslissing neemt, dan staat een eerder afgeleverd en uitvoerbaar
bevel vaak een procedure bij de Raad van State in de weg. Men kan immers het
belang niet aantonen.
Wat kan je als begeleider doen?
Als begeleider doe je er goed aan na te gaan of een gerechtelijke tussenkomst nuttig is.
Ook kan je overwegen om, wanneer een beslissing uitblijft in geval van onmogelijkheid
tot terugkeer, een advies te vragen aan het College van Federale Ombudsmannen
(gegevens zie adressenlijst). Die dienst volgt deze problematiek op de voet op en pleegt
regelmatig overleg met de DVZ.
4 - Regularisatie
Bepaalde afgewezen asielzoekers kunnen humanitaire of medische redenen hebben om
een verder verblijf in België te willen aanvragen.
Deze mogelijkheid wordt voorzien in de wet. In het oude artikel 9 lid 3 en sinds juni
2007 in de artikelen 9bis (regularisatie omwille van humanitaire redenen) en 9ter (regularisatie
omwille van medische redenen) van de Vreemdelingenwet. Over de procedure
9ter hebben we het reeds gehad hierboven. Over de procedure van artikel 9bis willen we
het hier kort hebben. Hoewel het strikt genomen een uitzonderingsprocedure was en is,
wordt ze in de praktijk veelvuldig gebruikt.
Opdat de opgegeven humanitaire redenen in de aanvraag 9bis onderzocht zouden worden,
moeten er enkele ontvankelijkheidsvoorwaarden vervuld zijn.
¬ Aanwezigheid van buitengewone omstandigheden die het niet- aanvragen
van de machtiging tot verblijf in het buitenland rechtvaardigen.
Artikel 9 bis is immers een uitzondering op de regel dat men in de Belgische
ambassade of consulaat in het buitenland een aanvraag tot verblijfsmachtiging
doet. Het moet onmogelijk of bijzonder moeilijk zijn om naar zijn land
van herkomst af te reizen voor een aanvraag tot machtiging verblijf.
De aanwezigheid van buitengewone omstandigheden dient te worden beoordeeld
op het moment dat de aanvraag wordt behandeld en niet op het
moment dat de aanvraag werd ingediend.
¬ Beschikken over een identiteitsdocument (internationaal erkend paspoort,
gelijkgestelde reistitel of nationale identiteitskaart). Deze tweede
voorwaarde is echter niet van toepassing op asielzoekers met een lopende
asielprocedure (zolang de procedure loopt) of vreemdelingen die aantonen
dat zij in de onmogelijkheid verkeren om dit document in België te verwerven.
Let op: deze onmogelijkheid wordt zeer restrictief geïnterpreteerd door
de DVZ.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 133

¬ Nieuwe elementen: de aanvraag mag niet meer steunen op elementen die
reeds voordien werden ingeroepen of hadden moeten ingeroepen worden in
een asielprocedure, een medische verblijfsaanvraag of een vroegere regularisatieaanvraag.
Vervolgens gaat men in op de voorwaarden ten gronde: Zijn er redenen die een verblijf
van meer dan drie maanden in België rechtvaardigen? Terzake heeft de DVZ een zeer
ruime appreciatiemarge.
De criteria voor regularisatie zijn niet wettelijk bepaald. Over het algemeen kan men zeggen
dat er kans op regularisatie is wanneer er ernstige humanitaire redenen zijn om de
persoon een verblijfsrecht te geven.
Wanneer artikel 3 of 8 EVRM in het gedrang is, is het essentieel om deze bepalingen uitdrukkelijk
te vermelden en de motivering hieromtrent uit te werken.
Uit de praktijk en de toelichting van de Dienst Vreemdelingenzaken blijkt dat een aanvraag
meestal slechts zinvol is in één van de volgende gevallen:
¬ Lange asielprocedure
¬ Lange gezinsherenigingsprocedure
¬ Onverwijderbaarheid
¬ Staatlozen
¬ Bijzondere banden met België
Op 19 juli 2009 werd een instructie bekend gemaakt door de minister van Migratie. Deze
instructie vermeldt de verschillende situaties die aanleiding kunnen geven tot een regularisatie.
Het is daardoor duidelijker geworden welke gevallen aanleiding kunnen geven
tot een regularisatie. Volgende situaties worden opgesomd:
¬ Langdurige asielprocedures (met en zonder Raad van State)
¬ Prangende humanitaire omstandigheden
¬ Duurzame lokale verankering: onderbroken verblijf van 5 jaar
¬ Duurzame lokale verankering: voorleggen van een arbeidscontract
Voor deze twee laatste criteria, namelijk de regularisatie op basis van werk en die van
een onderbroken verblijf van 5 jaar, heeft men slechts een periode van 3 maanden om
een regularisatieaanvraag in te dienen, met name van 15 september tot en met 15 december
2009. De overige criteria kunnen blijvend het voorwerp uitmaken van een regularisatieaanvraag
totdat de instructie wordt opgeheven of gewijzigd.
De instructie is intussen verder verduidelijkt in twee vademecums.
Voor meer details en de teksten van de instructie en vademecums verwijzen we naar
www.vreemdelingenrecht.be.
134 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Voor details over de rechten en plichten tijdens illegaal verblijf verwijzen we naar een
brochure die te vinden is op de algemene website van het VMC: www.vmc.be onder Verblijfsstatuut
– Illegaal verblijf.
5 - Terugkeer
A Algemeen
Indien uit de individuele begeleiding van het dossier blijkt dat er geen nood is aan bescherming
en dat er ook geen andere elementen meespelen die een terugkeer bemoeilijken
of onmogelijk maken, dringt een intensiever gesprek over een terugkeer zich op.
De mogelijke verblijfsmotieven en verwijderbaarheid moeten nauwgezet en herhaaldelijk
(op het einde van de asielprocedure, maar ook bij aanhouding en vlak voor het gedwongen
vertrek) worden gecontroleerd.
De veiligheid bij terugkeer is niet zeker wanneer de asielprocedure nog niet definitief is
afgelopen, wanneer de asielprocedure niet correct is verlopen of wanneer de asielzoeker
aanspraak maakt op een of andere bescherming, maar deze nood niet zag omgezet in
een (voorlopige) verblijfstitel.
Om te kunnen werken aan een ondersteunde vrijwillige terugkeer van afgewezen asielzoekers
moet aan een aantal basisvoorwaarden voldaan zijn: de veiligheid in het land
van herkomst moet gewaarborgd zijn en er moet aandacht worden besteed aan de waardigheid
en het toekomstperspectief van de afgewezen asielzoeker.
In eerste instantie moet men zich goed kunnen informeren over de mogelijkheden van
een waardige en veilige terugkeer. Op basis daarvan kan de terugkeerder inschatten
welke de meest realistische verwachtingen zijn voor zijn leven na terugkeer, en kunnen
reeds bepaalde obstakels geïdentificeerd worden. Dit moet worden gecontroleerd
aan de hand van actuele, nauwkeurige en controleerbare informatie die door onafhankelijke
waarnemers wordt verstrekt. In de praktijk is deze informatie vaak afwezig, of
zijn er tegenstrijdige berichten. In deze gevallen moet ernstig getwijfeld worden aan de
wenselijkheid van terugkeer en moeten alle mogelijke verblijfsopties opnieuw worden
overwogen.
Wanneer blijkt dat een veilige en waardige terugkeer mogelijk is, kan men eventueel
aanspraak maken op ondersteuning voor reïntegratie in het herkomstland in geval van
terugkeer. Dit bestaat uit geïndividualiseerde materiële en/of financiële hulp die wordt
geboden door een organisatie als IOM (gegevens achteraan) of een NGO. Ondersteunde
terugkeer biedt verschillende voordelen: niet alleen keert men terug met een bepaalde
financiële en materiële ondersteuning, men kan vooral op eigen houtje met een grotere
mate van zelfbeschikking en met minder contact met de autoriteiten ter plaatse terugkeren.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 135

B Terugkeer vanuit de open opvangstructuren
Het is ons uitgangspunt dat uitgeprocedeerde asielzoekers alle kansen moeten krijgen
om zelfstandig of ondersteund terug te keren vanuit de open opvangstructuren. Daarom
moet spreken over de terugkeer integraal deel uitmaken van de begeleiding. Eerder in
het handboek kwam al aan bod dat dit onderwerp van bij het begin bespreekbaar moet
zijn, ook al zijn we ons ervan bewust dat de asielzoeker tijdens de asielprocedure gefocust
is op de procedure en het idee van terugkeer vaak niet onder ogen wenst te zien. Al
na een eerste negatieve beslissing kan je de mogelijkheid van een zelfstandige of ondersteunde
terugkeer ter sprake brengen. Na een negatieve eindbeslissing kan de mogelijkheid
van ondersteunde terugkeer op maat worden besproken. De definitieve afwijzing
van de asielaanvraag door de RvV is een sleutelmoment. De begeleider zorgt ervoor dat
verdere verblijfsmogelijkheden worden onderzocht (nieuwe asielaanvraag, regularisatie,
staatloosheid, naturalisatie, enz.), maar tegelijk moet de mogelijkheid voor zelfstandige
ondersteunde terugkeer worden besproken. Naarmate het meer waarschijnlijk wordt dat
de uiteindelijke uitkomst van het traject niet een verblijf in België zal zijn, is terugkeer
meer en meer aan de orde. Dit zijn moeilijke momenten voor de asielzoeker en de begeleider.
Continuïteit in de opvang is cruciaal, zeker op dit sleutelmoment in het hele
traject. Bij uitstek op dat moment moeten stabiliteit en ondersteuning gegarandeerd
worden om vertrouwen in te boezemen bij de afgewezen asielzoeker. De kansen op onderduiken
moeten tot een minimum worden herleid. Weinig afgewezen asielzoekers zijn
immers echt klaar om te werken op terugkeer op het moment van hun afwijzing.
Als begeleider kan je in elk geval even stilstaan bij de gevolgen van een illegaal verblijf
en wijzen op de rechten (o.a. dringende medische hulpverlening) die blijven gelden.
De mogelijkheid om alsnog het verblijf te regulariseren of een verblijfsstatuut te bekomen,
blijft een permanent aandachtspunt in de begeleiding.
C Terugkeer vanuit de gesloten centra
Regelmatig worden uitgeprocedeerde asielzoekers en illegale verblijvers opgepakt en
opgesloten in een gesloten centrum om te worden gerepatrieerd.
In het gesloten centrum wordt door de DVZ nagegaan welke nationaliteit de persoon
heeft (dit kan via bestaande identiteitsdocumenten, geldig of vervallen, of dit kan via een
interview met het consulaat van het land van herkomst van de betrokkene). Vervolgens
wordt nagegaan welk land aansprakelijk is voor de terugname van de betrokkene: dit
kan het land van herkomst zijn, maar dit kan ook, afhankelijk van de reisweg van betrokkene,
een derde land zijn (in kader van grensleidingen of Dublin). Wanneer het land dat
de betrokkene moet terugnemen akkoord gaat (afhankelijk van het land kan dit per individu
moeten worden aangevraagd, of dit kan reeds via bilaterale, Europese of Beneluxterugnameakkoorden
vastliggen) kan de DVZ over de juiste reisdocumenten beschikken
en de repatriëring organiseren.
136 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Ook vanuit de gesloten centra, waar de asielzoeker zit met het oog op gedwongen uitwijzing,
kan worden gevraagd om te vertrekken als een ondersteunde terugkeerder, met
de financiële en materiële hulp van IOM. Deze optie wordt niet altijd automatisch aangeboden,
dus de asielzoeker moet het zelf vragen aan de sociale dienst van het centrum.
In feite moet iemand die ondersteund wil terugkeren terug in vrijheid worden gesteld.
De DVZ tracht dit zoveel mogelijk te vermijden en regelt samen met IOM de ondersteunde
terugkeer van personen uit de gesloten centra zonder dat de personen in vrijheid
worden gesteld.
Tenzij als advocaat, die vrij zijn cliënt in het gesloten centrum kan gaan bezoeken, is je
rol als begeleider uitgespeeld zodra de betrokkene opgesloten wordt in een gesloten
centrum. Je kan er eventueel voor zorgen dat de betrokkene bezoek krijgt van NGO’s
die bezoeken brengen aan de gesloten centra. Vluchtelingenwerk Vlaanderen en CIRE
coördineren een netwerk van NGO’s die de gesloten centra bezoeken. Als begeleider kan
je terecht bij Vluchtelingenwerk en CIRE om te weten te komen waar de betrokkene is
opgesloten en om een bezoek door een NGO aan te vragen.
D De maximumduur van opsluiting
Volgens de Vreemdelingenwet mag een vreemdeling slechts worden opgesloten voor de
duur die strikt noodzakelijk is voor de uitvoering van een uitwijzingsmaatregel met een
maximum van twee maanden. Deze duur kan worden verlengd met twee maanden als
de noodzakelijke stappen voor uitwijzing werden genomen in de loop van zeven werkdagen
vanaf het moment dat de vreemdeling werd opgesloten, als het gebeurt met de
nodige zorgvuldigheid en de effectieve verwijdering binnen een redelijke termijn nog
steeds mogelijk is.
In de wet is eveneens voorzien dat de maximumduur vijf maanden is. Een tweede verlenging
kan slechts na akkoord van de Minister van Migratie en Asielbeleid.
Echter, in de praktijk is de detentieduur van de vreemdeling soms onbeperkt. Immers,
bij iedere mislukte poging tot repatriëring (omdat de vreemdeling zich verzet) neemt de
DVZ een nieuwe beslissing tot detentie, waardoor de termijnen opnieuw beginnen lopen
van nul.
Wanneer iemand niet kan worden geïdentificeerd of de vlucht kan niet worden georganiseerd
binnen deze termijn wordt die persoon vaak vrijgelaten met een bevel om het
grondgebied te verlaten. Voor sommige nationaliteiten ontstaan zo tijdelijke gedoogpraktijken:
wanneer men weet dat betrokkenen geen kans maken op repatriëring, worden
zij bij aanhouding niet opgesloten.
Sinds de aanbevelingen van de commissie-Vermeersch gebeurt een uitwijzing in stappen,
voor zover de opeenvolgende pogingen mislukken. Deze stappen zijn in stijgende vorm
van dwang:
¬ een gedwongen vertrek zonder escorte
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 137

¬ een gedwongen vertrek met escorte, d.i. verschillende politieagenten die betrokkene
begeleiden op zijn vlucht zelf, geboeid.
¬ Een beveiligde vlucht vanuit de militaire luchthaven van Melsbroek, d.i. een
speciaal georganiseerde vlucht voor meerdere gedetineerden uit een bepaald
land of een bepaalde regio.
Voor meer info verwijzen we naar het Handboek voor bezoekers en personeel van gesloten
centra van Jesuit Refugee Service Belgium.
E Meer info?
Als begeleider kan je in elk geval met alle concrete vragen inzake terugkeer terecht bij
de helpdesk terugkeer van Vluchtelingenwerk. De helpdesk tracht informatie en advies
te geven over alle aspecten van vrijwillige terugkeer (legale verblijvers), terugkeer met
instemming (uitgeprocedeerde asielzoekers en illegale verblijvers) en gedwongen terugkeer:
vragen m.b.t. specifieke nationaliteiten, identiteitsbewijzen, reisdocumenten,
ambassades, terugkeerprogramma’s (en modaliteiten), verlengingen, (on)verwijderbaarheid,
veiligheid, terugname(akkoorden), enz. Voor 19 landen publiceerde Vluchtelingenwerk
in het kader van het Country of Return Information-project (nog tot einde juni 2009)
landenrapporten die informatie aanleveren gericht op de terugkeerder. Deze rapporten
zijn te raadplegen op www.cri-project.eu.
De medewerkers van de helpdesk volgen de situatie inzake gedwongen verwijderingen
en volgen ook een aantal pilootprojecten inzake terugkeerondersteuning en opvolging
na terugkeer. Wil je als begeleider de activiteiten van Vluchtelingenwerk rond terugkeer
op de voet volgen, bezoek dan regelmatig onze website.
Je kan je ook abonneren op een elektronische nieuwsbrief rond terugkeer.
De helpdesk terugkeer beantwoordt vragen over:
¬ de situatie in het terugkeerland (bronnen: Verenigde Naties (VN), mensenrechtenorganisaties
en andere NGO’s, overheidsinformatie, statistieken, parlementaire
vragen, persartikels, enz.);
¬ over de praktische steun die terugkeerders kunnen krijgen bij terugkeer en
reïntegratie;
¬ over de verwijderbaarheid in geval van gedwongen terugkeer.
138 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

VIII ADRESSENLIJST
1 - De asielinstanties
DIENST VREEMDELINGENZAKEN
Postadres en aanmeldingsadres:
WTC, tower II
Antwerpsesteenweg 59B
1000 BRUSSEL
Tel: 02/206.15.99
Fax: 02/206.14.63
Secr_DG@dofi.fgov.be
www.dofi.fgov.be
DVZ Helpdesk
Regularisatie- en visumaanvragen
Tel: 02/793.80.00
Fax: 02/274.66.91
helpdesk.dvzoe@dofi.fgov.be
COMMISSARIAAT-GENERAAL VOOR DE VLUCHTELINGEN EN DE STAATLOZEN
WTC, tower II
Koning Albert II-laan 26A
1000 BRUSSEL
Tel: 02/205 51 11
Fax: 02/205 51 15
www.cgvs.be
cgvs.info@ibz.fgov.be
CGVS Adviseur expertpsycholoog
Luc.quintyn@ibz.fgov.be
[ ADRESSENLIJST ]
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 139

RAAD VOOR VREEMDELINGENBETWISTINGEN
Gaucheretstraat 92-94
1030 Brussel
Permanentie griffie/telefonische bereikbaarheid (werkdagen):
Maandag, dinsdag, woensdag en vrijdag: 09u00 – 16u00
Donderdag: 09u00 – 18u00
Tel: 02 /791.60.00
Fax: 02/791.62.26 (Nederlandstalige griffie)
Fax: 02/791.61.95 (Franstalige griffie)
www.rvv-cce.be
Faxnummer voor procedures in uiterst dringende noodzakelijkheid
voor Nederlandstalige procedures : 02.791.64.00
voor Franstalige procedures : 02.791.64.01
RAAD VAN STATE
Wetenschapsstraat 33
1040 Brussel
Tel: 02/234.96.11
Voor vragen over de procedure bestuursrechtspraak kan u terecht bij de griffie bestuursrechtspraak.
Voor vragen over de adviesbevoegdheid van de Raad kan u de procedure wetgeving
raadplegen.
140 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

2 - Juridische ondersteuning
A Vlaanderen/België
Amnesty International Vlaanderen
Hoofdzakelijk tweede lijnshulp, specifiek advies inzake individuele dossiers
Kerkstraat 156
2060 Antwerpen
Tel: 03/271.16.16
Fax: 03/235.78.12
www.amnesty.be
amnesty@aivl.be
Permanentie/consultatie: enkel na telefonische afspraak
Belgisch Comité voor Hulp aan Vluchtelingen (BCHV)
Tweede en derde lijnshulp, bijstand heropening van asieldossiers
Defacqzstraat 1, bus 10
1000 Brussel
Tel: 02/537.82.20
Tel: 02/541.01.90 (familiehereniging)
Fax: 02/537.89.82
www.cbar-bchv.be
info@cbar-bchv.be
Juridische permanentie (enkel telefonisch):
Maandag tot vrijdag : 13u30-17u00
Bureaus juridische bijstand
Adressen, telefoonnummers en permanentie voor juridische eerste lijnsbijstand en tweede
lijnbestand zijn terug te vinden op:
www.advocaat.be
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 141

Fedasil
Hoofdzakelijk derde lijnhulp aan OCMW’s en open opvangcentra asielzoekers, wat het
opvangsysteem en steunverlening in de open opvangcentra en OCMW’s betreft, ook
voor asielzoekers toegankelijk
Kartuizersstraat 21
1000 Brussel
Tel: 02/213.44.11
Fax: 02/213.44.22
www.fedasil.be
info@fedasil.be
Permanentie/consultatie: enkel telefonisch
Vlaams minderhedencentrum vzw - afdeling rechtspositie en rechtsbijstand
Derde lijnshulp (advies eerste en tweede lijnshulp, geen individuele dossierbehandeling),
alle doelgroepen
Vooruitgangstraat 323
1030 Brussel
www.vmc.be
www.vreemdelingenrecht.be
Juridische helpdesk, in samenwerking met Vluchtelingenwerk Vlaanderen:
Tel: 02/205.00.55
Fax: 02/205.00.60
De juristen van het VMC en Vluchtelingenwerk Vlaanderen beantwoorden vragen over
het asielrecht, vreemdelingenrecht, internationaal privaatrecht en gezondheid verbonden
aan het vreemdelingenrecht.
Onder asielrecht vallen alle vragen die te maken hebben met het statuut van asielzoekers,
erkende vluchtelingen – Conventie van Genève- en het statuut van subsidiaire bescherming,
de asielprocedure, de detentie van asielzoekers en de opvang.
Onder vreemdelingenrecht vallen alle andere vragen die geen betrekking hebben op
asielrecht, het gaat om het ruimere vreemdelingenrecht zoals verblijfsstatuten, nationaliteit,
visa enz.
Onder Internationaal Privaatrecht vallen alle vragen over de toepassing en erkenning
in België van buitenlands personen- en familierecht.
Onder gezondheid en vreemdelingenrecht vallen alle vragen die te maken hebben
met toegang tot zorg, verblijf of terugkeer bij ziekten en sociale rechten van zieke vreemdelingen.
142 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Permanentie/consultatie : enkel telefonisch
Maandag en vrijdag 9u00-12u30
Woensdag : 13u30-17u00
Minder dringende vragen over asielrecht, Internationaal Privaatrecht en gezondheid
kunnen ook gesteld worden door het invullen van een on-line vragenformulier dat te
vinden is op de website www.vreemdelingenrecht.be.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Derde lijnshulp (geen individuele dossierbehandeling) in het kader van de asielprocedure
Gaucheretstraat 164
1030 Brussel
www.vluchtelingenwerk.be
Juridische helpdesk, in samenwerking met het VMC:
Tel: 02/205.00.55
Fax: 02/201.03.76
De juristen van Vluchtelingenwerk Vlaanderen en het VMC beantwoorden vragen over
het asielrecht, vreemdelingenrecht, internationaal privaatrecht en gezondheid verbonden
aan het vreemdelingenrecht.
Onder asielrecht vallen alle vragen die te maken hebben met het statuut van asielzoekers,
erkende vluchtelingen – Conventie van Genève- en het statuut van subsidiaire
bescherming, de asielprocedure, de detentie van asielzoekers en de opvang.
Onder vreemdelingenrecht vallen alle andere vragen die geen betrekking hebben op
asielrecht, het gaat om het ruimere vreemdelingenrecht zoals verblijfsstatuten, nationaliteit,
visa enz.
Onder Internationaal Privaatrecht vallen alle vragen over de toepassing en erkenning
in België van buitenlands personen- en familierecht.
Onder gezondheid en vreemdelingenrecht vallen alle vragen die te maken hebben
met toegang tot zorg, verblijf of terugkeer bij ziekten en sociale rechten van zieke
vreemdelingen.
Permanentie/consultatie : enkel telefonisch
Maandag en vrijdag 9u00-12u30
Woensdag : 13u30-17u00
Minder dringende vragen over asielrecht, Internationaal Privaatrecht en gezondheid
kunnen ook gesteld worden door het invullen van een on-line vragenformulier dat te
vinden is op de website www.vreemdelingenrecht.be.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 143

Vlaamse Vereniging Steden en Gemeenten (VVSG)
Derde lijnshulp voor stedelijke en gemeentelijke diensten en OCMW’s, alle doelgroepen
Aarlenstraat 53/4
1040 Brussel
www.vvsg.be
Tel: 02/211.55.86
fabienne.crauwels@vvsg.be
B Antwerpen
Antwerps Minderhedencentrum - de8
Tweede lijnsdienst, juridische informatie over verblijfsrechten van vluchtelingen en mensen
zonder papieren
Van Daelstraat 35
2140 BORGERHOUT
Tel: 03/270 33 29
Fax: 03/235.89.78
www.de8.be
info@de8.be
Juridische helpdesk : telefonisch of per mail
Maandag en woensdag: 09u00 -12u30
Donderdag: 09u00 -17u00
Per mail : sylvija.basic@de8.be
Het Bureau voor Juridische Bijstand organiseert in samenwerking met de8 een Vreemdelingenpermanentie
(permanentie gespecialiseerde advocaten vreemdelingenrecht)
Overwegend advies bij asiel- en regularisatiedossiers
Lamorinièrestraat 137
2018 Antwerpen
Tel: 0473/92.42.23
Permanentie/consultatie:
Dinsdag- en donderdagnamiddag: 13u00-15u00
144 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Bond Zonder Naam vzw – sociale dienst
Eerste lijnsdienst, overwegend asielzoekers, vluchtelingen en mensen zonder papieren
Rolwagenstraat 49
2018 Antwerpen
Tel: 03/233.06.84
Fax: 03/233.43.92
socialedienst@bzn.be
Permanentie/consultatie:
Donderdag: 09u00-13u00
Centrum voor maatschappelijk werk De Mutsaard (deel van CAW De Mare)
Overwegend asielzoekers, vluchtelingen, mensen zonder papieren en geregulariseerden
Begeleiding en bijstand (juridisch-administratief, psycho-sociaal en materieel) aan mensen
met een precair verblijfsstatuut gebeurt op afspraak
Maurits Sabbelaan 57
2020 Antwerpen
Tel: 03/247.88.20
Fax: 03/247.88.92
sociaalcentrum@cawdemare.be
Permanentie/consultatie: enkel op afspraak
Protestants Sociaal Centrum vzw – sociale dienst (CAW De Terp)
Eerste lijnsdienst, overwegend asielzoekers, vluchtelingen en mensen zonder papieren
Lange Stuivenbergstraat 54-56
2060 Antwerpen
Tel: 03/235.34.05
Fax: 03/272.20.85
psc.vluchtelingenwerk@cawdeterp.be
www.cawdeterp.be
Permanentie/consultatie : telefonisch
Dinsdag en donderdag: 09u00-12u00 en 14u00-16u00
Woensdag en vrijdagnamiddag op afspraak
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 145

Vluchtelingendienst Mechelen (Werkgroep Integratie Vluchtelingen)
Eerste lijnshulp, occasioneel tweede lijnhulp, asielzoekers, vluchtelingen en uitgeprocedeerde
asielzoekers (occasioneel allochtonen)
St. Romboutskerkhof 1
2800 Mechelen
Tel: 015/34.07.88 - 015/33.07.28
Fax: 015/34.07.90
info@vluchtelingendienst.be
Permanentie/consultatie:
Telefonisch te bereiken elke werkdag tijdens kantooruren
Consultatie op maandag, dinsdag en donderdag: 13u00-16u00 of op afspraak
C Brussel en Vlaams Brabant
Cadens Vluchtelingenonthaal (deel van CAW Leuven)
Eerste lijnshulp, occasioneel tweede lijnhulp, alle doelgroepen (vooral asielzoekers en
vluchtelingen) rond verblijfsrecht
Diestesteenweg 42
3010 Leuven
Tel: 016/46.49.61
Fax: 016/47.43.79
vluchtelingenonthaal@cawleuven.be
Permanentie/consultatie:
Maandag, woensdag en vrijdag: 09u00-11u00 – daarbuiten op afspraak
Caritas Internationaal Hulpbetoon – sociale dienst
Allochtonen, asielzoekers, vluchtelingen en mensen zonder papieren
Liefdadigheidsstraat 43
1210 Brussel
Tel: 02/229.36.11
Fax: 02/229.35.85
Permanentie/consultatie:elke werkdag om 08u30 of om 13u30, behalve donderdagvoormiddag,
verdere opvolging op afspraak
146 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Foyer Dienst Rechtsbescherming
Eerste en tweede lijnshulp, alle doelgroepen
Werkhuizenstraat 25
1080 Brussel
Tel: 02/414.04.53
Fax: 02/414.16.97
www.foyer.be
Permanentie/consultatie: telefonisch
iedere werkdag: 9.00u-17.00u
Eerste lijnspermanentie: enkel op afspraak
Groot Eiland – sociale dienst (deel van CAW Archipel)
Eerste lijnshulp, vragen rond statuut vreemdeling
Groot Eilandstraat, 84
1000 Brussel
Tel: 02/502.66.00
Fax 02/512.67.38
grooteiland.sd@archipel.be
www.archipel.be
Permanentie/consultatie:
Dinsdag en vrijdag : 9.00u-12.00u
De eerste acht cliënten krijgen een gesprek met een maatschappelijk werker, nadien
wordt op afspraak gewerkt
Internationale Socialistische Solidariteit – sociale dienst (bicommunautaire
dienst)
Overwegend voor asielzoekers, vluchtelingen en uitgeprocedeerde asielzoekers
Parmatraat 28
1060 Brussel
Tel: 02/533.39.84
Fax: 02/534.62.26
Permanentie/consultatie: specifieke uren per doelgroep, op afspraak
Vrije consultaties in de voormiddag
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 147

Protestants Sociaal Centrum – vluchtelingendienst (bicommunautaire dienst)
Specifiek voor asielzoekers, vluchtelingen en uitgeprocedeerde asielzoekers
Cansstraat 12
1050 Brussel
Tel: 02/500.10.13
Fax: 02/512.70.30
Permanentie/consultatie: elke voormiddag, zonder afspraak
D Limburg
CAW Sonar - Integraal Welzijnswerk
Eerste lijnshulp, alle doelgroepen (specifiek ook inzake vrijwillige terugkeur)
Ursulinestraat 7
3800 Sint-Truiden
Tel/fax: 011/68.86.00
www.cawsonar.be
info@cawsonar.be
Permanentie/consultatie:
Dinsdag: 13u30-18u30
Donderdag: 09u12u00
Buiten deze uren op afspraak
De Medewerkers Integraal Welzijnswerk zijn bereikbaar te:
Integraal Welzijnswerk Sint-Truiden
Ursulinenstraat 7, bus 6
3800 Sint-Truiden
Tel/fax: 011/68.86.00
integraal.welzijnswerk.sinttruiden@sawsonar.be
Integraal Welzijnswerk Overpelt
Kerkdijk 4
3900 Overpelt
148 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Tel: 011/64.05.00
Fax: 011/64.13.50
integraal.welzijnswerk.overpelt@cawsonar.be
Integraal Welzijnswerk Tongeren
Maastrichtersteenweg 47
3700 Tongeren
Tel: 012/23.07.82
Fax: 012/39.33.20
integraal.welzijnswerk.tongeren@cawsonar.be
Integraal Welzijnswerk Hasselt
Rozenstraat 28
3500 Hasselt
Tel: 011/85.99.20
integraal.welzijnwerk.hasselt@cawsonar.be
Integraal Welzijnswerk Genk
Noordlaan 135
3600 Genk
Tel.: 089/57.31.01
Fax: 089/57.31.04
integraal.welzijnwerk.genk@cawsonar.be
Integraal Welzijnswerk Bree
Kloosterpoort 13
3690 Bree
Tel./fax:089 57 21 48
integraal.welzijnswerk.bree@cawsonar.be
Gastvrij Sint-Truiden (Masala, onthaalhuis voor vluchtelingen)
Eerste lijnshulp (afgeleide juridische hulpverlening), overwegend asielzoekers, vluchtelingen
en mensen zonder papieren
Kazernestraat 2c
3800 Sint-Truiden
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 149

Tel: 011/48.68.15
Fax: 011/69.47.80
Gastvrij.sint-truiden@masala.be
email@masala.be
Permanentie/consultatie:
Maandag en woensdag: 16u00-19u00
Dinsdag, donderdag en vrijdag: 09u00-12u00
Multicolores (migrantenwerking van ABVV)
Eerste lijnshulp, alle doelgroepen (voornamelijk allochtonen)
Koningin Astridlaan 45
3500 Hasselt
Tel: 011/30.09.77
Fax: 011/43 73 09
Permanentie/consultatie:
Elke werkdag: 9u00-17u00, behalve vrijdag enkel voormiddag
Provinciaal integratiecentrum Limburg – sociaal-juridisch werk
Tweede en derde lijnshulp, alle doelgroepen
Universiteitslaan 1
3500 Hasselt
Tel: 011/23.82.55
Fax: 011/23.82.10
pricjuridesk@limburg.be
www.limburg.be/integratiecentrum
Permanentie/consultatie:
Telefonisch, ter plaatse of op afspraak, elke werkdag behalve op maandag op de volgende
uren: 09u00-12u00u en 13u30- 16u00
E Oost-Vlaanderen
Integratiedienst – Team Rechtspositie
Hoofdzakelijk derde lijnshulp, alle doelgroepen, enkel cliënten gevestigd in stad Gent
150 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Kaprijkestraat 12
9000 Gent
Tel: 09/265.76.76
Tel: 09/265.77.05
Tel: 09/265.76.83
Tel: 09/265.77.04
Fax: 09/265.76.70 (met vermelding van de naam van de bestemmeling)
integratiedienst@gent.be
www.gent.be/integratiedienst
Permanentie/consultatie: per brief, per fax en per mail
elke werkdag: 09u00-11u30 en 14u00-16u00
Team rechtspositie Oost-Vlaams Diversiteitscentrum vzw (ODiCe vzw)
Hoofdzakelijk derde lijnhulp, alle doelgroepen, in het bijzonder asielzoekers en mensen
met precaire verblijfsstatuten
Dok Noord 4 - Hal 25
9000 Gent
Tel: 09/267.66.47
Fax: 09/267.66.44
www.odice.be
Permanentie/consultatie: telefonisch
Elke werkdag: 9u30-16u30
Transithuis CAW Artevelde
Eerste lijnhulp (occasioneel tweede lijnhulp), asielzoekers, erkende vluchtelingen, uitgeprocedeerde
asielzoekers en mensen zonder papieren, die in Gent verblijven
Kortrijksepoortstraat 252 B
9000 Gent
Tel: 09/225.71.20
Fax: 09/225.72.20
transithuis@artevelde.be
Permanentie/consultatie:
Maandag (Albanese tolk), dinsdag (Russische tolk), woensdag en donderdag: 09u00-
12u00
Vrijdag op afspraak en in de namiddag op afspraak
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 151

F West-Vlaanderen
Adviescentrum voor Allochtonen Oostende (ACA) - CAW Middenkust in samenwerking
met de Sociale Dienst voor Vreemdelingen
Eerste lijnhulp (occasioneel tweede lijnhulp), alle doelgroepen
Hospitaalstraat 35
8400 Oostende
Tel: 059/40.25.24/25
Fax: 059/40.25.06
aca@cawj.be
aca@sho.be
Permanentie/consultatie
Consultatie op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag: 09u00- 11u30
Buiten deze uren is het centrum telefonisch bereikbaar of via afspraak
CAW De Viersprong – Vreemdelingenwerking
Eerste lijnhulp, alle doelgroepen
Spinolarei 10 A
8000 Brugge
Tel: 050/44.37.78
Fax: 050/44.37.73
caw.vreemdelingenwerking@deviersprong.be
www.deviersprong.be
Permanentie/consultatie:
Maandag tot donderdag van 10u00-12u00 en 14u00 -16u00
Op andere tijdstippen op afspraak
Dienst rechtshulp en juridische bemiddeling OCMW Kortrijk
Eerste lijnhulp, enkel voor inwoners van groot Kortrijk
Budastraat 27
8500 Kortrijk
Tel: 056/24.49.39
Fax: 056/24.48.48
rechtshulp@ocmwkortrijk.be
152 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

3 - Medisch
Vlaams Minderhedencentrum, Steunpunt gezondheid en vreemdelingenrecht
Voor medisch gerelateerde vragen over vreemdelingen zonder wettig verblijf, asielzoekers,
gezinsherenigers, geregulariseerden. Het gaat over vragen mbt toegang tot de gezondheidszorg,
verblijfsmogelijkheden of terugkeer bij ziekten, sociale rechten bij ziekten
Vooruitgangstraat, 323
1030 Brussel
Permanentie/consultatie :
Via de juridische helpdesk van het VMC en Vluchtelingenwerk Vlaanderen:
02.202.00.55
Maandag en vrijdag : 9u00-12u30
Woensdag : 13u30-17u00
Of via het vragenformulier terug te vinden op www.vreemdelingenrecht.be.
Medimmigrant
Derde lijnhulp (occasioneel eerste en tweede lijnhulp), mensen zonder papieren of met
een precair verblijfsrecht met een medisch probleem en die verblijven in het Brussel
Hoofdstedelijk Gewest
Gaucheretstraat 164
1030 Brussel
Tel 02/274.14.33 of 34
Fax 02/274.14.48
info@medimmigrant.be
www.medimmigrant.be
Permanentie/consultatie: telefonisch
Maandag en vrijdag: 10u00u-13u00,
Dinsdag: 14u00-18u00
Ondersteuningspunt Medische Zorg – Antwerps Minderhedencentrum de8
Hier kan men terecht voor informatie over de procedures die mensen in precair verblijf
in de stad Antwerpen toegang geven tot de gezondheidszorg
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 153

Van Daelstraat 41
2140 BORGERHOUT
Tel: 03/270.33.36
Fax: 03/235.89.78
medischezorg@de8.be
Oriëntatiepunt Gezondheidszorg Oost-Vlaanderen
Hoofdzakelijk tweede en derde lijnhulp, meld- en informatiepunt inzake de gezondheidszorg
voor mensen zonder wettig verblijf en mensen met een precaire verblijfsstatus
Dok Noord 4 - Hal 25
9000 Gent
Tel: 09/267.66.46
Fax: 09/267.66.44
info@orientatiepunt.be
www.orientatiepunt.be
Permanentie/consultatie: enkel telefonisch, schriftelijk of per fax bereikbaar
Elke werkdag: 13U00 -16U00
Woensdag: 09u30-12u30
Steunpunt Algemeen Welzijnswerk: voor adressen van Centra Algemeen Welzijn
(CAW)
Waar men terecht kan voor informatie, advies, opvang, praktische hulp, crisishulp en
begeleiding
Diksmuidelaan 36 a
2600 Antwerpen
Tel : 03/366.15.40
Fax : 03/385.57.05
info@steunpunt.be
www.steunpunt.be
154 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

4 - Tolk- en Vertaaldiensten
Ba-bel, Vlaamse centrale Tolkentelefoon
Vooruitgangstraat 323/3
1030 Brussel
Tel: 02/208.06.11
Fax: 02/208.06.12
tolkendienst@vlaamsetolkentelefoon.be
Brussel Onthaal – Sociaal Vertaalbureau
Cellebroerstraat 16
1000 Brussel
Tel: 02/511.27.15
Fax: 02/503.02.29
svb.bo@skynet.be
www.sociaalvertaalbureau.be
Tolkendienst Provinciaal Integratiecentrum West-Vlaanderen
Hoogstraat 98, bus 7
8800 Roeselare
Tel: 0479/77.24.00
serge.devriendt@pic-wvl.be
www.pic-wvl.be
Provincie Oost-Vlaanderen Dienst Minderheden
Provinciaal Administratief Centrum
Woodrow Wilsonplein 2
9000 Gent
Tel: 09/267.71.44
Fax: 09/267.71.97
greet.de.kessel@oost-vlaanderen.be
www.oost-vlaanderen.be
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 155

Tolkenproject Provinciaal Integratiecentrum Limburg
Universiteitslaan 1
3500 Hasselt
Tel/fax: 011/23.82.20
pric@limburg.be
www.limburg.be
Tolkendienst Provincie Antwerpen (TOPA)
Boomgaardstraat 22, bus 101
2600 Berchem
Tel: 03/240.61.77
veerle.berckmans@welzijn.provant.be
Tolkendienst Aanbod Sociaal Tolken voor Anderstaligen in Vlaams-Brabant
(PASTA)
Provincieplein 1
3010 Leuven
Tel: 016/26.77.70
Fax: 016/26.77.01
pasta@vlaamsbrabant.be
www.vlaamsbrabant.be/pric
Tolk- en Vertaalservice Gent (TGV)
Wolterslaan 16
9000 Gent
Tel:09/235.29.63
Fax: 09/233.37.80
TgV@TgVgent.be
www.gent.be/TGV
Dienst Integratie Antwerpen (DIA) – Stedelijke Tolk- en Vertaaldienst (STA)
Carnotstraat 110
2060 Antwerpen
Tel: 03/227.70.93
Fax: 03/227.70.98
156 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

passcal.rillof@bz.antwerpen.be
www.antwerpen.be
Dienst Diversiteit Mechelen
M. Sabbestraat 119
2800 Mechelen
Tel: 015/29.83.63
Fax: 015/29.83.49
frank.vanmessem@mechelen.be
www.mechelen.be/samenlevenengezondheid
Dienst Minderheden Turnhout
Draaiboomstraat 6
2300 Turnhout
Tel: 014/42.33.81
Fax: 014/41.63.27
tolkendienst@turnhout.be
www.turnhout.be
Dienst Maatschappelijke Integratie Vilvoorde
Frans Geldersstraat 25
1800 Vilvoorde
Tel: 02/255.47.53
marijke.van.ranst@vilvoorde.be
www.vilvoorde.be
5 - Terugkeer
Internationale Organisatie voor Migratie (IOM)
Terugkeer, op website zijn alle gegevens van de Reab-partners terug te vinden
Rue Montoyer 40
1000 Brussel
Tel: 02/290.33.86
Fax : 02/282.45.83
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 157

mrfbrussels@iom.int
www.belgium.iom.int
Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Terugkeer-helpdesk
Vragen in individuele dossiers rond verwijderbaarheid, administratieve problemen bij
terugkeer en terugkeerondersteuning.
Tel: 02/274.00.23
terugkeer@vluchtelingenwerk.be
Elke werkdag tijdens de kantooruren
6 - Landeninformatie
Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Planetsearch
Landeninfo ter ondersteuning asielrelaas:
Tel: 02/274.00.30
planetsearch@vluchtelingenwerk.be
7 - Opsporingen
Rode Kruis-Vlaanderen - dienst Tracing
Eerste lijnhulp inzake opsporingen, Rode Kruis berichten, vrijwillige terugkeer en familieherenigingen
Motstraat 40
2800 Mechelen
Tel: 015/44.35.25
Fax: 015/44.36.19
tracing@redcross-fl.be
Permanentie/consultatie: enkel op afspraak
158 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

8 - Andere
De Federale ombudsman
De Federale ombudsman onderzoekt individuele klachten over beslissingen en de werking
van de federale administratie.
Hertogsstraat 43
1000 Brussel
Tel: 02/289.27.27
Gratis nummer : 0800 999 62
Fax: 02/289.27.28
www.federaalombudsman.be
email@federaalombudsman.be
Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (CGKR) -
klachtenlijn
Eerste, tweede en derde lijnhulp, specifiek inzake de racismewet en de antidiscriminatiewet
Koningsstraat 138
1000 Brussel
Groene lijn racismeklachten: 0800/17364
www.diversiteit.be
centrum@cntr.be
Gams België
Derde lijnshulp, informatie en voorlichting over medische en juridische gevolgen in het
geval van besnijdenis in België of Afrika
Dwarsstraat 125
1210 Sint-Joost-Ten-Node
Tel: 02/219.43.40
www.gams.be
info@gams.be
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 159

Vluchtelingenwerk Vlaanderen – Ciré
Coördinatie en ondersteuning bezoeken in gesloten centra en terugkeerwoningen voor
families met kinderen
Gaucheretstraat 164 (Vluchtelingenwerk Vlaanderen)
1030 BRUSSEL
Tel.: 02/274.00.20
Fax: 02/201.03.76
www.vluchtelingenwerk.be
info@vluchtelingenwerk.be
rue du Vivier, 80/82 (Ciré)
1050 BRUSSEL
Tel: 02/629.77.10
Fax : 02/629.77.33
www.cire.irisnet.be
cire@cire.irisnet.be
JRS Belgium – Jesuit Refugee Service
Bij deze NGO kan je terecht met vragen rond detentie en bezoeken in de gesloten centra
Maurice Lietaertstraat 31/9
1150 Brussel
Tel: 02/738.08.18
Fax: 02/738.08.16
www.jrsbelgium.org
belgium@jrs.net
160 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 161

162 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

IX LITERATUURLIJST
AGUIRRE, A., Noot onder arrest RvV 30 oktober 2007, T. Vreemd 2008, 140-144.
“Basisvoorwaarden zelfstandige terugkeer uitgeprocedeerde asielzoekers”, OCIV vzw,
2002.
BERNARD F., VAN DER KLAAUW J. en VAN HEULE D. “Vluchtelingen”, in Migratie- en Migrantenrecht,
Deel 3, 1998, Die Keure, 125-185.
BEYS, Mathieu, De stand van zaken betreffende Dublin, Gebruiksaanwijzing voor de verordening
343/2003 en enkele uitwegen om de onbillijke toepassing ervan tegen te gaan,
Vluchtschrift Caritas, juli 2007, p. 4 e.v.
“Binnen 48 uur. Zorgvuldige behandeling van asielverzoeken?”, A.B. Terlouw (redactie),
Centrum voor Migratierecht Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2003.
BOSQUET Cathérine, “Reflexion autour du secret professionnel”, Comité de Vigilance en
travail social, 2003.
BOUCKAERT, S., “Medische aspecten van het vreemdelingenrecht en artikel 3 van het
E.V.R.M. Een overzicht van de rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de
Mens, de Raad van State en de burgerlijke Rechtbanken.”, T. Vreemd. 2005, 186-203.
Brochure “De asielprocedure in België: informatie voor specialisten”, www.cgvs.be, met
de steun van het Europees Vluchtelingenfonds.
Brochure “U bent als vluchteling erkend in België – Uw rechten en plichten”, www.cgvs.
be, met de steun van het Europees Vluchtelingenfonds.
CAELEN, Yves, «Une profession dans la tourmente? La pratique du travail social face aux
dérives sécuritaires», Hémisphère gauche, nr.1, september 2002, p. 231.
CARLIER J-Y, VANHEULE D., HULLMANN K. and GALIANO C.P. (eds.) “Who is a Refugee? A
comparative Case Law Study”, Kluwer Law International, 1997.
CARLIER J-Y. en SAROLEA S. “De erkenning van de hoedanigheid van vluchteling: een
overzicht aan de hand van de rechtspraak van de Vaste Beroepscommissie voor Vluchtelingen”,
in Migratie- en Migrantenrecht, Deel 7, 2002, Die Keure, 81-114.
“Centrum voor Documentatie inzake asiel”, brochure CGVS.
“Chartre de qualité de l’accompagnement social”, CIRE asbl.
[ LITERATUURLIJST ]
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 163

“Child Refugees in Europe. Guidelines on the psychosocial context, Assessment of and
Interventions for Traumatised Children and Adolescents”, ECRE and Caritas, november
2002.
“Code de déontologie”, Union professionnelle francophone des assistants sociaux (UFAS),
Uitgave 2002.
“De asielprocedure in België: informatie voor specialisten”, Brochure CGVS.
“De asielprocedure vanuit genderperspectief. Richtlijnen en aanbevelingen voor de behandeling
van de vrouwelijke asielzoeker”, Nederlandstalige Vrouwenraad ad hoc werkgroep
‘Vrouwelijke Vluchtelingen’, Brussel, 1997.
DE MOFFARTS G., “De Belgische asielprocedure, Knelpunten en Ontwikkelingen”, in Migratie-
en Migrantenrecht, Deel 8, 2003, Die Keure, 23-75.
DENYS Luc, “Vreemdelingenrecht – Commentaar”, UGA, Heule.
DENYS, L., “Van artikel 9 lid 1,2 en 3 Vw. naar artikelen 9 lid 1 en 2, 9bis en 9 ter Vw.”, T.
Vreemd. 2007, 162 –176.
DENYS, L., “Van artikel 9, lid 1, 2 en 3 Vreemdelingenwet naar artikelen 9, lid 1 en 2, 9 bis
en 9 ter Vreemdelingenwet”, in Migratie- en Migrantenrecht, Deel 12, 2007, Die Keure, p.
1-59.
DOORNBOS Nienke, “De Papieren Asielzoeker. Institutionele communicatie in de asielprocedure.”,
Recht en Samenleving 18, Instituut voor Rechtssociologie/Centrum voor Migratierecht
KU Nijmegen, 2003.
EHRM, 7 juli 1989, Soering / Verenigd Koninkrijk, Serie A, nr. 161.
EHRM, 15 november 1996, Chahal / Verenigd Koninkrijk, Serie A , §§78-82.
EHRM, 20 maart 1991, Cruz Varaz en anderen / Zweden, Serie A, nr. 201.
EHRM, 2 mei 1997, D./ Verenigd Koninkrijk, Reports 1997-III.
FOBLETS, M.C., VAN HEULE,D. en ROGGEN J., “Naar een Europees asiel- en migratierecht:
over enkele recente ontwikkelingen en hun (te verwachten) implementatie in het Belgische
Vreemdelingenrecht” in Migratie- en Migrantenrecht, Deel 11, 2006, Die Keure, p.
33-176.
“Gids voor hulpverleners en pleegouders van niet begeleide buitenlandse minderjarigen”,
Federatie Pleegzorg, Leuven, 2003.
HATHAWAY James C., “Refugee Status”, Butterworths Canada Ltd, 1991.
HENDERSON Mark, “Best Practice guide to Asylum and Human Rights Appeals”, ILPA,
2003.
164 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

“Handboek voor begeleiders van vluchtelingen en asielzoekers in detentie en opvangcentra”,
Jesuit Refugee Service Europe.
“Handboek Rechtsbescherming”, VluchtelingenWerk Nederland.
“Handleiding Vluchtverhaalanalyse”, VluchtelingenWerk Nederland, Postbus 2894, 1000
CW Amsterdam, oktober 2001.
“Handleiding voor asielberoepen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen”, Team
rechtspositie van de Integratiedienst stad Gent, 2007.
“Handleiding voor Annulatieberoepen bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen”,
Team rechtspositie van de Integratiedienst stad Gent, 2007.
Het Internationaal verdrag van 19 december 1966 inzake burgerrechten en politieke rechten
opgemaakt te New York, tot stand gekomen op 19 december 1966 en van kracht op
23 maart 1976 (BUPO-verdrag)
“Hulp bij terugkeer: vaststellingen en perspectieven”, Ciré en Vluchtelingenwerk Vlaanderen
2005, 121 p.
International Journal of Refugee Law, Volume 16 n°3, 2004.
“Jaarverslag 2007 van het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen”,
www.cgvs.be
LEIJSEN Mia, “Kenmerken van succesvolle hulpverleners”, Antenne juni 2006, 14-18.
LEMMENS, M. en ROGGEN, J., “De hervorming van de asielprocedure anno 2006 : een
verbetering van de rechtspositie ?”, T. Vreemd. 2007, p. 6-22.
MAES, A., “Is de Raad voor vreemdelingenbetwistingen bevoegd om artikel 3 EVRM te
toetsen?” (noot onder RvV 30 juli 2007), T. Vreemd. 2008, p. 61.
Memorie van Toelichting bij de wet van 15 september 2006 tot wijziging van de wet van
15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging
en de verwijdering van vreemdelingen, Parl. St. Kamer, Doc 51, 2478/001.
“Michigan Guidelines over het alternatief van binnenlandse bescherming” in Migratie-
en Migrantenrecht, Deel 7, 2002, Die Keure, 115-122.
NOLL Gregor, “Negotiating Asylum. The EU Acquis, Extraterritorial Protection and the
Common Market of Deflection”, Martinus Nijhoff Publishers, Den Haag, 2000.
“Older Refugees in Europe. Survey Results and Key Approaches”, ECRE and Asylkoordination
Österreich, 2002.
“Onderzoek naar psychosociale en therapeutische hulpverlening aan asielzoekers”, Rode
Kruis-Vlaanderen, Opvang Asielzoekers, 2004.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 165

QUINTYN Luc, “Algemene inleiding tot de psychotraumatologie”, basistekst bijscholing
Lessius Hogeschool, september 2002.
Revue du droit des étrangers, ADDE asbl, driemaandelijkse uitgave, Bruxelles.
Richtlijn 2003/9/EG van de Raad van 27 januari 2003 tot vaststelling van minimumnormen
voor de opvang van asielzoekers in de lidstaten (de opvangrichtlijn )
Richtlijn 2004/83/EG van de Raad van 29 april 2004 inzake de minimumnormen voor de
erkenning van onderdanen van derde landen en staatlozen als vluchtelingen of als persoon
die anderszins internationale bescherming behoeft, en de inhoud van de verleende
bescherming (de Kwalificatierichtlijn).
Richtlijn 2005/85/EG van de Raad van 1 december 2005 betreffende de minimumnormen
voor de procedures in de lidstaten voor de toekenning of intrekking van de vluchtelingenstatus
(de Procedurerichtlijn).
Richtlijn 2001/55/EG van de raad van 20 juli 2001 betreffende minimumnormen voor het
verlenen van tijdelijke bescherming in geval van massale toestroom van ontheemden en
maatregelen ter bevordering van een evenwicht tussen de inspanning van de lidstaten
voor de opvang en het dragen van de consequenties van de opvang van deze personen.
“Richtlijnen voor advocaten tijdens de asielprocedure bij het CGVS”, brochure CGVS.
RvV 30 juli 2007, met noot van A. Maes, T. Vreemd. 2008, p. 61-67.
RvV 23 oktober 2007, nr. 2940 en 2939.
RvS 13 februari 2007, nr. 167.754.
RvV 8 april 2008, nr. 181.821.
SPIJKERBOER, T.P. en VERMEULEN B.P., “Vluchtelingenrecht”, Serie Migratierecht III, Nederlands
Centrum Buitenlanders, Amsterdam, 1995.
“Staatlozen, nergens en nooit onderdaan, overal en altijd vreemdeling. Praktijkgerichte
Handleiding”, Team rechtspositie van de Integratiedienst stad Gent, met de steun van het
Europees Vluchtelingenfonds, 2007.
STEVENS J., “Regels en gebruiken van de advocatuur te Antwerpen”, Antwerpen, Kluwer
Rechtswetenschappen België, tweede editie, 1997.
Tijdschrift voor Vreemdelingenrecht, Vlaams Minderhedencentrum vzw, driemaandelijkse
uitgave, Die Keure.
“The Ethics of Social Work. Principles and Standards”, International Federation of Social
Workers (IFSW), document dat werd bekrachtigd tijdens de AV van 6-8 juli 1994.
UNHCR, “Guide des procédures et critères à appliquer pour déterminer le statut de réfugié”,
1992.
166 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

UNHCR, “Interviewing Applicants for Refugee Status (RLD 4)”, 1995.
UNHCR, “A Practical Guide to Empowerment”, 2001.
UNHCR, “Conclusions sur la protection internationale des refugiés” 1991.
UNHCR, “Human Rights and Refugee Protection. Part I General Introduction”, 1995.
UNHCR, “Human Rights and Refugee Protection. Part II Specific Issues”, 1996.
UNHCR, “Refugee Protection. A Guide to International Refugee Law”, 2000.
UNHCR, “Note on Burden and Standard of Proof in Refugee Claims”, 16 december 1998.
UNHCR, “Guidelines on International Protection: Membership of a particular social group
within the Context of Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating
to the Status of Refugees”, 7 mei 2002.
UNHCR, “Guidelines on International Protection: Internal Flight or Relocation Alternative
within the Context of Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or 1967 Protocol relating
to the Status of Refugees”, 2003.
UNHCR, “Guidelines on Policies and Procedures in dealing with Unaccompanied Minors
Seeking Asylum”, 1997.
UNHCR, “Guidelines on International Protection: Gender-related Persecution within the
context of Article 1A(2) of the 1951 Convention and/or or 1967 Protocol relating to the
Status of Refugees”, 7 mei 2002.
UNHCR, “Guidelines on International Protection: Cessation of Refugee Status under Article
1C(5) and (6) of the 1951 Convention and/or or 1967 Protocol relating to the Status
of Refugees”, 10 februari 2003.
UNHCR, “Richtlijn betreffende asielaanvragen die gebaseerd zijn op godsdienst onder
Artikel 1 A(2) van het Vluchtelingenverdrag”, 28 april 2004.
“Vademecum voor voogden van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen”, FOD Justitie,
dienst voogdij, augustus 2007.
VAN DEN BUYS Els, VANBILSEN Sara, CUPERS Marijke en CLIJSTERS Koen, “Empowerend
groepswerk met asielzoekers, Ervaringen van OCMW Heusden-Zolder”, met steun van
het Federaal Impulsfonds voor migrantenbeleid 2006-2007, 96.
VAN ENDT- MEIJLING M., “Met nieuwe ogen, werkboek voor de ontwikkeling van een
transculturele attitude”, Coutinho, 70-99.
VAN EYKEREN Trees, “Een handleiding voor het begeleiden van kandidaat-terugkeerders
vanuit een empowerment-benadering”, Vluchtelingenwerk en Fedasil, november 2005,
64p.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 167

VAN HEULE D., “Asiel in België: vluchtelingen- en subsidiaire beschermingsstatus”, Migratie-
en Migrantenrecht, Deel 12, 2007, 253-271.
VAN HEULE D., “Het recht op asiel en de asielprocedure in een nationaal en Europees
perspectief”, in Migratie- en Migrantenrecht, Deel 7, 2002, Die Keure, 123-227.
VAN HEULE D., “Vluchtelingen. Een Overzicht na de wet van 6 mei 1993”, Mys en Breesch,
Gent, 1993.
VAN HOOREBEEK Katelijn, “Een open deur voor elke kleur. Werken aan toegankelijkheid
van het CAW voor etnisch-culturele minderheden”, SAWvzw Berchem en VMC vzw Brussel,
2004.
Verdrag van 10 december 1984 tegen foltering en andere wrede, onmenselijke of onterende
behandeling of bestraffing, aangenomen op 10 december 1984 door de Algemene
Vergadering van de Verenigde Naties, door België ondertekend op 4 februari 1985
en in werking getreden op 25 juli 1999 (het Anti-folterverdrag).
VERSTREPEN K. (ed.), “Inleiding tot het vreemdelingenrecht”, Orde van Vlaamse Balies,
Die Keure, 2002.
“Verwarde staat, Meldpunt Asielzoekers met Psychische Problemen toont hiaat in snelle
asielprocedure”, ASKV/Jonge Sla, Maart 2007, 48p.
“Vluchtverhaalanalyse. Een handleiding voor inhoudelijke bijstand in de asielprocedure.”,
De Acht vzw, 2003.
168 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

X BIJLAGEN
BIJLAGE I : Schema van de Asielprocedure
BIJLAGE II : Overzicht van de belangrijkste bijlagen en de beroepsmogelijkheden
BIJLAGE III : Aanstelling van een vertrouwenspersoon interview CGVS
BIJLAGE IV : Wijziging van woonplaats
BIJLAGE V : Aanvraag kopie van bepaalde administratieve stukken CGVS
BIJLAGE VI : Attest van immatriculatie model A
BIJLAGE VII : Vragenlijst vluchtverhaalanalyse voor de begeleider
BIJLAGE VIII : Rol van het UNHCR in de asielprocedure
BIJLAGE IX : Tuchtrecht advocaten
[ BIJLAGEN ]
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 169

BIJLAGE I : Schema van de Asielprocedure
170 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

BIJLAGE II : Overzicht van de belangrijkste bijlagen en de
beroepsmogelijkheden
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 171

172 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 173

174 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 175

176 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 177

BIJLAGE III : Aanstelling van een vertrouwenspersoon
interview CGVS
178 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

BIJLAGE IV : Wijziging van woonplaats
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 179

BIJLAGE V : Aanvraag kopie van bepaalde administratieve
stukken CGVS
180 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

BIJLAGE VI : Attest van immatriculatie model A
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 181

BIJLAGE VII : Vragenlijst vluchtverhaalanalyse voor de begeleider
0. Identiteit en reisroute
Identiteit
1. Bent u naar school geweest ? Hoeveel jaar? Wat studeerde u ?
2.Gaan in uw land van herkomst veel meisjes naar school, naar de universiteit ?
3.Werkte u ? Zo ja, wat deed u ? Zo nee, hoe kwam uw familie aan eten en andere benodigdheden?
4.Werken vrouwen gewoonlijk buitenshuis in uw land ?
5.Wat was uw laatste (vaste) adres in uw land van herkomst ?
6.Hebt u meer dan één nationaliteit ? Zo ja, welke?
Reisroute en contacten
1.Hebt u reeds gereisd of gewoond buiten uw land van herkomst voor uw vertrek ?
2.Indien ja, kan u toelichten: wanneer (van maand/jaar - tot maand/jaar), land en plaats,
reden van het verblijf, statuut.
3.Hebt u ooit een paspoort gevraagd in uw land van herkomst ?
4.Zo neen, waarom niet ?
5.Zo ja, is het paspoort uitgereikt ?
6.Zo ja, wat is de datum van uitreiking, vernieuwing, verval ?
7.Bent u nog in het bezit van dit paspoort ?
8.Zo neen, waar bevindt dit paspoort zich nu (wees zo precies mogelijk) ?
9.Als er geen paspoort werd uitgereikt, wat is de reden ?
10.Wanneer heeft u beslist om uw land te verlaten ?
11.Waarom net dan en niet eerder ?
12.Welke gebeurtenis was beslissend ? Wat precies heeft u deze beslissing doen nemen?
13.Hoe hebt u uw vertrek georganiseerd ?
14.Hoe hebt u alle nodige documenten, visa, geld, ticketten, toelating tot vertrek (voor
de landen waar dit nodig is) bekomen, etc. ?
15.Wie heeft u geholpen ? Hoe ? Waarom ?
16.Wanneer heeft u uw land van herkomst verlaten ? Hoe ?
17.Beschrijf uw reisroute in detail en geef aan met welk vervoermiddel u reisde.
18.Welke documenten (echte of vervalste) heeft u gebruikt ?
19.Met wie bent u vertrokken ?
20.Wie heeft u geholpen ?
21.Indien u uw land van herkomst legaal verlaten hebt, hoe kon u dit op deze manier
doen aangezien u vreest vervolgd te worden ?
22.Hebt u de grenscontrole misleid ? Hoe en waar ?
182 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Transitlanden
1.Door welke landen bent u gereisd ?
2.Hoe bent u in ieder land binnengekomen ?
3.Had u een visum ? Welk type ? Hoe, wanneer en waar hebt u dit visum bekomen ?
4.Waar woonde u in dit land? Hoe verdiende u er de kost ?
5.Waarom heeft u beslist dit land te verlaten ? Hoe heeft u dat gedaan ?
6.Bent u reeds vastgehouden door de autoriteiten bevoegd voor de grenscontrole van
een ander land? Zo ja, kan u details geven ?
7.Hebt u ooit asiel aangevraagd in een ander land ? Werd u ooit erkend als vluchteling
in een ander land ?
8.Zo niet, waarom niet ?
9.Zo ja, kan u zeggen: waar, wanneer, hoe, bij welke overheid ? wat was het resultaat ?
Asielland
1.Hoe bent u binnengekomen in België ? Clandestien, met een toelating, met een toeristen-
of ander visum, met een verblijfskaart of een arbeidskaart ? Kan u details geven ?
2.Bent u vastgehouden door de grenspolitie / dienst vreemdelingenzaken ? Zo ja, kan u
details geven ?
3.Wat is uw huidig statuut ?
4.Hebt u de Ambassade, het Consulaat of enige andere autoriteit van uw herkomstland
gecontacteerd ? Hebt u de intentie om dit te doen ? Zo ja: waar, wanneer en waarom
?
5.Hebt u de Ambassade of het Consulaat van een ander land gecontacteerd ? Zo ja, kan
u toelichting geven ?
9.Hoe bent u met deze dienst in contact gekomen ?
10.Bent u het slachtoffer van geweld geweest tijdens uw reis ? Kan u details geven ?
1. Wat is het risico bij terugkeer ?
Terugkeer
1.Denkt u gevaar te lopen indien u zou terugkeren naar uw land van herkomst?
2.Wat zouden volgens u de mogelijke gevolgen zijn van deze risico’s (fysieke verwondingen
of psychologische problemen, verlies van rechten, etc.) ?
3.Voor vrouwelijke asielzoeksters: denkt u specifieke problemen te hebben die het gevolg
zouden zijn van de ervaringen die u meegemaakt hebt?
4.Denkt u specifieke fysieke risico’s te lopen bij terugkeer naar uw land van herkomst?
5.Indien dit zo is, kan u details en redenen geven ?
6.Zijn er gerechtelijke acties lopende tegen u in uw land van herkomst ?
7.Wilt u terugkeren naar uw herkomstland ? Indien niet, waarom niet ?
8.Zouden de overheden van uw land van herkomst u laten terugkeren ? Indien niet,
waarom niet ?
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 183

Detentie
1.Bent of was u in uw herkomstland gezocht door de overheid of door een of andere
groep, vb. politie, militairen, andere overheid, andere groepen of personen ?
2.Indien ja, kan u toelichting geven ?
3.Bent u reeds gearresteerd geweest? Bent u reeds in de gevangenis of in een andere
plaats opgesloten geweest?
4.Wat waren de redenen hiervoor ?
5.Hoe werd u behandeld tijdens deze arrestatie / opsluiting? Werd u ondervraagd? Zo
ja, waarover? Hoe werd u behandeld tijdens de ondervraging? Kan u in detail beschrijven
hoe u behandeld werd?
6.Werd u bewaakt en ondervraagd door personen van hetzelfde geslacht ?
7.Indien er meerdere arrestaties / opsluitingen plaats vonden kan u dan voor ieder van
hen aanduiden: datum aanhouding, duur vasthouding, onder welke betichting, datum
en wijze van vrijlating?
8.Wat waren de plaats en de omstandigheden van de opsluiting ?
9.Hoeveel personen werden vastgehouden in uw cel (of andere plaats waar u opgesloten
werd)?
10.Werden mannen en vrouwen vastgehouden in dezelfde plaats? Werden mannen en
vrouwen opgesloten in gescheiden plaatsen ? Hoe / waar werden mannen / vrouwen
vastgehouden ?
11.Hoe werd u behandeld ?
12.Bent u tijdens of na uw opsluiting ooit geregistreerd geweest door het Internationale
Comité van het Rode Kruis of door een andere organisatie ?
13.Bent u in het bezit van documenten omtrent uw arrestatie of opsluiting ? Kan u die
bekomen ?
14.Heeft een proces plaats gevonden ? Zo ja, kan u toelichting geven: wanneer, waar,
naam advocaat (privé of pro Deo?), naam rechter en procureur, vonnis.
15.Hoe bent u vrijgelaten ? Onder welke omstandigheden ?
Andere gebeurtenissen
16.Bent u ooit ontvoerd geweest ? Heeft men u ooit als vermist verklaard? Zo ja, kan u
details geven ?
17.Werd u ooit bedreigd of afgeperst? Zo ja, kan u details geven: waarom, door wie,
waarmee (vb. dood, mishandeling, etc.), tegen wie (vb. uzelf, gezinsleden, andere
familieleden, etc.)?
18.Zijn u of zijn uw gezinsleden ooit het slachtoffer geweest van seksueel of familiaal
geweld ? Zo ja, kan u dit toelichten: wanneer, waar, wie ?
Intern vluchtalternatief / alternatieve oplossingen
1. Hebt u hulp of bescherming gevraagd bij de bevoegde autoriteiten in uw land van
herkomst ?
2. Indien niet, waarom niet ?
184 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

3. Zo ja, wat hebt u gedaan ? Kan u data, maatregelen, plaatsen en autoriteiten toelichten
?
4.Had u in uw land van herkomst de bevoegde autoriteiten om hulp of bescherming kunnen
vragen ?
5. Hebben de politie of gerechtelijke autoriteiten maatregelen genomen naar aanleiding
van uw problemen ?
6. Wat was het resultaat?
7.Indien u geen bescherming heeft gezocht bij de autoriteiten van uw land van herkomst,
wat was daar de reden voor ?
8.Hebt u hulp gezocht bij andere organisaties, nationale of internationale, in uw land ?
9. Had u in uw land van herkomst bij andere organisaties, nationale of internationale,
hulp kunnen zoeken ?
10.Indien ja, kan u dat toelichten ?
11.Indien neen, kan u dat toelichten ?
12.Hebt u overwogen om naar een ander deel van uw land van herkomst te verhuizen ?
13. Zo ja, kan u dit toelichten ? Zo neen, kan u dit toelichten ?
2. Wat is de reden voor de vervolging ?
“wegens ras, godsdienst, nationaliteit, het behoren tot een bepaalde sociale
groep of politieke overtuiging”
1.Waarom verliet u uw land ?
2.Heeft u zelf specifieke problemen gehad?
3.Waarom had u die problemen ?
4.Hebben die problemen gevolgen voor u (vb. fysieke wonden en/of psychologische problemen,
verlies van rechten, etc.) ?
5.Heeft u geprobeerd om stappen te ondernemen om een einde te stellen aan deze problemen
? Zo ja, wat heeft u gedaan ? Zo nee, waarom heeft u niets geprobeerd?
6.Hebben uw problemen rechtstreeks te maken met het feit dat u tot een bepaalde groep
behoort (ras, godsdienst, nationaliteit, ethnische groep, sociale groep, politieke partij)?
7.Zo ja, waarom en hoe ?
8.Hoe onderscheidt uw groep zich van andere groepen? Hoe kan U herkend worden als
lid van uw groep?
9. Wat is uw godsdienst ? Sinds wanneer ?
10.Hebt u eerder een andere godsdienst beleden ?
11.Wanneer heeft u zich bekeerd ? Waarom en hoe ?
12.Bent u praktizerend of niet ?
13.Hoe praktizeert u uw geloof ?
14.Wat betekent ‘praktizeren’ voor u ?
15. (voor hoogwaardigheidsbekleders) Welke verantwoordelijkheden had U binnen uw
godsdienst?
16.Wat zijn de fundamentele peilers van uw geloof ?
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 185

17.Zijn er gedragsregels of door uw geloof opgelegde regels die tegenstrijdig zijn aan de
wetten en gebruiken in uw land ? Zo ja, kan u die toelichten ?
18.Zijn alle leden van uw religieuze gemeenschap vervolgd door de autoriteiten van uw
land ? Indien dit niet het geval is door wie en waarom bent u vervolgd ?
19.Welke rol spelen / taken vervullen / rechten hebben vrouwen in uw gemeenschap?
20.Bestaan er “straffen” als mannen of vrouwen de opgelegde normen en regels niet
naleven? Zo ja, kan u die toelichten ?
21.Maakt(e) u deel uit van een sociale, religieuze, etnische, politieke of vrouwen-groep
in uw land of elders ? Indien ja, sinds wanneer ?
22.Hoe bent u lid geworden van deze groep of organisatie? Waarom bent u lid geworden
?
23.Hebt u stukken die uw lidmaatschap bewijzen ? Zo niet, waarom niet?
24.Wie zijn de leiders van de groep?
25.Kan u uw groep beschrijven aan de hand van volgende elementen: vb. voor politieke
partijen: doelstelling, strategie, structuur, aantal leden, (gekende of onbekende) leiders
(minstens de belangrijkste leider), geschiedenis, acties ?
26.Kan u uw activiteiten en verantwoordelijkheden in deze groep beschrijven ? Kan u
precieze data en plaatsen aanduiden?
27.Hebt u meegewerkt aan belangrijke activiteiten of acties ? Zo ja, op welke manier ?
28.Is er in de nationale of internationale pers iets verschenen over deze acties of activiteiten
?
29.Indien u uw samenwerking heeft gestopt met de groep/organisatie, sinds wanneer
was dit en om welke redenen ?
30.Wat zijn de gevolgen van deze stopzetting ?
31.Hebben u, of uw gezinsleden, ooit problemen gehad omwille van de verhouding tussen
mannen en vrouwen in uw gemeenschap (op basis van de rollen en verantwoordelijkheden
die aan het ene of het andere geslacht worden toegewezen. Vb. Seksueel
geweld, huiselijk geweld, gedwongen familieplanning, genitale verminking, wrede of
onmenselijke behandeling voor het overtreden van de sociale zeden van de gemeenschap
waartoe u behoort, discriminatie van homoseksuelen.)
32.Zo ja, kan u deze problemen toelichten ?
33.Hebt u geprobeerd de autoriteiten van uw land te contacteren om hulp of bescherming
te vragen ?
34.Indien niet, waarom ?
35.Zo ja, wat heeft u gedaan ? Hoe ? Preciseer de data, de genomen maatregelen, de
plaatsen, en door wie de maatregelen werden genomen.
36.Hebben de politie of gerechtelijke autoriteiten maatregelen genomen naar aanleiding
van uw problemen ?
37.Wat was het resultaat ?
Familierelaties
1.Vermeld de sociale, religieuze, etnische, politieke of vrouwen-groep waartoe u of uw
familieleden behoorden in uw land van herkomst of elders.
186 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

2.Bent u op de hoogte van de activiteiten die door uw (of één van uw) familieleden
(ouders, partner, andere familieleden) werden uitgeoefend ? Vertelden zij u over hun
activiteiten ? Zo nee, waarom niet?
3.Sinds wanneer maakten ze deel uit van deze groep ?
4.Hoe zijn ze lid geworden ?
5.Waarom zijn ze lid geworden ?
6.Wie waren de verantwoordelijken van deze groep ?
7. Kan u meer vertellen over deze groep aan de hand van de volgende elementen: doelstelling,
strategie, structuur, aantal leden, (gekende of onbekende) leiders (op z’n minst
de belangrijkste leider), geschiedenis, actieterreinen ?
8.Kan u de activiteiten en verantwoordelijkheden van uw familieleden in deze groep
beschrijven ? Kan u data en plaatsen aangeven ?
9.Aan welke belangrijke activiteiten namen uw familieleden deel ? Hoe ?
10.Werden deze activiteiten in de nationale of internationale pers vermeld ?
11.Indien uw familielid of familieleden niet langer lid is / zijn, sinds wanneer is dat en
om welke reden ?
12.Heeft het verlaten van deze groep gevolgen gehad voor iemand van de familie? Zo
ja, welke?
13.Op welke wijze wordt u getroffen door het feit dat uw familieleden lid zijn van deze
organisatie ?
14.Is dat normaal in uw land van herkomst ?
15.Werd er ooit iemand van uw familie gearresteerd, vastgehouden, ontvoerd of is er
ooit iemand van uw familie verdwenen ?
16.Zo ja, kan u details geven: namen, familiebanden, data arrestatie of verdwijning, duur
vasthouding door wie, hoe vrijgelaten?
17.Waarom werd uw familielid aangehouden ? Waarom is uw familielid verdwenen?
18.Hebt u nog contact met, of hebt u informatie over uw familieleden die nog in het
herkomstland verblijven ?
19.Welke leden van uw familie hadden een beroep ? Kan u toelichting geven ?
20.Heeft u familieleden in andere landen ? Zo ja, kan u het land, de volledige naam van
de persoon, de familieband, de nationaliteit, het statuut, beroep en volledig adres geven
?
21.Heeft u familieleden die asiel aangevraagd hebben / erkend vluchteling zijn in België
of in een ander land ?
22.Zo ja, geef de volledige naam, de familieband, de datum van de asielaanvraag (dag/
maand/jaar), het land en het resultaat.
Militaire dienst en lidmaatschap van gewapende groepen
1.Is de militaire dienst verplicht in uw land ? Voor mannen / vrouwen ?
2.Zo ja, vanaf welke leeftijd ? Hoelang duurt de dienst ?
3.Bestaan er in uw land alternatieven, zoals vb. sociale dienst, die de militaire dienst kunnen
vervangen ?
4.Bent u opgeroepen voor militaire dienst? Zo ja, wanneer, hoe, waar, etc.?
5.Hebt u uw militaire dienst voltrokken ?
6.Indien ja, vrijwillig of dienstplichtig ?
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 187

7.Kan u alle plaatsen alsook de militaire taken die u diende uit te voeren beschrijven ?
(plaats: stad, provincie, land; data: van maand/jaar tot maand/jaar); taken: type eenheid,
rang, militaire opdrachten).
8.Was u verantwoordelijk voor andere militairen ? Hoeveel ?
9.Hebt u uw militaire dienst beëindigd ?
10.Indien u geen militaire dienst heeft gedaan, of niet beëindigd, waarom was dat ?
11.Indien u deserteerde, kan u de datum, plaats, hoe en waarom u deserteerde toelichten
?
12.Bent u ooit lid geweest van een gewapende groep ?
13.Indien ja, hoe werd u lid / gerekruteerd ? Wanneer ? Waarom bent u lid geworden
?
14.Wie waren uw oversten ?
15.Kan u meer vertellen over deze groep? vb. doelstelling, strategie, structuur, aantal
leden, (gekende of onbekende) leiders (op z’n minst de belangrijkste leider), geschiedenis,
actieterreinen.
16.Kan u uw activiteiten bij deze groep beschrijven, inclusief data en plaatsen ?
17.Hebt u deelgenomen aan activiteiten waar er misbruik van macht of fysiek geweld
heeft plaats gevonden ?
18.Zo ja, beschrijf de aard van het / elk incident en uw aandeel hierin. Kan u data, plaats
en slachtoffers nauwkeurig omschrijven ?
19.Indien u niet langer tot deze groep behoort, sinds wanneer en waarom ?
20.Wat waren de gevolgen van het verlaten van de groep ?
21.Werden ook kinderen (meisjes, jongens) gerekruteerd ? Door wie ? Vanaf welke
leeftijd ?
3. Wat zijn de bewijzen ?
1. Kan u bewijzen aanbrengen voor uw verklaringen ?
2. Zo ja, waar bevinden de bewijzen zich ? Kan men er gemakkelijk aan geraken ?
3. Indien niet, waarom niet ?
4. Welke stappen werden ondernomen om bewijzen te verzamelen ?
188 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

BIJLAGE VIII : Rol van het UNHCR in de asielprocedure
De werking van de juridische dienst van het Belgisch Comité voor Hulp aan
Vluchtelingen
De juridische dienst kwam in februari 1996 tot stand in de schoot van het BCHV, en dit
met de logistieke, technische en financiële steun van het UNHCR, om hen bij te staan met
deskundig advies op grond van artikel 57/23 bis van de wet van 15 december 1980.
Mandaat UNHCR
Sinds de meest recente hervorming van de asielprocedure bepaalt dit artikel het volgende
:
“De vertegenwoordiger van de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de Vluchtelingen
of diens gemachtigde, mits de asielzoeker daarmee instemt, kan alle stukken, waaronder
de vertrouwelijke stukken, inzien die zich bevinden in de dossiers inzake de aanvraag
om als vluchteling te worden erkend, gedurende het hele verloop van de procedure met
uitzondering van de procedure voor de Raad van State.
Hij kan een mondeling of schriftelijk advies verstrekken aan de Minister in zoverre dat advies
de bevoegdheid betreft om te bepalen welke Staat verantwoordelijk is voor de behandeling
van een asielverzoek of om een latere asielaanvraag te verwerpen, aan de Commissarisgeneraal
voor de vluchtelingen en de staatlozen, uit eigen beweging of op diens verzoek.
Hij kan eveneens uit eigen beweging een schriftelijk advies verstrekken aan de Raad voor
Vreemdelingenbetwistingen.
Wanneer de Commissaris-Generaal voor de vluchtelingen en de staatlozen afwijkt van een
advies dat haar is verstrekt krachtens het tweede lid, moet zij in haar beslissing uitdrukkelijk
de redenen daarvan vermelden.”
De taak van de Juridische Dienst bestaat erin het UNHCR te helpen om die zaken te selecteren
waar een advies nodig blijkt te zijn, en dit door een voorafgaand onderzoek van
de dossiers en door een voorstel tot tussenkomst voor te bereiden voor de individuele
gevallen die specifieke bescherming nodig hebben.
Door de jaren heen heeft het BCHV een zekere legitimiteit verkregen dankzij haar nauwe
samenwerking met het UNHCR. Dit liet toe om bij gelegenheid in eigen naam interventies
te doen die steeds de bescherming van de vluchtelingen voor ogen hielden, of de
juridische bijstand van de personen die een asielaanvraag indienden (ondersteunen van
nieuwe asielaanvragen, ondersteunen van hangende dossiers, vraag tot intrekking van
een beslissing).
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 189

Onderzoek
Het onderzoek van de dossiers door het BCHV is kosteloos en bestaat uit een diepgaande
lectuur en analyse van de verschillende beslissingen en beroepen (door de asielinstanties
en de Raad van State), uit de analyse van de verklaringen van de persoon die de asielaanvraag
indiende of van zijn raadgever bij de procedure alsook de eventuele nieuwe
elementen die hij aanvoert, uit opzoekwerk naar het land van herkomst of de specifieke
groep waartoe de betrokkene behoort, en tenslotte uit een analyse van de jurisprudentie
of van de toepasselijke doctrine. In ongeveer 50% van de gevallen wordt een kopie van
het administratief dossier (de gehoorverslagen van de zittingen bij de asielinstanties,
rapporten van CEDOCA) bij het CGVS aangevraagd en bestudeerd. Ongeveer de helft van
de personen die hun dossier naar het BCHV sturen worden uitgenodigd om een interview
af te leggen. Dit interview duurt meestal een halve dag en verloopt indien nodig met behulp
van een tolk. Wanneer het BCHV beslist dat er voldoende argumenten zijn om het
dossier te verdedigen, maakt het een voorstel van advies op voor het UNHCR of komt zelf
tussen bij de asielinstanties.
Criteria
De criteria voor een interventie van het UNHCR en de criteria voor een selectie van het
BCHV zijn de volgende:
¬ De motivering van de negatieve beslissing door één van de asielinstanties respecteert
sommige aspecten van de Conventie van Genève van 1951 aangaande
het statuut van vluchteling of de interpretatie hiervan door het UNHCR niet.
¬ De negatieve beslissing, genomen door één van de asielinstanties geeft een
interpretatie van het begrip subsidiaire bescherming die niet correct is in het
kader van de wet van 1980, of in het kader van de rechtspraak van het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens.
¬ De motivering van de negatieve beslissing bevat foute informatie over de
situatie in het land van herkomst van de kandidaat-vluchteling.
¬ De geloofwaardigheid van de persoon die asiel aanvraagt, werd niet op een
correcte manier bestudeerd ( vb: men heeft hem niet gewezen op het feit dat
hij zichzelf tegenspreekt ). Het is echter belangrijk hieraan toe te voegen dat
het UNHCR geen advies uitbrengt enkel gebaseerd op de geloofwaardigheid,
indien er geen aanvullende elementen voorhanden zijn
Indien het relaas niet geloofwaardig lijkt, of niet tot het toepassingsveld van de Conventie
van Genève behoort of tot het toepassingsveld van de subsidiaire bescherming,
of indien de beslissingen van de asielinstanties correct gemotiveerd werden, maakt het
BCHV een interne weigering tot interventie op.
Het UNHCR en het BCHV letten erop enkel tussen te komen in dossiers die ze sterk achten.
Hun geloofwaardigheid en reputatie van kwalitatieve interventies zijn van primordiaal
belang voor het succes van toekomstige interventies.
190 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Het BCHV stelt zich in geen geval in de plaats van de met een bepaald dossier belaste
advocaat.
Het BCHV komt het liefst tussen op preventieve wijze. Het is dus aan te bevelen om het de
te bestuderen asielaanvragen voor te leggen voordat er een beslissing genomen is in beroep.
Toch wacht het BCHV meestal tot Dienst Vreemdelingenzaken een eerste uitspraak
deed voordat ze een dossier onderzoekt.
Opdat uw aanvraag zou worden onderzocht, verwacht het BCHV van u:
¬ dat de asielzoeker, vooraleer contact op te nemen met hen, beroep doet op
een sociaal assistent of advocaat met wie hij bespreekt of het nuttig is uw
dossier aan het BCHV over te maken
¬ de volledig ingevulde vragenlijst van het BCHV waarop u duidelijk de reden
vermeldt die u aanzette beroep te doen op het BCHV
¬ voeg de kopies van alle beslissingen van de asielinstanties toe en indien van
toepassing ook het beroep bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen en
de Raad van State
Contactgegevens:
Adres:
Defacqzstraat 1 b 10 – 1000 Brussel
Tel: 02/537.82.20
Fax: 02/537.89.82
e-mail: info@cbar-bchv.be
website: http://www.cbar-bchv.be/
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 191

BIJLAGE IX : Tuchtrecht advocaten
Klacht tegen een advocaat
WAT EN WAAROM?
Vluchtelingenwerk Vlaanderen streeft al jaren naar een verbeterde juridische bijstand
voor asielzoekers. Hoewel vele advocaten zeer verdienstelijk werk leveren stellen we vast
dat er zich soms problemen voordoen met advocaten die flagrante fouten maken, zich
schuldig maken aan ernstige nalatigheden en hun verplichtingen niet nakomen.
Asielzoekers zijn relatief kwetsbaar en staan om diverse redenen weigerachtig tegenover
het idee klacht neer te leggen tegen hun advocaat.
Nochtans is de advocaat gebonden aan regels die verband houden met de uitoefening
van zijn beroep en heeft zijn cliënt recht op een degelijke juridische bijstand. Een advocaat
is “waardigheid, rechtschapenheid en kiesheid” 1 verschuldigd, in hedendaagse termen
te vertalen als “maximale deskundigheid, snelle dienstverlening en totale eerlijkheid” 2 .
Hieronder vallen een heleboel verplichtingen.
Een aantal voorbeelden van tuchtrechtelijk beteugelbare wanpraktijken zijn:
¬ Een verregaande slordigheid aan de dag leggen
¬ Systematisch niet bereikbaar zijn voor zijn cliënt
¬ Niet verschijnen op een zitting
¬ Leugenachtige verklaringen afleggen tegenover de cliënt
¬ Een beroepstermijn laten verstrijken terwijl de opdracht was om in beroep
te gaan
¬ Overdreven ereloon vragen
¬ …
Advocaten zijn aangesloten bij een Orde van Advocaten, met aan het hoofd de stafhouder.
Wanneer u ontevreden bent over uw advocaat kan u zich wenden tot de stafhouder
van de balie waarvan hij lid is. Naargelang de aard van de klacht en de concrete situatie,
zal de stafhouder met u naar de gepaste oplossing zoeken. Indien de stafhouder het probleem
niet kan oplossen of geen akkoord kan bereiken, kan hij verzoening, bemiddeling
of arbitrage voorstellen.
1 Artikel 456 Gerechtelijk Wetboek
2 Uit de toespraak van stafhouder W. Hendrickx van 23 mei 1989, vademecum 11, in J. STEVENS, Regels
en gebruiken van de advocatuur te Antwerpen, Antwerpen, Kluwer Rechtswetenschappen België, tweede
editie, 1997, p.686.
192 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

U kan ook formeel een klacht indienen bij de stafhouder, zodat hij desgevallend een
tuchtonderzoek kan opstarten. Hoe u dit moet doen en hoe dit alles verloopt, leest u
hieronder 3 .
Het komt de rechtsorde ten goede wanneer u eventuele mistoestanden aankaart.
HOE?
In geval van ongenoegen over het handelen (of niet-handelen) van uw advocaat kan u
een brief of een e-mail richten naar de stafhouder van de balie waarvan uw advocaat lid
is. De lijst van de Vlaamse balies met hun respectieve stafhouders vindt u op de website
van de Orde van Vlaamse Balies: www.advocaat.be > lokale balies. U kan daar ook de
gegevens van uw advocaat op terugvinden en de balie waaraan hij of zij verbonden is
(www.advocaat.be > zoek een advocaat). 4
In deze brief of e-mail geeft u aan waarom u ontevreden bent en wat u wenst.
U kan ook best zoveel mogelijk bewijsstukken bijvoegen.
Indien u een formele klacht (met het oog op een eventuele tuchtprocedure) wenst in te
dienen bij de stafhouder, moet die aan volgende voorwaarden voldoen om ontvankelijk
te zijn:
¬ schriftelijk;
¬ de volledige identiteit van de klager bevatten (naam, voornaam en adres);
¬ ondertekend;
¬ gedateerd.
Indien u hulp nodig heeft bij het opmaken van een klacht (omdat u bijvoorbeeld als
asielzoeker de taal niet voldoende machtig bent of omdat u niet bekend bent met de mogelijkheid
klacht neer te leggen tegen een advocaat), kan een hulpverlener u uiteraard
hierbij helpen. De hulpverlener heeft hiervoor wel uw toestemming nodig en hij dient de
klacht te formuleren in uw naam.
Wanneer uw advocaat, die optreedt in het kader van de kosteloze juridische tweedelijnsbijstand
(de zogenaamde “pro-Deoadvocaat”), onbehoorlijk werkt, kan de voorzitter van
het Bureau voor Juridische Bijstand klacht indienen. Hieruit volgt dat een hulpverlener
in eigen naam de voorzitter van het BJB op de hoogte kan brengen van een probleem
met een advocaat, zodat de BJB-voorzitter op zijn beurt een klacht kan indienen bij de
stafhouder.
3 Het tuchtrecht voor de advocatuur wordt geregeld in artikelen 456 t.e.m. 477 Gerechtelijk Wetboek.
4 Let wel, u vindt op de website van de Orde van Vlaamse Balies alleen de gegevens terug van de Vlaamse
advocaten. Voor de Franstalige of Duitstalige advocaten dient u de website van de Ordre des barreaux
francophones et germanophone (OBFG) te consulteren: www.avocat.be.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 193

Het is tot op heden niet duidelijk of ook een belangenorganisatie in eigen naam een
klacht kan indienen. Dit probleem stelt zich soms omdat bijvoorbeeld de kandidaatvluchteling
of de uitgeprocedeerde asielzoeker gerepatrieerd werd en niet meer in eigen
naam klacht kan neerleggen.
De huidige tuchtprocedure is bij wet van 21 juni 2006 ingevoerd en trad in werking op 1
november 2006. In 2007 diende Vluchtelingenwerk Vlaanderen klacht in met het oog op
het bekomen van een principiële beslissingen hieromtrent. De zaak is nog hangende bij
de Tuchtraad.
Volledigheidshalve dient te worden opgemerkt dat de stafhouder ook ambtshalve of op
aangifte door de procureur-generaal een onderzoek kan instellen.
WAT GEBEURT ER MET DE KLACHT?
De stafhouder
Na ontvangst van de klacht zal de stafhouder de zaak onderzoeken of zal hij een onderzoeker
aanstellen. U wordt hiervan als klager schriftelijk op de hoogte gebracht.
De stafhouder verzamelt bewijsstukken en kan u, de advocaat en eventueel ook getuigen
horen. U kan eventueel nog bijkomende informatie of bewijsstukken voorleggen.
Na dit onderzoek zijn er twee mogelijkheden:
¬ De stafhouder kan oordelen dat er voldoende redenen zijn om de advocaat
voor de tuchtraad te laten verschijnen. In dat geval zal hij het dossier samen
met zijn bevindingen doorzenden naar de voorzitter van de tuchtraad, die de
tuchtraad zal bijeen roepen om over het dossier te oordelen.
¬ De stafhouder is van mening dat de advocaat niet voor de tuchtraad moet
verschijnen (omdat de klacht bijvoorbeeld onontvankelijk, ongegrond of onvoldoende
gewichtig is). U wordt van deze beslissing schriftelijk op de hoogte
gebracht.
¬ Het kan ook zijn dat de stafhouder niets onderneemt of u niet laat weten wat
hij heeft beslist. Indien de stafhouder zes maanden na uw klacht nog geen beslissing
heeft genomen, kan u naar de voorzitter van de tuchtraad stappen.
De voorzitter van de tuchtraad
De stafhouder kan het dossier overmaken aan de voorzitter van de tuchtraad (zie hierboven).
Indien de stafhouder meent dat de advocaat niet voor de tuchtraad moet verschijnen of
indien de stafhouder niets heeft ondernomen binnen een termijn van zes maanden na de
klacht, kan u (als klager) zelf initiatief nemen.
194 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

U richt dan een aangetekend schrijven naar de voorzitter van de tuchtraad binnen een
termijn van drie maanden na de beslissing van de stafhouder om de advocaat niet te
vervolgen, ofwel binnen drie maanden na de termijn van zes maanden waarbinnen de
stafhouder heeft stilgezeten.
U stuurt de brief aan de voorzitter van de tuchtraad naar het adres van de tuchtraad (zie
hierna) met vermelding “Aan de Voorzitter van de Tuchtraad”.
De voorzitter van de tuchtraad kan dan de volgende beslissingen nemen binnen een
termijn van drie maanden:
¬ de voorzitter kan de stafhouder vragen om het onderzoek binnen een bepaalde
termijn af te ronden;
¬ de voorzitter kan ook beslissen om de klacht zelf te onderzoeken of te laten
onderzoeken;
¬ de voorzitter kan beslissen dat er geen reden is om de advocaat voor de tuchtraad
te laten verschijnen;
¬ de voorzitter kan beslissen dat de advocaat voor de tuchtraad moet verschijnen.
De voorzitter zal u schriftelijk laten weten welke beslissing werd genomen.
Tegen de beslissing van de voorzitter van de tuchtraad is geen beroep mogelijk.
De tuchtraad
Er zijn in België zes tuchtraden, drie voor het Nederlandstalig landgedeelte en drie voor
het Franstalig landgedeelte, met telkens een tuchtraad van beroep.
Voor het Nederlandstalig landsgedeelte zijn dit : Antwerpen (Tuchtraad voor advocaten
- Bolivarplaats 20/17 - 2000 Antwerpen), Gent (Tuchtraad voor advocaten - gerechtsgebouw,
lokaal 38 (1e verdiep) - Koophandelsplein 23 - 9000 Gent) en Brussel (Tuchtraad
voor advocaten - Koningsstraat 148 - 1000 Brussel).
De tuchtraad van beroep zetelt eveneens te Brussel (Koningsstraat 148 - 1000 Brussel).
De drie tuchtraden voor het Franstalig landsgedeelte bevinden zich in Luik, Bergen en
Brussel, met een Tuchtraad van Beroep te Brussel.
Zendt de voorzitter van de tuchtraad het dossier door naar de tuchtraad, dan wordt er
een zitting vastgesteld. U wordt als klager van de plaats en het tijdstip van de zitting op
de hoogte gebracht. Indien u dat wenst kan u op de zitting worden gehoord en eventueel
geconfronteerd met de advocaat.
De tuchtraad kan vier soorten sancties opleggen aan de advocaat, in volgorde van
ernst:
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 195

¬ een waarschuwing
¬ een berisping
¬ een schorsing van maximum 1 jaar (tijdelijk verbod op de uitoefening van het
beroep)
¬ een schrapping (definitief verbod op de uitoefening van het beroep, de betrokkene
is geen advocaat meer)
Al deze sancties kunnen eventueel ook worden uitgesproken met opschorting of uitstel
waarbij de advocaat zich dan aan een aantal opgelegde voorwaarden dient te houden.
U bent als klager eigenlijk geen partij in de tuchtprocedure, waardoor u niet automatisch
op de hoogte wordt gebracht van de uitspraak van de tuchtraad. U kan wel informatie
vragen aan de stafhouder of aan de voorzitter van de tuchtraad, maar deze beslissen vrij
welke info zij u geven.
De tuchtraad van beroep
Indien de betrokken advocaat, de procureur-generaal of de stafhouder van de balie van
de betrokken advocaat het niet eens is met de beslissing van de tuchtraad, kan die in beroep
gaan bij de tuchtraad van beroep, die gevestigd is in de Koningsstraat 148 te 1000
Brussel. Als klager heeft u die mogelijkheid niet.
196 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 197

Schadevergoeding?
Indien u door een fout van de advocaat schade hebt gelopen en u wil hiervoor schadevergoeding
bekomen, dan kan dat niet via de hierboven omschreven tuchtprocedure, maar
moet u bij de gewone rechtbank een procedure inleiden. Advocaten hebben trouwens
een verplichte beroepsaansprakelijkheidsverzekering.
Klachten omtrent het ereloon:
De hierboven beschreven tuchtprocedure kan er toe leiden dat een advocaat omwille van
een inbreuk op de deontologische regels, een tuchtsanctie oploopt.
Indien u meent dat de kosten- en ereloonstaat van uw advocaat buitensporig is, kan het
bedrag desgevallend worden herleid.
U deelt vooreerst uw ongenoegen over het ereloon schriftelijk mee aan uw advocaat.
Indien u geen overeenstemming bereikt met uw advocaat kan u de stafhouder schriftelijk
vragen om tussen te komen. Voeg zoveel mogelijk bewijsstukken toe.
Aan de verschillende balies bestaan verschillende instanties die de erelonen van advocaten
controleren, eventueel bemiddelen of een verzoening nasterven. Dit is aan elke balie
anders geregeld, maar telkens met de bedoeling de zaak zo soepel en snel mogelijk te
regelen.
De stafhouder kan ook voorstellen om het geschil omtrent het ereloon voor te leggen
aan een arbitragecollege. U bent vrij om hier al dan niet op in te gaan.
Beide partijen ondertekenen vooraf een arbitrageovereenkomst waarin zij bevestigen
dat zij zich zullen neerleggen bij de beslissing van het arbitragecollege.
De arbiters zijn meestal één of meerdere ervaren advocaten of leden of oud-leden van de
raad van de Orde van de Orde van Advocaten waartoe de advocaat behoort.
Een arbitrageprocedure verloopt soepel en snel. De zittingen zijn niet openbaar en de
uitspraken worden niet publiek bekendgemaakt. Beide partijen brengen hun argumenten
naar voor. U kan zich uiteraard laten bijstaan door een advocaat. Het arbitragecollege
doet een uitspraak die bindend is voor beide partijen. Er is dus geen hoger beroep
mogelijk.
Arbitrage is ofwel kosteloos ofwel zeer democratisch.
Indien uw zaak niet in der minne of via arbitrage kan worden geregeld, kan u uw dossier
nog voorleggen aan een rechtbank. Uiteraard mag u zich hierbij laten bijstaan door een
advocaat.
198 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE

Meer weten?
¬ De bepalingen over het tuchtrecht vindt u terug in de artikelen 456 t.e.m.
477 van het Gerechtelijk Wetboek.
¬ U kan ook terecht op de website van de Orde van Vlaamse Balies 1 : www.
advocaat.be.
¬ De Juridische Helpdesk van VMC en Vluchtelingenwerk Vlaanderen, elke
werkdag te bereiken van 9 tot 12u30, behalve op woensdag, dan bereikbaar
van 13u30 tot 17u, of per e-mail op helpdesk@vmc.be.
1 De Orde Van Vlaamse Balies heeft deze tekst nagelezen en goedgekeurd.
HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE - 199

200 - HANDBOEK VOOR BEGELEIDERS BIJ DE ASIELPROCEDURE